Nganeavhutshilo

Vhutshilo Vhu Fushaho Hu Sa Londwi Makhaulambilu

MUANETSHELI NDI AUDREY HYDE

Musi ndi tshi humbula nga ha miṅwaha i fhiraho ya 63 ndi vhuḓinḓani ha tshifhinga tshoṱhe—ya 59 ndi ofisini khulwane dza shango ḽoṱhe dza Ṱhanzi dza Yehova—ndi nga amba uri vhutshilo hanga ho vha vhu fushaho vhukuma. Vhukuma, musi ndi tshi vhona munna wanga wa u thoma a tshi khou fa nga u ongolowa nga khentsara na munna wanga wa vhuvhili a tshi khou pfa vhuṱungu nga vhulwadze vhu ofhisaho ha Alzheimer zwo nkula nungo vhukuma. Fhedzi litshani ndi ni ṱalutshedze nḓila ye nda ita uri ndi dzule ndo takala ngayo hu sa londwi enea makhaulambilu.

NDO alutshela bulasini ḓoroboni ṱhuku ya Haxtun mavhaleni a devhula-vhubvaḓuvha ha Colorado, tsini na mukano wa Nebraska. Ndo vha ndi ṅwana wa vhuṱanu kha vhana vha rathi vha Vho-Orille na Vho-Nina Mock. Russell, Wayne, Clara, na Ardis vho bebwa vhukati ha 1913 na 1920, nahone nṋe nda bebwa nga ṅwaha u tevhelaho. Curtis a bebwa nga 1925.

Nga 1913, mme anga vho vha Mugudi wa Bivhili, samusi Ṱhanzi dza Yehova dzo vha dzi tshi vhidzwa nga u ralo. Nga u ya ha tshifhinga, muṱa woṱhe na wone wa vha Dziṱhanzi.

Vhutshilo vhu Takadzaho Mavhaleni

Khotsi anga vho vha vho bvelela vhukuma. Ro vha ri na mavhone a muḓagasi kha zwifhaṱo zwashu zwoṱhe henefho bulasini, zwithu zwe zwa vha zwi songo ḓowelea misini yeneyo. Ro dovha ra ḓiphina nga mitshelo ye ra vha ri tshi i lima bulasini—makumba a bvaho kha khuhu dzashu, mafhi, luvhomba, na boḓoro zwi bvaho kha kholomo dzashu. Ro vha ri tshi shumisa dzibere u lima nahone ra ṱavha dzi-strawberry na maḓabula, u katela na goroi.

Khotsi anga vho vha vha tshi tenda uri vhana  vhavho vhoṱhe vha fanela u kona u shuma. Na musi ndi sa athu thoma tshikolo, ndo vha ndo gudiswa u shuma tsimuni. Ndi kha ḓihumbula nga tshilimo hu tshi khou fhisa vhukuma, ri tshi khou ṱahula nga dzembe foro khulwane dza tsimuni ya hashu. Nda ḓivhudzisa uri ‘naa ndi ḓo vhuya nda ṱhaphudza yeneyi foro?’ Nda shisha mabiko vhukuma muvhili woṱhe, nahone nda dovha nda lumiwa nga ṋotshi. Nga zwiṅwe zwifhinga, ndo vha ndi tshi ḓipfela vhuṱungu nga ṅwambo wa uri vhaṅwe vhana vhaṱuku vho vha vha sa shumi nga maanḓa u fana na riṋe. Vhukuma, musi ndi tshi sedza murahu musi ndi tshi khou aluwa, ndi a takala uri ro funzwa u shuma.

Roṱhe ro vha ri na mishumo ine ra tea u i ita. Ardis o vha a tshi kona u hama kholomo khwine u fhira nṋe, nga u ralo mushumo wanga wo vha u wa u kunakisa tshitale tsha bere, ndi tshi fosholela mupfudze nnḓa. Naho zwo ralo, ro vha ri tshi dovha ra vha na zwifhinga zwa u ḓiphina nga u tamba mitambo. Nṋe na Ardis ro vha ri tamba softball na tshigwada tsha he ra vha ri tshi dzula hone. Ndo vha ndi tshi tamba vhuimo ha vhuraru nahone Ardis vhuimo ha u thoma.

Lutombo lu vhonalaho zwavhuḓi vhusiku lwo vha lwo naka vhukuma mavhaleni. Zwigidi zwa dziṋaledzi zwo nkhumbudza Musiki washu, Yehova Mudzimu. Na musi ndi tshee ṅwana, ndo vha ndi tshi humbula nga ha Psalme ya 147:4, ine ya ri: “Ndi Ene [Yehova] we a vhea mbalo ya dziṋaledzi; dzoṱhe u dzi vhidza nga madzina.” Vhunzhi ha vhusiku honohu havhuḓi, mmbwa yashu i vhidzwaho Judge, yo vha i tshi vhea ṱhoho yayo kha tshirumbi tshanga nahone nda ḓipfa ndi na khonani. Kanzhi ndo vha ndi tshi dzula vurannḓani nga masiari nahone nda takalela tsimu ya goroi dala musi muya u khou dzi vhudzula, u tshi ita uri dzi vhe na muvhala wa silivhere ḓuvhani.

Tsumbo Yavhuḓi ya Mme Anga

Mme anga vho vha vhe mufumakadzi o ḓiṋekedzaho vhukuma. Tshifhinga tshoṱhe khotsi anga vho vha vhe ṱhoho ya muḓi, nahone mme anga vho ri funza u vha ṱhonifha. Nga 1939 na vhone vha vha muṅwe wa Ṱhanzi dza Yehova. Nahone ro vha ri tshi zwi ḓivha uri Khotsi ashu vha a ri funa naho vha tshi ri shumisa vhukuma na u sa ri lema. Kanzhi hu vhuriha vho vha vha tshi pana bere dzo vhalaho nahone vha ri ṋamedza kha goloi i tshimbilaho aisini ine ya khou kokodzwa ngadzo. Ro ḓiphina vhukuma nga u penya ha mahaḓa!

Naho zwo ralo, mme ashu ndi vhone vhe vha ri gudisa u funa Mudzimu na u ṱhonifha Bivhili. Ro guda uri dzina ḽa Mudzimu ndi Yehova nahone ndi Tshisima tsha vhutshilo. (Psalme ya 36:9; 83:18) Ro dovha ra guda uri o ri ṋea vhulivhisi, hu si u itela uri ri sa ḓiphine, fhedzi u ri vhuyedza. (Yesaya 48:17) Mme ashu vho dzula vha tshi ri vhudza nga u ombedzela mbuno ya uri ri na mushumo wo khetheaho une ra tea u u ita. Ro guda uri Yesu o vhudza vhatevheli vhawe uri:  “Huno mafhungo-maḓifha aya a muvhuso wa ṱaḓulu a ḓo ḓivhadzwa mashangoni oṱhe, uri a vhe thovhedzo kha dzitshakha dzoṱhe. Ndi hone hu tshi ḓo ḓa vhufhelo.”—Mateo 24:14.

Misini yeneyo musi ndi tshee muṱuku, tshifhinga tshoṱhe musi ndi tshi vhuya hayani ndi tshi bva tshikoloni nahone nda wana mme anga vhe siho hayani, ndo vha ndi tshi ya u vha ṱoḓa. Ḽiṅwe ḓuvha musi ndi na miṅwaha i ṱoḓaho u vha ya rathi kana ya sumbe, nda vha wana vhe tshitaleni. Ha thoma u na mvula khulwane vhukuma musi ri henefho. Ro vha ri tshitaleni tshe tsha vha tshi tshi vhea furu, nahone nda vha vhudzisa arali Mudzimu a tshi khou ṱoḓa u ḓisa maṅwe Maḓi Mahulu. Vho nkhwaṱhisedza uri Mudzimu o fulufhedzisa uri ha tsha ḓo dovha a fhelisa ḽifhasi nga maḓi mahulu. Ndi dovha nda humbula zwifhinga zwinzhi ndi tshi ya u dzumbama nḓuni i re fhasi ha mavu, samusi zwo vha zwo ḓowelea uri hu vhe na maḓumbu mahulwane.

Na musi ndi sa athu bebwa, mme anga vho vha vho no thoma u ṱanganela mushumoni wa u huwelela. Tshigwada tsha vhathu tsho vha tshi tshi ṱangana hayani ha hashu, vhe vhoṱhe vha vha vhe na fulufhelo ḽa u tshila na Kristo ṱaḓulu. Naho u huwelela nnḓu nga nnḓu zwo vha zwi tshi konḓela mme anga, u funa havho Mudzimu ho ita uri vha kunde nyofho dzavho. Vho fulufhedzea u vhuya u swika vha tshi fa, nga ḽa 24 November, 1969, musi vhe na miṅwaha ya 84. Ndo vha hevhedza nda ri: “Mma, vha khou ya ṱaḓulu nahone vha ḓo vha vhe na vhathu vhane vha vha ḓivha.” Ndo vha ndo takala lungafhani uri ndo kona u vha navho ḓuvha ḽe vha fa ngaḽo na u vha vhudza uri ndi na fulufhelo ḽa uri vha ḓo ya ṱaḓulu. Vha amba nga u hevhedza vha ri, “Ni na mbilu yavhuḓi vhukuma.”

Ra Thoma u Huwelela

Nga 1939, Russell a vha muvulanḓila, samusi vhaevangeli vha tshifhinga tshoṱhe vha Ṱhanzi dza Yehova vha tshi vhidzwa nga u ralo. A vulanḓila ngei Oklahoma na Nebraska u vhuya u swika nga 1944 musi a tshi vhidzwa uri a ḓe a shume ofisini khulwane dza Ṱhanzi dza Yehova (dzi vhidzwaho Bethele), ngei Brooklyn, New York. Ndo thoma u vulanḓila nga ḽa 20 September, 1941, nahone nda shuma fhethu ho fhambanaho ngei Colorado, Kansas, na Nebraska. Yeneyo miṅwaha ndi tshi khou vulanḓila yo vha i i takadzaho, hu si uri ndo vha ndi tshi kona u thusa vhaṅwe u guda nga ha Yehova fhedzi, fhedzi na nga uri ndo guda u ḓitika ngae.

Tshifhinga tsha musi Russell a tshi thoma u vula nḓila, Wyne o vha e gudedzini devhula-vhubvaḓuvha ha United States nga murahu ha u shuma mushumo wa u ḓitshidza lwa tshifhinganyana. Nga murahu, a rambiwa u ri a ye Bethele. O shuma tshifhinganyana Bulasini ya Muvhuso, tsini na Ithaca, New York. Henefho ho vha hu tshi limiwa zwiḽiwa zwa muṱa muṱuku wa henefho bulasini u katela na vhashumi vha ṱoḓaho u vha 200 vha Bethele ya Brooklyn. Wayne o shumisa vhutsila na tshenzhemo yawe tshumeloni ya Yehova u vhuya u swika a tshi fa nga 1988.

Mukomana wanga Ardis a vhingwa nga James Kern, nahone vha vha na muṱa wa vhana vhaṱanu. O fa nga 1997. Muṅwe mukomana wanga, Clara, u kha ḓi fulufhedzea kha Yehova u vhuya u swika na ṋamusi, nahone maḓuvhani anga a vhuawelo ndi kha ḓi mu dalela hayani hawe ngei Colorado. Khaladzi ashu muṱuku, Curtis, o ḓa Bethele ya Brooklyn vhukatini ha vho-1940. O vha a tshi reila maṱiraka a yaho na u bva Bulasini ya Muvhuso a na thundu dzo fhambanaho na  zwibveledzwa. Ho ngo vhuya a vuwa o vhinga, nahone a fa nga 1971.

Lutamo Lwanga lwa u Shuma Bethele

Khaladzi dzanga khulwane dzo ya Bethele u thoma, nahone lwo vha lu lutamo lwanga u shuma henefho na nṋe. Ndi na vhungoho ha uri tsumbo dzavho dzavhuḓi ndi dzone dzo itaho uri ndi fheleledze ndo rambiwa. U thetshelesa mme anga vha tshi khou amba nga ḓivhazwakale ya ndangulo na u ḓivhonela nṋe muṋe u ḓadzea ha vhuporofita ha Bivhili malugana na maḓuvha a vhufhelo zwo ita uri ndi vhe na dzangalelo ḽa u shuma Bethele. Ndo anela Yehova nga thabelo uri arali a ntendela u shuma Bethele, a thi nga ḓo vhuya nda hu ṱutshela nga nnḓa ha musi ndi na vhuḓifhinduleli ha Vhukriste vhune nda tea u vhu ḓadzisa.

Nda swika Bethele nga ḽa 20 June, 1945, nahone nda ṋewa mushumo wa u ṱhogomela dzikamara. Ndo vha ndi tshi kunakisa kamara dza 13 na u adzulula mimbete ya 26 ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe, u katela na u kunakisa dzi phasedzhi, zwiṱepisi, na mafasiṱere. Wonoyo mushumo wo vha u tshi konḓa vhukuma. Ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe musi ndi mushumoni, ndo vha ndi tshi dzulela u ḓivhudza uri, ‘Ndo neta vhukuma, fhedzi ndi Bethele, nḓuni ya Mudzimu!’

U Vhingwa nga Nathan Knorr

U bva nga vho-1920, vha dzulaho Bethele vhe vha vha vha tshi khou ṱoḓa u vhinga vho vha vha tshi humbelwa uri vha ṱutshele Bethele nahone vha bvele phanḓa na mushumo wa Muvhuso huṅwe fhethu. Fhedzi mathomoni a vho-1950, vhavhingani vha si gathi vhe vha shuma Bethele miṅwaha minzhi vho vha vha tshi tendelwa u vhinga nahone vha dzula henefho. Ngauralo musi Nathan H. Knorr, we nga tshenetsho tshifhinga a vha o ranga phanḓa mushumo wa Muvhuso shangoni ḽoṱhe, a tshi sumbedza dzangalelo kha nṋe, nda humbula nda ri, ‘Hoyu u ḓo dzula vhukuma Bethele.’

Nathan o vha e na mishumo minzhi ine a tea u ita ya u ingamela mushumo wa shango ḽoṱhe wa Ṱhanzi dza Yehova. Nga zwenezwo ho ngo vhuya a ndzumbela, o nṋea zwiitisi zwinzhi zwa uri ndi ngani ndi tshi fanela u humbula vhukuma nga ho dzikaho nga phanḓa ha u tenda u ri ndi ḓo vhingana nae. Misini yeneyo, o vha a tshi tshimbila vhukuma u itela u dalela madavhi a Ṱhanzi dza Yehova shangoni ḽoṱhe nahone kanzhi o vha a tshi ṱuwa dzivhege dzo vhalaho. Ngauralo a nṱalutshedza uri ri ḓo fhandekana lwa tshifhinga tshilapfu.

Samusi ndo vha ndi tshee musidzana muswa, ndo vha ndi tshi humbula nga ha u vhingwa tshimedzi nahone nga murahu ha mbingano ra ya zwiṱangadzimeni zwa Pacific ngei Hawaii. Fhedzi, ra vhingana vhuriha nga ḽa 31 January, 1953, nahone ra fhedza maḓuvha a murahu ha mbingano nga Mugivhela nga masiari na nga Swondaha ri ngei New Jersey. Nga Musumbuluwo ra vhuyelela mushumoni. Naho zwo ralo, nga murahu ha vhege, ra ya madaloni vhege nthihi.

 Khonani ya Mushumi wa Biko

Nathan o vha e na miṅwaha ya 18 musi a tshi swika Bethele nga 1923. O wana gundo ya ndeme kha vhathu vha re na tshenzhelo vha ngaho Joseph F. Rutherford, we a vha o ranga phanḓa mushumo wa Dziṱhanzi, na mulanguli wa u gandisa ane a pfi Robert J. Martin. Musi Wahashu Martin a tshi fa nga September 1932, Nathan o vha ene mulanguli wa zwa u gandisa. Nga ṅwaha u tevhelaho, Wahashu Rutherford a ṱuwa na Nathan musi a tshi khou ya u dalela madavhi a Ṱhanzi dza Yehova ngei Yuropa. Nga January 1942 musi Wahashu Rutherford a tshi fa, Nathan o fhiwa vhuḓifhinduleli ha u ingamela mushumo wa Ṱhanzi dza Yehova shangoni ḽoṱhe.

Nathani o vha e muthu a bvelelaho, tshifhinga tshoṱhe a tshi humbulela phanḓa u itela nyaluwo ya tshifhingani tshi ḓaho. Vhaṅwe vho dzhia zwenezwi sa zwi songo teaho, samusi vho vha vha tshi humbula uri vhufhelo ha ano maitele a zwithu vhu tsini. Nga zwenezwo, we a vha a tshi dzudzanya mushumo wa Nathan a mu vhudzisa a ri: “Wahashu Knorr, ndi ngani ni tshi khou ita zwenezwi? Naa a ni na lutendo?” A fhindula a ri: “Ndi nalwo, fhedzi arali vhufhelo ha sa swika nga u ṱavhanya u ya nga nḓila ine ra khou zwi humbula ngayo, ri ḓo dzula ro luga.”

Nathan o vha a tshi dovha a humbula nga ho dzikaho vhukuma nga ha u thoma tshikolo tsha vharumiwa. Nga zwenezwo, nga ḽa 1 February, 1943, ha thomiwa tshikolo tsha vhurumiwa bulasini khulwane he khaladzi anga Wayne a vha a tshi khou shuma hone nga tshenetsho tshifhinga. Naho tshenetsho tshikolo tsho vha tsho vhumbwa nga ngudo khulwane dza Bivhili miṅwedzi i ṱoḓaho u vha miṱanu, Nathan o ita vhungoho ha uri vhagudiswa vha ḓihomolose. Mathomoni a dzenedzo kilasi, o vha a tshi ṱanganela kha u tamba mitambo, fhedzi nga murahu a ṱutshela u tamba nga u ofha uri a nga huvhala nahone zwa mu thithisa kha u ṱanganela hawe mabuthanoni a tshiṱiriki a tshilimo. A khetha u vha mulanguli wa mitambo. Vhagudiswa vho vha vho takala musi a tshi shandula milayo ya mitambo nga ṅwambo wa vhagudiswa vha bvaho mashangoni a nnḓa vhe vha vha tshi khou tamba.

U Tshimbila na Nathan

Mafheleloni nda thoma u ya kha maṅwe mashango na Nathan. Ndo vha ndi tshi ḓiphina nga u amba zwe nda ṱangana nazwo na vhashumi vha u ḓifunela vha davhini na vharumiwa. Ndo kona u vhona nga ho livhaho lufuno na u ḓiṋekedza havho, nahone nda guda nga nḓila ine vha ita zwithu ngayo ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe na fhethu hune vha dzula hone musi vhe mishumoni yavho kha maṅwe mashango. Miṅwaha minzhi, ndo bvela phanḓa ndi tshi wana marifhi a sumbedzaho u livhuha eneo madalo.

Musi ndi tshi humbula nga ha madalo ashu, ndi na zwithu zwinzhi zwe nda ṱangana nazwo. Sa tsumbo, musi ro dalela Poland, vhahashu vha tshisadzini vhavhili vho vha vha tshi khou hevhedzana tsini hanga. Nda vha vhudzisa uri, “Ni khou hevhedzana nga ha mini?” Vha humbela pfarelo, vha ṱalutshedza uri vho ḓowela u hevhedza tshifhingani tsha musi mushumo wa Ṱhanzi dza Yehova wo thivhelwa ngei Poland nahone vhavhusi vho vha vho vhea ṱhingo mahayani avho u itela u pfa zwine vha amba nga hazwo.

Wahashu wa tshisadzini Adach o vha e muṅwe wa vhathu vhanzhi vhe vha shuma nga fhasi ha u thivhelwa ngei Poland. O vha ene na mavhudzi o swonganaho o swikaho na kha tshikuma. O imisela nṱha mavhudzi a re kha tshikuma nahone a ntsumbedza vhadzi ḽihulwane ḽe ḽa vha hone nge a rwiwa nga mutovholi. Ndo mangadzwa nga u vhona nga maṱo mvelelo dza u farwa luvhi he vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini vha hu konḓelela.

Fhethu he nda vha ndi tshi hu funesa nga nnḓa ha Bethele ndi Hawaii. Ndi kha ḓi humbula buthano henefho ḓoroboni ya Hilo nga 1957. Tsho vha tshi tshiitea tshihulwane, nahone ho vha hu na vhathu vhanzhi u fhira tshivhalo tsha Ṱhanzi dza henefho. Raḓorobo o ita na u ṱanganedza Nathan nga ho khetheaho. Vhanzhi vho ḓa vha ri lumelisa, vha ri ambadza vhulungu ha maluvha.

 Ḽiṅwe buthano ḽi takadzaho ḽo vha ḽi ḽa Nuremberg, Dzheremane, nga 1955, ḽe ḽa vha ḽo farelwa fhethu he maswole a Hitler a vha a tshi kuvhangana hone. Zwi a ḓivhea vhukuma uri Hitler o vha o ana u fhelisa Ṱhanzi dza Yehova ngei Dzheremane, fhedzi zwino tshenetshi tshiṱediumu tsho vha tsho ḓala nga Ṱhanzi dza Yehova! Ndo mbo ḓi thoma u tsengisa miṱodzi. Pulatifomo yo vha i khulwane vhukuma nahone yo vha yo tingwa nga phuphu dza 144. Ndo vha ndi tshiṱeidzhini nahone nda kona u vhona vhathetshelesi vhanzhi vha fhiraho 107 000. Vho vha vho ḓala lwe nda kundelwa na u vhona a re murahu-rahu.

Ro kona u vhona u konḓelela ha vhahashu vha Dzheremane na maanḓa e vha a wana kha Yehova musi vha tshi khou tovholwa nga vhuvhusi ha Vhanazi. Zwo khwaṱhisa u ḓiimisela hashu u fulufhedzea na u dzula ri tshi fulufhedzea kha Yehova. Nathan o ṋea nyambo ya u fhedza, nahone musi a tshi i fhedza, a onesa vhathetshelesi nga u vha imisela tshanḓa. Vha aravha nga u imisa zwidugu zwavho sa nḓila ya u onesa. Zwo vha zwi tshi nga tsimu ya maluvha.

Luṅwe lwendo lu sa hangwei ndi lwa u dalela ngei Portugal nga December 1974. Ro vha ri vhaṅwe vha u thoma u vha hone muṱanganoni wa u thoma wa Ṱhanzi dza Yehova ngei Lisbon nga murahu ha u ri mushumo wa u ṱanziela u vhe mulayoni. Wo vha wo thivhelwa miṅwaha ya 50! Naho ho vha hu na vhahuweleli vha Muvhuso vha 14 000 henefho nga tshenetsho tshifhinga, ho vha na vhathu vha fhiraho 46 000 miṱanganoni mivhili ye ya farwa. Ndo tsengisa miṱodzi musi vhahashu vha tshi ri: “A ro ngo tsha fanela u dzumbama. Ro vhofholowa.”

U bva nga maḓuvha e nda vha ndi tshi tshimbila na Nathan u vhuya u swika na ṋamusi, ndo ḓiphina nga u ṱanziela lu songo dzudzanyiwaho—ri bufhoni, dzikhefhini—na u ṱanziela tshiṱaraṱani. Tshifhinga tshoṱhe ndo vha ndi tshi hwala khandiso u itela uri ndi dzule ndo luga. Muṅwe musi ro lindela bufho ḽe ḽa vha ḽi tshi khou lenga, muṅwe mufumakadzi a mmbudzisa uri ndi shuma ngafhi. Zwenezwo zwo ita uri ndi vhe na nyambedzano nae nahone na vhaṅwe tsini hashu vho vha vho thetshelesa. Tshumelo ya Bethele na mushumo wanga wa u huwelela wo ita uri ndi dzule ndo farakanea nahone ndo takala.

U Lwala na u Ṋea Ṱhuṱhuwedzo

Nga 1976, Nathan o mbo ḓi farwa nga vhulwadze ha khentsara, nahone nṋe, u katela na miraḓo ya Bethele, ro mu thusa u konḓelela. Hu sa londwi mutakalo wawe we wa vha u tshi khou ṋaṋa u tshinyala, ro vha ri tshi ramba nḓuni yashu miraḓo ya ofisi dza davhi i bvaho shangoni ḽoṱhe vhe nga tshenetsho tshifhinga vha vha vhe Brooklyn u ḓo gudiswa. Ndi kha ḓi humbula Don na Earlene Steele, Lloydand na Melba Barry, Douglas na Mary Guest, Martin na Gertrud Poetzinger, Pryce Hughes na vhaṅwe vhanzhi. Kanzhi vho vha vha tshi ri vhudza zwe vha ṱangana nazwo mashangoni a havho. Ndo vha ndi tshi takalela vhukuma mafhungo a kwamaho u konḓelela ha vhahashu nga fhasi ha u thivhelwa.

Musi Nathan a tshi ṱhogomela uri u tsini na u fa, o nṋea nyeletshedzo yavhuḓi ya nthusa u sedzana na u vha tshilikadzi. O ri: “Ro vha na mbingano yavhuḓi. Vhathu vhanzhi a vho ngo vhuya vha ṱangana na zwenezwi.” Tshiṅwe tshithu tshe tsha ita uri mbingano yashu i vhe i takadzaho ndi uri Nathan o vha a tshi humbulela. Sa tsumbo, musi ri tshi ṱangana na vhathu vho fhambanaho musi ri nyendoni dzashu, o vha a tshi ri kha nṋe: “Audrey, arali nda sa ni ḓivhadza vhone, ndi nga ṅwambo wa uri ndo hangwa madzina avho.” Ndo vha ndi tshi takala nga uri o vha a tshi mmbudza hu tshee na tshifhinga.

Nathan o dovha a nkhumbudza a ri: “Nga murahu ha lufu, fulufhelo ḽashu ḽi vha ḓo ḓadziswa, nahone a ri tsha ḓo dovha ra pfa vhuṱungu.” Nga zwenezwo a nṱuṱuwedza a ri: “Sedzani phanḓa, ngauri ndi hone ho lalaho vhumatshelo haṋu. Ni songo dzulela u humbula nga zwa mulovha—naho mihumbulo i tshi ḓo dzula i hone. U ya ha tshifhinga zwi ḓo ni thusa uri ni sa tsha pfa vhuṱungu. Ni songo sinyuwa nahone na ḓipfela vhuṱungu. Takalani uri ni na dakalo na phaṱhutshedzo. Nga murahu ha tshifhinga, ni ḓo wana uri yeneyo mihumbulo i ni ḓisela dakalo. Mihumbulo ndi tshifhiwa tshee Mudzimu a ri ṋea tshone.” A dovha a ri: “Dzulani no farakanea—lingedzani u shumisa vhutshilo haṋu ni tshi khou itela vhaṅwe tshiṅwe tshithu. Hezwi zwi ḓo ni thusa uri  ni wane dakalo vhutshiloni.” Mafheleloni, nga ḽa 8 June, 1977, Nathan a fhira ḽifhasini.

U Vhingwa nga Glenn Hyde

Nathan o mmbudza uri ndi nga tshila nga u humbula zwa kale kana ndi nga thoma vhutshilo vhuswa. Ngauralo nga 1978, musi ndo no sudzuluselwa Bulasini ya Watchtower ngei Wallkill, New York, nda vhingana na Glenn Hyde, munna wa lunako, o vuḓaho na wa vhulenda. Musi a sa athu vha Ṱhanzi, o vha e swole ḽa maḓini musi ḽa United State ḽi tshi khou lwa na Dzhapani.

Glenn o vha a tshi shuma tshikepeni tsha zwiṱhavhane nahone a tshi shuma fhethu hu re na nzhini. Nga ṅwambo wa phosho ya nzhini, o vha a si tsha pfa zwavhuḓi. Nga murahu ha nndwa, a vha tshidzimamulilo. Miṅwaha minzhi o vha a tshi lora nga zwe a ṱangana nazwo nndwani. A guda mafhungo ngoho kha muṅwaleli wawe, we a mu ṱanziela lu songo dzudzanywaho.

Nga murahu, nga 1968, Glenn a rambiwa Bethele u shuma e tshidzimamulilo ngei Brooklyn. Nga murahu, musi Bulasi ya Watchtower i tshi wana goloi ya u dzima mulilo, o pfuluselwa henefho nga 1975. Nga u ya ha tshifhinga, a farwa nga vhulwadze ha Alzheimer. Glenn a fa nga murahu ha miṅwaha ya fumi ro vhingana.

Ndo vha ndi tshi ḓo konḓelela hani? Vhuṱali he Nathan a nṋea hone musi a tshi vhona uri u tsini na u fa ho dovha ha nkhuthadza. Ndo vha ndi tshi dzulela u vhala zwe a nṅwalela zwone nga ha u sedzana na u vha hanga tshilikadzi. Ndi kha ḓi vhudza vhaṅwe nga ha enea mafhungo vhe vha felwa nga vhafarisi vhavho, nahone na vhone vho khuthadzwa nga nyeletshedzo ya Nathan. Ee, zwi a vhuyedza u sedza phanḓa samusi o nṱuṱuwedza u ita nga u ralo.

Vhushaka Havhuḓi ha Vhahashu

Tshe tsha nthusa vhukuma uri ndi tshile ndo takala na u fushea ndi khonani dzanga dza muṱa wa Bethele. Muṅwe wavho ndi Esther Lopez, we a ṱhaphudza kalasi ya vhuraru ya Tshikolo Tsha Bivhili Tsha Watchtower Tsha Gilead nga 1944. O vhuya Brooklyn nga February 1950 u itela u vha muṱalutshedzeli wa khandiso dza Bivhili nga Lupania. Kanzhi musi Nathan e siho, Esther o vha a tshi vha khonani yanga ya tsini. Na ene u Bulasini ya Watchtower. Samusi zwino e miṅwahani ya vhukati ya vhu-90, ha na mutakalo wavhuḓi nahone u khou ṱhogomelwa vhuongeloni hashu.

Kha vha muṱa wahashu, ndi Russell na Clara fhedzi vhane vha kha ḓi tshila. Russell u na miṅwaha i fhiraho 90 nahone u kha ḓi shuma nga u fulufhedzea Bethele ya Brooklyn. O vha e muṅwe wa vhathu vhe vha tendelwa u dzula Bethele nga murahu ha u vhinga. Nga 1952, o vhinga Jean Larson we a vha e Bethele. Max, khaladzi a Jean, o ya Bethele nga 1939 nahone o tevhela Nathan kha u vha mulavhelesi wa u gandisa nga 1942. Max o bvela phanḓa a tshi ita mushumo u konḓaho Bethele, na u thusa u ṱhogomela musadzi wawe a mu funaho, Helen, we a vha a tshi khou lwisana na multiple sclerosis [vhulwadze ha u oma dzi-tissue dza muvhili].

Musi ndi tshi humbula nga ha miṅwaha ya 63 ndi tshumeloni ya tshifhinga tsho ḓalaho ya Yehova, ndi nga amba uri ho vha vhu vhutshilo vhu fushaho vhukuma. Bethele ho vha haya hanga, nahone ndi khou bvela phanḓa henefha nga dakalo. Ndi khoḓa vhabebi vhanga nga u ri funza ndeme ya u shuma na lutamo lwa u shumela Yehova. Fhedzi tshithu tshine tsha ita uri vhutshilo vhu fushe ndi vhukonani havhuḓi ha vhahashu na fulufhelo ḽa u tshila na vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini ḽifhasini ḽa paradiso, ri tshi khou shumela Musiki washu Muhulwane, Mudzimu muthihi fhedzi wa ngoho, Yehova nga hu sa fheli.

[Tshifanyiso kha siaṱari 24]

Vhabebi vhanga nga ḓuvha ḽa mbingano nga June 1912

[Tshifanyiso kha siaṱari 24]

U bva kha tsha monde u ya kha tsha u ḽa: Russell, Wayne, Clara, Ardis, nṋe, na Curtis nga 1927

[Tshifanyiso kha siaṱari 25]

Ndo ima vhukati ha Frances na Barbara McNaught, musi ndi tshi khou vula nḓila nga 1944

[Tshifanyiso kha siaṱari 25]

Ndi Bethele nga 1951. U bva kha tsha monde u ya kha tsha u ḽa: Nṋe, Esther Lopez, na muhalivho wanga, Jean

[Tshifanyiso kha siaṱari 26]

Ndi na Nathan na vhabebi vhawe

[Tshifanyiso kha siaṱari 26]

Ndi na Nathan nga 1955

[Tshifanyiso kha siaṱari 27]

Ndi na Nathan ngei Hawaii

[Tshifanyiso kha siaṱari 29]

Ndi na munna wanga wa vhuvhili, Glenn