Vho Vha Vho Lindela Messia

“Musi vhathu vho lindela, vho elekanya vhoṱhe mbiluni dzavho vha tshi humbula uri Yohane a nga vha e ene Messia.”—LUKA 3:15, THE EMPHATIC DIAGLOTT.

1. Ndi ifhio nḓivhadzo ya muruṅwa ye ya pfiwa nga vhaṅwe vhalisa?

NDI vhusiku nahone vhalisa vho bva mathaga, vha khou lisa miṱambi yavho. Vha mangala vhukuma musi muruṅwa wa Yehova a tshi bvelela vhukati havho nahone vha tangwa nga lupenyo lwa Mudzimu! Thetshelesani! Onoyo muruṅwa u vha vhudza haya mafhungo a takadzaho: “Ni songo ofha, ndi ni vhudza mafhungo-maḓifha a dakalo ḽihulu, ḽine ḽa ḓo vha ḽa vhathu vhoṱhe. Ngauri ṋamusi no bebelwa mutshidzi, a re Kristo Murena,” ane a ḓo vha Messia. Vhalisa vho vha vha tshi ḓo wana lushie lwonolwo lu mukungwani henefho ḓoroboni i re tsini. Nga u ṱavhanya, ho mbo ḓi pfala “vhunzhi ha mara a vha ṱaḓulu” vha tshi thoma u renda Yehova vha tshi ri: “Mudzimu nga a rendwe ṱaḓulu-ṱaḓulu, shangoni hu vhe na mulalo, vhathu vha takalelwe.”—Luka 2:8-14.

2. Dzina “Messia” ḽi amba mini, nahone o vha a tshi nga ṱalulwa hani?

² Zwi tou pfala uri vhalisa vha Vhayuda vho vha vha tshi zwi ḓivha uri dzina “Messia” kana Kristo ḽi ambela kha “Muḓodzwa” wa Mudzimu. (Ek. 29:5-7) Fhedzi vho vha vha tshi nga guda hani zwo engedzeaho nahone vha khwaṱhisedza vhaṅwe uri vha vhe na vhungoho ha uri ṅwana we muruṅwa a vha ḓivhadza nga hae ndi ene Messia o vhewaho nga Yehova? Nga u ṱolisisa vhuporofita vhu re Maṅwaloni a Luheberu nahone vha vhu vhambedza na mishumo yoṱhe ya onoyo ṅwana na vhutshilo hawe hoṱhe.

Ndi Ngani Vhathu Vho Vha Vho Lindela?

3, 4. Ri a pfesesa hani mafhungo a re kha Daniele 9:24, 25?

³ Nga murahu ha miṅwaha musi hu tshi bvelela Yohane Mulovhedzi, zwe a zwi amba na u zwi ita zwo ita uri vhathu vha ḓivhudzise arali Messia o swika. (Vhalani Luka 3:15.) Zwi nga kha ḓi itea uri vhaṅwe vho vha vha tshi pfesesa vhuporofita ha Messia vhune ha katela “dzivhege dzi na mahumi maṱanu-na-mavhili.” Arali zwo ralo, vho vha vha tshi nga kona u  ḓivha tshifhinga tshine Messia a ḓo bvelela ngatsho. Zwiṅwe zwe zwa ambiwa kha vhuporofita honoho ndi zwa uri: “U ranga nga u bvelela ha fhungo ḽa uri hu vuswe muḓi wa Yerusalema na u u fhaṱa, u gúma nga Ene Muḓodzwa Mu-ranga-phanḓa ndi dzivhege ṱhanu-na-mbili; u tshi vuswa hu ḓo fhela dzivhege dzi ná mahumi maṱanu na-ḽithihi na vhege mbili.” (Dan. 9:24, 25) Vhaḓivhi vho fhamba-fhambanaho vha a tenda uri dzenedzi vhege a si vhege dzi re na maḓuvha a sumbe, fhedzi ndi vhege dzine dza imela miṅwaha. Nga zwenezwo, vhege iṅwe na iṅwe i eḓana na miṅwaha ya sumbe. Sa tsumbo, Revised Standard Version i ri: “Vhege dzi na mahumi maṱanu-na-mavhili” dzo vha dzo ḓivhadzwa.

⁴ Ṋamusi, vhashumeli vha Yehova vha a zwi ḓivha uri vhege dza 69 kana miṅwaha ya 483 ye ha ambiwa nga hayo kha Daniele 9:25 yo thoma nga 455 B.C.E. musi Khosi Arithasasitha wa Peresia a tshi tendela Nehemia a tshi yo vusulusa na u fhaṱulula muḓi wa Yerusalema. (Neh. 2:1-8) Dzenedzo vhege dzo fhela nga murahu ha miṅwaha ya 483, nga 29 C.E., musi Yesu wa Nazaretha a tshi lovhedzwa na u ḓodzwa nga muya mukhethwa, nahone nga nṱhani ha zwenezwo o mbo ḓi vha Messia.—Mat. 3:13-17. *

5. Ndi vhufhio vhuporofita vhune ra ḓo vhu haseledza zwino?

⁵ Zwino kha ri haseledze nga ha vhuporofita vhu si gathi malugana na Messia he ha ḓadzea musi Yesu a tshi bebwa, musi a tshee ṅwana, na vhuḓinḓa hawe. Zwenezwo zwi ḓo ita uri ri fulufhele nga ho khwaṱhaho maipfi a Mudzimu a vhuporofita. Zwi ḓo dovha zwa ṋea vhuṱanzi vhu pfalaho ha uri i ngoho Yesu ndi ene Messia we a vha o lindelwa lwa tshifhinga tshilapfu.

Vhuporofita Ho Amba Nga Ha Vhutshilo Hawe Musi A Tshee Ṅwana

6. Ṱalutshedzani nḓila ye Genesi 49:10 ya ḓadzea ngayo.

⁶ Messia o vha a tshi ḓo bebwa kha lushaka lwa Yuda lwa Vhaisiraele. Musi a tshi khou fhaṱutshedza vhana vhawe e tsini na u fa, musimulalushaka Yakobo o amba hu tshee nga phanḓa a ri: “Yuda ha nga dzhielwi thonga ya vhuhosi; na lubaḓa lwa vhuhosi lu re milenzheni yawe a lu nga ṱuswi; hu vhuye hu swike Muladzi [“Silo,” NW]. Onoyo dzitshakha dzi ḓo mu pfa.” (Gen. 49:10) Vhaḓivhi vhanzhi vha Vhayuda vha kale vho amba uri maipfi eneo o vha a tshi ambela kha Messia. Khosi Davida ndi ene khosi ya u thoma ya Yuda, thonga ya vhuhosi (vhuvhusahoṱhe) na lubaḓa lwa vhuhosi (maanḓa a u vhusa) zwo vha zwi kha vha lushaka lwa Yuda. Ipfi “Silo” ḽi amba uri “Muṋe Wa Tshithu; Ane Tsha Vha Tshawe.” Vhuvhusi ha Yuda ho vha hu tshi ḓo fheleledza kha “Silo” sa ene Muḽaifa wa tshoṱhe ngauri Mudzimu o vha o vhudza Tsedekia, khosi ya u fhedzisela ya Yuda uri khosi yeneyo ndi yone i re na ndugelo ya u vhusa. (Hesek. 21:26, 27) Nga murahu ha Tsedekia, Yesu o vha e ene e eṱhe muḓuhulu wa Davida we a fulufhedziswa u vha khosi. Musi Yesu a sa athu bebwa, muruṅwa Gabriele o vhudza Maria a ri: “Murena Mudzimu u ḓo mu ṋea khuluṋoni ya Davida, khotsi-awe. U ḓo vhusa nnḓu ya Yakobo lini na lini, huno vhuhosi hawe a vhu nga vhi na mugumo.” (Luka 1:32, 33) Silo ndi Yesu Kristo, we a vha e wa lushaka lwa Yuda na Davida.—Mat. 1:1-3, 6; Luka 3:23, 31-34.

7. Messia o bebelwa ngafhi, nahone ndi ngani zwi zwa ndeme?

⁷ Messia o vha a tshi ḓo bebelwa Betlehema. Muporofita Mixa o ṅwala uri: “Huno iwe Betlehema Efurata, nahó Ú muṱuku kha miḓi ya vha ná maḓana a ná fumi ya ḽa Yuda, kha iwe ndi ḓo bvelwa nga wa u ḓo vha Muvhusi kha ḽa Isiraele, ane u bva hawe ha vha ha kale-kale na ha maḓuvha a lini na lini.” (Mixa 5:1) Messia o vha a tshi ḓo bebelwa ḓoroboni ya Yuda ine ya pfi Betlehema, ye ya vhuya ya pfi Efurata. Naho Maria mme a Yesu na khotsi awe a si wa malofhani Yosefa, vho vha vha tshi dzula Nazareta, muvhuso wa Roma wo ṋea ndaela ya uri vhathu vha ye u ḓiṅwalisa Betlehema, he Yesu a bebelwa hone nga 2 B.C.E. (Mat. 2:1, 5, 6) Zwenezwo zwo vha u ḓadzea ha vhuporofita nga nḓila i swayeaho vhukuma!

8, 9. Ndi mini zwe zwa dzula zwo ambiwa malugana na u bebwa ha Messia na zwe zwa vha zwi tshi ḓo itea musi o no bebwa?

 ⁸ Messia o vha a tshi ḓo bebwa nga musidzana. (Vhalani Yesaya 7:14.) Ipfi ḽa Luheberu bethu·lahʹ ḽi amba uri “musidzana,” fhedzi hu na ḽiṅwe ipfi (‘al·mahʹ) ḽi re kha Yesaya 7:14. Yeneyo ndimana yo porofita uri “musidzana [ha·ʽal·mahʹ]” u ḓo beba murwa. Ipfi ‘al·mahʹ ḽo shumiswa musi hu tshi ambiwa nga ha Rebeka, a sa athu vhingwa. (Gen. 24:16, 43) Musi o hevhedzwa, Mateo o shumisa ipfi ḽa Lugerika “musidzana” (par·theʹnos) musi a tshi sumbedza uri Yesaya 7:14 yo ḓadzea malugana na u bebwa ha Yesu. Mateo na Luka vhe vha ṅwala dziṅwe Dzievangeli vho amba uri Maria o vha e musidzana we muya wa Mudzimu wa ita uri a vhe muthu wa thovhela.—Mat. 1:18-25; Luka 1:26-35.

⁹ Vhana vhaṱuku vho vha vha tshi ḓo vhulahwa musi Messia o no bebwa. Maḓanani a miṅwaha nga phanḓa ha zwenezwo, ho itea zwithu zwo raloho musi Farao wa ngei Egipita a tshi vhea mulayo wa uri hu vhulahwe vhana vhoṱhe vha Vhaheberu vha vhatukana nga u vha kudza Mulamboni wa Nile. (Ek. 1:22) Fhedzi zwi swayeaho nga maanḓa ndi uri Yeremia 31:15, 16 yo amba nga ha Rahele we a sumbedzwa sa we a vha a tshi khou lilela vharwa vhawe vhe vha dzhiiwa vha iswa “shangoni ḽa swina.” Tshililo tshawe tsho pfala na kule-kule ngei Rama, dzinguni ḽa Benyamini devhula ha Yerusalema. Mateo o sumbedza uri maipfi a Yeremia o ḓadzea musi Khosi Herode a tshi bvisa ndaela ya uri hu vhulahwe vhana vhoṱhe vha vhatukana dzinguni ḽa Betlehema na tsini na henefho. (Vhalani Mateo 2:16-18.) Edzani u humbula tshililo tshe tsha vha tshi henefho fhethu!

10. Ṱalutshedzani nḓila ye Hosea 11:1 ya ḓadzea ngayo kha Yesu.

¹⁰ Messia o vha a tshi ḓo vhidzwa e Egipita u fana na Vhaisiraele. (Hos. 11:1) Musi Herode a sa athu bvisa ndaela ya uri hu vhulahwe vhana vha vhatukana, muruṅwa o livhisa Yosefa, Maria na Yesu uri vha ye Egipita. Vho dzula henefho “Herode a vhuya a fa. Ndi uri hu khunyelele zwo ambiwaho nga Murena a tshi amba nga muporofita [Hosea] a ri: Ndo vhidza murwa wanga é Egipita.” (Mat. 2:13-15) Vhukuma, Yesu o vha a sa ḓo kona u langa zwe zwa itea musi a tshi bebwa na musi a tshee ṅwana.

Messia U Thoma Vhuḓinḓa Hawe!

11. Muḓodzwa wa Yehova o lugiselelwa hani nḓila?

¹¹ Muḓodzwa wa Mudzimu o vha a tshi ḓo lugiselwa nḓila. Maleaxi o amba hu tshee nga phanḓa uri “muporofita Elia” o vha a tshi ḓo lugiselela mbilu dza vhathu uri dzi lugele u ḓa ha Messia. (Vhalani Maleaxi 3:23, 24.) Yesu ene o amba uri onoyo “Elia” ndi Yohane Mulovhedzi. (Mat. 11:12-14) Nahone Marko o amba uri vhuḓinḓa ha Yohane ho ḓadzisa maipfi a vhuporofita a Yesaya. (Yes. 40:3; Marko 1:1-4) Yesu a si ene we a dzudzanya hu tshee nga phanḓa uri Yohane a ite mushumo une wa nga wa Elia wa u Mu lugiselela nḓila. Mushumo wa onoyu “Elia” we ha dzulwa ho ambiwa nga hae wo itwa u tendelana na zwine Mudzimu a zwi funa sa yone nḓila ya u ḓivhadza nga ha we a vha a tshi ḓo vha Messia.

12. Ndi mushumo ufhio une wa ri thusa u ṱalula Messia?

¹² Mushumo we Mudzimu a mu ṋea wone wo vha u tshi ḓo mu ṱalula sa Messia. Musi e sinagogoni ngei Nazareta he a alutshela hone, Yesu o vhala kha mupombo wa Yesaya nahone a shumisa maipfi a tevhelaho a tshi ambela kha ene muṋe: “Muya wa Mudzimu u kha nṋe, wo nḓolisa uri vhatshinyali ndi vha ḓivhadze mafhungo maḓifha, ndi fhodze dzimbilu dzo pwashakanywaho. Wo nthuma u huwelela mathubwa zwauri o vhofhololwa, mabofu zwauri a ḓo vhona; vho shengedzwaho ndi vha humisele hayani vhó vhofhololwa; Ndi huwelele ṅwaha u takadzaho wa Murena!” Nga nṱhani ha uri o vha e Messia, Yesu o vha a tshi nga kona u vha vhudza uri: “Ṋamusi, zwo ṅwalwaho afha zwi tshi pfala nḓevheni dzaṋu, ndi uri zwo khunyelela.”—Luka 4:16-21.

13. Ho vha ho dzula ho ambiwa mini nga ha vhuḓinḓa ha Yesu ha khagala ha ngei Galilea?

¹³ Ho ambiwa hu tshee nga phanḓa nga ha vhuḓinḓa ha khagala ha Messia ngei Galilea. Malugana na “shango ḽa Sebuloni na ḽa Nafutali [“Galilea,” NW] ya dzitshakha,” Yesaya o ṅwala uri: “Vhathu vha-tshimbila-swiswini vha vhona  tshedza tshihulu; vha dzulaho kha shango ḽa dunzi ḽa lufu, ho vhonetshela tshedza khavho.’” (Yes. 8:23; 9:1) Yesu o thoma vhuḓinḓa hawe ha khagala ngei Galilea, a tshi dzula Kaperenaume, nahone henefho vhadzulapo vhanzhi vha Sebuloni na Nafufali vho takalela vhukuma tshedza tsha lwa muya tshe vha ḓiselwa tshone. (Mat. 4:12-16) Musi e henefho Galilea, Yesu o ṋekedza Pfunzo yawe ya Thavhani i nyanyulaho, a nanga vhaapostola vhawe, a ita vhuṱolo hawe ha u thoma, nahone a ḓivhonadza kha vhafunziwa vha ṱoḓaho u vha 500 musi o no vuswa vhafuni. (Mat. 5:1–7:27; 28:16-20; Marko 3:13, 14; Yoh. 2:8-11; 1 Vha-Kor. 15:6) Nga zwenezwo, o ḓadzisa vhuporofita ha Yesaya nga u huwelela kha “shango ḽa Sebuloni na ḽa Nafutali.” Vhukuma, Yesu o bvela phanḓa a tshi ḓivhadza mulaedza wa Muvhuso na huṅwe fhethu kha ḽa Isiraele.

Miṅwe Mishumo Ya Messia Ye Ya Dzula Yo Ambiwa

14. Psalme ya 78:2 yo ḓadzea hani malugana na Yesu?

¹⁴ Messia o vha a tshi ḓo shumisa zwifanyiso musi a tshi amba. Mupsalme Asafu o imba a ri: “Mulomo wanga u ḓo bula murero.” (Ps. 78:2) Ri zwi ḓivha hani uri honoho ndi vhuporofita he ha vha vhu tshi ambela kha Yesu? Mateo o ri vhudza nga u ralo. Musi o no amba nga ha zwifanyiso zwe khazwo Yesu a fanyisa Muvhuso na thoro ya lunonya na dini, Mateo o ri: “[Yesu] ha ngo amba navho’ nga kuṅwe kuambele, arali hu si nga zwifanyiso, Uri hu khunyelele zwo ambiwaho nga muporofita we a ri: Ndi ḓo vula mulomo wanga nda amba nga zwifanyiso; ndi ḓo bula e a vha e zwiphiri tshee shango ḽa fhaṱwa.” (Mat. 13:31-35) U amba nga mirero, kana zwifanyiso ndi iṅwe ya nḓila dze Yesu a dzi shumisa nga hu bvelelaho u itela u funza.

15. Sumbedzani nḓila ye Yesaya 53:4 ya ḓadzea ngayo.

¹⁵ Malwadze ashu o vha a tshi ḓo hwalwa nga Messia. Yesaya o amba hu tshee nga phanḓa uri: “Ndi malwadze ashu e a a hwala, o ḓi-hwesa maṱungu ashu.” (Yes. 53:4) Mateo o amba uri musi o no fhodza makhulu wa Petro, Yesu o fhodza na vhaṅwe vhathu u itela uri hu “khunyelel[e] zwo ambiwaho nga muporofita Yesaya a tshi ri: Malwadze ashu ene o a hwala, o ḓi-hwesa maṱungu ashu.” (Mat. 8:14-17) Nahone tshenetshi tshi tou vha tshiitea tshithihi fhedzi tsha zwinzhi zwe ha ṅwaliwa nga hazwo zwa musi Yesu a tshi fhodza vhalwadze.

16. Muapostola Yohane o zwi sumbedza hani uri Yesu o ḓadzisa Yesaya 53:1?

¹⁶ Hu sa londwi zwithu zwoṱhe zwavhuḓi zwe Messia a zwi ita, vhathu vhanzhi a vho ngo tenda khae. (Vhalani Yesaya 53:1.) Musi muapostola Yohane a tshi sumbedza uri vhuporofita honoho ho ḓadzea, o ṅwala uri: “Vhone vha si mu tende [Yesu] naho ó ita mishumo mingafho ya vhuṱolo vha tshi zwi vhona. Zwa ralo uri hu khunyelele zwo ambiwaho nga muporofita Yesaya a tshi ri: Murena, ndi nnyi a tendaho u amba hashu? Tshanḓa tsha Murena tshi dzumbululelwa nnyi?” (Yoh. 12:37, 38) Zwiṅwe hafhu, nga tshifhinga tsha vhuḓinḓa ha muapostola Paulo, hu na vhaṅwe vha si gathi vhe vha tenda mafhungo-maḓifha a Yesu, Messia.—Vha-Roma 10:16, 17.

17. Yohane o sumbedza hani nḓila ine Psalme ya 69:4 ya shuma ngayo?

¹⁷ Messia u ḓo vhengwa a si na mulandu. (Ps. 69:4) Muapostola Yohane o redza maipfi a Yesu ane a ri: “Ngavhe ndí so ngo shuma mishumo kha vhone [vhathu], mishumo i sathu u shumiwa nga muṅwe, ndi misi vhá si na zwivhi. Zwino hone vho i vhona vha fhedza vha ḓi mbénga na Khotsi-anga vha mu vhénga. Hone ndi uri hu khunyelele murero wo ṅwaliwaho mulayoni wavho wa ri: Vho mbénga ndí si na mulandu.” (Yoh. 15:24, 25) Kanzhi ipfi “mulayoni” ḽi amba uri zwoṱhe zwi re Maṅwaloni. (Yoh. 10:34; 12:34) Mafhungo a Evangeli a sumbedza uri Yesu o vhengiwa, zwihulu-hulu nga vharangaphanḓa vha vhurereli ha Tshiyuda. Zwiṅwe hafhu, Kristo o ri: “Shango a ḽi koni u ni vhénga; nṋe hone ḽi a mbénga ngauri ndi khou ḽi ṱanziela zwauri mishumo yaḽo ndi mivhi.”—Yoh. 7:7.

18. Ndi mini zwine ra ḓo zwi ṱolisisa zwine zwa ḓo ri khwaṱhisedza tshoṱhe uri Yesu ndi ene Messia?

¹⁸ Vhatevheli vha Yesu vha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha vho vha vhe na vhungoho ha uri Yesu o vha e Messia, ngauri o ḓadzisa vhuporofita vhu ambaho nga ha Messia vhu re Maṅwaloni a Luheberu. (Mat. 16:16) Kha yeneyi thero ro  guda uri vhuporofita ha malugana na vhutshilo ha Yesu wa Nazareta musi a tshee ṅwana na vhuḓinḓa hawe ho ḓadzea. Hu na vhuṅwe vhuporofita ho engedzeaho vhune ha khwaṱhisedza uri Messia ndi nnyi. Theroni i tevhelaho ri ḓo vhu ṱolisisa. Zwi ḓo vha zwavhuḓi uri ri elekanye ngaho nga thabelo samusi zwenezwo zwi tshi ḓo ita uri ri vhe na vhungoho ho fhelelaho ha uri vhukuma Yesu Kristo ndi ene Messia o vhewaho nga Khotsi ashu wa ṱaḓulu, Yehova.

[Ṱhaluso i re magumoni a siaṱari]

Ni Ḓo Aravha Hani?

• Ndi vhuporofita vhufhio he ha ḓadzea malugana na u bebwa ha Yesu?

• Messia o lugiselwa hani nḓila?

• Ndi maipfi afhio a vhuporofita a re kha Yesaya ndima ya 53 e a ḓadzea malugana na Yesu?

[Mbudziso dza Pfunzo]