Ndo Wana Phaṱhutshedzo Nnzhi

Muanetsheli ndi Arthur Bonno

MUSI ri buthanoni ḽa tshiṱiriki nga 1951, nṋe na mufumakadzi wanga Edith ro pfa nḓivhadzo ya uri hu na muṱangano wa vha re na dzangalelo kha tshumelo ya vhurumiwa.

Ndo mbo ḓi ri khae: “Kha ri yo thetshelesa!”

Edith o fhindula a ri: “Art, ri nga si kone u vha vharumiwa!”

Ndo mbo ḓi ri: “Edie, kha ri sokou ya u thetshelesa.”

Musi muṱangano wo no fhela ro mbo ḓi ṋewa fomo dza Tshikolo tsha Gilead.

Ndo mbo ḓi ri: “Kha ri dzi ḓadze.”

Fhedzi Edith o fhindula a ri: “Art, hu ḓo itea mini nga miṱa yashu?”

Hu ṱoḓaho u vha ṅwaha na hafu nga murahu ha ḽeneḽo buthano, ro mbo ḓi ya Tshikoloni tsha Gilead nahone ra avhelwa u shuma Ecuador, ngei Amerika Tshipembe.

Samusi ni tshi nga zwi vhona kha khaseledzo yanga na mufumakadzi wanga musi ri buthanoni ḽeneḽo, ndo vha ndi tshi humbula u nga a hu na zwine zwa nga ri kunda arali ro ḓiimisela u zwi ita. Naho zwo ralo, Edith o vha o vuḓa nahone a tshi ḓiṱukufhadza. O alutshela ḓoroboni ṱhukhu ya Elizabeth ngei Pennsylvania, U.S.A., nahone o vha a sa athu vhuya a ya kule na hayani ha hawe kana u ṱangana na muthu ane a bva kha ḽiṅwe shango. Zwo vha zwi tshi konḓa uri a ṱutshele muṱa wawe. Naho zwo ralo, o ṱanganedza zwi tshi bva mbiluni u yo shuma kha ḽiṅwe shango. Ro swika Ecuador nga 1954 nahone u bva tsheetsho ro shuma sa vharumiwa shangoni ḽeneḽi. Ro wana phaṱhutshedzo nnzhi vhukuma miṅwahani yoṱhe ye ra i fhedza ri henefho. Naa ni nga takalela u pfa nga ha dziṅwe dza phaṱhutshedzo dzenedzo?

Zwithu Zwi Takadzaho Zwine Ra Zwi Humbula

Mushumo washu wa u thoma wo vha u ngei Quito musanda wa Ecuador, hu re nṱha nga mithara dza 2 850 Thavhani dza Andes. Ro fara lwendo lwa maḓuvha mavhili ri tshi khou tshimbila nga tshidimela na ṱhiraka, ri tshi bva ḓoroboni ya Guayaquil i re kha phendelashango. Musalauno lwendo lwonolwo lu nga dzhia mimunithi ya 30 fhedzi arali ni tshi khou tshimbila nga bufho! Ro shuma ngei Quito miṅwaha miṋa i takadzaho vhukuma. Nga 1958, ro mbo ḓi wana iṅwe phaṱhutshedzo yavhuḓi vhukuma: Ro mbo ḓi humbelwa uri ri yo ita tshumelo ya ḽiisela.

Nga tshenetsho tshifhinga, ho vha hu tshi tou vha na maiisela maṱuku mavhili fhedzi kha ḽeneḽo  shango. Musi ri tshi dalela zwivhidzo, ro vha ri tshi dovha ra fhedza vhege nnzhi ri tshi khou huwelela ḓoroboni ṱhukhu dza Vhaindia he ha vha hu si na Ṱhanzi ine ya dzula henefho. Nnḓu dza henefho dzo vha dzi ṱhukhu, dzi si na mafasiṱere nahone dzi tshi tou vha na mmbete fhedzi. Ro vha ri na phuthumennde ye ya vha i na tshiṱofu tsha pharafeni, pani, zwigoḓelo, ndishi ya u ṱanzwela zwigoḓelo, fadugu, lunethe lwa u thivhela vhunyunyu, zwiambaro, gurannda dza kale na zwiṅwe zwithu. Ro vha ri tshi shumisa gurannda u itela u thivha mabuli ri tshi khou lingedza u ita uri mbevha dzi si dzhene.

Naho kamara dzenedzo dzo vha dzi na swiswi vhukuma, hu na zwithu zwi takadzaho zwine ra zwi humbula nga ha zwe ra vha ri tshi zwi haseledza musi ri tshi khou dzedza ro dzula nṱha ha mmbete, ri tshi khou u ḽa zwiḽiwa zwe ra zwi bika nga tshiṱofu tshashu tsha pharafeni. Samusi ndi muthu ane a anzela u amba zwithu a songo thoma a humbula, nga zwiṅwe zwifhinga mufumakadzi wanga o vha a tshi shumisa tshifhinga tshenetsho tsha musi ri tshi khou dzedza sa tshibuli tsha u mmbudza nga vhuṱali dziṅwe nḓila dza u amba nga nḓila ya u humbulela na vhahashu vhane ra vha dalela. Ndo mu thetshelesa nahone vhahashu vho vha vha tshi ṱuṱuwedzea vhukuma musi ndo vha dalela. Zwiṅwe hafhu, arali ndo vha ndi tshi nga amba luvhi nga muṅwe wahashu, o vha a sa ḓo ṱanganela kha yeneyo khaseledzo. Zwenezwo zwo ita uri ndi gude u vha na mavhonele o teaho nga vhahashu. Naho zwo ralo, zwifhinga zwinzhi khaseledzo dze ra vha nadzo musi ri tshi khou dzedza dzo vha dzo thewa nga maanḓa kha mbuno dze ra dzi guda kha thero dza Tshiingamo na zwe ra zwi tshenzhela tshumeloni ya tsimu nga ḽeneḽo ḓuvha. Tshenzhelo dzenedzo dzo vha dzi dzavhuḓi lungafhani!

Nḓila Ye Ra Wana Ngayo Carlos

Musi ri ḓoroboni ya Jipijapa ngei Ecuador vhukovhela, ro vha ro ṋewa dzina ḽa muṅwe muthu a re na dzangalelo—ro vha ro tou ṋewa dzina fhedzi ḽa Carlos Mejía, ri songo ṋewa ḓiresi ya hune a dzula hone. Nga matsheloni a ḓuvha ḽeneḽo musi ri tshi bva nḓuni ye ra vha ro i hira, ro vha ri sa ḓivhi uri ri nga mu ṱoḓela thungo ifhio, ngauralo ro mbo ḓi sokou thoma u tshimbila. Samusi zwiṱaraṱa zwo vha zwi si na tshigonṱiri, ro vha ri tshi fanela u iledza milindi na thophe zwe zwa vhangwa nga mvula khulu ye ya na madekwe. Ndo vha ndi tshi khou tshimbila phanḓa ha mufumakadzi wanga musi nga u ṱavhanya ndi tshi pfa mufumakadzi wanga a tshi tzhema a ri, “Art!” Ndi tshi rembuluwa ndo wana Edie o phirimela matopeni u guma nga magona. Arali hu si uri o vha a tshi khou ṱoḓa u lila, ndo vha ndi tshi ḓo vha ndo sea vhukuma ngauri zwo vha zwi tshi khou seisa.

Ndo kona u mu kokodza uri a bve henefho thopheni, fhedzi zwienda zwawe zwo sala zwo phirimela henefho. Ho vha hu na muṅwe musidzana na mutukana vhe vha vhona tshiitea tshenetsho, ndo mbo ḓi ri khavho, “Arali na mmbvisela zwenezwo zwienda thopheni, ndi ḓo ni ṋea tshelede.” Nga u ṱavhanya vho mbo ḓi zwi bvisa, fhedzi Edie o vha a tshi ṱoḓa fhethu hune a nga ḓikunakisa hone. Mme a vhenevho vhana o vha o sedza zwenezwo zwithu zwi tshi khou itea, nahone o mbo ḓi ri vhidzela nḓuni yawe a thusa mufumakadzi wanga uri a ṱambe milenzhe yawe ngeno vhana vha tshi khou ṱanzwa zwienda. Musi ri sa athu ṱuwa, ho mbo ḓi itea zwiṅwe zwithu zwavhuḓi nga maanḓa. Ndo vhudzisa onoyo mufumakadzi arali o vha a tshi ḓivha hune ra nga wana hone muṅwe munna ane pfi Carlos Mejía. O mangala vhukuma nahone a mbo ḓi ri, “Ndi munna wanga.” Hu sa athu fhela tshifhinga tshilapfu ho mbo ḓi thomiwa pfunzo ya Bivhili nahone miraḓo yoṱhe ya muṱa wonoyo yo fheleledza yo lovhedzwa. Nga murahu ha miṅwaha i si gathi, Carlos, mufumakadzi wawe na vhana vhawe vho mbo ḓi vha vhavulanḓila vho khetheaho.

Ro Sedzana Na Khaedu—Fhedzi Ro Ṱanganedzwa Zwavhuḓi

Mushumo wa u dalela maiisela wo vha u na khaedu nnzhi. Ro vha ri tshi shumisa bisi, zwidimela, maṱhiraka, zwikepe zwiṱuku, na mabufho maṱuku. Nga tshiṅwe tshifhinga mulavhelesi wa tshiṱiriki John McLenachan na mufumakadzi wawe Dorothy vho ṱuwa na riṋe musi ri tshi ya u huwelela mivhunduni ine ha reiwa khovhe tsini na mukano wa Colombia. Ro ṱuwa nga tshikepe tshi re na nzhini. Shaka dzi eḓanaho na tshikepe tshashu dzo vha dzi tshi khou tala tsini na riṋe! Naho ro vha ri na mutshimbidzatshikepe a re na tshenzhelo, o vha o tshuwa vhukuma musi a tshi vhona vhuhulwane ha shaka dzenedzo nahone  nga u ṱavhanya o mbo ḓi livhisa tshikepe tsini na khunzi-khunzini.

Naho zwo ralo, khaedu dze ra ṱangana nadzo musi ri kha mushumo wa ḽiisela dzo ri vhuyedza vhukuma. Ro kona u ḓivha vhahashu vhavhuḓi vhane vha funa vhaeni. Zwifhinga zwinzhi vhathu vha miṱa ye ra vha ri tshi dzula nayo vho vha vha tshi ri kombetshedza u ḽa luraru nga ḓuvha, naho vhone vho vha vha tshi ḽa luthihi fhedzi. Kana uri ri eḓele kha mmbete muthihi fhedzi une vha vha nawo, vhone vha eḓela fhasi. Mufumakadzi wanga o vha a tshi anzela u amba uri, “Havha vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini vha nthusa uri ndi kone u vhona uri a ri ṱoḓi zwithu zwinzhi vhutshiloni uri ri kone u tshila.”

“A Ri Ṱoḓi U Litsha Ndugelo”

Nga 1960 ro dovha ra wana iṅwe phaṱhutshedzo—ro rambiwa uri ri ḓe u shuma ofisini ya davhi ngei Guayaquil. Ṋne ndo vha ndi tshi shuma ofisini ngeno Edith a tshi ya vhuḓinḓani na tshivhidzo tshi re tsini na davhi. Ndo vha ndi sa vhuyi nda humbula uri ndi nga fanelea u shuma ofisini nahone ndo vha ndi tshi ḓipfa ndi si na vhukoni, fhedzi Vha-Heberu 13:21 i sumbedza uri Mudzimu a nga ita uri ni vhe vho “vuledzaho kha zwivhuya zwoṱhe, uri ni ite zwiné a zwi funa.” Nga murahu ha miṅwaha mivhili, ndo mbo ḓi rambiwa uri ndi ye tshikoloni tsha Gilead tshe tsha vha tshi tshi ḓo fhedza miṅwedzi ya fumi ngei Bethele ya Brooklyn, New York. Nga tshenetsho tshifhinga, vhafumakadzi vho vha vha tshi lavhelelwa uri vha bvele phanḓa na tshumelo yavho. Mufumakadzi wanga o wana vhurifhi vhu bvaho Brooklyn he ha vha vhu tshi khou mu humbela uri a humbule zwavhuḓi arali o vha o ḓiimisela u dzula e si na munna wawe lwa miṅwedzi ya fumi.

Musi a tshi fhindula Edith o ri: “Ndi na vhungoho ha uri zwi nga si leluwe, fhedzi ri a zwi ḓivha uri Yehova u ḓo ri thusa u sedzana na vhuleme vhuṅwe na vhuṅwe vhune ha nga vha hone. . . . A ri ṱoḓi u litsha ndugelo naho i ifhio ine ra nga ṋewa yone kana tshibuli tshiṅwe na tshiṅwe tshine tsha nga ita uri ri fanelee u hwala vhuḓifhinduleli hashu.” Musi ndi ngei Brooklyn, ndo vha ndi tshi wana vhurifhi vhu bvaho ha mufumakadzi wanga vhege iṅwe na iṅwe.

U Shuma Na Vhaṅwe Vhatendi Vha Fulufhedzeaho

Nga 1966 nṋe na Edith ro mbo ḓi humela Quito nga ṅwambo wa mutakalo u si wavhuḓi, nahone ro bvela phanḓa na mushumo washu wa vhurumiwa na vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini vha henefho. Vho vha vha tshi fulufhedzea vhukuma!

Muṅwe wahashu wa tshisadzini a fulufhedzeaho o vha e na munna a si Ṱhanzi we a vha a tshi dzulela u mu rwa. Ḽiṅwe ḓuvha nga awara ya vhurathi nga matsheloni, muṅwe muthu o ri rwela luṱingo u itela u ri vhudza uri onoyo wahashu wa tshisadzini o dovha a rwiwa. Ndo mbo ḓi gidimela muḓini wa onoyo wahashu. Musi ndi tshi swika a tho ngo kholwa zwe nda zwi vhona. O vha o eḓela kha mmbete o zwimba nahone o khuzukana. Munna wawe o vha o mu rwa nga thanda ya luswielo u swika i tshi vunḓea nga vhukati. Nga murahu nga ḽeneḽo ḓuvha, ndo wana munna onoyo e hone hayani nahone nda mu vhudza uri o ita zwithu zwa vhugoswi. O humbela pfarelo zwi tshi bva mbiluni.

Mathomoni a vho 1970, mutakalo wanga wo vha u khwine nahone ro mbo ḓi dovha ra ita tshumelo ya ḽiisela. Ḓorobo ya Ibarra yo vha i tshipiḓa tsha ḽiisela ḽashu. Musi ri tshi dalela yeneyo ḓorobo mafheloni a vho 1950, ho vha hu na Ṱhanzi mbili fhedzi, muṅwe o vha e murumiwa ngeno  muṅwe e wahashu wa tshinnani wa henefho. Ngauralo, ro vha ri tshi ṱoḓa nga maanḓa u ṱangana na vhaṅwe vhahashu vhanzhi vhane vha ṱanganela tshivhidzoni tshenetsho.

Kha muṱangano washu wa u thoma henefho, Wahashu Rodrigo Vaca o vha o ima pulatifomoni nahone a tshi khou ita tshipiḓa tshine tsha ṱoḓa uri vhathetshelesi vha fhindule. Tshifhinga tshoṱhe musi a tshi vhudzisa mbudziso, vhathetshelesi vho vha vha sa imisi zwanḓa, fhedzi vho vha vha tshi sokou vhidzelela vha ri “Yo, yo!” (zwine zwa amba uri Nṋe, nṋe!) Nṋe na Edith ro mbo ḓi sedzana ro mangala. Ndo ḓivhudzisa uri, ‘Hu khou bvelela mini henefha?’ Nga murahu ro mbo ḓi zwi ṱhogomela uri Wahashu Vaca o vhe e bofu, nahone o vha a tshi ḓivha maipfi a vhathu tshivhidzoni musi vha tshi vhidzelela. O vha e mulisa ane a ḓivha nngu dzawe zwavhuḓi vhukuma! Zwenezwi zwo ri humbudza mafhungo a re kha Yohane 10:3, 4, 14 musi Yesu a tshi amba uri Mulisa wa Ndele na nngu dzawe vha ḓivhana zwavhuḓi. Ṋamusi, ḓoroboni ya Ibarra hu na zwivhidzo zwa rathi zwa luambo lwa Lupania, na tshithihi tsha Luquichua, na tshiṅwe tsha luambo lwa zwanḓa. Wahashu Vaca u khou bvela phanḓa a tshi shuma nga u fulufhedzea sa muhulwane na muvulanḓila o khetheaho. *

U Takalela Phaṱhutshedzo Dza Yehova

Nga 1974, Yehova o dovha a ri fhaṱutshedza musi ri tshi rambiwa uri ri vhuyelele Bethele he nda dovha nda shuma ofisini nahone nga murahu nda vhewa sa muraḓo wa Komiti ya Davhi. Mathomoni Edith o thoma a shuma khishini, nga murahu a shuma ofisini hune a kha ḓi shuma hone na ṋamusi sa muṅwaleli a ṱhogomelaho marifhi.

Kha yeneyo miṅwaha yoṱhe, ro ḓiphina nga u ṱanganedza vharumiwa vha maḓana vhe vha gudiswa tshikoloni tsha Gilead, vhane vha ita uri zwivhidzo zwine vha ṱanganela khazwo zwi vhe zwo vhibvaho na zwi fhiseaho. Ro dovha hafhu ra ṱuṱuwedzwa nga vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini vha zwigidi vhe vha ḓa vha tshi bva mashangoni a fhiraho 30 u itela u shuma kha ḽeneḽi shango. U vha havho na muya wa u ḓiṋekedza zwo ri ṱuṱuwedza vhukuma! Vhaṅwe vho rengisa miḓi yavho na mabindu avho u itela uri vha ḓe vha ite tshumelo fhethu hu re na ṱhoḓea khulwane ya vhahuweleli vha Muvhuso. Vho renga dzigoloi u itela u huwelela madzinguni a re kule, u thoma zwivhidzo zwiswa na u thusa u fhaṱa Holo dza Muvhuso. Vhahashu vhanzhi vha tshisadzini vha songo vhingwaho vho ḓa vha tshi bva kha maṅwe mashango u itela u vula nḓila henefha, nahone ndi vhashumi vha fhiseaho na vha re na vhukoni!

Vhukuma, ndo wana phaṱhutshedzo nnzhi miṅwahani yanga yoṱhe ya u shumela Mudzimu. Phaṱhutshedzo ya ndeme vhukuma ndi ya vhushaka vhune nda vha naho na Yehova. Zwiṅwe hafhu, ndi dovha nda livhuha uri Yehova o nṋea “mufarisi.” (Gen. 2:18) Musi ndi tshi sedza miṅwaha ya 69 ye ra i fhedza mbinganoni yashu, ndi humbula bugu ya Mirero 18:22, ine ya ri: “We a wana musadzi o wana tshivhuya.” U tshila vhutshilo hanga na Edith zwo takadza vhukuma. O nthusa nga nḓila nnzhi. O dovha hafhu a vha ṅwananyana wavhuḓi kha mme awe. U bva tshee ra swika Ecuador, mufumakadzi wanga o vha a tshi rumela mme awe vhurifhi vhege iṅwe na iṅwe u swika nga 1990 musi vha tshi lovha vhe na miṅwaha ya 97.

Zwino ndi na miṅwaha ya 90 nahone Edith u na ya 89. Ri a takala vhukuma ngauri ro kona u thusa vhathu vha ṱoḓaho u vha 70 uri vha ḓivhe Yehova. Ro takala vhukuma uri ro ḓadza fomo dza Tshikolo tsha Gilead miṅwahani ya 60 yo fhiraho. Yeneyo phetho yo ita uri ri kone u wana phaṱhutshedzo nnzhi vhutshiloni.

[Ṱhaluso i re magumoni a siaṱari]

[Tshifanyiso kha siaṱari 29]

Musi ri Tshiṱediamu tsha Yankee ngei New York, na vhaṅwe vharumiwa vha kilasini yashu nga 1958

[Tshifanyiso kha siaṱari 31]

Musi ro dalela muṱa wa Dziṱhanzi ri kha mushumo wa ḽiisela nga 1959

[Tshifanyiso kha siaṱari 32]

Musi ri davhini ngei Ecuador nga 2002