Kapadokia Fhethu he Vhathu vha vha vha Tshi Dzula Mabakoni a Matombo o Vhaḓiwaho nga Muya na Maḓi

MUAPOSTOLA PETRO o amba nga ha Kapadokia. Luṅwalo lwawe lwa u thoma lwo hevhedzwaho o vha o lu ṅwalela vhaṅwe vha ‘vhatsinda vhe vha vha vho balangana na . . . Kapadokia.’ (1 Petro 1:1) Shango ḽa Kapadokia ḽo vha ḽo tou itisa hani? Ndi ngani vhadzulapo vhaḽo vho vha vha tshi dzula mabakoni a matombo? Vho ṱangana hani na Vhukriste?

Muṅwe muendela mashango wa ngei Britain ane a pfi W. F. Ainsworth we a dalela Kapadokia nga vho 1840 o ri: “Ro ḓi wana ro xela vhukati ha ḓaka ḽi re na mabako a matombo o kunguluswaho nga muya na maḓi nahone ri vhukati ha matombo mahulu.” Shango ḽa hone ḽine ḽa mangadza ḽi kha ḓi mangadza vhadali vhanzhi vha musalauno ngei muvhunduni wa Turkey. Kha magovha a ngei Kapadokia hu na matombo manzhi mahulwane a songo ḓoweleaho o kuvhanganaho fhethu huthihi. Maṅwe a tou nga tshumela khulwane vhukuma dzine dza lingana mithara dza 30 kana u fhira. Maṅwe a tou nga cone khulwane dza ice-cream, phuphu ya matombo, kana ngowa.

Nga masiari ḓuvha ḽi a vhonetshela zwavhuḓi vhukuma eneo matombo mahulwane nahone a vhonala e na mivhala yo fhambanaho! Nga maḓautsha a vhonala e na muvhala u no tou nga mutswuku. Nga masiari a vha e na muvhala wa tshitopana wo tshenuluwaho, nahone musi ḓuvha ḽi tshi kovhela a vha e na muvhala une wa ṱoḓou nga tshitopana wo dombelelaho. Ndi mini zwe zwa vhumba enea “matombo mahulwane ane a tou nga dziphuphu”? Nahone ndi ngani vhathu vhane vha dzula kha wonoyo muvhundu vha tshi dzula nga fhasi hao?

O Vhaḓiwa nga Muya na Maḓi

Kapadokia u vhukati ha Anatolia Peninsula, hune ha ṱumanya Asia na Yuropa. Wonoyo muvhundu wo vha u tshi ḓo vha u balethavha arali wo vha u songo vha na thavhandubi mbili. Miṅwaha ya tshigidi yo fhelaho, thavhandubi i re na maanḓa yo mbo ḓi thuthuba nahone ya tibedza honoho vhupo nga tshaka mbili dza matombo—basalt ḽo khwaṱhaho na tufa ḽi songo khwaṱhaho, ḽine ḽa vha ḽi tshena ḽo itwaho nga miora ya thavhandubi.

Musi hu tshi thoma u vha na milambo, mvula, na muya muhulwane tombo ḽi songo khwaṱhaho ḽine ḽa pfi tufa ḽo mbo ḓi vhumba milonga. Nga u ya ha tshifhinga, phendela dza dzinngwa dza yeneyo milonga dza thoma u fhandekana dza vha matombo mahulu ane a nga dzi-cone dza ice-cream, dza khavhisa shango nga zwivhaḓwa zwi sa wanali huṅwe fhethu kha ḽifhasi. Maṅwe a eneo matombo o mbo ḓi vha na milindi minzhi ine ya tou fana na mazhana. Vhathu vhe vha vha vha tshi dzula henefho vho mbo ḓi ḓiitela dzinnḓu henefho kha matombo a songo khwaṱhaho nahone vha engedza dzikamara musi muṱa u tshi khou engedzea. Henefho fhethu ho vha hu tshi rothola nga tshilimo nahone hu tshi dudela nga vhuriha.

U Dzula Mafhandeni a Fhethu ho Bvelaho Phanḓa

Vhathu vhe vha vha vha tshi dzula mabakoni a Kapadokia vho vha vha tshi ḓo vha vha songo vha na vhukwamani na vhaṅwe vhathu arali vha vhe vha  sa dzuli fhethu ha ndeme u fana na mafhandeni a fhethu ho bvelaho phanḓa. Nḓila i ḓivheaho ine ya pfi Silk ye ya vha i tshi shumiswa nga vharengisi, ine ya ṱoḓa u vha khiḽomithara dza 6500 ye ya vha i tshi ṱumanya Muvhuso wa Roma na wa Tshaina yo vha i tshi fhira nga Kapadokia. Nga nnḓa ha vharengisi, Vhaperesia, Vhagerika, na maswole a Roma vho vha vha tshi shumisa yeneyi nḓila. Vhenevha vhathu vhe vha vha vha tshi shumisa yeneyi nḓila vho ḓisa mihumbulo miswa ya vhurereli.

Nga ḓana ḽa vhuvhili ḽa miṅwaha B.C.E., Vhayuda vho mbo ḓi thoma u dzula tshoṱhe kha ḽa Kapadokia. Nahone Vhayuda vha wonoyo muvhundu vho vha vhe hone ngei Yerusalema nga ṅwaha wa 33 C.E. Vho vha vho ya u itela u pembelela Vhuṱambo ha Pentekoste. Ngauralo, muapostola Petro o huwelela kha vhayuda vha ngei Kapadokia nga murahu ha u shululelwa nga muya mukhethwa. (Mishumo 2:1-9) Zwi vhonala uri vhaṅwe vho aravha zwavhuḓi kha mulaedza wawe nahone vha funza vhathu vhane vha dzula navho nga ha lwonolwo lutendo lwavho luswa. Ndi ngazwo Petro o livhisa luṅwalo lwawe lwa u thoma kha Vhakriste vha ngei Kapadokia.

Naho zwo ralo, nga u ya ha tshifhinga Vhakriste vha ngei Kapadokia vha thoma u vha na ṱhuṱhuwedzo ya pfunzo dza maṱali dza vhuhedeni. Vharangaphanḓa vhahulwane vha kereke ya Kapadokia ḓanani ḽa vhuṋa ḽa miṅwaha vho ita na u imelela pfunzothendwa dzi si dza maṅwalo dza Vhuraruthihi. Vhenevho vho vha vhe Gregory wa Nazianzus, Basil Muhulwane, na murathu wawe Gregory wa Nyssa.

Basil Muhulwane o dovha a ita na u ṱuṱuwedza kutshilele kwa u sa funa zwithu zwi vhonalaho. Vhakapadokia vha ḓiṱukufhadzaho vhe vha vha vha tshi dzula mabakoni a matombo vho vha vha tshi fanelea nga vhutshilo he a vhu themendela. Musi lushaka lwa vhathu vho raloho lu tshi aluwa, ha mbo ḓi thoma u fhaṱiwa dzikereke nga fhasi ha eneo matombo. Nga ḓana ḽa vhu-13 ḽa miṅwaha, ho vha ho no fhaṱiwa kereke dzi ṱoḓaho u vha maḓana mararu henefho matomboni. Vhunzhi hadzo dzi kha ḓi vha hone na ṋamusi.

Naho dzikereke na vhathu vha vhurereli vha sa tendi kha u vha na zwithu zwi vhonalaho zwi si tsha wanala, vhutshilo ha vhathu vha henefho ho shanduka zwiṱuku-ṱuku maḓanani a miṅwaha o fhiraho. Vhathu vhanzhi vha kha ḓi dzula kha eneo mabako. Vhunzhi ha vhathu vhane vha dalela Kapadokia vha a mangadzwa nga nḓila ye vhathu vha henefho vha kona ngayo u shandukisa henefho fhethu ha vha mahaya avhuḓi.

[Mapa kha siaṱari 24, 25]

(U itela uri ni vhone nḓila ye mafhungo a dzudzanywa ngayo nga vhuḓalo, sedzani khandiso)

KAPADOKIA

TSHAINA (Cathay)