Nganeavhutshilo

Ro Ditika Nga Maanḓa A Yehova

MUANETSHELI NDI ERZSÉBET HAFFNER

Nga murahu ha u pfa uri ndi fanela u ṱutshela Czechoslovakia, Tibor Haffner o ri: “A thi nga tendi vha tshi ni ṱuwisa. Arali na tendelana na nṋe, ndi ḓo ni vhinga, nahone ni ḓo dzula na nṋe u swikela nga hu sa fheli.”

NGA ḽa 29 January, 1938, nga murahu ha vhege dzi si gathi ndi tshi kha ḓi tou bva u ambiswa ndi songo zwi lavhelela, ndo mbo ḓi vhingana na Tibor, wahashu wa tshinnani wa Mukriste we a ṱanziela vha muṱani wahashu. Yeneyo yo vha i si phetho i leluwaho. Ndo vha ndi tshi kha ḓi tou bva u fara ṅwaha wa vhu-18, nahone samusi ndo vha ndi muvulanḓila wa tshifhinga tshoṱhe wa Ṱhanzi dza Yehova, ndo vha ndi tshi khou ṱoḓa u ṋekedzela tshoṱhe vhutshilo hanga ha vhuswa tshumeloni ya Mudzimu. Nda lila vhukuma. Nda rabela. Fhedzi musi ndo no dzika nda zwi ṱhogomela uri zwe Tibor a nkhumbela zwone zwo vha zwi musumbedzo wa vhuthu, nahone nda pfa ndi tshi ṱoḓa u dzula na onoyu munna ane a mpfuna vhukuma.

Fhedzi ndi ngani ndo vha ndi tshi khou ṱoḓou pfuluswa? Ndo vha ndi tshi dzula kha shango ḽe ḽa vha ḽi tshi ḓidzhiela nṱha kha u vha haḽo na maitele a demokirati na mbofholowo ya vhurereli. Fhedzi-ha ndi humbula uri ndi fanela u ni ṱalutshedza zwo engedzeaho nga vhubvo hanga na nḓila ye nda aluwa ngayo.

Ndo bebwa nga ḽa 26 December, 1919 nga vhabebi vhane vha dzhena kereke ya Katolika muvhunduni wa ngei Sajószentpéter kha ḽa Hungary hune ha vha khilomithara dza 160 vhubvaḓuvha ha Budapest. Mashudu mavhi khotsi anga vho fa ndi sa vha ḓivhi. Hu si kale mme anga vha vhingana na muṅwe munna we a felwa nga musadzi e na vhana vhaṋa nahone ra pfulutshela ngei Lučenec, ḓoroboni yavhuḓi ye ya vha i tshi vhidzwa Czechoslovakia nga tshenetsho tshifhinga. Nga tshenetsho tshifhinga, u dzula na vhathu vhane vha sa vhe vha malofha mathihi na iwe zwo vha zwi sa leluwi. Samusi ndo vha ndi muṱukusa kha vhana vhaṱanu, ndo vha ndi tshi ḓipfa ndi si wa ndeme. Zwiimo zwa ikonomi zwo vha zwi  tshi lemela, nahone ndo vha ndi sa ṋewi zwithu zwi vhonalaho u katela na ṱhogomelo ya vhabebi na lufuno.

Naa Huna Muthu ane a Ḓivha Phindulo?

Musi ndi na miṅwaha ya 16, ndo vha ndi na dziṅwe mbudziso dze dza vha dzi tshi mmbaisa vhukuma. Ndo vhala vhukuma nga ha ḓivhazwakale ya Nndwa ya Shango ya u Thoma, nahone nda mangadzwa vhukuma nga mabulayo e a bvelela kha yeneyo nndwa vhukati ha dzitshaka dzine dza ḓivhidza Vhakriste. Zwiṅwe-hafhu, ndo vhona na u engedzea ha maswole o ḓiimiselaho nndwa fhethu hunzhi. Zwenezwo zwoṱhe zwo vha zwi sa tshimbidzani na luthihi na zwe nda zwi guda kerekeni malugana na lufuno lwa u funa vhahura vhashu.

Nga zwenezwo nda ya kha mufunzi wa kereke ya Katolika ya Roma nahone nda mu vhudzisa nda ri: “Ndi ifhio ndaela ine riṋe sa Vhakriste ra fanela u farelela khayo—ndi u ya nndwani nahone ra vhulaha vhahura vhashu kana ndi u vha funa?” O dinalea nga mbudziso yanga, a mmbudza uri u funza zwe a vhudzwa nga vhavhusi. Ha itea zwithu zwi fanaho musi ndo dalela mufunzi wa kereke ya Calvinist na musi ndo ya kha mufunzi wa Muyuda. A tho ngo wana phindulo, vho sokou mangadzwa nga mbudziso yanga i songo ḓoweleaho. Nda fheleledza ndo ya kha mufunzi wa kereke ya Luṱere. A sinyuwa vhukuma, fhedzi musi ndi sa athu ṱuwa a ri: “Arali u tshi ṱoḓou ḓivha nga ha yeneyo mbudziso, vhudzisa Ṱhanzi dza Yehova.”

Nda lingedza u ṱoḓa Dziṱhanzi, fhedzi ndi sa dzi wane. Hu sa athu fhela maḓuvha a si gathi ḽiṅwe ḓuvha ndi tshi khou bva mushumoni nda wana vothi ḽo vuleanyana. Ho vha hu na muṅwe munna wavhuḓi a kha ḓivhaho muswa a tshi khou vhalela mme-anga Bivhili. Nga u ṱavhanya nda ḓelwa nga muhumbulo wa uri, ‘a nga vha e muṅwe wavho, muṅwe wa Ṱhanzi dza Yehova!’ Ra ramba onoyu munna, Tibor Haffner, nahone nda dovholola mbudziso yanga. Nṱhani ha u i fhindula nga maipfi awe, a ntsumbedza zwine Bivhili ya amba zwone sa luswayo lwa Vhakriste vha ngoho, a dovha a ntsumbedza nga zwifhinga zwine ra khou tshila khazwo.—Yohane 13:34, 35; 2 Timotheo 3:1-5.

Hu sa athu fhela miṅwedzi minzhi, ndi sa athu vha na miṅwaha ya 17, nda mbo ḓi lovhedzwa. Nda pfa ndi tshi tea u vhudza vhaṅwe nga ha enea mafhungo-ngoho a ndeme e nda a wana u konḓa nga u rali. Nda thoma mushumo wa u huwelela tshifhinga tshoṱhe, we wa vha u tshi konḓa kha ḽa Czechoslovakia mafheloni a vho-1930. Naho mushumo washu wo vha u mulayoni, ro ṱangana na u pikiswa ho khwaṱhaho he ha vha hu tshi khou ṱuṱuwedzwa nga vhafunzi.

U Tovholwa lwa u tou Thoma

Ḽiṅwe ḓuvha mafheloni a ṅwaha wa 1937, ndo vha ndi tshi khou huwelela ndi na muṅwe wahashu wa tshisadzini wa Mukriste kha kushango ku re tsini na Lučenec. Hu si kale ra mbo ḓi fariwa nahone ra iswa dzhele. Mulindi wa henefho a ri vhudza a ri: “Ni ḓo fela henefha,” nahone a hoṋa muṋango wa dzhele.

Nga eneo madekwana, ha mbo ḓi ḓiswa vhaṅwe vhasadzi vhaṋa vhe na vhone vha vha vho fariwa. Ra thoma u vha khuthadza na u vha ṱanziela. Vha dzika nahone ra thoma u haseledza navho vhusiku hoṱhe nga ha mafhungo-ngoho a Bivhili.

Nga matsheloni nga awara ya vhurathi, mulindi wa dzhele a mmbidzela nnḓa. Nda vhudza khonani yanga nda ri: “Ri ḓo ṱangana hafhu Muvhusoni wa Mudzimu.” Nda mu humbela uri a ṱalutshedze vha muṱani wahashu zwe zwa bvelela arali a ponyoka. Nda rabelela mbiluni nahone nda ya kha onoyo mulindi. A ṱuwa na nṋe hune a dzula hone henefho dzhele. A ri: “Iwe musidzana, ndi na dziṅwe mbudziso dzine nda khou ṱoḓou vhudzisa dzone. Madekwe wo ri dzina ḽa Mudzimu ndi Yehova. Naa u nga ntsumbedza ḽone Bivhilini?” Ndo pfa ndo mangala vhukuma nahone ndo vhofholowa! A dzhia Bivhili yawe, nahone nda mu sumbedza dzina ḽa Yehova ene na musadzi wawe. O vha e na mbudziso nnzhi dze dza vha dzi tshi tshimbidzana na dze ra dzi haseledza na vhasadzi vhaṋa nga madekwana. O fushea nga phindulo dzanga, a humbela musadzi wawe uri a itele nṋe na khonani yanga zwiḽiwa zwa nga matsheloni.

Ho no fhela maḓuvha o vhalaho, ro mbo ḓi vhofhololwa, fhedzi muhaṱuli a phetha nga uri samusi ndo vha ndi mudzulapo wa Hungary, ndi fanela u vhuyelela Czechoslovakia. Ndi nga murahu ha yeneyo khombo he Tibor Haffner a nkhumbela uri ndi  vhe musadzi wawe. Ra vhingana nahone nda pfulutshela hayani ha vhabebi vhawe.

U Tovholwa hu a Khwaṱhisa

Ra bvela phanḓa na mushumo wa u huwelela musi ro vhingana, naho Tibor o vha e na muṅwe mushumo wa ndangulo we a vha a tshi fanela u u ita. Nga phanḓanyana ha musi maswole a Hungary a sa athu tshoṱela ḓorobo yashu nga November 1938, ro mbo ḓi vha na ṅwana washu wa u tou thoma ane a pfi Tibor, Muṱuku. Nndwa ya Shango ya Vhuvhili yo vha yo no vha tsini kha ḽa Yuropa. Tshipiḓa tshihulwane tsha Czechoslovakia tsho vha tsho no dzhiiwa nahone tshi tshi vho langiwa nga shango ḽa Hungary, zwenezwo zwa ita uri u tovholwa ha Ṱhanzi dza Yehova hu tou hulela.

Nga ḽa 10 October, 1942, Tibor a mbo ḓi ya ngei Debrecen u itela uri a ṱangane na vhaṅwe vhahashu. Naho zwo ralo, nga tshino tshifhinga ho ngo tsha vhuya. Nga murahu a nṱalutshedza zwe zwa bvelela. Nṱhani ha uri a ṱangane na vhahashu, boroho ye vha vha vha tshi fanela u ṱangana khayo yo vha i na mapholisa. Vho vha vho lindela munna wanga na Pál Nagypál vhe vha vha vhe vhone vha u fhedzisela u swika. Mapholisa vha vha dzhia vha vha isa tshiṱitshini tsha mapholisa nahone vha vharwa vha songo ambara zwienda nga tshimoronzhisi u swikela vha tshi ṋoka.

Vha vhudzwa uri vha ambare mabutsu avho nahone vha ime. Hu sa londwi vhuṱungu, vho ita na u kombetshedzwa uri vha ye tshiṱitshini tsha tshidimela. Mapholisa vha ḓisa muṅwe munna we a vha o pombedzwa ṱhoho lwe a vha a tshi khou kundelwa na u tou vhona. Onoyo munna o vha e Wahashu András Piling, we na ene a vha o ḓa muṱanganoni. Munna wanga a mbo ḓi iswa Alag tsini na Budapset nga tshidimela, fhethu he vha vha vha tshi valelwa hone. Muṅwe mulindi we a vhona milenzhe ya Tibor ye ya vha yo huvhala a amba nga u mu hoya a ri: “Ngoho vhaṅwe vhathu vha na tshiṱuhu vhukuma! U songo vhilaela ri ḓo u fhodza.” Vhaṅwe vhalindi vhavhili vha thoma u rwa Tibor kha milenzhe, malofha awe a hashekana na henefho fhethu. Nga murahu ha mithethe i si gathi, a mbo ḓi ṋoka.

Nga ṅwedzi u tevhelaho, Tibor na vhaṅwe vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini vha fhiraho 60 vha iswa tsengoni. Wahashu András Bartha, Dénes Faluvégi, na János Konrád vha haṱulelwa lufu nga u tou ṋembeledzwa. Wahashu András Pilling a haṱulelwa vhutshilo hawe hoṱhe dzhele, nahone munna wanga a haṱulelwa u dzula dzhele miṅwaha ya 12. Vho vha vho tshinya mini? Mutshutshusi o vha hwelela nga milandu mihulwane vhukuma, u hana u dzhenelela kha vhuswole, u vha ṱholi, na u remba kereke khethwa. Vhe vha vha vho haṱulelwa u vhulahwa vha mbo ḓi haṱulelwa u dzula dzhele vhutshilo havho hoṱhe.

U Tevhela Munna Wanga

Nga murahu ha maḓuvha mavhili u bva tshee Tibor a ya muṱanganoni ngei Debrecen, ndo mbo ḓi vuwa nga matsheloni i sa athu vha awara ya vhurathi u itela u onyolosa zwiambaro. Hu si kale nda pfa hu tshi khou khokhonyiwa muṋangoni. Nda tou vha na vhuṱanzi ha uri ‘vho swika.’ Ha mbo ḓi dzhena mapholisa a rathi nahone a mmbudza uri a na thendelo ya u setsha nnḓu. Ha fariwa vhathu vhoṱhe henefho nḓuni nahone ra iswa tshiṱitshini tsha mapholisa, u katela na murwa washu we a vha e na miṅwaha miraru. Nga ḽeneḽo ḓuvha ra mbo ḓi iswa fhethu hune ha pfi Pétervására, kha ḽa Hungary.

Musi ro no swika nda mbo ḓi farwa nga mudinyane nahone nda fhandekanywa na vhaṅwe vhathu vhe vha vha vho fariwa. Musi ndi tshi tou dzivhuluwa, ho vha huna maswole mavhili e a vha a tshi khou pikisana nga ha nṋe. Muṅwe a ri: “Ri fanela u mu thuntsha! Ndi ḓo mu thuntsha!” Fhedzi muṅwe o vha a tshi khou ṱoḓa u ṱola mutakalo wanga musi vha sa athu ita zwenezwo. Nda vha humbela uri vha songo mmbulaha. Vha fheleledza vho bva henefho, nahone nda livhuha Yehova nge a nthusa.

Vhalindi vho vha vhe na nḓila yo khetheaho ya u sengisa. Vho mmbudza uri ndi eḓele fhasi nahone vha dzhia sogisi vha ḽi dzhenisa mulomoni wanga, vha mmbofha zwanḓa na milenzhe, vha nthwa nga tshimebi u vhuya u swika ndi tshi bva malofha. Vho litsha u ita zwenezwo musi ḽiṅwe ḽiswole ḽi tshi ri ḽo neta. Vha mmbudzisa uri munna wanga o vha a tshi  khou ya u ṱangana na nnyi ḓuvha ḽe a farwa ngaḽo. A tho ngo vha vhudza, ngauralo vha bvela phanḓa u nthwa maḓuvha mararu. Nga ḓuvha ḽa vhuṋa, nda tendelwa uri ndi ise murwa wanga kha mme-anga. Nda beba ṅwana wanga kha muṱana wanga wo huvhalaho nahone hu tshi khou rothola, nda tshimbila khilomithara dza 13 ndi tshi khou ya tshiṱitshini tsha tshidimela. U bva henefho, nda mbo ḓi ya hayani nga tshidimela, fhedzi ndo vha ndi tshi tea u vhuyelela gammbani nga ḽeneḽo ḓuvha.

Nda mbo ḓi haṱulelwa u dzula dzhele ya Budapest miṅwaha ya rathi. Musi ndi tshi swika, nda wana uri na Tibor o vha e henefho. Ro vha ro takala vhukuma musi ri tshi tendelwa uri ri kone u amba roṱhe, naho zwo vha zwi zwa tshifhinga tshiṱuku nga ḓaraṱa. Roṱhe ra tshenzhela lufuno lwa Yehova nahone ra ḓipfa ro khwaṱhiswa nga tshenetsho tshifhinga. Musi ri sa athu ṱangana hafhu, roṱhe ro vha ri tshi khou ya u ṱangana na mulingo u vhavhaho, wa u ponyoka lufu nga lubuli lwa ṋeleṱe.

U bva kha Iṅwe Dzhele na u Iswa kha Iṅwe

Sele nthihi yo vha i na vhahashu vha tshisadzini vha linganaho 80. Ro vha ro ṱulutshelwa vhukuma zwiḽiwa zwa muya, fhedzi zwo vha zwi sa konadzei u zwi wana dzhele. Naa ro vha ri tshi nga wana tshiṅwe tshithu henefho dzhele? Ntendeleni ndi ni vhudze zwe ra zwi ita. Nda humbela u rungela mabalane wa henefho dzhele masogisi awe o kheruwaho. Kha ḽiṅwe ḽa masogisi, nda dzhenisa kubammbiri ndi tshi khou humbela uri a mmbudze nomboro ya hune Bivhili ya wanala hone ḽaiburari. U itela uri vha sa humbulele, nda mbo ḓi engedza nga dziṅwe bugu mbili dzo engedzeaho.

Nga ḓuvha ḽi tevhelaho, nda wana maṅwe masogisi manzhi a bvaho kha mabalane. Kha ḽiṅwe ḽao ho vha huna phindulo. Nga zwenezwo nda ṋea mulindi yeneyo nomboro nahone nda humbela bugu. Ro takala lungafhani musi ri tshi wana dzenedzo bugu, u katela na Bivhili! Vhunzhi ha dzenedzo bugu dzo vha dzi tshi shandukiswa vhege iṅwe na iṅwe, fhedzi ra dzula ri na Bivhili. Musi mulindi a tshi vhudzisa nga hayo, ro vha ri tshi anzela u ri: “Ndi bugu khulwane vhukuma, nahone muṅwe na muṅwe u khou ṱoḓou i vhala.” Ngauralo ro vha ri tshi vho kona u vhala Bivhili.

Ḽiṅwe ḓuvha, muofisiri a mmbidzela ofisini yawe. Tshifhaṱuwo tshawe tshi tshi vhonala tshi na vhuthu.

A ri: “Vho-Haffner, ndi na mafhungo maḓifha e nda vha farela one, vha nga ṱuwa vha ya hayani, khamusi matshelo. Arali tshidimela tshi tshi kha ḓi vha hone, vha nga kha ḓi ṱuwa na ṋamusi.”

Nda fhindula nda ri: “Zwenezwo zwi ḓo vha zwi zwavhuḓi.”

A ri: “I ngoho zwi ḓo vha zwi zwavhuḓi, ngauri vha na ṅwana ane vha ṱoḓa u mu alusa. Ngauralo, kha vha Saine holu luṅwalo.”

Nda mu vhudzisa nda ri: “Ndi luṅwalo lwa mini?”

A nkhumbela a ri: “Vha songo vhilaela, kha vha sokou saina, nahone vha ṱuwe.” A engedza nga u ri: “Musi vho no swika hayani vha nga ita zwine vha funa. Fhedzi vha fanela u saina uri a vha tsha vha Ṱhanzi ya Yehova.”

Nda humela murahu nahone nda hana ndo khwaṱha.

A amba na nṋe o sinyuwa a ri: “Vha ḓo fela henefha!” nahone a nṱuwisa.

Nga May 1943, nda mbo ḓi iswa kha iṅwe dzhele i re Budapest, nahone nga murahu nda iswa Márianosztra he ra vha ri tshi dzula na vhanunu vha linganaho 70. Hu sa londwi nḓala na miṅwe mitsiko, ro vha vhudza nga ha fulufhelo ḽashu nga u fhisea. Muṅwe wa vhanunu o sumbedza dzangalelo ḽihulwane kha mulaedza washu nahone a ri: “Heyi ndi pfunzo yavhuḓi. A thi athu vhuya nda pfa nga ha zwithu zwine zwa nga zwenezwi. Ndi khou humbela uri ni mmbudze zwo engedzeaho.” Ro mu vhudza nga ha shango ḽiswa na nga ha vhutshilo havhuḓi vhune ha ḓo vha vhu hone henefho. Musi ri tshi khou bvela phanḓa na khaseledzo, ha mbo ḓi bvelela mme ane a ranga phanḓa henefho. Mununu we a vha e na dzangalelo a mbo ḓi dzhiiwa, a vuliwa zwiambaro, nahone a rwiwa lu vhavhaho nga tshimebi. Musi ri tshi ṱangana nae hafhu, a ri humbela a ri: “Ndi khou humbela uri ni nthabelise kha Yehova u itela uri a ntshidze nahone a mbvise hafha fhethu. Ndi khou ṱoḓa u vha muṅwe wa vhoiwe.”

U bva henefho ra mbo ḓi iswa kha dzhele ya kale i re Komárom, ḓoroboni ya Danube River, hu ṱoḓaho  u vha khilomithara dza 80 u bva Budapest. Zwiimo zwa henefho zwo vha zwi si zwavhuḓi na luthihi. Nda mbo ḓi thoma u lwala vhukuma u fana na vhaṅwe vhahashu vha tshisadzini, nda mbo ḓi farwa nga vhulwadze ha thaifasi, nda ṱanza malofha nahone nda thoma u fhelelwa nga maanḓa. Ro vha ri si na mushonga, nahone nda humbula uri ndi tsini na u fa. Fhedzi vhaofisiri vho vha vha tshi khou ṱoḓa muthu ane a nga vha thusa nga mishumo ya ofisini. Vhahashu vha tshisadzini vha nanga nṋe. Ngauralo, nda mbo ḓi fhiwa mushonga nahone nga murahu nda thoma u dzivhuluwa.

U Dovha nda Ṱangana na Muṱa Wahashu

Samusi mmbi ya Soviet yo vha i tshi khou tshoṱela u bva vhubvaḓuvha i tshi ya vhukovhela, ro mbo ḓi kombetshedzea u ya u dzula vhukovhela. Arali muthu a nga lingedza u ṱalutshedza zwithu zwoṱhe zwi vhavhaho zwe ra ṱangana nazwo zwi nga vha mafhungo manzhi vhukuma. Tshifhinga tshinzhi ndo vha ndi tshi tou ponya lufu nga lubuli lwa ṋeleṱe, fhedzi ndi livhuha tshanḓa tsha Yehova tshi tsireledzaho tshe tsha ita uri ndi ponyoke. Musi nndwa i tshi fhela, ro vha ri ḓoroboni ya Czech ngei Tábor, hune ha vha khilomithara dzi ṱoḓaho u vha 80 u bva Prague. Zwo dzhia vhege tharu uri nṋe na muhalivho wanga Magdalena ri swike hayani hashu ngei Lučenec nga ḽa 30 May, 1945.

Musi ndi tshi kha ḓivha kule ndo vha ndi tshi kona u vhona mazwale wanga, murwa wanga ane nda mu funa, na Tibor vhe hayani. Maṱo anga a ḓala miṱodzi, nahone nda vhidzelela nda ri: “Tibike!” A gidima nahone a fhufhela kha zwanḓa zwanga. A ri: “A vha tsha ḓo dovha vha ṱuwa, a thi ri mma, vha ḓo dovha vha ṱuwa?” Eneo o vha e maipfi awe a u thoma e a mmbudza one, nahone a thi nga ḓo vhuya nda a hangwa.

Yehova o sumbedza tshilidzi tshawe na kha munna wanga Tibor. Musi a tshi bva dzhele ya ngei Budapest o mbo ḓi iswa gammbani ya tshengedzo ya ngei Bor, e na vhaṅwe vhahashu vha tshinnani vha ṱoḓaho u vha 160. Tshifhinga tshinzhi vho vha vha tshi tou ponyoka lufu, fhedzi sa tshigwada, vho vha vha tshi litshiwa. Tibor o vhuya hayani nga ḽa 8 April, 1945, hu ṱoḓaho u vha ṅwedzi nṋe ndi sa athu vhuya.

Naho nndwa yo fhela, ro vha ri tshi kha ḓi ṱoḓa maanḓa a Yehova u itela uri ri kone u lwisana na milingo yoṱhe ye ra vha ri tshi ḓo sedzana nayo miṅwaha ya 40 ye ya tevhela musi Czechoslovakia ḽi tshi kha ḓi vhuswa nga Vhukomunisi. Tibor o mbo ḓi dovha a valelwa tshifhinga tshinzhi dzhele, nahone nda fanela uri ndi aluse murwa washu ndi ndoṱhe. Musi o no bviswa, Tibor a shuma sa mulavhelesi a dalelaho zwivhidzo. Miṅwahani yoṱhe ya 40 ya Vhukomunisi, ro vha ri tshi shumisa tshibuli tshiṅwe na tshiṅwe u itela u ṱanganela kha lutendo lwashu. Ro kona u thusa vhathu vhanzhi uri vha gude mafhungo ngoho. Ngauralo vho mbo ḓi vha vhana vhashu vha muya.

Ḽo vha ḽi dakalo ḽihulwane lungafhani musi ri tshi wana mbofholowo nga 1989! Nga ṅwaha u tevhelaho, ra ṱanganela buthanoni ḽa u tou thoma shangoni ḽa hashu nga murahu ha tshifhinga tshilapfu vhukuma. Musi ri tshi vhona vhahashu vha zwigidi vha tshinnani na vha tshisadzini vhe vha dzula vha tshi fulufhedzea miṅwaha minzhi, ro mbo ḓi zwi ḓivha uri Yehova o vha e tshisima tsha maanḓa khavho vhoṱhe.

Munna wanga ane nda mu funa, Tibor, o fa a tshi fulufhedzea kha Mudzimu nga ḽa 14 October 1993, nahone zwa zwino ndi khou dzula tsini na murwa wanga ngei Žilina, kha ḽa Slovakia. A thi tsheena maanḓa manzhi o salaho, fhedzi muya wanga wo khwaṱhiswa nga maanḓa a Yehova. Ndi na lutendo lwo khwaṱhaho lwa uri ndi nga kona u konḓelela milingo yoṱhe ya ano maitele a zwithu nga maanḓa awe. Zwiṅwe-hafhu, ndo sedza phanḓa kha tshifhinga tshine nda ḓo tshila nga hu sa fheli nga tshilidzi tsha Yehova tshi songo ri fanelaho.

[Tshifanyiso kha siaṱari 20]

Murwa wanga ane nda mu funa Tibor Muṱuku., (e na miṅwaha miṋa) we nda vha ndi tshi fanela u mu sia

[Tshifanyiso kha siaṱari 21]

Tibor, Muhulwane., na vhaṅwe vhahashu vha tshinnani ngei Bor

[Tshifanyiso kha siaṱari 22]

Ndi na Tibor na Magdalena, muhalivho wanga, nga 1947, ngei Brno

[Zwifanyiso kha siaṱari 23]

Tshifhinga tshinzhi ndo vha ndi tshi tou ponya lufu nga lubuli lwa ṋeleṱe, fhedzi ndi livhuha tshanḓa tsha Yehova tshi tsireledzaho tshe tsha ita uri ndi ponyoke