Ndo Vha Ndi Tshi Ofha Lufu—Zwino Ndo Lindela ‘Vhutshilo Vhu Takadzaho’

Muanetsheli ndi Piero Gatti

HO VHA hu na phosho ye ya vha i tshi khou pfalela kule, nahone nga zwiṱuku nga zwiṱuku ya mbo ḓi thoma u pfalela tsini. Yo tevhelwa nga bele dzine dza kho sevha vhathu uri vha fanela u ya u dzumbama. Ho mbo ḓi pfala dzibomo dze dza vha dzi tshi khou tshinyadza vhukuma na phosho khulu i dzingisaho nḓevhe.

Zwenezwi zwo itea ngei Milan, Italia nga 1943/1944. Ndo vha ndi swole ḽiṱuku henefho. Ndo vha ndi tshi anzela u vhudzwa uri ndi ye u dzhia zwitumbu fhethu he ha rwiwa nga bomo nahone zwitumbu zwenezwo zwo vha zwi tshi vha zwo tshinyala vhukuma u sa koni u ḓivha uri ndi zwa vhonnyi. Ndo vhona u vhulahwa ha vhathu vhanzhi nahone nga zwiṅwe zwifhinga na nṋe ndo tinya lufu. Nga zwenezwo zwifhinga, ndo rabela nda fulufhedzisa Mudzimu uri arali nda ponyoka mabulayo eneo, ndi ḓo ita zwine a zwi funa.

Ndo Kunda U Ofha Lufu

Ndo alutshela muḓanani u re khilomithara dzi ṱoḓaho u vha fumi u bva ngei Como, ḓorobo i re Italia tsini na mukano wa Switzerland. Musi ndi tshi kha ḓi vha mutuku, ndo vhuya nda felwa, nahone zwo ita uri ndi ofhe lufu. Khaladzi dzanga mbili dzo vhulahwa nga mukhushwane muhulu wa Spain. Nga zwenezwo, nga 1930, musi ndi na miṅwaha ya rathi mme anga Luigia na vhone vho mbo ḓi fa. Samusi ndo aluwa ndi tshi dzhena kereke ya Katolika ndo vha ndi tshi tevhedza milayo ya vhurereli nahone ndi tshi ya kha Mass ya vhege iṅwe na iṅwe. Nyofho dzanga a dzo ngo kundwa kerekeni, fhedzi dzo kundwa nga murahu ha miṅwaha minzhi musi ndi hune ha gerwa mavhudzi.

Nga 1944, vhathu vhanzhi vhukuma vho vha vha tshi khou fa Nndwani ya Shango ya Vhuvhili. Ndo vha ndi muṅwe wa maswole a zwigidi a Italia e a shavhela shangoni ḽa Switzerland ḽe ḽa vha ḽi sa khou dzhia sia. Musi ndi tshi swika henefho, ro iswa gammbani dza tshavhi dzo vhalaho. Ndo iswa kha i re tsini na Steinach, devhula-vhubvaḓuvha ha shango ḽeneḽo. Musi ri henefho, ro vha ri na mbofholowonyana. Mugeri wa mavhudzi ngei Steinach o vha a tshi ṱoḓa muthu ane a nga mu thusa lwa tshifhinganyana vhengeleni ḽawe. Ndo fhedza ṅwedzi ndi tshi shuma nae na u dzula nae, nahone zwenezwo zwo ita uri ndi kone u vhumba vhukonani he ha shandula vhutshilo hanga.

Muṅwe Muitalia ane a pfi Adolfo Tellini we a vha a tshi dzula Switzerland, ndi muṅwe wa vhathu vhe vha vha vha tshi gerwa henefho. O vha e muṅwe wa Ṱhanzi dza Yehova. Ndo vha ndi sa athu vhuya nda pfa nga ha tshigwada tshenetsho, nahone zwenezwo zwo vha zwi sa mangadzi na luthihi samusi nga tshifhinga tshenetsho ho vha hu na Ṱhanzi dzi sa fhiri 150 kha ḽoṱhe ḽa Italia. Adolfo o mmbudza nga ha mafhungo-ngoho avhuḓi vhukuma a re Bivhilini, mafulufhedziso a uri hu ḓo vha na mulalo na ‘vhutshilo’ vhu takadzaho. (Yoh. 10:10; Ndzumb. 21:3, 4) Ndo takadzwa vhukuma nga u pfa mulaedza wa uri tshifhingani tshi ḓaho hu nga si vhe na nndwa na lufu. Ngei gammbani ya tshavhi ndo vhudza mafhungo enea muṅwe Muitalia we a vha a tshee muswa ane a pfi Giuseppe Tubini, na ene a takadzwa vhukuma nga zwe a zwi pfa. Adolfo na dziṅwe Ṱhanzi vho vha vha tshi ri dalela tshifhinga tshoṱhe.

Adolfo o ṱuwa na nṋe ngei Arbon, khilomithara dza fumi u bva Steinach, nahone henefho ho vha hu  na tshigwada tshiṱuku tsha Ṱhanzi dze dza vha dzi tshi fara miṱangano nga Lutaliana. Ndo takalela vhukuma zwe nda zwi pfa henefho, nahone nga vhege i tevhelaho ndo ya henefho nga milenzhe. Nga murahu, ndo ya guvhanganoni ḽa Dziṱhanzi, holoni ya mabuthano ngei Zurich. Ndo kwamiwa zwihuluhulu nga nyambo ya dzi-slides ye ya vha i tshi khou amba nga ha u fheliswa ha dzigammba, nahone hu tshi sumbedzwa na zwitumbu zwo ita thulwi. Ndo guda uri Ṱhanzi nnzhi dza ngei Dzheremane dzo vhulahelwa lutendo. Kha guvhangano ḽeneḽo, ndo ṱangana na Maria Pizzato. Muvhuso wa Vhafasi wa Italia wo vha wo mu valela dzhele miṅwaha ya 11 nga nṱhani ha u ita mishumo yawe sa Ṱhanzi.

Musi nndwa i tshi fhela, ndo vhuyelela Italia nda mbo ḓi ṱanganela na tshivhidzo tshiṱuku ngei Como. Ndo vha ndi sa athu farelwa pfunzo ya Bivhili ya tshifhinga tshoṱhe, fhedzi ndo vha ndi tshi ḓivha zwavhuḓi mafhungo-ngoho a mutheo. Maria Pizzato na ene o vha e tshivhidzoni tshenetsho. O amba na nṋe uri ndi fanela u lovhedzwa uri ndi vhe Mukriste, nahone a humbela uri ndi dalele Marcello Martinelli we a vha a tshi dzula Castione Andevenno dzinguni ḽa Sondrio. Marcello o vha e wahashu wa tshinnani a fulufhedzeaho wa muḓodzwa we a vha o valelwa dzhele lwa miṅwaha ya 11 nga muvhuso u tsikeledzaho. Ndo tshova baisigira khilomithara dza 80 u itela u yo mu dalela.

Marcello o shumisa Bivhili u itela u ṱalutshedza ṱhoḓea dza ndovhedzo, nahone nga murahu ro rabela roṱhe ra ya mulamboni wa Adda, he nda lovhedzwa hone. Ho vha hu nga September 1946. Ḽo vha ḽi ḓuvha ḽo khetheaho vhukuma! Ndo vha ndo takala vhukuma nga ha phetho yanga ya u shumela Yehova nahone zwino ndo vha ndo no vha na fulufhelo ḽo khwaṱhaho ḽa vhumatshelo, nahone musi ḽi tshi kovhela ndo vha ndi songo vhuya nda zwi ṱhogomela uri nga ḓuvha ḽeneḽo ndo tshova baisigira khilomithara dza 160 dzoṱhe.

Guvhangano ḽa u thoma Italia nga murahu ha nndwa ḽo farwa ngei Milan nga May 1947. Ho vha hu na vhathu vha ṱoḓaho u vha 700, u katela na vhanzhi vhe vha tovholwa nga muvhuso wa Vhafasi. Ho itea tshiṅwe tshithu tshi songo ḓoweleaho guvhanganoni ḽeneḽo. Giuseppe Tubini, we nda huwelela khae ngei gammbani ya tshavhi o ṋekedza nyambo ya ndovhedzo—nahone nga murahu na ene a lovhedzwa!

Kha guvhangano ḽeneḽo, ndo vha na ndugelo ya u ṱangana na Wahashu Nathan Knorr, a bvaho Bethele ya Brooklyn. O ṱuṱuwedza nṋe na Giusepp e uri ri shumise vhutshilo hashu u itela u shumela Mudzimu. Hu sa athu fhela ṅwedzi, ndo ita phetho ya u dzhenela tshumelo ya tshifhinga tsho ḓalaho. Musi ndi tshi swika hayani, ndo vhudza muṱa wanga nga ha phetho yanga nahone vhoṱhe a vho ngo nṱuṱuwedza. Naho zwo ralo, ndo vha ndo ḓiimisela. Ngauralo, nga ṅwedzi u tevhelaho ndo thoma tshumelo yanga ngei Bethele ya Milan. Ho vha hu na vharumiwa vhaṋa vhane vha shuma henefho: Giuseppe (Joseph) Romano na mufumakadzi wawe Angelina; na Carlo Benanti na mufumakadzi wawe Costanza. Muraḓo wa vhuṱanu wa muṱa wonoyo ndi Giuseppe Tubini, we a vha a tshi kha ḓi tou bva u swika, nahone nṋe ndo vha ndi wa vhurathi.

Nga murahu ha ṅwedzi ndi Bethele, ndo vhewa sa mulavhelesi wa ḽiisela wa u thoma wa Muitalia shangoni ḽeneḽo. Wahashu George Fredianelli, murumiwa wa u thoma we a ḓa nga 1946 Italia a tshi bva United States, o vha o no ḓi vha kha mushumo wa u dalela zwivhidzo. Ndo shuma nae vhege dzi si gathi a tshi khou nngudisa, nahone nda mbo ḓi thoma u dalela zwivhidzo ndi ndoṱhe. Ndi kha ḓi tou humbula zwavhuḓi tshivhidzo tsha Faenza, tsha u thoma tshe nda tshi dalela. Edzani u humbula uri u swika nga tshenetsho tshifhinga ndo vha ndi sa athu vhuya nda ṋekedza nyambo tshivhidzoni! Naho zwo ralo, ndo ṱuṱuwedza vhe vha vha vhe hone u katela na vhaswa vhanzhi uri vha humbule nga ha u dzhenela vhuḓinḓa ha tshifhinga tshoṱhe. Nga murahu, vhaṅwe vhaswa vho ṋewa vhuḓifhinduleli vhuhulwane tsimuni ya Lutaliana.

Ndo thoma vhutshilo vhu takadzaho vhukuma sa mulavhelesi a dalelaho zwivhidzo. Ndo tshenzhela zwithu zwinzhi zwine zwa mangadza, ha vha na tshanduko dze nda vha ndi tshi fanela u dzi ita, khaedu dze nda sedzana nadzo, na zwithu zwe nda ḓiphina ngazwo u katela na lufuno luhulwane lwe nda lu sumbedzwa nga vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini vha funwaho.

Vhuimo Ha Vhurereli Nga Murahu Ha Nndwa Ngei Italia

Irini ndi thome ndi ni vhudze zwiṅwe nga ha vhuimo ha vhurereli ngei Italia nga tshifhinga tshenetsho. Kereke ya Katolika ndi yone ye ya vha i tshi vhusa, nahone hu si na ane a nga pikisana nayo. Naho ndayotewa ntswa yo thoma u shuma nga 1948,  zwo thoma fhedzi nga 1956 uri hu fheliswe milayo ya Vhafasi ye ya vha i tshi thivhela Ṱhanzi dzi tshi huwelela. Nga nṱhani ha mutsiko wa vhafunzi, maguvhangano a ḽiisela o vha a tshi anzela u thithiswa. Fhedzi nga zwiṅwe zwifhinga vhuḓidini ha vhafunzi ho vha vhu tshi kundwa nga nḓila i shonisaho, nahone zwenezwo zwo itea nga 1948 ngei Sulmona, ḓorobo ṱhukhu i re vhukati ha Italia.

Guvhangano ḽo vha ḽo farelwa luvhanḓeni. Nga Swondaha nga matsheloni, ndo vha ndi mudzulatshidulo nahone Giuseppe Romano o ṋekedza nyambo ya khagala. Ho vha hu na vhathu vhanzhi vhukuma. Nga tshifhinga tshenetsho vhahuweleli vho vha vha sa swiki na 500 shangoni ḽeneḽo ḽothe, fhedzi ho vha hu na vhathu vha 2 000 luvhanḓeni lwonolwo. Musi nyambo yo no fhela, muṅwe muṱhannga we a vha a tshi khou ṱuṱuwedzwa nga vhafunzi vhavhili vhe vha vha vhe henefho vhukati ha vhathu, o mbo ḓi namela tshiteidzhi. Nga nṱhani ha uri o vha a tshi khou ṱoḓa u ḓaḓisa vhathu, o thoma u ṱavha mukosi. Nda mbo ḓi ri khae: “Arali hu na zwine na khou ṱoḓa u zwi amba ḓihireleni holo, hune na nga amba zwiṅwe na zwiṅwe zwine na funa.” O sinyusa vhukuma vhathetshelesi nahone vha thoma u mu holedza. Musi a tshi vhona zwenezwo, o mbo ḓi tsa tshiteidzhini a mbo ḓi ya naḽo.

Miṅwahani yeneyo, u dalela zwivhidzo zwo vha zwi tshi takadza nga maanḓa. Nga zwiṅwe zwifhinga ndo vha ndi tshi tou tshimbila nga milenzhe ndi tshi bva kha tshiṅwe tshivhidzo u ya kha tshiṅwe, ndi tshi tshimbila nga baisigira yanga, ndi tshi namela bisi dzo ḓalaho vhukuma dzo ṱahalaho, kana nda tshimbila nga tshidimela. Nga zwiṅwe zwifhinga, ndo vha ndi tshi eḓela dangani ḽa bere kana hune ha vheiwa zwiṅwe zwishumiswa. Ho vha hu hone nndwa i tshi kha ḓi bva u fhela, nahone vhathu vhanzhi vha ngei Italia vho vha vha tshi khou shengela. Vhahashu vho vha vhe si vhanzhi, nahone vha si na zwavho. Naho zwo ralo, vhutshilo ndanguloni ya Yehova ho vha vhu tshi takadza.

U Gudiswa Ngei Gilead

Nga 1950, nṋe na Giuseppe Tubini ro rambiwa kilasini ya vhu-16 ya vharumiwa tshikoloni tsha Gilead. U bva mathomoni, ndo zwi vhona uri ndo vha ndi tshi ḓo konḓelwa nga u guda Luisimane. Ndo ita vhuḓidini, fhedzi zwo vha zwi khaedu khulwane. Ro vha ri tshi fanela u vhala Bivhili yoṱhe nga Luisimane. U itela u swikelela zwenezwi, nga zwiṅwe zwifhinga ndo vha ndi sa vhi na tshifhinga tsha u ḽa zwiḽiwa zwa nga masiari ndi tshi itela u ḓiḓowedza u vhalela nṱha. Mafheleloni, tshifhinga tsha uri ndi vhee nyambo tsho mbo ḓi swika. Ndi humbula zwavhuḓi-vhuḓi zwe zwa ambiwa nga mugudisi washu we a ri: “U dzinginyisa muvhili na u fhisea haṋu ndi zwavhuḓi vhukuma, fhedzi Luisimane lwaṋu a lu pfali na luthihi!” Hu sa londwi zwenezwo, ndo kona u ṱhaphudza nga hu bvelelaho tshikoloni tshenetsho. Nga murahu, nṋe na Giuseppe ro dovha ra avhelwa u yo shuma Italia. Nga nṱhani ha uri ro vha ro no gudiswa nga ho engedzeaho, ro ḓipfa ri tshi fanelea khwine u shumela vhahashu.

Nga 1955, ndo vhinga Lidia we miṅwahani ya sumbe nga phanḓa ha zwenezwo nda ṋekedza nyambo yawe ya ndovhedzo. Khotsi awe, Domenico vho vha  vhe wahashu a funwaho we a kona u thusa vhana vhawe vhoṱhe vha sumbe uri vha ṱanganedze mafhungo-ngoho, hu sa londwi u tovholwa nga muvhuso wa Vhafasi na u pandelwa shangoni ḽa havho miṅwaha miraru. Lidia na ene o lwela vhukuma mafhungo-ngoho. O sengiswa khothe luraru musi ri sa athu vha na ndugelo i re mulayoni ya u huwelela nnḓu nga nnḓu. Nga murahu ha miṅwaha ya rathi ro vhingana, ro mbo ḓi vha na Beniamino murwa washu wa tanzhe. Nga 1972, ro vha na muṅwe ṅwana wa mutukana, ane a pfi Marco. Ndi a takala vhukuma uri vhuvhili havho na miṱa yavho vha khou shumela Yehova nga u fhisea.

U Dzula Ro Farakanea Tshumeloni Ya Yehova

Miṅwahani yoṱhe ye nda i fhedza ndi tshi khou shumela vhaṅwe, ndo tshenzhela zwithu zwinzhi zwi takadzaho. Sa tsumbo, mathomoni a vho-1980, khotsi a mufumakadzi wanga vho ṅwalela vhurifhi Sandro Pertini muphuresidennde wa Italia tshifhingani tshenetsho. Misini ya vhuvhusi ha Vhafasi, vhabebi vha mufumakadzi wanga vho shakuliswa vha ya tshiṱangadzimeni tsha Ventotene, he vhathu vhe vha vha vha tshi dzhiiwa sa maswina a muvhuso vha vha vha tshi iswa hone. Khotsi a mufumakadzi wanga vho humbela u vha na nyambedzano na muphuresidennde nga nṱhani ha uri vho vha vha tshi ṱoḓa u mu ṱanziela. Musi vha tshi tendelwa, ndo ṱuwa navho, nahone ra ṱanganedzwa zwavhuḓi vhukuma naho ro vha ri songo zwi ḓowela na luthihi. Muphuresidennde o kuvhatedza khotsi a mufumakadzi wanga musi a tshi vha lumelisa. Nga murahu ra amba nga ha zwine ra zwi tenda ra ita na u mu ṋea dziṅwe khandiso.

Nga 1991, nga murahu ha u fhedza miṅwaha ya 44 sa mulavhelesi a dalelaho zwivhidzo, ndo litsha mushumo wa ḽiisela, nahone ndo vha ndo no dalela zwivhidzo zwoṱhe zwi re Italia. Miṅwahani miṋa ye ya tevhela, ndo shuma sa mulavhelesi wa Holo ya Guvhangano u swikela musi ndi tshi fanela u fhungudza vhuḓifhinduleli hanga nga nṱhani ha mutakalo u si wavhuḓi. Naho zwo ralo, ndi livhuha tshilidzi tshihulwane tsha Yehova ngauri ndi kha ḓi vha tshumeloni ya tshifhinga tsho ḓalaho. Ndo lingedza u ita zwoṱhe zwine nda nga kona mushumoni wa u huwelela na u funza mafhungo-maḓifha, nahone zwino hu na vhathu vhane nda vha farela pfunzo dza Bivhili. Vhahashu vha kha ḓi amba uri musi ndi tshi ṋekedza nyambo, ndi a fhisea vhukuma. Ndi livhuha Yehova uri ndi kha ḓi vha na maanḓa naho ndo no ḓi vha wa maḓuvha.

Musi ndi tshee muswa, ndo vha ndi tshi ofha vhukuma lufu, fhedzi u vha na nḓivho yo teaho ya Bivhili zwo nṋea fulufhelo ḽa vhukuma ḽa vhutshilo vhu sa fheli—vhutshilo vhu takadzaho ho ‘pfumaho’ samusi Yesu o amba. (Yoh. 10:10) Ndo lavhelela vhutshilo honoho—ho ḓalaho mulalo, u tsireledzea, na dakalo, na phaṱhutshedzo nnzhi dzi bvaho ha Yehova. Nga hu rendiwe Yehova Musiki washu wa lufuno, ane ra vha na ndugelo ya u vhidzwa nga dzina ḽawe.—Ps. 83:18.

[Mapa kha masiaṱari 22, 23]

(U itela uri ni vhone nḓila ye mafhungo a dzudzanywa ngayo nga vhuḓalo, sedzani khandiso)

SWITZERLAND

BERN

Zurich

Arbon

Steinach

ITALIA

ROMA

Como

Milan

Mulambo wa Adda

Castione Andevenno

Faenza

Sulmona

Ventotene

[Tshifanyiso kha siaṱari 22]

Musi ri tshi khou ya Gilead

[Tshifanyiso kha siaṱari 22]

Ndi na Giuseppe ngei Gilead

[Tshifanyiso kha siaṱari 23]

Nga ḓuvha ḽashu ḽa mbingano

[Tshifanyiso kha siaṱari  23]

Mufumakadzi wanga a funwaho o ntikedza miṅwaha i fhiraho 55