‘U Ḓe Na Maṅwalo, Zwihulu-Hulu A Kha Mikumba’

MUSI a tshi amba maipfi enea, muapostola Paulo o vha a tshi khou humbela murumiwa ngae Timotheo uri a mu ḓele na maṅwe Maṅwalo. Paulo o vha a tshi khou ambela kha Maṅwalo a re kha mikumba a mufuda-ḓe? Ndi mini zwe zwa ita uri a ambe zwenezwo? Nahone ndi mini zwine ra nga zwi guda kha khumbelo yawe?

Vhukatini ha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha C.E. musi Paulo a tshi ṅwala maipfi enea, bugu dza 39 dza maṅwalo a Lubeberu dzo vha dzo no khethekanywa dza vha bugu dza 22 kana dza 24, nahone vhunzhi ha bugu dzenedzo dzo vha dzi sa wanali kha mupombo muthihi fhedzi. Muphurofesa Alan Millard o amba uri naho yeneyi mipombo yo vha i tshi ḓura, “zwo vha zwi tshi konadzea uri . . . vhathu vho pfumaho vha vhe nayo.” Vhaṅwe vho vha vhe na mupombo naho u tshi tou vha muthihi fhedzi. Sa tsumbo, nduna ya Muetiopia yo vha i na mupombo goloini nahone i tshi “khou vhala bugu ya muporofita Yesaya.” Nduna yeneyo yo vha i ‘gota ḽa mufumakadzi Kandatse, khosi ya Etiopia, nahone yo vha i tshi linda thundu ya musanda.’ Samusi yo vha i na tshipiḓa tsha Maṅwalo, zwi amba uri yo vha yo pfuma.—Mish. 8:27, 28.

Musi a tshi ṅwalela Timotheo, Paulo o humbela uri: “Iḽa khanzu ye nda i sia ngei Tiroasi ha Karipo, U tshi ḓa, U ḓe nayo’, na maṅwalo, zwihulu-hulu a kha mikumba.” (2 Tim. 4:13) Zwenezwi zwi amba uri Paulo o vha e na mipombo yo vhalaho. Kha bugu dzoṱhe dze a vha e nadzo, Ipfi ḽa Mudzimu ndi ḽone ḽe ḽa vha ḽi bugu ya ndeme khae. Malugana na ipfi “mikumba” kha ndimana yeneyi, mugudi wa Bivhili A. T. Robertson o ṱhogomela uri: “Khamusi mikumba yeneyi yo vha i ya bugu dza Testamente ya Kale, ngauri mikumba yo vha i tshi ḓura u fhira papyrus.” U bva musi a tshee muswa, Paulo o vha e “mufunziwa wa Gamaliele,” we a vha a tshi funza Mulayo wa Mushe nahone a tshi dzhielwa nṱha vhukuma nga vhathu vhoṱhe. Nga zwenezwo, zwi a pfesesea uri Paulo o vha a tshi ḓo vha e na mipombo yawe ya Ipfi ḽa Mudzimu.—Mish. 5:34; 22:3.

Nḓila Ye Vhakriste Vha Shumisa Ngayo Mipombo

Naho zwo ralo, a si vhathu vhanzhi vhe vha vha vhe na mipombo ya Maṅwalo Makhethwa. Nga zwenezwo, Vhakriste vhanzhi nga tshifhinga tshenetsho vho kona hani u pfa na u vhala Ipfi ḽa Mudzimu? Ri wana phindulo kha zwe Paulo a vha o zwi ṅwalela Timotheo u thomani. O ṅwala uri: “U simese kha u vhalela vhaṅwe [khagala] na kha u kwengweledza, na kha pfunzo, ndi vhuye ndi swike.” (1 Tim. 4:13) U vhalela vhaṅwe khagala zwo vha zwi tshipiḓa tsha mbekanyamushumo ya muṱangano tshivhidzoni tsha Vhukriste, nahone zwo vha zwi mukhuvha une wa itwa vhukati ha vhathu vha Mudzimu u bva misini ya Mushe.—Mish. 13:15; 15:21; 2 Vha-Kor. 3:15.

Samusi o vha e muhulwane, Timotheo o vha a tshi fanela ‘u simesa’ u vhalela vhaṅwe, nahone  zwenezwo zwo vha zwi tshi vhuyedza vhathu vha si na kopi dzavho dza Maṅwalo. I ngoho, musi hu tshi vhaliwa Ipfi ḽa Mudzimu khagala, vhathu vhoṱhe vho vha vha tshi tou hwii vho thetshelesa uri vha songo pfukwa na nga ipfi na ḽithihi, nahone khamusi vhabebi na vhana vho vha vha tshi haseledza zwe zwa vhaliwa miṱanganoni musi vho no swika hayani.

Mupombo u ḓivhiwaho vhukuma wa Lwanzhe lwo Faho wa Yesaya wo vha u mithara dzi ṱoḓaho u vha 7,3 nga vhulapfu. Mupombo wonoyo u fanela u vha wo vha u tshi lemela vhukuma ngauri thungo iṅwe na iṅwe yo vha i na thanda nahone wa dovha wa vha na gwati ḽine ḽa u tsireledza. Khamusi Vhakriste vhanzhi vho vha vha sa koni u ṱuwa nawo musi vha tshi ya u huwelela. Naho Paulo o vha e na miṅwe mipombo ya Maṅwalo, khamusi o vha a sa koni u ṱuwa nayo yoṱhe kha nyedzo dzawe. Zwi tou vha khagala uri o sia miṅwe mipombo yawe ngei Tiroasi ha khonani yawe Karipo.

Ri Guda Mini Kha Tsumbo Ya Paulo?

Nga phanḓanyana ha u ita khumbelo yeneyi, Paulo we a vha o valelwa dzhele lwa vhuvhili ngei Roma o ṅwala uri: “Ndo lwa nndwa tshidele, ndo vuledza mbambe . . . Dzánga ḽa u pfi ndi̗ o lugaho ḽo no dzula ḽó vhewa phanḓa hanga.” (2 Tim. 4:7, 8) Zwi vhonala u nga o ṅwala maipfi eneo hu ṱoḓaho u vha nga 65 C.E. musi a tshi khou tovholwa nga Nero. Nga tshifhinga tshenetshi tsha u valelwa hawe, zwo vha zwi tshi khou konḓa vhukuma. Zwi re zwone ndi uri o vha a tshi vhona u nga hu nga si fhele tshifhinga tshilapfu a sa athu vhulahwa. (2 Tim. 1:16; 4:6) Zwi a pfesesea uri Paulo o vha a tshi khou ṱoḓa mipombo yawe uri a vhe nayo. Naho o vha e na vhungoho ha uri o lwa nndwa tshidele a vuledza mbambe, o vha o ṱulutshelwa u bvela phanḓa a tshi ḓikhwaṱhisa nga u guda Ipfi ḽa Mudzimu.

Khamusi Timotheo o vha e ngei Efeso musi a tshi wana khumbelo ya uri a ḓe na Maṅwalo. (1 Tim. 1:3) U bva Efeso u ya Roma u tshi fhira nga Tiroasi ndi khilomithara dzi ṱoḓaho u vha 1 600. Kha vhurifhi honoho, Paulo o ṱuṱuwedza Timotheo a ri: “Ṱavhanya u ḓa, vhuriha vhú sathu u swika.” (2 Tim. 4:21) Bivhili a i ambi arali zwo konadzea uri Timotheo a wane gungwa ḽa u swika ngei Roma nga tshifhinga tshee Paulo a vha a tshi khou mu ṱoḓa ngatsho.

Ri guda mini kha khumbelo ya Paulo, ya uri a ḓe “na maṅwalo, zwihulu-hulu a kha mikumba”? O dzula a tshi ṱulutshelwa Ipfi ḽa Mudzimu na nga tshifhinga tshenetshi tshi tsikeledzaho vhukuma vhutshiloni hawe. Naa ni a kona u vhona uri zwenezwi ndi zwone zwe zwa ita uri a dzule e na vhushaka havhuḓi na Yehova, uri a dzule e na mafulufulu tshumeloni yawe na uri a dzule a tshi ṱuṱuwedza vhathu vhanzhi?

Ṋamusi, ro fhaṱutshedzwa lungafhani arali ri na Bivhili yoṱhe yo fhelelaho! Vhaṅwe vhashu vha na Bivhili dzo fhamba-fhambanaho. Ri fanela u edzisa Paulo nga u ṱahulela u fhisetshela u pfesesa Maṅwalo nga ho dzikaho. Kha marifhi a 14 o hevhedzwaho e Paulo a vha na ndugelo ya u a ṅwala, vhurifhi ha vhuvhili he a vhu ṅwalela Timotheo ndi hone hawe ha u fhedza. Zwi vhonala u nga zwe a zwi humbela zwo ṅwalwa mafheleloni a bugu yeneyo. Zwi re zwone ndi uri khumbelo ya Paulo ya uri Timotheo a ḓe “na maṅwalo, zwihulu-hulu a kha mikumba,” ndi iṅwe ya khumbelo dzawe dza u fhedza kha bugu yeneyo.

Naa ni a tama zwi tshi bva mbiluni u lwa nndwa tshidele u fana na Paulo? Naa ni ṱoḓa u dzula ni na mafulufulu nga lwa muya nahone no ḓiimisela u ita mushumo wa u ṱanziela kha vhaṅwe u swikela Murena a tshi ri mushumo wo fhela? Nga zwenezwo, ndi ngani ni sa iti zwe Paulo a ṱuṱuwedza Vhakriste uri vha zwi ite? ‘Ḓi-sedzeni, ni sedze na u funza’ haṋu nga u guda Bivhili nga mafulufulu tshifhinga tshoṱhe, samusi vhathu vhanzhi u fhira naho hu lini vhe na Bivhili nahone yo dzudzanywa nga nḓila i leluwaho u fhira nḓila ye mipombo ya Maṅwalo ya vha i ngayo.—1 Tim. 4:16.

[Mapa/Tshifanyiso kha siaṱari ]

(U itela uri ni vhone nḓila ye mafhungo a dzudzanywa ngayo nga vhuḓalo, sedzani khandiso)

Efeso

Tiroasi

Roma