Manweledzo a Bvaho kha Bugu ya Yoshua
Ipfi Ḽa Yehova Ḽi A Tshila
Manweledzo a Bvaho kha Bugu ya Yoshua
MUSI vho dzula Midavhini ya Moaba nga 1473 B.C.E., Vhaisiraele vha nga vha vho takadzwa nga u pfa maipfi a tevhelaho: “Lugisani dzimbuvha, ngauri ho sala maḓuvha mararu; ndi hone ni tshi ḓo wela hoyu mulambo wa Yorodane, na yo’ dzhia shango ḽe Yehova Mudzimu waṋu a ní ṋea ḽa vha ḽaṋu.” (Yoshua 1:11) U dzula havho sogani miṅwaha ya 40 ho vha hu tsini na u fhela.
Nga murahunyana ha maḓana mavhili a miṅwaha, murangaphanḓa Yoshua o ima vhukati ha shango ḽa Kanana nahone a ḓivhadza vhanna vhahulwane vha Isiraele a ri: “Vhonani-ha, ḽa dzitshakha hedzo dze dza sala, ndo no ni kumedzela nga aḽa madeṅwa ḽo no vha ḽa lushaka lwa haṋu lu tshi ya nga tshakha dzalwo, vhunga ndo fhedza tshakha dzoṱhe dza shango ḽine ḽa ranga nga mulambo wa Yorodane ḽa yo’ guma nga lwanzhe luhulu lwa thungo ya Vhukovhela. Yehova Mudzimu waṋu ndi Ene ane a ḓo dzi pandela a dzi lozwa phanḓa haṋu, uri ni kone u dzhia mashango adzo, vhunga Yehova ó amba.”—Yoshua 23:4, 5.
Bugu ya Yoshua yo ṅwaliwaho nga Yoshua nga 1450 B.C.E., ndi ḓivhazwakale i takadzaho ine ya katela mafhungo e a bvelela tshifhingani tsha yeneyo miṅwaha ya 22. Samusi ri tsini na u dzhena shangoni ḽiswa ḽo fulufhedziswaho, vhuimo hashu vhu a fana na ha tshifhingani tsha vharwa vha Isiraele vhe vha vha vho lindela u vha vhaṋe vha Shango ḽo Fulufhedziswaho. Ngauralo, kha ri ṱhogomele nga vhuronwane bugu ya Yoshua.—Vha-Heberu 4:12.
“MIDAVHINI YA YERIKO”
Yoshua o wana mushumo wa ndeme vhukuma musi Yehova a tshi mu vhudza u ri: “Mushe muḓinḓa wanga o fa. Zwino takuwa U wele uyu mulambo wa Yorodane, iwe na holu lushaka lwoṱhe; ni wetshele kha shango ḽe Nṋe nda vha ṋea, havha vhana vha Isiraele.” (Yoshua 1:2) Yoshua o vha a tshi tea u ranga phanḓa lushaka lwa vhathu vha dzimilioni dzo vhalaho uri a vha ise Shangoni ḽo Fulufhedziswaho. A tshi lugiselela u ita nga u ralo, a ruma ṱholi mbili uri dzi ye Yeriko—muḓi we wa vha u tshi fanela u kundwa u thoma. Zwi re zwone ndi uri wonoyo muḓi wo vha u tshi dzula Rahaba wa phombwe, we a vha o no pfa nga ha mishumo ya maanḓa ye Yehova a i ita a tshi itela vhathu vhawe. O tsireledza na u thusa dzenedzo ṱholi nahone dza mu fulufhedzisa uri u ḓo tsireledzwa-vho.
Musi dzenedzo ṱholi dzi tshi vhuya, Yoshua na vhathu vhawe vha ḓilugisela u bvela phanḓa na u pfuka Yorodane. Naho wonoyo mulambo wo vha wo ḓala wo guma nga philiphilini a wo ngo vha thivhela uri vha sa kone u pfuka, ngauri Yehova o ita uri maḓi a fhandekane nahone maṅwe a elele a tshi ya Lwanzheni lwo Faho. Musi vho no pfuka Yorodane, Vhaisiraele vha swika vha dzula Giligala, tsini na muḓi wa Yeriko. Nga murahu ha maḓuvha maṋa, nga madekwana nga ḓuvha ḽa vhu-14 ḽa ṅwedzi, nahone vha ita vhuṱambo ha Paseka midavhini ya Yeriko. (Yoshua 5:10) Nga ḓuvha ḽi tevhelaho, vha thoma u ḽa zwiṅwe zwa zwi bveledzwa zwa shango, nahone vha litsha u ḽa mana. Nga tshenetshi tshifhinga, Yoshua a rubisa vhanna vhoṱhe vho bebiwaho henefho sogani.
Mbudziso dza Maṅwalo dzo Fhindulwa:
2:4, 5—Ndi ngani Rahaba o fhura vhanna vha khosi vhe vha vha vha tshi khou ṱoḓa ṱholi? Rahaba o tsireledza dzenedzo ṱholi a tshi vhea vhutshilo hawe khomboni nge a vha e na lutendo kha Yehova. Ngauralo, o vha a sa nga si dzumbulule dzenedzo ṱholi kha vhanna vhe vha vha vha tshi khou ṱoḓa u vhaisa vhathu vha Mudzimu. (Mateo 7:6; 21:23-27; Yohane 7:3-10) Zwi re zwone ndi uri, Rahaba o ‘pfi o lugaho zwi tshi bva kha mishumo,’ u katela na u fhura vhathu vhe vha rumiwa nga khosi.—Yakobo 2:24-26.
5:14, 15—“Nduna ya dzimmbi dza Yehova” ndi nnyi? Nduna ye ya ḓa ya khwaṱhisa Yoshua musi hu tshi thomiwa gundo ḽa Shango ḽo Fulufhedziswaho a hu na muṅwe nga nnḓa ha “Ipfi”—Yesu Kristo musi a sa athu u vha muthu wa ṋama. (Yohane 1:1; Daniele 10:13) Zwi ṱuṱuwedza lungafhani u khwaṱhisedzwa uri Yesu Kristo o ṋewaho vhugala u na vhathu vha Mudzimu ṋamusi musi vha tshi ṱanganela kha nndwa yavho ya muya!
Ngudo kha Riṋe:
1:7-9. U vhala Bivhili ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe, u elekanya misi yoṱhe nga ha zwine ya zwi amba, na u shumisa zwine ra zwi guda ndi zwa ndeme kha u bvela phanḓa hashu ha muya.
1:11. Yoshua o vhudza vhathu uri vha lugise mbuvha dzavho nṱhani ha u puta zwanḓa vha lindela Mudzimu uri a vha ṋee zwiḽiwa. Nyeletshedzo ya Yesu ya uri ri songo vhilaela nga ṱhoḓea dza vhutshilo, u katela na fulufhedziso ḽawe ḽa uri zwiṅwe ‘zwoṱhe zwi ḓo vha zwiné ra ingiwa ngazwo,’ a i ambi uri a ro ngo fanela u shuma u itela uri ri kone u ḓitikedza siani ḽa thundu dzi vhonalaho.—Mateo 6:25, 33.
2:4-13. Nga murahu ha u pfa nga ha mishumo mihulwane ya Yehova na u ṱhogomela uri ndi tshifhinga tshi lemelaho, Rahaba o mbo ḓiita phetho ya u tikedza vharabeli vhawe. Arali no no fhedza tshifhinga tshilapfu ni tshi khou guda Bivhili nahone na ṱhogomela uri ri khou tshila “maḓuvhani a vhufhelo,” naa a si zwa ndeme uri ni ite phetho ya u shumela Mudzimu?—2 Timotheo 3:1.
3:15. Samusi muvhigo u bvaho kha ṱholi dze dza vha dzo rumiwa muḓini wa Yeriko wo vha u tshi takadza, Yoshua o mbo ḓi dzhia vhukando nga u ṱavhanya, nahone a sa lindele maḓi a mulambo wa Yorodane a tshi fhungudzea. Musi zwi tshi ḓa kha mishumo ine ya katela vhurabeli ha ngoho, ri fanela u i ita nga tshivhindi nṱhani ha u lindela u vhuya u swika zwiimo zwi tshi vhonala zwo tea vhukuma.
4:4-8, 20-24. Matombo a 12 e a dzhiiwa mulamboni wa Yorodane o vha a tshi tea u shuma sa tshihumbudzo kha Vhaisiraele. Mishumo ya Yehova ya u phulusa vhathu vhawe ṋamusi kha maswina avho na yone i dovha ya shuma sa tshihumbudzo tsha uri u navho.
GUNDO ḼI A BVELA PHANḒA
Muḓi wa Yeriko “wo vha wo vala khoro;. . . hu si vhe na we a bva na we a dzhena.” (Yoshua 6:1) Wonoyo muḓi wo vha u tshi ḓo dzhiiwa hani? Yehova o ṋea Yoshua maano. Hu si kale dzimbondo dza wonoyo muḓi dza wa nahone wa lozwiwa. Ndi Rahaba na vha muṱa wawe fhedzi vhe vha tshidzwa.
Gundo ḽe ḽa tevhela ḽo vha ḽi ḽa muḓi wa musanda wa Ai. Ṱholi dze dza vha dzo rumiwa u ṱola ḽeneḽo shango dzo vhiga uri wonoyo muḓi wo vha u na vhathu vha si gathi, ngauralo ho vha hu sa ṱoḓei vhanna vhanzhi u itela u kunda wonoyo muḓi. Naho zwo ralo, maswole a 3 000 e a rumelwa u tshoṱela wonoyo muḓi o shavha vhanna vha Ai. Ndi ngani? Yehova o vha a si na Vhaisiraele. Akani wa lushaka lwa Yuda o vha o tshinya musi vha tshi kunda muḓi wa Yeriko. Nga murahu ha musi o no lugisa mafhungo, Yoshua a tshoṱela muḓi wa Ai. Nga ṅwambo wa uri yo vha yo no vhuya ya kunda Vhaisiraele, khosi ya Ai yo ḓiimisela tshoṱhe u lwa hafhu navho. Fhedzi Yoshua a shumisa honoho u ḓifhima ha vhanna vha Ai ho kalulaho nahone Yoshua a fhelisa muḓi wavho.
Muḓi wa vha Gibeoni wo vha u ‘muhulwane—wo vha u muhulwane kha wa Ai, nahone vhanna vhawo vho vha vhe na maanḓa mahulu.’ (Yoshua 10:2) Naho zwo ralo, musi vha tshi pfa nga ha u kunda ha Vhaisiraele muḓi wa Yeriko na wa Ai, vhanna vha Vhagibeoni vho mbo ḓi fhura Yoshua uri a vhofhe mulanga navho u itela uri vha vhe na mulalo navho. Dzitshaka dzo vha tangaho dzo dzhia zwenezwi sa zwine zwa ḓo vha na khombo khadzo. Mahosi maṱanu a vhumba vhukonani nahone a vutshela Vhagibeoni. Vhaisiraele vha phulusa Vhagibeoni nahone vha fhelisa tshoṱhe vhavutsheli vhavho. Magundo a Vhaisiraele nga fhasi ha vhurangaphanḓa ha Yoshua o vha a tshi katela miḓi ya tshipembe na vhukovhela, mahosi a devhula e a vha o ṱangana. Mahosi oṱhe e a kundwa vhukovhela ha Yorodane o vha a tshi lingana 31.
Mbudziso dza Maṅwalo dzo Fhindulwa:
10:13—Zwenezwo zwithu zwoṱhe zwo konadzea hani? “Naa hu nga vha na zwine Yehova a si zwi kone,” Musiki wa ḽiṱaḓulu na ḽifhasi? (Genesi 18:14) Arali a tshi funa, Yehova a nga shumisa u mona ha ḽifhasi u itela uri ḓuvha na ṅwedzi zwi vhonale zwi sa tsha tshimbila kha vhaṱaleli vha ḽifhasi. Kana a nga ita uri ḽifhasi na ṅwedzi zwi sa thithiswe nga tshithu fhedzi a ita uri masana a ḓuvha na ṅwedzi a dzule a tshi penya tshifhinga tshoṱhe. Hu sa londwi naho zwi zwifhio, ‘a huna na ḓuvha na ḽithihi ḽine ḽa ḓo fana na ḽa’ misini ya ḓivhazwakale ya vhathu.—Yoshua 10:14.
10:13—Bugu ya Muvhuya ndi mini? Heyi bugu yo ambiwa hafhu kha 2 Samuele 1:18 i tshi ambela kha tshirendo tshine tsha vhidzwa tsha “vhura”—luimbo lwa u ṱungufhala lwe lwa vha lu tshi amba nga ha Khosi Saulo wa Isiraele na murwa wawe Yonathani. Zwi vhonala uri yeneyo bugu yo vha i na dzinyimbo na zwirendo zwe zwa vha zwi tshi amba nga ha mafhungo a ḓivhazwakale nahone yo vha i tshi ḓivhiwa vhukuma nga Vhaheberu.
Ngudo kha Riṋe:
6:26; 9:22, 23. Samba ḽe Yoshua a ḽi amba musi hu tshi lozwiwa muḓi wa Yeriko ḽo ḓadzea nga murahu ha miṅwaha ya 500. (1 Dzikhosi 16:34) U semiwa ha muḓuhulu wa Noaxe Kanana ho sumbedza u vha ha ngoho musi Vhagibeoni vha tshi vha dziphuli. (Genesi 9:25, 26) Fhungo ḽa Yehova ḽi a ḓadzea tshifhinga tshoṱhe.
7:20-25. Vhaṅwe vha nga dzhia u tswa ha Akani sa hu sa dini, khamusi nga ṅwambo wa uri yeneyo nyito a yo ngo vhaisa vhaṅwe. Vha nga kha ḓi dzhia uri u tswa tshithu tshi sa dini a zwi dini naho zwi sa tendelani na mulayo wa Bivhili. Naho zwo ralo, riṋe ri fanela u fana na Yoshua kha u fulufhedzea hashu u itela u hana mutsiko une wa nga ita uri ri pfuke mulayo kana u ḓifara luvhi.
9:15, 26, 27. Ri fanela u dzhiela nṱha muano washu na u ita zwe ra amba.
YOSHUA U ITA MUSHUMO WAWE MUHULWANE WA U FHEDZISA
Musi o no aluwa—a tshi vho swikelela miṅwaha ya 90—Yoshua u a thoma u khethekanya shango. Wo vha u mushumo muhulwane vhukuma! Tshaka dza Rubeni na Gada na tshipiḓa tsha lushaka lwa Manase dzo vha dzo no wana mukovhe wadzo vhubvaḓuvha ha mulambo wa Yorodane. Tshaka dzo salaho dzo vha dzi tshi khou ṋewa mikovhe vhukovhela nga u tou ita madeṅwa.
Dennde ya mulanga i vhewa Silo masakhani a Efuraimi. Kalebe a wana muḓi wa Heburoni, nahone Yoshua a wana muḓi wa Thiminathe-Sera. Vha-Levi vha ṋewa miḓi ya 48, u katela na ya rathi ya vhushavhelo. Musi vha tshi vhuyelela murahu vhubvaḓuvha ha Yorodane he vha ṋewa hone mukovhe wavho, vhadziammbi vha Rubeni, Gada, na tshipiḓa tsha lushaka lwa Manase vha ḓifhaṱela aḽeṱale “khulu i re khagala.” (Yoshua 22:10) Tshaka dza vhukovhela ha Yorodane dzo dzhia zwenezwi zwi tshi fana na vhugunei, ha ṱoḓou vuwa nndwa vhukati ha dzenedzo tshaka, fhedzi u shululwa ha malofha ha thivhelwa nga nyambedzano i vhuyedzaho.
Nga murahu ha musi o no dzula tshifhinga tshilapfu ngei Thiminathe-Sera, a vhidza vhanna vhahulwane vhoṱhe, dziṱhoho, vhahaṱuli, na vhakoma vha Vhaisiraele nahone a vha ṱuṱuwedza uri vha dzule vho khwaṱha vha tshi fulufhedzea kha Yehova. Nga murahu, Yoshua a kuvhanganya tshaka dzoṱhe dza Isiraele fhethu hune ha pfi Sikeme. Vhe henefho a vha humbudza nga ha nḓila ye Yehova a shumisana ngayo navho u bva misini ya Abrahamu, nahone a dovha a vha eletshedza uri vha ‘ofhe Yehova na u mu shumela nga ngoho na nga u fulufhedzea.’ Vhathu vha sudzuluselwa u aravha nga maipfi ane a ri: “Ri shumela Yehova Mudzimu washu; ri ḓo tevhedza zwe a amba.” (Yoshua 24:14, 15, 24) Nga murahu ha zwenezwo Yoshua a fa e na miṅwaha ya 110.
Mbudziso dza Maṅwalo dzo Fhindulwa:
13:1—Naa zwenezwi a zwi hanedzani na zwe zwa ambiwa kha Yoshua 11:23? Hai, ngauri gundo ḽa Shangoni ḽo Fulufhedziswaho ḽo vhumbwa nga masia mavhili: ḽa u thoma ḽo vha ḽi ḽa nndwa ya lushaka he vha kunda mahosi a 31 a shango ḽa Kanana nahone yeneyo nndwa yo fhedza maanḓa a Vhakanana nahone kha sia ḽa vhuvhili vha dzhia ḽeneḽo shango lwa tshoṱhe sa lushaka, nahone ḽa vha ḽavho. (Yoshua 17:14-18; 18:3) Naho vharwa Vhaisiraele vho kundelwa u pandela Vhakanana vhoṱhe vhukati havho, vhe vha sala vho vha vha si na khombo kha u tsireledzea ha Vhaisiraele. (Yoshua 16:10; 17:12) Yoshua 21:44 i ri: “Yehova o ḽi ladza thungo dzoṱhe dzavho.”
24:2—Thara, khotsi a Abrahamu, naa o vha a tshi gwadamela midzimu i sili? U thomani, Thara o vha a si mugwadameli wa Yehova Mudzimu. Zwi vhonala uri o vha a tshi gwadamela mudzimu wa ṅwedzi we a vha a tshi vhidzwa Tshivhi—mudzimu we a vha o ḓowelea kha ḽa Uri. U ya nga sialala ḽa Vhayuda, Thara a nga o vha e ene muiti wa yeneyo midzimu i sili. Naho zwo ralo, musi Abrahamu a tshi ṱutshela muḓi wa Uri nge a vhudzwa nga Mudzimu uri a ite nga u ralo, Thara o ṱuwa nae Harani.—Genesi 11:31.
Ngudo kha Riṋe:
14:10-13. Naho o vhe e na miṅwaha ya 85, Kalebe o humbela mushumo u konḓaho vhukuma wa u pandela vhathu vhe vha vha vha tshi dzula muvhunduni wa Heburoni. Honovho vhupo ho vha hu tshi dzulwa nga Vha-Enaki—vhanna vha mivhili i songo ḓoweleaho. Nga thuso ya Yehova, yeneyo mmbi i re na tshenzhelo yo mbo ḓi kunda, nahone Heburoni wa mbo ḓi vha muḓi wa vhushavhelo. (Yoshua 15:13-19; 21:11-13) Tsumbo ya Kalebe i ri ṱuṱuwedzela uri ri sa iledze mishumo i lemelaho ya lwa ṱaḓulu.
22:9-12, 21-33. Ri fanela u ṱhogomela vhukuma uri ri sa dzhie zwiṱuṱuwedzi zwa vhaṅwe vhathu sa zwo khakheaho.
‘A huna na Fhungo na Ḽithihi ḽe ḽa ṱáhela’
Musi o no kalaha, Yoshua o vhudza vhanna vha Isiraele vha re na vhuḓifhinduleli a ri: “Zwe Yehova Mudzimu waṋu a ita a tshi vuledza oṱhe Mafhungo avhuḓi e a ni amba ngao’; ha ngo sia na ḽithihi; oṱhe o vulea.” (Yoshua 23:14) Mafhungo a Yoshua a sumbedza zwenezwi nga nḓila i re khagala vhukuma!
Muapostola Paulo o ṅwala a ri: “Zwo ṅwalwaho kale zwo ṅwalelwa u ri funza, uri nga u konḓelela na nga u fhembeledzwa nga maṅwalo ri wane fulufhelo.” (Vha-Roma 15:4) Ri nga vha na vhuṱanzi ho khwaṱhaho ha uri fulufhelo ḽashu kha mafulufhedziso a Mudzimu ndi ḽa ngoho. A huna na ḽithihi ḽine ḽa ḓo ṱahela; oṱhe a ḓo ḓadzea.
[Mapa kha siaṱari 10]
(U itela uri ni vhone nḓila ye mafhungo a dzudzanywa ngayo nga vhuḓalo, sedzani khandiso)
Shango ḽe ḽa kundwa nga fhasi ha vhurangaphanḓa ha Yoshua
BASANI
GILEADA
ARABAH
NEGEB
Mulambo wa Yorodane
Lwanzhe lwa Sogani, lwa Muṋo
T.V. ya Jaboko
T.V. ya Arinoni
Hatsoro
Madoni
Lassharon
Simironi
Yokoneamu
Doro
Megido
Kedese
Thaanake
Hefere
Thiritsa
Afeke
Thaphua
Bethele
Ai
Giligala
Yeriko
Gesere
Yerusalema
Makeda
Jaramuthu
Adulamu
Libina
Laxisi
Egiloni
Heburoni
Debiri
Arada
[Tshifanyiso kha siaṱari 9]
Naa ni a ḓivha uri ndi ngani Rahaba wa phombwe o vhidzwa u pfi o luga?
[Tshifanyiso kha siaṱari 10]
Yoshua o ṱuṱuwedza Vhaisiraele uri vha ‘ofhe Yehova na u mu shumela’
[Tshifanyiso kha siaṱari 12]
U tswa ha Akani ho vha hu si mulandu muṱuku; ho vha na mvelelo dzi vhavhaho vhukuma
[Tshifanyiso kha siaṱari 12]
“Ndi nga lutendo mitsheṱo ya Yeriko i tshi wa.”—Vha-Heberu 11:30