Tendani U Livhiswa Nga Mudzimu A Tshilaho
Tendani U Livhiswa Nga Mudzimu A Tshilaho
‘Rembulutshelani ha Mudzimu a re hone, o sikaho ḽiṱaḓulu na ḽifhasi na lwanzhe na zwoṱhe zwi re khalwo’.’—MISHUMO 14:15.
1, 2. Ndi ngani zwo tea u ṱhogomela Yehova sa “Mudzimu a tshilaho”?
NGA murahu ha musi muapostola Paulo na Baranaba vho no fhodza muṅwe munna, Paulo o khwaṱhisedza vhathu vhe vha vha vhe henefho vha ngei Lisitara a ri: “Na riṋe ri vhathu vhane vha ḓo fa vhunga inwi. Ri ni vhudza mafhungo-maḓifha a uri ni ṱutshele iyo midzimu i siho’, ni rembulutshele ha Mudzimu a re hone, o sikaho ḽiṱaḓulu na ḽifhasi na lwanzhe na zwoṱhe zwi re khalwo’.”—Mishumo 14:15.
2 Ndi ngoho lungafhani uri Yehova a si Mudzimu o faho, fhedzi ndi “Mudzimu a tshilaho”! (Yeremia 10:10; 1 Vha-Thesalonika 1:9, 10) Nga nnḓa ha uri ene muṋe u a tshila, Yehova ndi Tshisima tsha vhutshilo hashu. Ndi “ene muṋei wa vhutshilo na u fema na zwoṱhe.” (Mishumo 17:25) U ṱoḓa uri ri ḓiphine nga vhutshilo, zwa zwino na tshifhingani tshi ḓaho. Paulo o engedza uri Mudzimu ho “ngo litsha u ḓi-ṱanziela nga u ri tonda nga zwithu zwinzhi, a tshi ri ṋea mvula i bvaho ṱaḓulu na zwifhinga zwa mufuro. A fusha dzimbilu dzashu nga zwiḽiwa na nga dakalo.”—Mishumo 14:17.
3. Ndi ngani ri tshi nga fulufhela vhulivhisi ha Mudzimu?
3 U vha na dzangalelo ha Mudzimu kha riṋe zwi ri ṋea tshiitisi tsha uri ri fulufhele vhulivhisi hawe. (Psalme ya 147:8; Mateo 5:45) Vhaṅwe vha nga kha ḓi sa ṱanganedza vhulivhisi hawe arali vha vhona uri vhulivhisi ha Bivhili a vha vhu pfesesi kana arali vhu tshi vha thivhela uri vha sa kone u ita tshiṅwe tshithu. Naho zwo ralo, u fulufhela vhulivhisi ha Yehova zwo vhonala zwi vhuṱali. Sa tsumbo: Naho arali Muisiraele o vha a sa pfesesi mulayo une wa thivhela u fara tshitumbu, o vha a tshi vhuyelwa nga u u tevhedza. Tsha u thoma, u thetshelesa hawe zwo vha zwi tshi ḓo ita uri a sendela tsini ha Mudzimu a tshilaho; tsha vhuvhili, zwo vha zwi tshi ḓo mu thusa uri a sa kavhiwe nga maṅwe malwadze.—Levitiko 5:2; 11:24.
4, 5. (a) Musi hu sa athu vhumbiwa tshigwada tsha Vhakriste, ndi vhulivhisi vhufhio he Yehova a vhu ṋea? (b) Ri zwi ḓivha hani uri vhulivhisi ha Mudzimu malugana na malofha vhu a kwama na Vhakriste?
4 Zwo tou ralo na nga vhulivhisi he Mudzimu a vhu ṋea malugana na malofha. O vhudza Noaxe uri vhathu vha songo ḽa malofha. Kha wonoyo Mulayo, Mudzimu o dzumbulula uri malofha o vha a tshi nga shumiswa fhedzi kha aleṱare—u itela u hangwelwa ha zwivhi. Nga honoho vhulivhisi Mudzimu o vha a tshi khou ita mutheo u itela u shumiswa ha malofha nga nḓila khulwane—u itela u tshidza vhutshilo ha vhathu a tshi shumisa tshirengululi tsha Yesu. (Vha-Heberu 9:14) Ee, vhulivhisi ha Mudzimu ho sumbedza u dzhiela nṱha vhutshilo hashu na mutakalo washu. Musi a tshi khou haseledza nga Genesi 9:4, Mugudi wa Bivhili lwa ḓana ḽa vhu-19 ḽa miṅwaha Adam Clarke o ṅwala a ri: “Wonoyu mulayo [we wa ṋewa Noaxe] u kha ḓi tevhedzwa nga Vhakriste vhane vha dzula kha mashango a vhubvaḓuvha . . . wonoyu mulayo wo thivhela u ḽiwa ha malofha, ngauri wo vha wo livhisa ṱhogomelo kha malofha e a vha a tshi ḓo shululwa u itela zwivhi zwa shango; nahone u ya nga Evangeli o vha a songo tea u ḽiwa, ngauri o vha a tshi fanela u dzhiiwa a tshi imela malofha e a shululwa u itela u hangwelwa ha zwivhi.”
5 Onoyu mugudi a nga vha o vha a tshi khou ambela kha mafhungo maḓifha, e a vha a tshi amba nga ha Yesu. Zwenezwo zwo vha zwi tshi katela u rumela ha Mudzimu Murwa wawe uri a ri fele, uri a shulule malofha awe u itela uri ri wane vhutshilo vhu sa fheli. (Mateo 20:28; Yohane 3:16; Vha-Roma 5:8, 9) Zwe zwa ambiwa nga onoyo mugudi zwo vha zwi tshi katela mulayo we vhatevheli vha Kristo vha u tevhela wa u sa ḽa malofha.
6. Vhakriste vho ṋewa vhulivhisi vhufhio malugana na malofha, nahone ndi ngani?
6 Ni a zwi ḓivha uri Mudzimu o ṋea Vhaisiraele milayo minzhi. Musi Yesu o no fa, vhafunziwa vhawe vho vha vha sa kombetshedzei u tevhedza yeneyo milayo yoṱhe. (Vha-Roma 7:4, 6; Vha-Kolosa 2:13, 14, 17; Vha-Heberu 8:6, 13) Naho zwo ralo, nga u ya ha tshifhinga, ho mbo ḓi vha na mbudziso malugana na mulayo muthihi—wonoyo mulayo wo vha u wa u rubiswa ha vhanna. Naa vhathu vhane vha sa vhe Vhayuda vhe vha vha vha tshi ṱoḓa u vhuyelwa nga malofha a Kristo vho vha vha tshi tea u rubiswa, u itela u sumbedza uri vha nga fhasi ha Mulayo? Nga 49 C.E., tshigwada tshi langaho tsha Vhakriste tsho mbo ḓi dzudzanya yeneyo khani. (Mishumo, ndima ya 15) Nga thuso ya muya wa Mudzimu, vhaapostola na vhanna vhahulwane vho phetha nga ḽa uri u ruba he ha vha hu khombe-khombe ho guma musi Mulayo u tshi fheliswa. Naho zwo ralo, miṅwe milayo ya Mudzimu yo bvela phanḓa i tshi khou shuma kha Vhakriste. Kha luṅwalo lwe tsha lu ṅwalela zwivhidzo, tshigwada tshi langaho tsho ṅwala tsha ri: “Ngauri hu funa Muya mukhethwa na riṋe uri inwi ni si dovhe na hwesiwa muṅwe muhwalo. Tshiné tsha funa u itwa ndi u ri: Ni laṱe zwidzimu zwa u itela midzimu i sili, na u ḽa malofha, na zwo faho nga u tshipiwa, na vhupombwe. Ni tshi ila zwenezwo ni ita zwone.”—Mishumo 15:28, 29.
7. ‘U sa ḽa malofha’ ndi zwa ndeme lungafhani kha Vhakriste?
7 Nga hu re khagala, tshigwada tshi langaho tsho vha tshi tshi dzhiela nṱha ‘u sa ḽa malofha’ sa zwa ndeme u fana na u sa ḓidzhenisa kha u ṱangana nga dzimbeu hu siho mulayoni kana u rabela midzimu i sili. Hezwi zwi sumbedza uri mulayo u thivhelaho u ḽa malofha wo vha u wa ndeme vhukuma. Vhakriste vhane vha bvela phanḓa vha tshi rabela midzimu i sili kana u ṱangana nga dzimbeu hu siho mulayoni vha sa rembuluwi “a vha nga ḽi ifa ḽa Muvhuso wa Mudzimu”; ‘mukovhe wavho u ḓo vha lufu lwa vhuvhili.’ (1 Vha-Korinta 6:9, 10; Ndzumbululo 21:8; 22:15) Ṱhogomelani phambano ine ya vha hone: U sa dzhiela nṱha vhulivhisi ha Mudzimu malugana na vhukhethwa ha malofha zwi nga bveledza lufu lwa tshoṱhe. Hu uri u dzhiela nṱha tshiṱhavhelo tsha Yesu zwi tshi nga isa vhutshiloni vhu sa fheli.
8. Ndi mini zwine zwa sumbedza uri Vhakriste vha kale vho vha vha tshi dzhiela nṱha vhulivhisi ha Mudzimu malugana na malofha?
8 Vhakriste vha kale vho tshila hani u tendelana na vhulivhisi ha Mudzimu malugana na malofha? Humbulani zwe zwa ambiwa nga Clarke: “U ya nga Evangeli ho ngo tea u ḽiwa, ngauri a fanela u dzhiiwa sa ane a imela malofha o shululwaho u itela u hangwelwa ha zwivhi.” Ḓivhazwakale i sumbedza uri Vhakriste vha kale vho vha vha tshi dzhiela nṱha eneo mafhungo. Tertullian o ṅwala a ri: “Ṱhogomelani vhathu vhe nga ṅwambo wa vhupangwa vha dzhia malofha a zwipuka zwi re na tshiṱuhu ṱanoni . . . nahone vha a dzhia u itela u fhodza vhulwadze havho ha tshifakhole.” Ngeno vhahedeni vha tshi ḽa malofha, Tertullian o amba uri Vhakriste “a vha ḽi malofha a zwipuka zwiḽiwani [zwavho] . . . Arali ni tshi ṱoḓa u vha linga, ni nga vha fha vorosi i re na malofha. Ngauri mulayo wavho a u tendeli zwenezwo.” Ee, hu sa londwi khombo dza uri vha nga fa, Vhakriste a vha ḽi malofha. Vhulivhisi ha Mudzimu ho vha hu ha ndeme vhukuma khavho.
9. U sa ḽa malofha zwi katela na mini nga nnḓa ha u tou a ḽa nga mulomo?
9 Vhaṅwe vha nga humbula uri tshigwada tshi langaho tsho vha tshi tshi khou amba fhedzi uri Vhakriste vha songo ḽa kana u nwa malofha kana u ḽa ṋama i songo bviswaho malofha kana zwiḽiwa zwo ṱanganyiswaho na malofha. I ngoho, zwenezwo ndi zwe mulayo we Mudzimu a u ṋea Noaxe wa vha u tshi amba zwone. Nahone ndaela ya vhaapostola yo vha i tshi amba uri Vhakriste vha ‘songo ḽa zwo tshipiwaho,’ ṋama i re na malofha. (Genesi 9:3, 4; Mishumo 21:25) Naho zwo ralo, Vhakriste vha kale vho vha vha tshi ḓivha uri hu kha ḓi vha na zwiṅwe zwa ndeme zwine zwa katelwa. Nga tshiṅwe tshifhinga malofha o vha a tshi shumiselwa kha zwa ngalafho. Tertullian o ṱhogomela uri vhaṅwe vhahedeni vho vha vha tshi ḽa malofha magaga hu u itela u ḓiilafha kha vhulwadze ha tshifakhole. Nahone malofha a nga vha o vha a tshi shumiswa na nga dziṅwe nḓila u itela u ilafha malwadze kana u khwinisa mutakalo. Ngauralo, u iledza ha Vhakriste malofha zwi katela na u sa a shumisela zwa ‘ngalafho.’ Vha ima vho khwaṱha kha zwenezwo hu sa londwi uri vhutshilo havho vhu nga vha khomboni.
Malofha Ane a Shumiswa sa Mushonga
10. Ndi dzifhio dziṅwe nḓila dzine malofha a nga shumiswa ngadzo siani ḽa zwa ngalafho, nahone zwenezwo zwi nga takusa mbudziso ifhio?
10 Ṋamusi zwo ḓowelea u shumisa malofha sa mushonga. Kale, malofha o vha a tshi shelwa kha vhathu o tou ralo—o vha a tshi bviswa kha vhathu vhane vha ṋeela malofha, a vhulungwa, nahone a shelwa kha mulwadze we khamusi a huvhala nndwani. Nga u ya ha tshifhinga, vhaṱoḓisisi vho mbo ḓi guda nḓila ya u fhandakanya malofha a vha zwivhumbi zwihulwane zwo fhambanaho. Nga u shumisa zwenezwo zwivhumbi u itela u shela vhathu malofha, madokotela vho vha vha tshi nga kona u shumisa eneo malofha kha vhalwadze vhanzhi, khamusi nga u shumisa tshivhumbi tsha plasma kha muthu o huvhalaho nahone vha shumisa tsiki tswuku kha muṅwe. Ṱhoḓisiso dze dza bvela phanḓa dzo sumbedza uri tshenetsho tshivhumbi u fana na tsha plasma, tshi nga dovha tsha vha zwiṅwe zwipiḓa zwinzhi, zwine na zwone zwa nga ṋekedzwa vhaṅwe vhalwadze vhanzhi. Hu khou itwa dziṅwe mvelaphanḓa malugana na enea mafhungo, nahone hu khou vhigiwa dziṅwe nḓila ntswa dza u shumisa zwenezwo zwipiḓa. Mukriste u fanela u aravha hani malugana na u shumiswa ha zwenezwi zwipiḓa? Khamusi a hana o khwaṱha u shelwa malofha, fhedzi dokotela wawe a mu ṱuṱuwedza uri a ṱanganedze tshiṅwe tshivhumbi tshihulwane tsha malofha, khamusi tsiki tswuku. Kana khamusi ngalafho i nga ṱoda uri hu shumiswe tshipiḓa tshiṱuku vhukuma tshine tsha bva kha tshiṅwe tsha zwivhumbi zwihulwane. Mushumeli wa Mudzimu a nga kona hani u ita phetho kha dzenedzo mbudziso, a tshi humbula uri malofha ndi makhethwa na uri malofha a Kristo ndi one ane a tshidza vhutshilo nga nḓila khulwane?
11. Ṱhanzi dzo vha dzi na vhuimo vhufhio malugana na zwa ngalafho hu tshi shumiswa malofha u bva kale?
11 Miṅwaha minzhi yo fhelaho Ṱhanzi dza Yehova dzo sumbedza khagala vhuimo hadzo. Sa tsumbo, dzo ṅwala thero kha khandiso ine ya pfi The Journal of the American Medical Association (nga ḽa 27 November, 1981; ye ya gandiswa hafhu kha khandiso ine ya pfi How Can Blood Save Your Life? masiaṱari 27-9). * Yeneyo thero yo redza Genesi, Levitiko, na Mishumo. Yo ri: “Naho dzenedzi ndimana dzi sa ambeli tshoṱhe kha mafhungo a zwa ngalafho, Ṱhanzi dzi a dzhia a tshi thivhela u shelwa malofha nga ho fhelelaho, RBCs [kana tsiki tswuku dza malofha], na plasma, u katela na WBC [tsiki tshena dza malofha] na u shelwa platelet dzo ṱanganyiswa na tsiki tshena dza malofha.” Bugu ya Emergency Care ya 2001, kha thero i no ri “Composition of the Blood,” yo ri: “Malofha o itwa nga zwivhumbi zwo fhambanaho: plasma, tsiki tswuku na tsiki tshena dza malofha, na dzi-platelet.” Ngauralo, u tendelana na zwa ngalafho, Ṱhanzi dzi a hana u shelwa malofha o fhelelaho kana zwivhumbi zwao zwiṋa.
12. (a) Ndi vhuimo vhufhio ho ṱalutshedzwaho malugana na zwipiḓa zwiṱuku zwi bvaho kha zwivhumbi zwihulwane zwa malofha? (b) Maṅwe mafhungo o engedzeaho nga ha zwenezwi a nga wanala ngafhi?
12 Yeneyo thero ya zwa ngalafho yo bvela phanḓa nga u ri: “Vhurereli ha Dziṱhanzi a vhu hanedzi u shumiswa ha [zwipiḓa] zwi ngaho albumin, immune globulins, na hemophiliac; Ṱhanzi iṅwe na iṅwe i fanela u ḓiitela phetho musi zwi tshi ḓa kha u ṱanganedza u shumiswa ha zwenezwo zwipiḓa zwa malofha.” U bva nga 1981, zwipiḓa zwinzhi (zwipiḓa zwiṱuku zwo bviswaho kha tshiṅwe tsha zwivhumbi zwihulwane) zwo dzula zwo vhetshelwa thungo u itela u shumiswa kha zwa ngalafho. Hafhu, Tshiingamo tsha ḽa 15 June, 2000, tsho ṋekedza thuso i shumaho malugana na eneo mafhungo kha thero ino pfi “Mbudziso Dzi Bvaho Ha Vhavhali.” U itela u vhuyedza dzimilioni dza vhavhali ṋamusi, phindulo yo dovha ya gandiswa kha siaṱari ḽa 29 u ya kha ḽa 31 ḽa wonoyu magazini. I ṋekedza zwidodombedzwa na mbuno dzi pfalaho, naho zwo ralo, ni ḓo ṱhogomela uri zwine ya zwi amba zwi a tshimbidzana na zwe zwa gandiswa nga 1981.
Mushumo wa Luvalo Lwaṋu
13, 14. (a) Luvalo ndi mini, nahone lu shuma hani kha mafhungo ane a tshimbidzana na malofha? (b) Mudzimu o ṋea Vhaisiraele vhulivhisi vhufhio malugana na u ḽa ṋama, fhedzi ndi mbudziso dzifhio dzine dza takuwa?
13 Eneo mafhungo a ṱoḓa uri muthu a shumise luvalo. Ndi ngani? Vhakriste vha a tendelana na ṱhoḓea ya u tevhela vhulivhisi ha Mudzimu, naho zwo ralo, kha maṅwe masia phetho dzi fanela u itwa hu tshi khou shumiswa luvalo lwa muthu. Luvalo ndi vhukoni he ra vhu mamela ha u kona u linganyisa, u ita phetho kha mafhungo, nahone kanzhi zwenezwo zwi tshimbidzana na mafhungo a vhuḓilisi. (Vha-Roma 2:14, 15) Naho zwo ralo, mvalo dzi a fhambana. * Bivhili i amba uri vhaṅwe vha na ‘mvalo thethe,’ zwine zwa amba uri hu na vhaṅwe vha re na mvalo dzo khwaṱhaho. (1 Vha-Korinta 8:12) Vhakriste vho no ita mvelaphanḓa dzo fhambanaho siani ḽa u guda zwine Mudzimu a zwi funa, u ṱalukanya ndivho dzawe, na u shumisa zwenezwo kha phetho dzavho. Ri nga fanyisa zwenezwi na Vhayuda na u ḽa ṋama.
14 Bivhili i sumbedza khagala uri muthu ane a thetshelesa Mudzimu a nga si ḽe ṋama i songo shululwaho malofha. Zwenezwo zwo vha zwi zwa ndeme vhukuma na tshifhingani tsha shishi, arali maswole a Vhaisiraele a ḽa ṋama i songo bviswaho malofha, o vha a tshi vha o ita tshivhi tshihulwane vhukuma. (Doiteronomio 12:15, 16; 1 Samuele 14:31-35) Naho zwo ralo, hu nga kha ḓi vha na dziṅwe mbudziso. Musi Muisiraele o vhulaha nngu, o vha a tshi fanela u bvisa malofha ayo nga u ṱavhanya lungafhani? Naa o vha a tshi fanela u i ṱhavha kha mukulo u itela uri i bve malofha? Naa zwo vha zwi zwa ndeme uri a i fhahee nga milenzhe yayo ya murahu? Tshifhinga tshingafhani? O vha a tshi ḓo ita hani nga kholomo khulwane? Naho o no i bvisa malofha, maṅwe a nga salela kha ṋama. Naa o vha a tshi nga ḽa yeneyo ṋama? Ndi nnyi ane a fanela u ita phetho?
15. Vhaṅwe Vhayuda vho aravha hani zwi tshi ḓa kha u ḽa ṋama, fhedzi Mudzimu o ṋekedza vhulivhisi vhufhio?
15 Humbulani nga ha Muyuda a fhiseaho we a vha a tshi nga vha o sedzana na eneo mafhungo. A nga kha ḓi vha o humbula u litsha u ḽa ṋama ine ya tou rengiswa, khamusi a nga litsha u ḽa yeneyo ṋama a tshi khou humbula uri i nga vha yo shumiswa kha zwithu zwa midzimu i sili. Muṅwe Muyuda a nga phetha u iḽa nga murahu ha musi o thoma a bvisa malofha. * (Mateo 23:23, 24) Vhukuma, maaravhele a nga fhambana. Zwiṅwe-hafhu, samusi Mudzimu a sa vhudzisi mbudziso dzo ṱaluswaho afho nṱha, naa zwo vha zwi tshi ḓo vha zwo tea uri Vhayuda vha ise mbudziso nnzhi kha khoro ya vhafunzi u itela u wana phindulo? Naho wonoyo mukhuvha wo thoma kha vhurereli ha Vhuyuda, ri a takala ngauri Yehova ho ngo livhisa vharabeli vha ngoho uri vha ite phetho nga yeneyo nḓila malugana na u shumiswa ha malofha. Mudzimu ho ngo ṋea vhulivhisi ho tou livhaho malugana na u ṱhavha zwipuka zwo kunaho na u shulula malofha azwo.—Yohane 8:32.
16. Ndi ngani Vhakriste vha tshi nga vha na mavhonele o fhambanaho malugana na u ṱhavhiwa dzhekiseni dzine dza vha dzi na zwipiḓa zwiṱuku zwa malofha?
16 Samusi zwo sumbedzwa kha phara 11 na 12, Ṱhanzi dza Yehova a dzi tendi u shelwa malofha o fhelelaho kana zwivhumbi zwao zwihulwane zwiṋa—zwine zwa vha plasma, tsiki tswuku, tsiki tshena dza malofha, na dzi-platelet. Hupfi mini nga zwipiḓa zwiṱuku zwine zwa bva ha zwivhumbi zwihulwane zwa malofha, u fana na zwine zwa vhidzwa dzi-serum dzine dza vha na maswole a muvhili ane a lwa na malwadze kana u fhedza vhuṱungu ha ṋowa? (Sedzani siaṱari 30, phara 4.) Vhaṅwe vho phetha nga ḽa uri zwenezwo zwipiḓa a zwi tsha vha malofha, nahone a zwi katelwi kha mulayo wa ‘u sa ḽa malofha.’ (Mishumo 15:29; 21:25; siaṱari 31, phara 1.) U ita phetho dzo raloho ndi vhuḓifhinduleli havho vhone vhaṋe. Mvalo dza vhaṅwe dzi vha ṱuṱuwedzela u sa ḽa naho tshi tshini tshine tsha vha na malofha (tshipuka kana muthu), na tshipiḓa tshiṱuku-ṱuku tshine tsha bva kha tshiṅwe tsha zwivhumbi zwa malofha. * Naho zwo ralo vhaṅwe vha nga kha ḓi tenda u ṱhavhiwa dzhekiseni ya plasma protein ine ya lwa na malwadze kana u fhedza vhuṱungu ha ṋowa, fhedzi vha hana zwiṅwe zwipiḓa zwiṱuku zwa malofha. Zwiṅwe hafhu, zwiṅwe zwi bveledzwa zwine zwa bva kha zwivhumbi zwihulwane zwiṋa zwa malofha zwi na mushumo une wa fana vhukuma na une wa itwa nga malofha o fhelelaho u fana na u tikedza vhutshilo ha muthu zwine Vhakriste vha nga kha ḓi sa zwi ṱanganedza.
17. (a) Luvalo lwashu lu nga thusa hani musi ro sedzana na mafhungo a u ṱanganedza zwipiḓa zwa malofha? (b) Ndi ngani u ita phetho kha enea mafhungo zwi zwa ndeme nga u rali?
17 Zwine Bivhili ya zwi amba malugana na luvalo zwi a thusa zwi tshi ḓa kha u ita phetho dzo raloho. Tshiga tsha u thoma ndi u guda zwine Ipfi ḽa Mudzimu ḽa zwi amba na u lwela u ita uri luvalo lu vhe lwo gudiswaho ngaḽo. Zwenezwo zwi ḓo ita uri ni kone u ita phetho dzine dza tendelana na vhulivhisi ha Mudzimu nṱhani ha u vhudza muṅwe muthu uri a ni itele phetho. (Psalme ya 25:4, 5) Zwi tshi ḓa kha u ṱanganedza zwipiḓa zwa malofha, vhaṅwe vho vhuya vha humbula uri: ‘Enea ndi mafhungo a luvalo, zwine zwa amba uri u ṱolisisa eneo mafhungo a si zwa ndeme.’ Wonoyo ndi muhumbulo wo khakheaho. Musi hu tshi ambiwa uri maṅwe mafhungo a bva kha luvalo lwa muthu a zwi ambi uri a nga si vhe na khombo arali ha sa itwa phetho nga vhuṱali. Phetho dzashu dzi nga vha na mvelelo mmbi vhukuma. Tshiṅwe tshiitisi tsha zwenezwo ndi tsha uri dzenedzo phetho dzi nga kwama vhathu vhane vha vha na mvalo dzo fhambanaho na dzashu. Zwenezwo ri nga zwi pfesesa zwavhuḓi kha nyeletshedzo ya Paulo malugana na ṋama ine ya nga vha yo shumiswa kha zwithu zwa midzimu i sili nahone nga murahu ya rengiswa makete. Mukriste u fanela u ṱhogomela uri a sa ‘huvhadze luvalo lwa vhaṅwe lune lwa vha lutete.’ Arali a khukhulisa vhaṅwe, a nga vha a tshi khou ‘tshinyadza murathu we Kristo a mu fela’ nahone u ḓo vha o ita vhuvhi kha Kristo. Nga zwenezwo, naho mafhungo a u ṱanganedza zwipiḓa zwiṱuku zwa malofha e a muthu nga eṱhe, dzenedzo phetho dzi fanela u dzhielwa nṱha vhukuma.—1 Vha-Korinta 8:8, 11-13; 10:25-31.
18. Mukriste a nga vhulaha hani luvalo lwawe malugana na phetho dza malofha?
18 Iṅwe mbuno ine ra fanela u i ṱhogomela ndi ine ya ombedzela u dzhiela nṱha phetho dzine ra dzi ita malugana na malofha. Yeneyi mbuno ndi ya ndeme vhukuma kha inwi. Arali u ṱanganedza tshipiḓa tshiṱuku tsha malofha zwi tshi ḓo huvhadza luvalo lwaṋu lwo gudiswaho nga Bivhili, ni fanela u hu iledza. Nahone ni songo tsikeledza luvalo lwaṋu ngauri muṅwe muthu o ni vhudza u ri, “Zwo tea u ita nga u ralo; kana nga uri vhaṅwe vho no zwi ita.” Humbulani, vhathu vha dzimilioni ṋamusi vha iledza zwine mvalo dzavho dza vha vhudza zwone, nahone dza fa, dza vha tendela vha tshi zwifha kana u itela vhaṅwe zwithu zwo khakheaho vha sa pfeli vhuṱungu. Vhukuma, Vhakriste vha ṱoḓa u iledza mavhonele o raloho.—2 Samuele 24:10; 1 Timotheo 4:1, 2.
19. Musi ri tshi khou ṱoḓa u ita phetho malugana na malofha, ndi mini zwine ra fanela u dzula ri tshi zwi humbula?
19 Musi i tshi ya mafhedziseloni, phindulo i re kha masiaṱari 29-31 ye ya tou dovhololwa u gandiswa i ri: “Naa mbuno ya uri mihumbulo na phetho dzo thewaho kha luvalo zwi a fhambana i amba uri yeneyi khani a si ya ndeme? Hai. Ndi ya ndeme.” Ndi ya ndeme vhukuma ngauri yeneyo phetho i kwama vhushaka haṋu na “Mudzimu a tshilaho.” Honovho vhushaka ndi hone fhedzi vhune ha nga isa muthu vhutshiloni vhu sa fheli, ho thewa kha maanḓa a tshidzaho a malofha a Yesu o shululwaho. Ṱahulelani ṱhonifho yo dzikaho malugana na malofha nga ṅwambo wa nḓila ine Mudzimu a a shumisa ngayo—u tshidza vhutshilo. Paulo o ṅwala a ri: ‘No vha ní vha sí na Mudzimu shangoni. Huno zwino kha Kristo Yesu inwi, vhe kale na vha ni vha kule, no no vha vha tsini nga malofha a Kristo.’—Vha-Efesa 2:12, 13.
[Ṱhaluso dzi re magumoni a siaṱari]
^ phar. 11 Yo gandiswaho nga Ṱhanzi dza Yehova.
^ phar. 13 Muṅwe musi Paulo na vhaṅwe Vhakriste vhaṋa vho ya thembeleni u itela uri vha ḓikunakise. Wonoyo Mulayo wo vha u sa tsha shuma, fhedzi Paulo o ita zwe a eletshedzwa zwone nga vhanna vhahulwane vha Yerusalema. (Mishumo 21:23-25) Naho zwo ralo, vhaṅwe Vhakriste vha nga vha vho pfa vha sa nga si kone u ya thembeleni kana u tevhedza eneo maitele. Mvalo dzo vha dzo fhambana tshifhingani tsha kale, nahone zwo tou ralo na ṋamusi.
^ phar. 15 Encyclopaedia Judaica ‘i na mafhungo manzhi na zwidodombedzwa zwinzhi’ malugana na milayo ya u ‘lugiselela ṋama nga nḓila i ṱanganedzeaho u ya nga mulayo wa Vhayuda.’ I amba nga ha tshifhinga tshine ṋama ya tea u tshi fhedza i maḓini, nḓila ya u shulula malofha, muṋo une wa tea u shumiswa kha lukanda lwa tshipuka, na uri tshipuka tshi fanela u ṱanzwiwa lungana maḓini a rotholaho.
^ phar. 16 Mishonga minzhi ine ya shumiswa kha dzidzhekiseni i vha i songo bveledzwa nga malofha. Fhedzi tshiṅwe tshifhinga i vha i na zwipiḓa zwiṱuku zwa malofha, u fana na tshipiḓa tsha ulbumin.—Sedzani “Mbudziso Dzi Bvaho Ha Vhavhali” kha Tshiingamo tsha ḽa 1 October, 1994.
Naa Ni A Zwi Elelelwa?
• Mudzimu o ṋekedza Noaxe, Vhaisiraele, Vhakriste vhulivhisi vhufhio malugana na malofha?
• Malugana na malofha, Ṱhanzi dza Yehova vha hana mini nga ho khwaṱhaho?
• U ṱanganedza zwipiḓa zwiṱuku zwa malofha a bvaho kha zwivhumbi zwihulwane zwa malofha zwi bva kha luvalo lwa muthu ene muṋe nga muhumbulo ufhio, fhedzi zwenezwo a zwi ambi mini?
• Musi zwi tshi ḓa kha u ita phetho, ndi ngani ri fanela u dzula ri tshi humbula nga ha vhushaka hashu na Mudzimu?
[Mbudziso Dza Pfunzo]
[Tshati kha siaṱari 22]
(U itela uri ni vhone nḓila ye mafhungo a dzudzanywa ngayo nga vhuḓalo, sedzani khandiso)
MUTHEO WO KHWAṰHAHO SIANI ḼA MALOFHA
MALOFHA MAVHISI
A SA ṰANGANEDZWI
Tsiki tswuku
Tsiki tshena
Dzi-platelet
Plasma
ZWINE MUKRISTE A FANELA U ITA PHETHO KHAZWO
Zwipiḓa zwi bvaho kha tsiki tswuku
Zwipiḓa zwi bvaho kha tsiki tshena
Zwipiḓa zwi bvaho kha dzi-platelet
Zwipiḓa zwi bvaho kha plasma
[Tshifanyiso kha siaṱari 20]
Tshigwada tshi langaho tsho phetha nga uri Vhakriste vha fanela u ‘sa ḽa malofha’
[Tshifanyiso kha siaṱari 23]
Ni songo dzhiela fhasi luvalo lwaṋu arali no sedzana na phetho dzi tshimbidzanaho na u ṱanganedza zwipiḓa zwiṱuku zwa malofha