Nganeavhutshilo

U Fulufhela Ṱhogomelo Ya Yehova Ya Lufuno

MUANETSHELI NDI ANNA DENZ TURPIN

Mme anga vho amba vha tshi khou ṅwethuwa vha ri: “Ni dzulela u mmbudzisa uri ‘ndi ngani.’ Ndi tshi kha ḓi vha musidzana, ndo vha ndi tshi vhudzisa vhabebi vhanga mbudziso nnzhi. Fhedzi mme anga na khotsi anga a vho ngo vhuya vha sasaladza u ṱoḓa u ḓivhesa hanga ha vhu hana. Nṱhani hazwo, vho mpfunza u humbula na u ita phetho nga nṋe muṋe dzo thewaho kha luvalo lwo gudiswaho nga Bivhili. Honoho u gudiswa ho vha ha ndeme vhukuma! Ḽiṅwe ḓuvha musi ndi na miṅwaha ya 14, tshigwada tsha Vhanazi tsho fara vhabebi vhanga vhane nda vha funesa, nahone a tho ngo tsha vhuya nda vha vhona.

KHOTSI anga, vhane vha pfi Oskar Denz, na mme anga, vhane vha pfi Anna Maria, vho vha vha tshi dzula Lörrach, ḓoroboni ya Dzheremane tsini na mukano wa Switzerland. Musi vha tshi kha ḓi vha vhaṱuku, vho vha vha tshi fhisetshela zwa politiki, na vhadzulapo vho vha vha tshi vha ḓivha na u vha ṱhonifha. Fhedzi nga 1922, nga murahunyana vho no vhingana, vhabebi vhanga vho shandula mavhonele avho a zwa politiki na zwipikwa zwavho vhutshiloni. Mme anga vho mbo ḓi thoma u guda Bivhili na Vhagudi vha Bivhili, samusi Ṱhanzi dza Yehova dzo vha dzi tshi vhidzwa nga u ralo nga tshenetsho tshifhinga, nahone vha takalela u guda uri Muvhuso wa Mudzimu u ḓo ḓisa mulalo kha ḽifhasi. Nga u ṱavhanya khotsi anga vha ṱanganela na mme anga kha u guda, nahone vha thoma u ya miṱanganoni ya Vhagudi vha Bivhili. Khotsi anga vho ita na u ṋea mme anga bugu ya u guda Bivhili, ine ya pfi The Harp of God, uri i vhe ya Khirisimusi wonoyo ṅwaha. Ndo bebiwa nga ḽa 25 March, 1923, nahone ndo vha ndi tshi tou vha ṅwana ndi ndoṱhe.

Ndi kha ḓi humbula zwithu zwe nda vha ndi tshi zwi takalela muṱani wahashu—u tshimbila hashu maḓakani o dzikaho a  Black Forest na u gudiswa nga mme anga mishumo ya muṱani! Ndi kha ḓi humbula vho ima khishini vha tshi khou mpfunza u bika. Zwa ndeme vhukuma, vhabebi vhanga vho mpfunza u funa na u fulufhela Yehova Mudzimu.

Tshivhidzoni tsha hashu ho vha hu na vhahuweleli vha Muvhuso vha 40 vha fhiseaho. Vhabebi vhanga vho vha vhe na vhutsila ha u shumisa zwibuli u itela u amba nga ha Muvhuso. Nga ṅwambo wa mishumo ye vha vha vhe nayo kha tshitshavha, vho vha vha tshi kona u tshilisana na vhaṅwe, nahone vhathu vha tshi vha ṱanganedza zwavhuḓi. Musi ndi na miṅwaha ya sumbe, na nṋe ndo vha ndi tshi ṱoḓa u huwelela nnḓu nga nnḓu. Nga ḓuvha ḽanga ḽa u thoma, we nda vha ndi tshi khou tshimbila nae a nṋea dziṅwe khandiso, a ntsumbedza muḓi nahone a sokou ri, “Iyani ni vhone arali vha tshi dzi ṱoḓa.” Nga 1931, ra ya buthanoni ḽa Vhagudi vha Bivhili ngei Basel, Switzerland. Henefho vhabebi vhanga vha lovhedzwa.

U Bva Khakhathini Na u vha Mutsikoni

Dzheremane ḽo vha ḽi khakhathini khulwane nga tshenetsho tshifhinga, nahone zwigwada zwo fhambanaho zwa politiki zwo vha zwi tshi lwa zwiṱaraṱani. Nga maṅwe madekwana, nda vuswa nga mukosi we wa vha u tshi khou bva muḓini wa vhahura. Vhatukana vhavhili vha re miṅwahani ya fumi vho vhulaha mukomana wavho nga forogo nga ṅwambo wa uri vho vha vha tshi khou hanedzana na mavhonele awe a politiki. U vhengwa ha Vhayuda ho dovha ha engedzea nga nḓila i swayeaho. Muṅwe musidzana o vha a tshi ima guḓani e eṱhe tshikoloni nga ṅwambo wa uri o vha e Muyuda. Ndo vha ndi tshi mu pfela vhuṱungu, ndi sa zwi ḓivhi uri na nṋe hu si kale ndi ḓo ḓiwana ndi tshi khou vhengiwa.

Nga ḽa 30 January, 1933, Adolf Hitler o mbo ḓi vha mukantselara wa Dzheremane. Ro lavhelesa ri vhukule hu ṱoḓaho u vha zwifhaṱo zwivhili, musi tshigwada tsha Vhanazi tshi tshi khou takulela nṱha fuluga ya swastika ya gundo holoni dza ḓoroboni. Mudededzi washu a fhiseaho tshikoloni o vha a tshi ri funza nḓila ya u lumelisa nga u ri “Heil Hitler!” Nga eneo masiari nda vhudza khotsi anga nga hazwo. Vha mbo ḓi thoma u vhilaela. Vha ri: “Zwo khakhea hezwo.“ ‘Heil’ zwi amba u tshidzwa. Arali ri tshi nga amba uri ‘Heil Hitler,’ zwi ḓo vha zwi tshi khou amba uri ndi ene o no tshidza nṱhani ha Yehova. A thi humbuli uri zwo tea, fhedzi ni fanela u ita phetho uri ni ḓo ita mini.”

Vhane nda dzhena navho tshikolo vha thoma u ndzhia ndi sa ṱanganedzei nga ṅwambo wa uri ndo hana u losha Hitler. Ndo vha ndi tshi rwiwa nga vhaṅwe vhatukana musi vhadededzi vha songo sedza. Mafheleloni vho vha vha si tsha nndina, fhedzi khonani dzanga dzo mmbudza uri vhokhotsi avho vho vha vhudza uri vha songo tsha tamba na nṋe. Ndi khombo vhukuma.

 Nga murahu ha miṅwedzi mivhili musi Vhanazi vha tshi vhusa ngei Dzheremane, vho thivhela Ṱhanzi dza Yehova sa dzine dza vha khombo kha Muvhuso. Mmbi ya Vhanazi ya vala Bethele ya ngei Magdeburg nahone ya thivhela miṱangano yashu. Fhedzi nga ṅwambo wa uri ro vha ri tshi dzula tsini na mukano, khotsi anga vha ri wanela thendelo ya u pfuka mukano wa Basel, he ra vha ri tshi ya miṱanganoni ya Swondaha. Vho vha vha tshi anzela u amba uri vha tama vhahavho vha re ngei Dzheremane vha tshi nga wana zwenezwo zwiḽiwa zwa muya u itela u vha thusa u sedzana na vhumatshelo vhe na tshivhindi.

Nyendo dzi re na Khombo

Nga murahu ha u valiwa ha ofisi ya Magdeburg, Julius Riffel, we a vha e muraḓo wa yeneyo ofisi, a ḓa Lörrach, muḓihaya wahawe, u itela u dzudzanya mushumo wa u huwelela nga tshiphiri. Khotsi anga vha thusa nga u ṱavhanya. Vha dzula na nṋe na mme anga nahone vha ṱalutshedza uri vho tenda u thusa nga u isa khandiso dza Bivhili ngei Dzheremane dzi tshi bva Switzerland. Vha amba uri zwi ḓo vha khombo vhukuma nahone vha nga farwa tshifhinga tshiṅwe na tshiṅwe. Vho vha vha sa ṱoḓi uri na riṋe ri pfe ri tshi kombetshedzea u ṱanganela nga ṅwambo wa uri zwo vha zwi tshi ḓo vha khombo kha riṋe. Nga u ṱavhanya mme anga vha ri, “Ndi ḓo vha tikedza.” Vhuvhili havho vha ntsedza, nahone nda ri, “Na nṋe ndi ḓo vha tikedza!”

Mme anga vho runga bege i ṱoḓaho u lingana na vhuhulwane ha magazini wa Tshiingamo. Vho vha vha tshi dzhenisa khandiso fhethu ho vuleaho nga matungo a bege nahone vha dovha vha i rungelela. Vho rungelela na zwikwama zwe zwa vha zwi sa vhonali kha zwiambaro zwa khotsi anga na mivhofho mivhili ye nṋe na mme anga ra vha ri tshi hwala zwithusi zwa u guda Bivhili nga vhuṱali. Tshifhinga tshiṅwe na tshiṅwe tshine ra bvelela kha u vhuisa hayani zwithu zwa ndeme nga tshiphiri, ro vha ri tshi takala nahone ra livhuha Yehova. Ro vha ri tshi dzumba khandiso nḓuni yashu ya nṱha.

U thomani Vhanazi vho vha vha sa ri humbuleli tshithu. Vho vha vha sa ri vhudzisi kana u guduba muḓini wahashu. Naho zwo ralo, ra humbula maitele ane ra ḓo a shumisa u sevha vhahashu vha muya musi hu na khombo—4711, dzina ḽo ḓoweleaho ḽa zwiḓolo. Arali zwi khombo u ḓa nḓuni, ro vha ri tshi vha sevha—nga iṅwe nḓila ri tshi khou shumisa yeneyo nomboro. Khotsi anga vho dovha vha vha vhudza uri vha sedze kha mafasiṱere a kamara ya u awela musi vha sa athu dzhena nḓuni. Arali fasiṱere ḽa tsha monde ḽo vulea, zwo vha zwi tshi amba uri hu na vhuleme, nahone a vho ngo fanela u dzhena.

Nga 1936 na 1937, Vhagestapo vha ranga phanḓa kha u fariwa ha vhathu vhanzhi nahone vha valela Ṱhanzi dza zwigidi dzhele na gammbani dza tshengedzo, he vha farwa lwa tshiṱuhu. Ofisi ya davhi ya ngei Bern, Switzerland, ya thoma u kuvhanganya mivhigo, u katela na miṅwe i bvaho gammbani, u itela uri hu gandiswe bugu i vhidzwaho Kreuzzug gegen das Christentum (Vhukhuruseda vhu Lwa na Vhukriste), u itela u bvukulula vhutshinyi ha Vhanazi. Ro ita mushumo u re na khombo wa u pfuka mukano wa Basel na mivhigo ya tshiphiri. Arali Vhanazi vha ri wane na eneo maṅwalwa, ro vha ri tshi ḓo valelwa dzhele nga u ṱavhanya. Ndo tsengisa miṱodzi musi ndi tshi vhala nga ha u shengedzwa ha vhahashu. Naho zwo  ralo, ndo vha ndi sa ofhi. Ndo vha ndi tshi fulufhela uri Yehova na vhabebi vhanga, khonani dzanga dza mbiluni, vha ḓo nṱhogomela.

Ndo fhedza tshikolo ndi na miṅwaha ya 14 nahone nda wana mushumo wa u vha muṅwaleli vhengeleni ḽa u rengisa zwishumiswa zwa hayani. Nyendo dzashu dza u isa mivhigo dzo vha dzi tshi anzela u vha nga Mugivhela nga masiari kana Swondaha, musi khotsi anga vha si khou shuma. Ro vha ri tshi ya hu ṱoḓaho u vha vhege mbili dziṅwe na dziṅwe. Ro vha ri tshi fana na miṅwe miṱa ine ya fara lwendo mafheloni a vhege, nahone hu ṱoḓaho u vha miṅwaha miṋa, vhalindi vha mukanoni a vho ngo ri imisa kana u lingedza uri setsha—u vhuya u swika ḽiṅwe ḓuvha nga February 1938.

Ro mbo ḓi Waniwa!

Ndi nga si ḓo vhuya nda hangwa mbonalo ya tshifhaṱuwo tsha khotsi anga musi ri tshi swika fhethu he ra vha ri tshi dzhia hone khandiso tsini na Basel nahone ra vhona tshiṱhopho tshihulwane tsha khandiso dze dza vha dzo ri lindela. Nga ṅwambo wa uri muṅwe muṱa we wa vha u tshi dzi hwala wo vha wo fariwa, ro vha ri na bugu nnzhi dze ra vha ri tshi fanela u dzi hwala. Musi ri mukaṋoni muofisiri a ri sedza nga nḓila ya u ri humbulela nahone a laedza uri ri setshiwe. O no wana dzibugu, a tshimbila na riṋe o ri sumba nga tshigidi u itela u ya u lindela goloi dza mapholisa. Musi mapholisa a tshi ṱuwa na riṋe, khotsi anga vho fara tshanḓa tshanga nahone vha nkhevhedza vha ri: “Ni songo vha tshifheṱi. Ni songo ambulula muthu naho e ufhio!” Nda vha khwaṱhisedza uri: “Ndi nga si ḓo ita nga u ralo.” Musi ri tshi vhuyela murahu ngei Lörrach, vha dzhia khotsi anga vhane nda vha funa. Ndo vha vhona lwa u fhedzisela musi vha tshi valelwa dzhele.

Vhanna vhaṋa vha tshigwada tsha Gestapo vho mmbudzisa lwa awara nṋa, vha tshi khou ṱoḓa uri ndi vha vhudze madzina na ḓiresi zwa dziṅwe Ṱhanzi. Musi ndo hana, ḽiṅwe pholisa ḽa mbo ḓi sinyuwa nahone ḽa ntshuwisa ḽa ri, “Ri na maṅwe maitele a u ita uri ni ambe!” A tho ngo vhuya nda amba na tshithu na tshithihi. Nga zwenezwo vha dzhia nṋe na mme anga vha ri humisela muḓini wahashu, he vha guduba lwa u thoma. Nahone vha valela mme anga dzhele nahone nṋe nda iswa muḓini wa mme-muhulu wanga uri vha dzule na nṋe nga ṅwambo wa u sa ḓivha uri na vhone ndi Ṱhanzi. Naho ndo vha ndo tendelwa u ya tshikoloni, vhanna vhaṋa vha Vhagestapo vha paka goloi phanḓa ha nnḓu uri vha vhee iṱo kha nṋe musi mapholisa o linda nḓilani.

Nga murahu ha maḓuvha a si gathi nga tshifhinga tsha tshiswiṱulo, nda bva nḓuni nahone nda vhona musidzanyana a tshi khou ḓa kha nṋe nga baisigira yawe. Musi a tshi swika, nda zwi vhona uri u khou ṱoḓa u mposa tshibammbiri. Musi ndi tshi tou tshi gavha, nda sedza arali Vhagestapo vho vhona zwe nda ita. Zwe zwa mmangadza, ndi uri nga tshenetsho tshifhinga vhoṱhe vho vha vho tou fa nga zwiseo!

Luṅwalo lwa onoyo musidzana lwo vha lu tshi khou nndaedza uri ndi ye ha vhabebi vhawe nga masiari. Samusi Vhagestapo vho vha vho ntsedza, nda ḓivhudzisa uri ndi ngani ndi tshi fanela u dzhenisa vhabebi vhawe khomboni? Nda lavhelesa Vhagestapo vhaṋa vhe vha vha vhe goloi nahone nda dovha nda lavhelesa pholisa ḽe ḽa vha ḽi tshi khou ya nṱha na fhasi tshiṱaraṱani. Ndo vha ndi sa ḓivhi uri ndi fare mini ndi litshe mini, nda rabela Yehova zwi tshi bva mbiluni uri a nthuse. Nga u ṱavhanya, pholisa ḽa ya goloini ya Vhagestapo nahone ḽa amba na vhenevho vhanna. Nga zwenezwo ḽa ṋamela goloi, nahone vha mbo ḓi ṱuwa!

Nga zwenezwo, mme-muhulu wanga vha ḓa vha tshi khou tou dodela. Ho vha ho no ḓi vha masiari. Vho vhala luṅwalo nahone vha humbula uri ri fanela u ita zwe ra laedzwa, vha tshi khou humbulela uri vhahashu vho dzudzanya u nṱuwisa nda ya Switzerland. Musi ri tshi swika, wonoyo muṱa wa nnḓivhadza kha munna we nda vha ndi sa mu ḓivhi, we a vha a tshi pfi, Heinrich Reiff. O mmbudza uri o vha o takalela uri ndo kona u shavha ndo tsireledzea na uri o ḓa uri a nthuse ndi shavhele Switzerland. O nṋea hafu ya awara u itela uri ndi ṱangane nae ḓakani.

U Tshila kha Ḽiṅwe Shango

Nda ṱangana na Wahashu Reiff ndi tshi khou tsengisa na miṱodzi, ndo tsikeledzea nga u humbula uri ndi khou sia vhabebi vhanga. Zwoṱhe zwo itea nga u ṱavhanya. Nga murahu ha u vhilaela lwa tshifhinganyana, ra dzhena vhukati ha tshigwada tsha vhaendelashango nahone ra pfuka mukano wa Switzerland ro tsireledzea.

Musi ndi tshi swika ofisini ya davhi ya ngei Bern, nda ṱhogomela uri ndo vha ndo lavhelelwa nga  vhahashu vha henefho. Vha nṋea vhudzulo nga vhulenda. Nda shuma khishini he nda vha ndi tshi hu takalela vhukuma. Fhedzi zwo vha zwi tshi konḓa vhukuma u tshila kha ḽiṅwe shango, ndi sa ḓivhi zwine zwa ḓo bvelela kha vhabebi vhanga, vhe vhuvhili havho vho vha vho haṱulelwa u dzula dzhele miṅwaha mivhili! Nga zwiṅwe zwifhinga, musi vhuṱungu na mbilaelo zwo ntsikeledza, ndo vha ndi tshi ḓi valela nḓuni ya u ṱambela nahone nda lila. Fhedzi ndo vha ndi tshi kona u davhidzana na vhabebi vhanga tshifhinga tshoṱhe, nahone vho nṱuṱuwedzela u dzula ndi tshi fulufhedzea.

Ndi tshi sudzuluselwa nga tsumbo ya lutendo ya vhabebi vhanga, nda ṋekedza vhutshilo hanga kha Yehova nahone nda lovhedzwa nga ḽa 25 July, 1938. Musi ndo no fhedza ṅwaha muthihi Bethele, nda ya nda shuma ngei Chanélaz, bulasi yo rengwaho nga davhi ḽa Switzerland u itela u bveledza zwiḽiwa zwa muṱa wa Bethele na uri vhahashu vho shavhaho u tovholwa vha dzule henefho.

Musi tshigwevho tsha vhabebi vhanga tshi tshi fhela nga 1940, Vhanazi vho vha vho ḓiimisela u vha vhofholola arali vha landula lutendo lwavho. Vho ima vho khwaṱha nahone nga murahu vha rumelwa gammbani dza tshengedzo, khotsi anga vha iswa Dachau nahone mme anga vha iswa Ravensbrück. Tshifhingani tsha vhuriha ha 1941, mme anga na dziṅwe Ṱhanzi dza tshisadzini dze dza vha dzi henefho gammbani vha hana u ita mishumo ya vhuswole. U itela u vha ṱarafa, vha imiswa phephoni maḓuvha mararu vhusiku na masiari, lwe nga murahu vha valelwa seleni dzi re na swiswi nahone vha si ṋewe zwiḽiwa maḓuvha a 40. Nga murahu vha rwiwa. Mme anga vho fa nga ḽa 31 January, 1942, nga murahu ha vhege tharu dza u rwiwa lwa tshiṱuhu.

Khotsi anga vha bviswa Dachau vha iswa Mauthausen ngei Austria. Kha yeneyo gammba, Vhanazi vho vha vhe na maitele a u vhulaha zwivhotshwa nga nḓala na nga mushumo u lemelaho. Fhedzi nga murahu ha miṅwedzi ya rathi mme anga vho no fa, Vhanazi vha vhulaha khotsi anga nga maṅwe maitele—a ndingo dza ngalafho. Madokotela a gammbani o shata zwivhotshwa lufhiha a tshi khou ita ndingo dza ngalafho. Nga murahu, zwivhotshwa zwa ṱhavhiwa dzhekiseni i vhulayaho kha mbilu. Ḽiṅwalo ḽa mulayo ḽo sumbedza uri khotsi anga vho fa nga ṅwambo wa “misipha ya mbilu ye ya vha yo hoṱefhala.” Vho vha vhe na miṅwaha ya 43. Ho fhela miṅwedzi ndi sa athu pfa nga ha eneo mabulayo. Musi ndi tshi humbula vhabebi vhanga vhane nda vha funa ndi tsengisa miṱodzi. U fana na tshifhingani tsho fhiraho, ndi a khuthadzwa nga u ḓivha uri mme anga na khotsi anga, vhe vha vha vhe na fulufhelo ḽa u tshila ṱaḓulu, vho tsireledzea zwanḓani zwa Yehova.

Nga murahu ha Nndwa ya Shango ya Vhuvhili, nda wana tshibuli tsho khetheaho tsha u ṱanganela kilasini ya vhu-11 ya Tshikolo tsha Bivhili tsha  Watchtower tsha Gilead ngei New York. Ndo vha ndo takala vhukuma u guda Maṅwalo miṅwedzi miṱanu! Musi ndi tshi ṱhaphudza nga 1948, nda rumelwa Switzerland u itela u vha murumiwa. Nga murahunyana, nda ṱangana na James L. Turpin, wahashu wa tshinnani a fulufhedzeaho we a ṱhaphudza kilasi ya vhuṱanu ya Gilead. Musi ofisi ya davhi i tshi fhela ngei Turkey, a vha mulavhelesi wayo. Ra vhingana nga March 1951, nahone nga u ṱavhanya nga murahu ra zwi ṱhogomela uri ro vha ri tshi khou yo vha vhabebi! Ra pfulutshela  United States nahone ra beba ṅwana wa musidzana, ane a pfi Marlene nga ṅwedzi wa December.

Miṅwahani yoṱhe, Jim na nṋe ro ḓiphina vhukuma kha tshumelo yashu ya Muvhuso. Ndi kha ḓi humbula zwavhuḓi muṅwe mugudiswa wa Bivhili, mufumakadzana wa Mutshaina ane a pfi Penny, we a vha a tshi funa u guda Bivhili. O mbo ḓi lovhedzwa nahone nga murahu a vhingana na Guy Pierce, ane zwino a shuma kha Tshigwada tshi Langaho tsha Ṱhanzi dza Yehova. Vhenevho vhathu vho thusa u vala tshikhala tshe tsha vha hone nga ṅwambo wa u xelelwa nga vhabebi vhanga.

Mathomoni a 2004, vhahashu vha bvaho Lörrach, he vhabebi vhanga vha vha vha tshi dzula hone, vho vha vha tshi khou fhaṱa Holo ya Muvhuso Tshiṱaraṱani tsha Stich. O ṱhogomela zwe Ṱhanzi dza Yehova dza zwi ita, mukhantselara wa ḓorobo a phetha u vhidza tshenetsho tshiṱaraṱa nga ḽiṅwe dzina ḽine ḽa pfi Denzstraße (Denz Street) u itela u hulisa vhabebi vhanga. Gurannḓa ya henefho, ine ya pfi Badische Zeitung, kha tshiṱoho tshine tsha ri “U Humbula Vhavhingani vho Vhulahwaho vha ha Denz: Dzina Ḽiswa ḽa Tshiṱaraṱa,” tsho amba uri vhabebi vhanga “ vho vhulahwa gammbani ya tshengedzo tshifhingani tsha Muvhuso wa Vhuraru nga ṅwambo wa lutendo lwavho.” Zwenezwo zwithu zwo itwaho nga mukhantseḽara wa ḓorobo ndo vha ndi songo zwi lavhelela, fhedzi zwi takadzaho ndi uri zwo shandula zwiimo zwanga.

Khotsi anga vho vha vha tshi dzulela u mmbudza uri ri fanela u dzula ro vhamba ngoma zwi tshi tou nga Haramagedo i nga si ḓo ḓa tshifhingani tshashu, fhedzi ri tshile zwi tshi tou nga i ḓo ḓa matshelo—nyeletshedzo ya ndeme ye nda vha ndi tshi lingedza u i shumisa tshifhinga tshoṱhe. U linganyisela u sa fhela mbilu na u lavhelela nga maṱo matswuku a zwi leluwi, zwihuluhulu samusi vhulala vhu tshi khou ita uri zwino ndi sa kone u bva hayani. Naho zwo ralo, a tho ngo vhuya nda timatima zwe Yehova a zwi fulufhedzisa vhashumeli vhawe vhoṱhe vha fulufhedzeaho a ri: “Fulufhedza Mudzimu nga mbilu yau yoṱhe . . . Dzinḓilani dzau dzoṱhe ḓivha Ene, u ḓo U lugisela hune wa tshimbila.”—Mirero 3:5, 6.

[Bogisi/Tshifanyiso kha siaṱari 29]

MAIPFI A NDEME A KALE

Muṅwe mufumakadzi a dzulaho muvhunduni u re kule o dalela Lörrach nga vho-1980. Nga tshenetsho tshifhinga, vhathu vha dzulaho ḓoroboni vho vha vha tshi khou ḓisa thundu dzavho dze vha vha vha si tsha dzi funa fhethu ha vhomuthumunzhi he vhaṅwe vha vha vha tshi dzi sedza nahone vha dzhia dzine vha dzi funa. Onoyo mufumakadzi o wana bogisi ḽe ḽa vha ḽi tshi fara zwishumiswa zwa u runga nahone a ṱuwa naḽo hayani. Nga murahu, a wana zwifanyiso zwa musidzanyana na marifhi nga fhasi ha wonoyo mutshini o ṅwaliwaho nga tshishumiswa tsha gammbani ya tshengedzo. Onoyo mufumakadzi o vha e na dzangalelo vhukuma kha eneo marifhi nahone a ṱoḓou ḓivha nga ha onoyo musidzanyana o lukaho mavhudzi.

Ḽiṅwe ḓuvha nga ṅwaha wa 2000, onoyo mufumakadzi a vhona thero ya gurannḓa nga ha musumbedzo wa kale wa ngei Lörrach. Yeneyo thero yo ṱalusa ḓivhazwakale ya Ṱhanzi dza Yehova tshifhingani tsha miṅwaha ya Vhanazi, u katela na muṱa wahashu. Yo vha i na tshifanyiso tshanga musi ndi tshi kha ḓi vha miṅwahani ya vhufumi. Musi a tshi vhona zwi tshi fana, onoyo mufumakadzi a kwama muṅwali wa gurannḓa nahone a mu vhudza nga ha marifhi—a 42 o fhelela! Nga murahu ha vhege dzi si gathi, ndo vha ndo no vha nao. O vha o ṅwaliwa nga vhabebi vhanga u itela u vhudzisa mme-muhulu wanga nga ha mutakalo wanga. A vho ngo vhuya vha litsha u nṱhogomela nga lufuno. Zwi a mangadza uri enea marifhi o fhedza tshifhinga tshilapfu nahone a dovha a wanala nga murahu ha miṅwaha i fhiraho 60!

[Zwifanyiso kha siaṱari 25]

Muṱa wahashu wo pwashea musi Hitler a tshi vhusa

[Ṱhaluso ya Vhubvo ha Tshifanyiso]

Hitler: U.S. Army photo

[Zwifanyiso kha siaṱari 26]

1. Ofisi ya ngei Magdeburg

2. Vhagestapo vho fara Ṱhanzi dza zwigidi

[Tshifanyiso kha siaṱari 28]

Nṋe na Jim ro ḓiphina vhukuma tshumeloni yashu ya Muvhuso