Pfukelani kha mafhungo

Pfukelani kha zwi re ngomu

“Ni Ḓivhe Havho Vha Ḓi-netisaho Vhukati Haṋu”

“Ni Ḓivhe Havho Vha Ḓi-netisaho Vhukati Haṋu”

“Ni Ḓivhe Havho Vha Ḓi-netisaho Vhukati Haṋu”

“Ni ḓivhe havho vha ḓi-netisaho vhukati haṋu, vhahulwane vhaṋu Murenani vha u ni laya.”—1 VHA-THES. 5:12.

1, 2. (a) Tshivhidzo tsha Thesalonika tsho vha tshi kha vhuimo vhufhio musi Paulo a tshi vha ṅwalela vhurifhi ha u thoma? (b) Paulo o ṱuṱuwedza Vhathesalonika uri vha ite mini?

EDZANI u humbula arali ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha no vha ni muraḓo wa tshivhidzo tsha ngei Thesalonika tshi re tshiṅwe tsha zwivhidzo zwa u thoma ngei Yuropa. Muapostola Paulo o vha o fhedza tshifhinga tshinzhi a tshi khou fhaṱa vhahawe tshivhidzoni tshenetsho. Khamusi o vha o vhea vhahulwane vhane vha ḓo ranga phanḓa, samusi zwo vha zwo tou ralo na kha zwiṅwe zwivhidzo. (Mish. 14:23) Fhedzi musi tshivhidzo tsho no thomiwa, Vhayuda vho dzudzanya tshigwada tshe tsha vha tshi tshi ḓo vutshela na u pandela Paulo na Silasi muḓini wonoyo. Khamusi Vhakriste vhe vha sala henefho vho ḓipfa vho sala vhe vhoṱhe vha tshi ita na u ofha.

2 Zwi a pfala uri musi Paulo o no ṱuwa tshivhidzoni tsha Thesalonika o vha a tshi vhilaela nga hatsho samusi tsho vha tshi tshi kha ḓi vha tshiswa. O lingedza u vhuyelela henefho, fhedzi “Sathane o [mu] thivhela.” Nga nṱhani ha zwenezwo, o mbo ḓi ruma Timotheo uri a ye u ṱuṱuwedza tshivhidzo. (1 Vha-Thes. 2:18; 3:2) Musi Timotheo a tshi vhuya na muvhigo wavhuḓi, Paulo o ṱuṱuwedzea uri a ṅwalele Vhathesalonika vhurifhi. U engedza kha zwe a vha ṅwalela nga hazwo, Paulo o vha ṱuṱuwedza uri vha ‘ḓivhe havho vha ḓi-netisaho vhukati havho’ zwine zwa amba uri vha fanela u dzhiela nṱha vhalavhelesi vha re vhukati havho.—Vhalani 1 Vha-Thesalonika 5:12, 13.

3. Vhakriste vha ngei Thesalonika vho vha vhe na zwiitisi zwifhio zwa u simesa u hulisa vhahulwane?

3 Vhahashu vha tshinnani vhe vha vha vha tshi khou ranga phanḓa Vhakriste vha ngei Thesalonika vho vha vhe si na tshenzhelo u fana na Paulo na khonani dzawe, nahone vho vha vhe si Vhakriste vho no fhedzaho tshifhinga tshilapfu u fana na vhahulwane vha ngei Yerusalema. Zwi re zwone ndi uri tshivhidzo tshenetsho tsho vha tshi sa athu fhedza ṅwaha tsho thomiwa! Naho zwo ralo, miraḓo ya tshivhidzo tshenetsho yo vha i tshi fanela u dzhiela nṱha “vhahulwane” vhavho “vha ḓi-netisaho” na vhane vha “laya” tshivhidzo. Vhukuma, vho vha vhe na tshiitisi tshi pfalaho tsha u ‘simesa u hulisa vhahulwane lufunoni.’ Yeneyi khumbelo yo dovha ya katela na nyeletshedzo ya Paulo ya uri vha ‘dzule nga u pfana navho.’ Arali no vha ni henefho Thesalonika, naa no vha ni tshi ḓo dzhiela nṱha mushumo une wa itwa nga vhahulwane? Naa ni dzhia hani “vhathu [vha re ] zwifhiwa” vhe Mudzimu a shumisa Kristo u itela u ni ṋea vhone tshivhidzoni?—Vha-Ef. 4:8.

“Vha Ḓi-Netisaho”

4, 5. Ndi ngani vhahulwane vho vha vha tshi shuma nga maanḓa u itela u funza tshivhidzo misini ya Paulo, nahone ndi ngani zwo tou ralo na musalauno?

4 Musi ho no rumiwa Paulo na Silasi ngei Berea, vhahulwane vha Thesalonika vho vha vha tshi ‘ḓinetisa’ kana u shuma nga maanḓa nga nḓila-ḓe? Vho edzisa Paulo nahone a zwi timatimisi uri vho shumisa Maṅwalo u itela u funza tshivhidzo. Ni nga kha ḓi ḓivhudzisa uri, ‘Naa Vhakriste vha ngei Thesalonika vho vha vha tshi dzhiela nṱha Ipfi ḽa Mudzimu?’ Zwi re zwone ndi uri Bivhili i amba uri Vhaberea vho vha “vhe khwine, vhá sa ngi vha Thesalonike. . . . Vha vhala maṅwalo misi yoṱhe.” (Mish. 17:11) Naho zwo ralo, henefha hu khou vhambedzwa Vhayuda vha ngei Thesalonika, hu si Vhakriste. Vhe vha vha vhatendi, a vho ngo ‘ṱanganedza fhungo ḽa Mudzimu sa ḽi re ḽa vhathu.’ (1 Vha-Thes. 2:13) Vhahulwane vha fanela u vha vho shuma vhukuma u itela u funza tshivhidzo.

5 Ṋamusi, mukoma a fulufhedzeaho na wa vhuṱali u ṋea sambi ḽa Mudzimu “zwiḽiwa nga tshikhathi tshazwo.” (Mat. 24:45) Vha tshi livhiswa nga mukoma, vhahulwane zwivhidzoni vha shuma nga maanḓa u itela u ṋea vhahavho zwiḽiwa zwa muya. Miraḓo ya tshivhidzo i nga kha ḓi vha i na khandiso nnzhi dzo thewaho Bivhilini, nahone vhane vha amba dziṅwe nyambo vha na zwishumiswa zwi ngaho Watch Tower Publications Index na Watchtower Library kha CD-ROM. U itela u fusha ṱhoḓea dza tshivhidzo dza lwa muya, vhahulwane vha fhedza tshifhinga tshinzhi vha tshi khou lugiselela nyambo dza miṱangano u itela uri vha funze nga nḓila i bvelelaho. Naa no no vhuya na humbula nga ha tshifhinga tshine vhahulwane vha tshi fhedza vha tshi khou lugiselela miṱangano, maguvhangano, na mabuthano?

6, 7. (a) Paulo o vhetshela vhahulwane vha ngei Thesalonika tsumbo ifhio? (b) Ndi ngani vhahulwane vha tshi nga wana zwi tshi vha konḓela u edzisa Paulo ṋamusi?

6 Vhahulwane vha ngei Thesalonika vho humbula tsumbo yavhuḓi ye Paulo a vha vhetshela yone malugana na u ita nyendo dza vhulisa. O vha a sa dzi iteli u bva mulanduni. Samusi zwo haseledzwa theroni yo fhiraho, Paulo o ‘vha wa vhuhwavho vhukati havho sa mumamisi a tshi kuvhatedza vhana vhawe vhukuma.’ (Vhalani 1 Vha-Thesalonika 2:7, 8.) O vha o ḓiimisela na u vha ‘kumedza muya wawe’! Vhahulwane vha fanela u mu edzisa musi vha tshi ita nyendo dza vhulisa.

7 Ṋamusi, vhalisa vha Vhakriste vha edzisa Paulo nga u funa sambi. Dziṅwe nngu dzi nga vha dzi si na vhukonani na vhulenda nga lwa nzulele. Naho zwo ralo, vhahulwane vha lingedza “u wana lupfumo” kana u sedza pfaneleo dzavhuḓi khavho. (Mir. 16:20) Ndi ngoho uri samusi vhahulwane na vhone vha songo fhelela, vha nga kha ḓi wana zwi tshi vha konḓela u sedza pfaneleo dzavhuḓi kha vhaṅwe. Naho zwo ralo, musi a tshi khou lingedza u sumbedza vhoṱhe vhulenda, naa zwi nga si vhe zwavhuḓi uri ri mu khoḓe nga vhuḓidini vhune a khou vhu ita ha u vha mulisa wavhuḓi a re nga fhasi ha Kristo?

8, 9. Ndi dzifhio dziṅwe nḓila dzine vhahulwane ṋamusi ‘vha linda mimuya yashu’ ngadzo?

8 Roṱhe ri na tshiitisi tsha u ‘tevhela’ vhahulwane kana u ḓiṱukufhadza khavho. Samusi Paulo o amba, ‘vha linda mimuya yashu.’ (Vha-Heb. 13:17) Ndimana yeneyi i ri humbudza nga ha muthu ane a lisa nngu, ane a sa eḓele a tshi khou tsireledza sambi ḽawe. Nga hu fanaho na ṋamusi, zwi nga kha ḓi itea uri vhahulwane na vhone vha sa eḓele u itela u ṱhogomela ṱhoḓea dza vha re na mutakalo u si wavhuḓi kana vho tsikeledzeaho maḓipfele, kana vhane vha khou wana u shumisa nyeletshedzo i re Bivhilini zwi tshi vha konḓela. Sa tsumbo, vhahashu vha re kha Komiti dza Vhulamukanyi ha Vhuongelo vha nga kha ḓi vuswa vhusiku u itela uri vha ṱhogomele vhuimo ha shishi ha zwa ngalafho. Ndi ngoho uri ri livhuha vhukuma tshumelo yavho musi ri vhuimoni ho raloho!

9 Vhahulwane vha re kha Komiti dza Dzingu dza u Fhaṱa na vha re kha komiti dza u thusa musi hu na khombo dza mupo vha a ḓinetisa vhukuma vha tshi itela vhahavho. Vho tewa nga thikhedzo yashu i bvaho mbiluni! Humbulani nga ha mushumo wa u thusa musi ho vha na Ḓumbumazwikule Nargis ngei Myanmar nga 2008. U itela u swika Tshivhidzoni tsha Bothingone tshi re muvhunduni wa Irrawaddy Delta we wa vha wo tshinyadzwa vhukuma nga ḓumbumazwikule, tshigwada tsha u thusa tsho vha tsho fanela u tshimbila fhethu ho tshinyalaho vhukuma he zwitumbu zwa vha zwo sokou hasekana henefho. Musi vhahashu vha henefho vha tshi vhona uri tshigwada tsha u thusa tshe tsha swika u thoma ngei Bothingone tsho vha tshi tshi katela na muṅwe we a vha e mulavhelesi wavho wa ḽiisela, vho ṱavha mikosi vha ri: “Vhonani! Ndi mulavhelesi washu wa ḽiisela! Yehova o ri tshidza!” Naa ni a livhuha mushumo une vhahulwane vha ḓinetisa ngawo masiari na vhusiku? Vhaṅwe vhahulwane vho vhewa uri vha shume kha komiti dzo khetheaho u itela u thetshelesa milandu i konḓaho ine ya ṱoḓa komiti ya khaṱulo. Vhenevha vhahulwane a vha zuwi nga ha zwine vha zwi khunyeledza, fhedzi vhane vha vhuyelwa nga tshumelo yavho vha a livhuha zwi tshi bva mbiluni.—Mat. 6:2-4.

10. Ndi ifhio miṅwe mishumo ine ya itwa nga vhahulwane?

10 Vhahulwane vhanzhi ṋamusi vha dovha vha vha na miṅwe mishumo ya u ṅwala na u vhala. Sa tsumbo, mudzudzanyi wa tshigwada tsha vhahulwane u dzudzanya mbekanyamushumo dza miṱangano ya vhege iṅwe na iṅwe. Muṅwaleli wa tshivhidzo u kuvhanganya mivhigo ya tshumelo ya tsimu ya ṅwedzi na ṅwedzi na ya ṅwaha muṅwe na muṅwe. Mulavhelesi wa tshikolo u humbula nga ho dzikaho nga ha mbekanyo ya tshikolo. Tshifhinga tshoṱhe nga murahu ha miṅwedzi miraru, akhaunthu dza tshivhidzo dzi a ṱolisiswa. Vhahulwane vha vhala marifhi a bvaho ofisini dza davhi nahone vha shumisa nyeletshedzo dzi re khao dzine dza thusa uri vhathu tshivhidzoni vha dzule “vhe vhathihi u tendani.” (Vha-Ef. 4:3, 13) Nga nṱhani ha uri vhahulwane vha a ḓinetisa vhukuma vha tshi ita mishumo yeneyo, zwithu ‘zwoṱhe zwi tshimbila nga nḓila yo dzudzanyeaho na nga mulayo.’—1 Vha-Kor. 14:40.

“Vhahulwane” Vha Ni Ingamelaho

11, 12. Ndi vhafhio vhane vha ingamela tshivhidzoni, nahone zwi katela mini?

11 Paulo o ṱalusa vhahulwane vha ngei Thesalonika vha ḓinetisaho u itela tshivhidzo sa vhane vha ingamela tshivhidzoni. Ipfi “ingamela” nga luambo lwa u thoma ḽo vha ḽi tshi amba u “ima phanḓa,” u “ranga phanḓa,” kana u “livhisa.” (1 Vha-Thes. 5:12) Paulo o dovha a amba uri vhenevho vhahulwane ‘vha a ḓinetisa’ kana uri vha shuma nga maanḓa. O vha a sa khou amba nga ha “mulavhelesi a ingamelaho” muthihi fhedzi, fhedzi o vha a tshi khou amba nga ha vhahulwane vhoṱhe tshivhidzoni. Ṋamusi, vhahulwane vhanzhi vha a ima phanḓa ha tshivhidzo vha fara miṱangano. Tshanduko ya zwenezwino ya uri hu shumiswe dzina “mudzudzanyi wa tshigwada tsha vhahulwane” i ri thusa u pfesesa uri ri fanela u dzhia vhahulwane vhoṱhe sa miraḓo ya muvhili muthihi.

12 U ingamela kana u vha mulavhelesi tshivhidzoni zwi katela zwi fhiraho u sokou funza. Kha 1 Timotheo 3:4 hu dovha ha ambiwa nga ha mulavhelesi. Paulo o ri u fanela u vha “muthu a konaho u vhusa vha nnḓu yawe zwavhuḓi, ané vhana vhawe vha dzula nga u thetshelesa na lwa vhugala fhedzi.” Kha ndimana yeneyi, zwi tou vha khagala uri u ingamela kana “u vhusa vha nnḓu yawe” a zwi kateli fhedzi uri u fanela u kona u funza vhana vhawe, fhedzi zwi katela na uri a range phanḓa muṱani nahone ‘vhana vhawe vha dzule vha tshi mu thetshelesa’ na u ḓiṱukufhadza khae. Ndi ngoho uri vhahulwane vha a ranga phanḓa tshivhidzoni, nahone vha thusa vhathu vhoṱhe uri vha ḓiṱukufhadzele Yehova.—1 Tim. 3:5.

13. Ndi ngani zwi tshi nga dzhia tshifhinga tshilapfu uri vhahulwane vha kone u swikelela phetho musi vhe muṱanganoni wa vhahulwane?

13 U itela uri vha kone u ingamela tshivhidzo zwavhuḓi, vhahulwane vha a haseledza vhoṱhe nḓila ine vha nga ṱhogomela ngayo ṱhoḓea dza tshivhidzo tshavho. Khamusi zwo vha zwi tshi nga konadzea uri muthu muthihi a ite phetho dza tshivhidzo tshoṱhe nga hu bvelelaho. Nṱhani ha zwenezwo, zwigwada zwa vhahulwane musalauno zwi edzisa tsumbo ya tshigwada tshi langaho tsha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha nga u haseledza mafhungo zwo vhofhololwa nahone zwa ṱoḓa vhulivhisi vhu bvaho Maṅwaloni. Tshipikwa tshavho ndi u shumisa maitele a Maṅwalo u tendelana na ṱhoḓea dza tshivhidzo tshavho. Vhahulwane vha a kona u swikelela zwenezwi arali muṅwe na muṅwe wavho a tshi lugiselela miṱangano ya vhahulwane, a sedza Maṅwalo na nyeletshedzo dza mukoma a fulufhedzeaho na wa vhuṱali. Ndi ngoho uri u ita zwenezwo zwi dzhia tshifhinga tshilapfu. Musi vhe na mavhonele a sa fani, u fana na zwe zwa itea kha tshigwada tshi langaho tsha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha malugana na mafhungo a u ruba, zwi nga kha ḓi ṱoḓea uri vha ḓiṋee tshifhinga tsho engedzeaho u itela uri vha ite ṱhoḓisiso uri vha kone u tendelana u ya nga Maṅwalo.—Mish. 15:2, 6, 7, 12-14, 28.

14. Naa ni a livhuha zwigwada zwa vhahulwane zwine zwa shumisana zwavhuḓi nga vhuthihi? Ndi ngani ni tshi ḓipfa nga yeneyo nḓila?

14 Hu ḓo itea mini arali muṅwe muhulwane a kombetshedza uri hu itwe zwine a funa kana a lingedza u kombetshedza mavhonele awe? Kana hu ḓo itea mini arali hu na muthu a ngaho Diotirefe wa ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha ane a vusa pfurupfuru. (3 Yoh. 9, 10) A zwi timatimisi uri tshivhidzo tshoṱhe tshi ḓo pfa vhuṱungu. Arali Sathane o lingedza u khakhisa tshivhidzo tsha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha, a zwi timatimisi uri u ḓo lingedza u thithisa mulalo une wa vha hone tshivhidzoni ṋamusi. A nga kha ḓi ita uri vhathu vha sendamele kha nyemulo dza ṋama dzi ngaho u ṱoḓa vhuimo ha nṱha. Nga zwenezwo, vhahulwane vha fanela u ṱahulela u ḓiṱukufhadza nahone vha shumisane zwavhuḓi sa miraḓo ya muvhili muthihi. Ri livhuha lungafhani vhahulwane vhane vha ḓiṱukufhadza na u shuma vhoṱhe zwavhuḓi sa tshigwada!

“Vha U Ni Laya”

15. Vhahulwane vha laya vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini nga mulandu wa tshiṱuṱuwedzi tshifhio?

15 Paulo o dovha a amba nga ha muṅwe mushumo wa ndeme fhedzi u konḓaho une wa itwa nga vhahulwane—mushumo wa u laya sambi. Kha Maṅwalo a Tshikriste a Lugerika, ndi Paulo e eṱhe we a shumisa ipfi ḽa Lugerika ḽo ṱalutshedzelwaho uri u “laya.” Ḽi nga amba u ṋea nyeletshedzo yo khwaṱhaho fhedzi a ḽi sumbedzi u sa vha na vhukonani. (Mish. 20:31; 2 Vha-Thes. 3:15) Sa tsumbo, Paulo o ṅwalela Vhakorinta a ri: “Ndi tshi ṅwala aya, a thi iteli u ni shonisa ndi u ni ṱhavha dzimbilu vhunga ni vhana vhanga vha funwaho.” (1 Vha-Kor. 4:14) O vha laya nga ṅwambo wa uri o vha a tshi vha vhilaelela nga lufuno.

16. Ndi mini zwine vhahulwane vha fanela u zwi humbula musi vha tshi laya vhaṅwe?

16 Vhahulwane vha dovha vha ṱhogomela uri nḓila ine vha laya ngayo vhaṅwe ndi ya ndeme. Vha lwela u edzisa Paulo nga u vha na vhulenda, lufuno, na u lingedza u thusa. (Vhalani 1 Vha-Thesalonika 2:11, 12.) I ngoho, vhahulwane vha ‘faresa fhungo ḽi fulufhedzeaho nga kufunzelwe kwaḽo, u itela u kwengweledza vhaṅwe kha pfunzo i sá lwaliho yo takalaho.’—Tito 1:5-9.

17, 18. Ndi mini zwine na fanela u zwi humbula musi ni tshi laiwa nga muhulwane?

17 Vhukuma, vhahulwane a vho ngo fhelela nahone vha nga amba zwithu zwine zwa nga ita uri vha ḓisole nga murahu. (1 Dzikh. 8:46; Yak. 3:8) Zwiṅwe hafhu, vhahulwane vha a zwi ḓivha uri Vhakriste ngavho vhane vha khou ṋewa ndayo, a vha anzeli u ‘i takalela, fhedzi i a vha ṱungufhadza.’ (Vha-Heb. 12:11) Nga zwenezwo, musi muhulwane a tshi laya muthu, khamusi u thoma a humbula nga ho dzikaho na u rabela nga ha ndayo yeneyo. Arali no no vhuya na ṋewa ndayo, naa ni a dzhiela nṱha ṱhogomelo yeneyo ya muhulwane ya lufuno?

18 Kha ri ri no vhuya na farwa nga vhulwadze vhune na sa kone u vhu ṱalutshedza zwavhuḓi. Nga zwenezwo, musi ni tshi ya ha dokotela, u a kona u ni vhudza uri no farwa nga mini, fhedzi zwi a ni konḓela u ṱanganedza uri ni na vhulwadze ho raloho. Naa no vha ni tshi ḓo sinyutshela dokotela. Na khathihi! Naho o vha a tshi nga amba uri ni fanela u ariwa, no vha ni tshi ḓo tenda ngalafho yeneyo nga nṱhani ha u humbula uri ni ḓo vhuyelwa. Nḓila ye dokotela a ni vhudza ngayo mafhungo eneo, i nga kha ḓi vha yo ni lemela, fhedzi naa no vha ni tshi ḓo tendela uri zwenezwo zwi kwame phetho yaṋu? Na khathihi. Nga hu fanaho, ni songo tenda nḓila ine na laiwa ngayo i tshi ni thivhela uri ni sa thetshelese zwine na khou vhudzwa zwone nga vhane Yehova na Yesu vha khou vha shumisa u itela u ni thusa u tsireledza vhumuya haṋu.

U Livhuha Ndugiselelo Ya Yehova Ya Vhahulwane

19, 20. Ni nga sumbedza hani uri ni a livhuha “vhathu [vha re] zwifhiwa”?

19 Ni nga ita mini arali na fhiwa tshifhiwa tsho dzudzanyelwaho inwi nga ho khetheaho? Naa no vha ni tshi ḓo sumbedza uri ni a tshi dzhiela nṱha nga u tshi shumisa? Yehova o shumisa Yesu Kristo u itela u ni ṋea ndugiselelo ya “vhathu [vha re] zwifhiwa.” Iṅwe nḓila ine na nga sumbedza ngayo uri ni a livhuha vhenevha vhathu vha re zwifhiwa ndi nga u thetshelesa nga vhuronwane nyambo dzine dza ṋekedzwa nga vhahulwane na u lingedza u shumisa mbuno dzine vha dzi amba. Ni nga dovha na sumbedza uri ni a livhuha nga u ṋea phindulo dzi fhaṱaho miṱanganoni. Tikedzani mishumo ine vhahulwane vha ranga phanḓa khayo, i ngaho sa tshumelo ya tsimu. Arali nyeletshedzo ye na ṋewa nga muṅwe muhulwane yo ni vhuyedza, ndi ngani ni sa mu vhudzi? Zwiṅwe hafhu, ndi ngani ni sa sumbedzi uri ni a livhuha miṱa ya vhahulwane? Humbulani uri u itela uri muhulwane a shume vhukuma tshivhidzoni, muṱa wawe u ḓidzima tshifhinga tsha u ṱwa nae.

20 Vhukuma, ri na zwiitisi zwinzhi zwa u livhuha vhahulwane, vhane vha shuma nga maanḓa, vhane vha vha vhalavhelesi vhashu, na vhane vha ri laya. Vhukuma, vhenevha “vhathu [vha re] zwifhiwa,” ndi ndugiselelo ya lufuno i bvaho ha Yehova!

Naa Ni A Zwi Elelwa?

• Ndi mini zwe zwa ita uri Vhakriste vha Thesalonika vha livhuhe vhe vha vha vha tshi khou ranga phanḓa vhukati havho?

• Vhahulwane vha tshivhidzo tsha haṋu vha ni shumela nga maanḓa nga nḓila-ḓe?

• Ni vhuyelwa hani nga vhahulwane vhane vha lavhelesa vhukati haṋu?

• Arali muhulwane a ni ṋea ndayo, ndi zwifhio zwine na fanela u zwi humbula?

[Mbudziso dza Pfunzo]

[Tshifanyiso kha siaṱari 27]

Naa ni a livhuha nḓila nnzhi dzine vhahulwane vha lisa ngadzo tshivhidzo?