Naa Bivhili I Nga Ni Thusa U Gudisa Vhana Vhaṋu?

LUVHA ḽa orchid ḽo naka vhukuma, fhedzi ḽi a konḓa u ḽi alusa. U itela u ḽi alusa nga hu bvelelaho, ni fanela u langa themperetsha, tshedza, na vhuhulwane ha mudzio wa u fara luvha. Luvha ḽa orchid ḽi a kwamea vhukuma nga lushaka lwa mavu na manyoro nahone ḽi a huvhadzwa nga hu leluwaho nga malwadze na nga zwikhokhonono. Nga zwenezwo, zwo ḓowelea vhukuma u kundelwa u hulisa luvha ḽa orchid nga lwa u tou thoma.

U alusa vhana na zwone zwi a konḓa na u serekana vhukuma, nahone zwi ṱoḓa ṱhogomelo ya vhuronwane. Ngauralo zwo ḓowelea uri vhabebi vha ḓipfe vha tshi timatima musi zwi tshi ḓa kha u alusa ṅwana. Vhanzhi vha ṱoḓa thuso, u fana na mulimi wa luvha ḽa orchid ane a ṱoḓa nyeletshedzo kha vhaḓivhi vhaḽo. Zwi khagala uri mubebi muṅwe na muṅwe u ṱoḓa vhulivhisi ha khwine. Vhulivhisi ho raloho vhu nga wanala ngafhi?

Naho Bivhili i si bugu i ambaho milayo ya zwa u alusa vhana, Musiki o hevhedza vhaṅwali vhayo u ṅwala khayo nyeletshedzo i shumaho nga ha yeneyi thero. Bivhili i ombedzela u ita vhuḓidini ha u bveledza pfaneleo dzavhuḓi, dzine vhanzhi vha tenda uri kanzhi dzi dzhielwa fhasi. (Vha-Efesa 4:22-24) Nga zwenezwi, nyeletshedzo ya Maṅwalo ndi ya ndeme vhukuma kha pfunzo yo linganyiselwaho. Yeneyo nyeletshedzo yo no thusa vhathu vhanzhi vhe vha i shumisa, hu sa londwi tshifhinga tshe vha vha vha tshi khou tshila khatsho kana vhubvo ha mvelele yavho. Nga zwenezwo, u tevhela nyeletshedzo ya Maṅwalo zwi nga ni thusa u bvelela kha u gudisa vhana vhaṋu.

Tsumbo ya Vhabebi ndi Pfunzo Khulwane Vhukuma

“Iwe-ha ané wa funza vhaṅwe khee Ú sa ḓi-funzi? U tshi laya wa ri: U songo tswa! iwe wa tswa? U tshi ri: U songo vha pombwe! wa ṱonḓola?”—Vha-Roma 2:21, 22.

Mudzulatshidulo wa Muhasho wa Pfunzo wa Seoul o ri: “U vhea tsumbo nga zwine ra amba na nga mishumo ndi pfunzo khulwane kha ṅwana.” Arali vhabebi vha sa vhea tsumbo yavhuḓi nga u amba na nga vhuḓifari, musi vha tshi ṋea ṅwana vhuṅwe vhulivhisi, onoyo ṅwana u ḓo humbula nga u ṱavhanya uri vha khou mu fhura. Zwine vhabebi vha ḓo zwi amba a zwi nga shumi. Sa tsumbo, arali vhabebi vha tshi khou ṱoḓa u funza vhana vhavho u fulufhedzea, na vhone vhaṋe vha fanela u fulufhedzea. Zwo ḓowelea vhukuma kha vhaṅwe vhabebi, arali vha sa khou ṱoḓa u ṱanganedza luṅwe luṱingo, vha vhudza vhana vhavho uri vha ri, “khotsi anga (kana mme anga) a vhaho.” Ṅwana we a ṋewa honoho vhulivhisi a nga ḓipfa a songo vhofholowa na u ḓaḓa. Nga u ya ha tshifhinga, a nga thoma u amba mazwifhi a si tsheena luvalo musi e vhuimoni vhu konḓaho. Nga zwenezwo, arali vhabebi vha tshi ṱoḓa ṅwana wavho a tshi vha muthu a fulufhedzeaho, vha fanela u amba nga u fulufhedzea na u ḓifara nga nḓila i tendelanaho na zwine vha amba.

Naa ni a ṱoḓa u gudisa ṅwana waṋu u amba nga nḓila ya ṱhonifho? Ni fanela u mu vhetshela tsumbo. Ṅwana waṋu u ḓo ni edzisa nga u ṱavhanya. Sung-sik, khotsi wa vhana vhaṋa, u ri: “Nṋe na musadzi wanga ro phetha u sa shumisa luambo lu songo kunaho. Ra sumbedzana u ṱhonifhana na u sa zhamba naho ro sinyuwa. Tsumbo yavhuḓi yo shuma vhukuma u fhira ndayo ya maipfi. Ro takalela uri vhana vhashu vha na ṱhonifho  na u dzika musi vha tshi amba na vhaṅwe.” Bivhili, kha Vha-Galata 6:7, i ri: “Tshenetsho tshiné muthu a zwala, u ḓo tshi kaṋa.” Vhabebi vhane vha ṱoḓa vhana vhavho vha tshi vha na vhuḓifari havhuḓi vha fanela u sumbedza uri na vhone vha khou tshila nga zwenezwo zwilinganyo.

Dzulani Ni Tshi Davhidzana Na Vhana Vhaṋu

“U i kokomedze kha vhana vhau; U ambe yone wó dzula nḓuni yau, na musi wó fara lwendo, misi U tshi yo’ lala na misi U tshi vuwa.”—Doiteronomio 6:7.

Vhathu vho ḓowela u shuma awara dzo engedzeaho. Musi munna na musadzi vha tshi shuma vhoṱhe, zwi a kwama vhukuma vhana. Vhabebi a vha tsha fhedza tshifhinga tshinzhi na vhana vhavho. Musi vhe hayani, vhabebi vha fanela u ita mishumo ya hayani na miṅwe mishumo ya nḓuni, nga zwenezwo vha nga kha ḓi vha vho neta. Nga fhasi ha zwiimo zwo raloho, ni nga dzula ni tshi davhidzana zwavhuḓi na vhana vhaṋu nga nḓila-ḓe? Hu nga vha na zwibuli zwa u haseledza arali inwi na vhana vhaṋu ni tshi ita noṱhe mishumo ya nḓuni. Iṅwe ṱhoho ya muṱa yo ita uri hu si tsha vha na thelevishini, hu u itela uri i vhe na tshifhinga tsho engedzeaho tsha u davhidzana na vhana vhayo. Yo ṱhogomela u ri: “Mathomoni vhana vho pfa vhumvumvu, fhedzi nda vha rengela mitambo ya dzi-puzzle, nahone nga zwiṱuku nga zwiṱuku vha kona u ḓowela u tshila vhe si na thelevishini.”

Ndi zwa ndeme uri vhana u bva vha tshee vhaṱuku vha gude u davhidzana na vhabebi vhavho. Arali zwa sa ralo, musi vhana vhe miṅwahani yavho ya vhufumi nahone khamusi vha tshi khou ṱangana na vhuleme, a vha nga ḓo dzhia vhabebi vhavho vhe khonani dzavho dza tsini dzine vha nga amba nadzo. Ni nga vha thusa hani uri vha bule zwa mbiluni dzavho? Mirero 20:5 i ri: “Maano mbiluni ya munna ndi maḓi a tivha; a kiwa nga wa ṱhalukanyo.” Nga u vhudzisa mbudziso dza u ita uri a bule zwa khanani, dzi ngaho “Ni humbula mini?” vhabebi vha nga ṱuṱuwedza vhana vhavho u bula mihumbulo yavho na maḓipfele avho.

Ni ḓo ita mini arali ṅwana waṋu a ita vhukhakhi vhuhulwane? Tshenetsho ndi tshifhinga tshine a ṱoḓa ngatsho ṱhogomelo ya lufuno. Langani maḓipfele aṋu musi ni tshi khou thetshelesa ṅwana waṋu. Muṅwe khotsi o amba zwi tevhelaho nga ha nḓila ine a sedzana ngayo na zwiimo zwo raloho: “Arali vhana vho ita vhukhakhi, ndi lingedza u sa dzhia vhukando nga nḓila yo kalulaho. Ndi a dzula fhasi nahone nda thetshelesa zwine vha khou ṱoḓa u zwi amba. Ndi lingedza u humbula nga ha vhuimo. Musi ndi tshi wana zwi tshi konḓa u langa mbiti dzanga, ndi a imanyana nda thoma nda fhola.” Arali na langa maḓipfele aṋu nahone na thetshelesa, ndayo ine na ḓo i ṋea i ḓo ṱanganedzwa nga hu leluwaho.

Ndayo yo Thewaho kha Lufuno ndi ya Ndeme

“Inwi vho-khotsi, ni songo sinyusa vhana vhaṋu, vha aluseni nga u vha laya na u vha kwengweledzela zwa Murena.”—Vha-Efesa 6:4.

U itela uri ndayo i shume, ndi zwa ndeme u i ṋea nga lufuno. Vhabebi vha nga ‘sinyusa vhana vhavho’ nga nḓila-ḓe? Arali ndayo i sa tendelani na vhuhulwane ha vhukhakhi kana yo ṋewa nga nḓila khulwane ya u sasaladza, ṅwana a nga si i ṱanganedze. Tshifhinga tshoṱhe ndayo i fanela u ṋewa nga lufuno. (Mirero 13:24) Arali na amba na vhana vhaṋu nga nḓila i pfalaho, vha ḓo zwi vhona uri ndayo yaṋu yo thewa kha lufuno.—Mirero 22:15; 29:19.

Kha ḽiṅwe sia, ndi zwavhuḓi uri ṅwana a pfe mvelelo dzi si dzavhuḓi dza vhuḓifari hawe ho khakheaho. Sa tsumbo, arali ṅwana o khakhela muṅwe muthu, ni nga mu kombetshedza uri a ye  a humbela pfarelo. Arali a pfuka milayo ya hayani, ni nga kha ḓi mu thivhela u sa ita zwiṅwe zwithu u itela u mu sumbedza ndeme ya u tevhedza milayo.

Ndi zwavhuḓi u ṋea ndayo nga tshifhinga tsho teaho. Muhuweleli 8:11 i ri: “Mbilu dza vhana vha vhathu dzi tshi ḓi elekanya zwivhi, ndi nga uri ha ḓi lenga ṱhamu ye ya haṱulelwa vhatshinyi.” Nga hu fanaho, vhana vhanzhi vha lingedza u vhona arali vha tshi nga kona u ponyoka vha songo ṱarafiwa nga murahu ha vhuḓifari havho vhu si havhuḓi. Ngauralo arali na vha vhudza uri ni ḓo vha ṱarafa arali vha ita vhuṅwe vhukhakhi, itani vhungoho ha uri ni a zwi ita.

U Ḓimvumvusa ho Kunaho ndi ha Ndeme

“U sea hu na tshifhinga tshaho. . . . na u tshina hu na tshifhinga tshaho.”—Muhuweleli 3:1, 4.

Tshifhinga tsha u awela na tsha u ḓimvumvusa tsho linganyiselwaho ndi tsha ndeme u itela muhumbulo na muvhili wa ṅwana ane a khou aluwa. Musi vhabebi vha tshi khou ṱanganela na vhana vhavho kha u ḓimvumvusa, vhushaka ha muṱa vhu a khwaṱha nahone vhana vha ḓipfa vho tsireledzea. Ndi u ḓimvumvusa hufhio hune miraḓo ya muṱa ya nga ḓimvumvusa ngaho? Arali na ita vhuḓidini ha u humbula ngaho, ni nga wana zwithu zwinzhi zwi takadzaho zwine na nga zwi ita. Hu na mitambo i ngaho u reila baisigira, na mitambo ya bola, i ngaho thenisi, bola ya milenzhe, bola ya zwaṋda. Nahone humbulani nga ha zwifhinga zwi takadzaho zwine na nga vha nazwo musi ni tshi pfa muṱa u tshi khou lidza woṱhe zwilidzo zwa muzika. Ni nga ḓiphina nga u fara lwendo lwa u ya fhethu hu re tsini u itela u ḓiphina nga u vhona mupo.

Zwiimoni zwo raloho, vhabebi vha nga funza vhana vhavho u vha na mavhonele o linganyiselwaho nga ha u ḓimvumvusa. Munna wa Mukriste a re na vharwa vhararu o ri: “Ndi ṱanganela kha u ḓimvumvusa na vhana vhanga arali zwi tshi konadzea. Sa tsumbo, musi vha tshi khou tamba mitambo ya khomphyutha, ndi a vha vhudzisa uri i tambiwa hani. Musi vha tshi nṱalutshedza nga mafulufulu, ndi shumisa tshenetsho tshibuli u itela u vha ṱalutshedza nga ha khombo ya u ḓimvumvusa hu songo kunaho. Ndo ṱhogomela uri a vha ṱanganeli kha u ḓimvumvusa hu songo teaho.” Ee, vhana vhane vha takalela u ḓimvumvusa havhuḓi ha muṱa a si kanzhi vha tshi ṱalela mbekanyamushumo dza thelevishini, dzividio, dzifilimu, na mitambo ya Internet i sumbedzaho dzikhakhathi, u ḓifara luvhi, na u shumisa luvhi zwidzidzivhadzi.

Thusani Vhana Vhaṋu u Vha na Khonani Dzavhuḓi

“Mu-endelana-na-vhaṱali u a ṱalifha-vho; mu-konana-na-tsilu u ḓo tambula-vho.”—Mirero 13:20.

Khotsi wa Mukriste we a alusa vhana vhaṋa nga nḓila i bvelelaho o ri: “Nḓila ine vha khetha ngayo khonani dzavho ndi ya ndeme vhukuma. Khonani nthihi mmbi i nga tshinya mushumo woṱhe wa u gudisa we na u ita.” U itela u thusa vhana vhawe u vha na khonani dzavhuḓi, o vhudzisa nga vhuṱali mbudziso dzi ngaho: Khonani yaṋu ya tsini ndi nnyi? Ndi ngani ni tshi mu funa? Ndi zwifhio zwine na ṱoḓa u zwi edzisa khae? Muṅwe mubebi o dzudzanya uri vhana vhawe vha rambe khonani dzavho dza tsini uri dzi ḓe hayani. Nga zwenezwo a nga kona u dzi vhona na u ṋea vhana vhawe vhulivhisi ho teaho.

Zwi dovha zwa vha zwa ndeme u funza vhana uri vha nga ita vhukonani na vhaaluwa u katela  na vha thanga nthihi navho. Bum-sun, khotsi wa vharwa vhararu, uri: “Ndi thusa vhana vhanga u pfesesa uri khonani a dzo ngo tea uri tshikolo-kolo dzi vhe thanga dzavho fhedzi, samusi zwo vha zwo ralo kha Davida na Yonathani vha Bivhilini. Zwi re zwone ndi uri ndi ramba Vhakriste vha mirole yo fhambanaho u itela uri vha ḓiphine nga vhukonani na vhana vhanga. Nga ṅwambo wa zwenezwo, vhana vha konana na vhathu vhanzhi vhane vha si vhe thanga dzavho.” U ita vhukonani na vhaaluwa vha tsumbo yavhuḓi zwi ṋea vhana tshibuli tsha u guda zwithu zwinzhi.

Ni nga Bvelela kha u Gudisa Ṅwana

U ya nga iṅwe ṱhoḓisiso yo itwaho ngei United States, vhabebi vhanzhi vhe vha lingedza u funza vhana vhavho pfaneleo dzi ngaho u ḓifara, u ḓikaidza, na u fulufhedzea a vho ngo bvelela. Ndi ngani zwi tshi konḓa nga u rali? Mme we a fhindula kha yeneyo ṱhoḓisiso o ri: ‘Zwi ṱungufhadzaho ndi uri nḓila nthihi ine ra nga tsireledza ngayo vhana vhashu ndi u vha valela nga ngomu nḓuni na u sa vha tendela vha tshi ya shangoni.’ O vha a tshi khou ambela kha uri fhethu hune vhana vha khou hulela hone ho vhifha u fhira naho hu lini. Vhuimoni ho raliho, naa zwi a konadzea zwino u alusa vhana nga nḓila i bvelelaho?

Arali ni tshi khou ṱoḓa u alusa luvha ḽa orchid fhedzi ni tshi khou vhilaela uri ḽi nga puta, ni nga kha ḓi kulea nungo. Arali vhaḓivhi vha kuṱavhele kwa luvha ḽa orchid vha ḓa kha inwi nahone vha ni ṋea miṅwe mihumbulo yavhuḓi nahone vha amba nga fulufhelo vha ri, “Ni ḓo bvelela arali na ita nga heyi nḓila,” ni ḓo ḓipfa no homolowa lungafhani! Yehova, Muḓivhi Muhulwane wa matshilele a vhathu, u ṋea nyeletshedzo ya maitele a khwine a u alusa vhana. U ri: “Ṅwana mu dededzele nḓila yawe; ndi hone a tshi ḓo kalaha á songó i laṱa.” (Mirero 22:6) Arali ni tshi hulisa vhana nga u tevhela nyeletshedzo ya Bivhili, zwi vhonala ni tshi ḓo vha na dakalo musi ni tshi vhona vhana vhaṋu vha tshi khou aluwa vha vha vhaaluwa vha re na vhuḓifhinduleli, vha ṱhogomelaho vhaṅwe, na vha re na vhuḓifari havhuḓi. Nga zwenezwo vha ḓo funwa nga vhathu vhoṱhe nahone zwihuluhulu nga Yehova, Khotsi ashu wa ṱaḓulu.