Naa Ndi Tsumbo Yavhuḓi Kana Ndi Tsevho Kha Inwi?
Naa Ndi Tsumbo Yavhuḓi Kana Ndi Tsevho Kha Inwi?
‘Mudzimu wa Yakobo, u ḓo ni funza nḓila dzawe.’—YES. 2:3.
1, 2. Ni nga vhuyelwa hani nga tsumbo dza Bivhilini?
NAA ni a tenda uri ni nga vhuyelwa nga zwo ṅwalwaho Bivhilini? Khayo ri wana tsumbo dza vhanna na vhafumakadzi vha fulufhedzeaho vhane na nga ṱoḓa u edzisa nḓila ye vha tshila ngayo na pfaneleo dzavho. (Vha-Heb. 11:32-34) Naho zwo ralo, khamusi no no ṱhogomela tsumbo dzi si dzavhuḓi dza vhanna na vhafumakadzi vhe vha ita zwithu kana u vha na mavhonele ane na fanela u a iledza.
2 Zwi re zwone ndi uri vhaṅwe vhathu vho ambiwaho Bivhilini vha nga vha tsumbo dzavhuḓi dzine na nga ṱoḓa u dzi edzisa na dzi si dzavhuḓi dzine na fanela u dzi iledza. Humbulani nga ha Davida we a vha e mulisa a ḓiṱukufhadzaho na khosi i re na maanḓa. O vha e tsumbo yavhuḓi ya muthu we a vha a tshi funa mafhungo-ngoho na u fulufhela Yehova. Naho zwo ralo, Davida o ita zwithu zwo khakheaho zwi ngaho u vhala vhathu a songo ṋewa thendelo na mafhungo a Batseba na Uria. Nga zwenezwo, kha ri livhise ṱhogomelo kha murwa wawe—khosi na muṅwali wa Bivhili—Salomo. Ri ḓo thoma nga u haseledza tsumbo mbili dzawe dzavhuḓi.
“Vhuṱali Ha Salomo”
3. Ndi ngani ri tshi nga amba uri Salomo o ri vhetshela tsumbo yavhuḓi?
3 Yesu Kristo, Salomo Muhulwane o amba zwavhuḓi nga ha Khosi Salomo sa we a ri vhetshela tsumbo yavhuḓi. Yesu o vhudza vhaṅwe Vhayuda vha sa tendiho uri: “Khosi ya musadzi ya Sheba u ḓo takuwa nga ḓuvha ḽa khaṱhulo a laṱa lushaka ulu, ngauri ene o bva vhugumoni ha shango a ḓa u pfa vhuṱali ha Salomo. Huno vhonani, a fhiraho Salomo u fhano.” (Mat. 12:42) Ndi ngoho uri Salomo o vha a tshi ḓivhelwa vhuṱali hawe nahone o ri ṱuṱuwedza uri ri vhu ṱoḓe.
4, 5. Salomo o wana hani vhuṱali, fhedzi u wana hashu vhuṱali zwo fhambana hani?
4 Mathomoni a vhuvhusi ha Salomo, Mudzimu o amba nae muloroni a ri a ite khumbelo. Samusi o vha a tshi ḓivha uri ha na tshenzhelo, Salomo o humbela vhuṱali. (Vhalani 1 Dzikhosi 3:5-9.) Mudzimu o takadzwa nge Salomo a humbela vhuṱali nṱhani ha lupfumo na u huliswa nahone a mu ṋea “mbilu ya vhuṱali na nḓivho”—khathihi na lupfumo. (1 Dzikh. 3:10-14) Samusi Yesu o amba, vhuṱali ha Salomo ho vha vhu vhuhulwane vhukuma lwe na mufumakadzi wa Saba a tshi zwi pfa a fara lwendo lulapfu u itela uri a ye u ḓipfela nga tsha vhukoma.—1 Dzikh. 10:1, 4-9.
5 A ri lavheleli u wana vhuṱali nga lwa vhuṱolo. Salomo o ri “vhuṱali muthu u vhu ṋewa nga Yehova,” fhedzi o dovha a ṅwala uri ri fanela u ita vhuḓidini uri ri wane yeneyi pfaneleo ya Mudzimu musi a tshi ri: “Nḓevhe dzau ngavhe dzi tshi thetshelesa zwa vhuṱali, mbilu yau ya sedzesa ṱhalukanyo.” A tshi kha ḓi amba nga zwenezwo, o shumisa mibulo i ngaho u “vhidzelela,” u “ṱoḓa” na u “londota” vhuṱali. (Mir. 2:1-6) Zwi tou vha khagala uri ri nga kona u wana vhuṱali.
6. Ri nga sumbedza hani uri ri a vhuyelwa nga tsumbo yavhuḓi ya Salomo ya vhuṱali?
6 Zwi ḓo vha zwavhuḓi u ḓivhudzisa uri, ‘Naa ndi a dzhiela nṱha tsumbo ya Salomo ya u dzhia vhuṱali ha Mudzimu vhu ha ndeme?’ U thenga-thenga ha ekonomi zwo ita uri vhathu vhanzhi vha livhise ṱhogomelo kha mishumo yavho na tshelede kana u ṱuṱuwedza phetho dzine vha dzi ita malugana na mufuda wa pfunzo ine vha ḓo i tovhola na uri vha ḓo i tovhola tshifhinga tshingafhani. Inwi na muṱa waṋu no ḓiimisela u ita mini? Naa zwine na zwi khetha zwi sumbedza uri ni a dzhiela nṱha na u ṱoḓa vhuṱali ha Mudzimu? Naa u shandula zwipikwa zwaṋu zwi ḓo ita uri ni kone u wana vhuṱali ho engedzeaho? Vhukuma, u wana vhuṱali na u vhu shumisa zwi ḓo ni vhuyedza. Salomo o ṅwala uri: “Ndi hone hune wa ḓo ṱalukanya zwa u luga, na maitele kwao a zwivhuya, na nḓila dzoṱhe dzavhuḓi.”—Mir. 2:9.
U Dzhiela Nṱha Vhurabeli Ha Ngoho Zwo Ḓisa Mulalo
7. Zwo ḓa hani uri Mudzimu a vhe na thembele ya maṱeleṱele?
7 Mathomoni a vhuvhusi hawe, Salomo o dzhia vhukando ha u fhaṱa thembele yavhuḓi u itela uri i dzhiele vhudzulo nnḓu ya mulanga ye ya shumiswa u bva misini ya Mushe. (1 Dzikh. 6:1) Ri nga i vhidza uri ndi thembele ya Salomo, fhedzi wo vha u si muhumbulo wawe kana nḓila ya u ḓiitela dzina sa muoli wa dzipulane kana mupfumi a re na mafunda. Zwi re zwone ndi uri ndi Davida we mathomoni a vha a tshi ṱoḓa u fhaṱa thembele, nahone Mudzimu a mu ṋea pulane dzi re na zwidodombedzwa zwoṱhe dza thembele na thundu dza hone. Davida o ṋeela nga tshelede nnzhi u itela u tikedza wonoyo mushumo. (2 Sam. 7:2, 12, 13; 1 Koron. 22:14-16) Naho zwo ralo, zwo vha zwi zwanḓani zwa Salomo uri a ite mushumo wa u fhaṱa we wa vha u tshi ḓo fhedza miṅwaha ya sumbe na hafu.—1 Dzikh. 6:37, 38; 7:51.
8, 9. (a) Ndi tsumbo ifhio ine ra i wana kha Salomo nge a futelela u ita mishumo mivhuya? (b) U dzhiela nṱha ha Salomo vhurabeli ha ngoho zwo vha na mvelelo dzifhio?
8 Nga zwenezwo, Salomo o ri vhetshela tsumbo yavhuḓi ya u futelela kha mishumo yavhuḓi nahone o vha e na mavhonele avhuḓi. Musi thembele yo no fhela nahone mbulungelo ya mulanga yo vhewa nga ngomu, Salomo o rabela phanḓa ha vhathu. Maṅwe maipfi a thabelo yawe i ya ho ha Yehova a ri: “Maṱo au a dzule ó lavhelesa heino nnḓu vhusiku na masiari, fhethu afha he wa hu amba wa ri: Dzina ḽanga ḽi ḓo dzula henefha! uri U pfe thabelo ine mulanda wau a i bula henefhano.” (1 Dzikh. 8:6, 29) Vhaisiraele na vhatsinda vho vha vha tshi nga rabela vho livhana na tshenetshi tshifhaṱo he dzina ḽa Mudzimu ḽa vha ḽi tshi bulwa hone.—1 Dzikh. 8:30, 41-43, 60.
9 U dzhiela nṱha ha Salomo vhurabeli ha ngoho zwo vha na mvelelo dzifhio? Musi ho no pembelelwa u hangulwa ha thembele, vhathu “dzimbilu dzavho [dzo vha] dzi tshena, vha tshi takalela zwivhuya zwe Yehova a itela Davida muḓinḓa wawe na vhathu vhawe vha Isiraele.” (1 Dzikh. 8:65, 66) Zwi re zwone ndi uri musi Salomo a tshi khou vhusa lwa miṅwaha ya 40 ho vha hu na mulalo na lupfumo nga nḓila i mangadzaho. (Vhalani 1 Dzikhosi 4:20, 21, 25.) Psalme ya 72 i sumbedza zwenezwo nahone i ri ṋea luvhonela lwa phaṱhutshedzo dzine ra ḓo ḓiphina ngadzo musi hu tshi vhusa Salomo Muhulwane, Yesu Kristo.—Ps. 72:6-8, 16.
Tsumbo Ya Salomo I Si Yavhuḓi
10. Ndi vhukhakhi vhufhio ha Salomo vhune ha ḓa u thoma mihumbuloni yashu?
10 Naho zwo ralo, ndi ngani ri tshi nga amba uri vhutshilo ha Salomo vhu dovha ha vha tsevho kha riṋe? Mathomoni ni nga humbula nga ha vhafumakadzi vhawe vha vhatsinda na vhafarekano vhawe. Ri vhala uri: “Misi Salomo ó no kalaha vhasadzi vhawe vha ungeledza mbilu yawe, a tevhela midzimu i sili, mbilu yawe i si tsha nambatela Yehova.” (1 Dzikh. 11:1-6) A zwi timatimisi uri no ḓiimisela u sa edzisa vhutsilu hawe. Fhedzi naa vhutshilo ha Salomo vhu ri sevha kha zwenezwo fhedzi? Ṱhogomelani zwiṅwe zwidodombedzwa zwa vhutshilo hawe zwine zwa si dzhielwe nṱha nahone ni vhone uri zwi nga ni ṋea tsevho ifhio.
11. Ndi mini zwine ra nga zwi phetha nga ha mbingano ya Salomo ya u thoma?
11 Salomo o vhusa lwa miṅwaha ya 40. (2 Koron. 9:30) Ngauralo, ndi mini zwine na nga phetha ngazwo musi ni tshi vhala bugu ya 1 Dzikhosi 14:21? (Vhalani.) U ya nga yeneyo ndimana, musi Salomo a tshi fa murwa wawe Rehabeamu we mme awe a vha e ‘Naama wa Muamoni,’ o vha khosi e na miṅwaha ya 41. Zwenezwi zwi amba uri musi Salomo a sa athu vha khosi o mala mutsinda ane a bva kha lushaka lwa maswina lwe lwa vha lu tshi gwadamela midzimu ya zwifanyiso. (Vhahaṱ. 10:6; 2 Sam. 10:6) Naa na onoyo mufumakadzi o vha a tshi gwadamela yeneyo midzimu? Naho o vhuya a i rabela nga tshiṅwe tshifhinga, a nga kha ḓi vha o litsha u gwadamela zwifanyiso nahone a vha mugwadameli wa ngoho, sa zwe zwa itwa nga Rahaba na Ruthe. (Ruthe 1:16; 4:13-17; Mat. 1:5, 6) Naho zwo ralo, zwi tou vha khagala uri Salomo o vha mukwasha wa Vhaamoni nahone o vha na mashaka ane a sa shumele Yehova.
12, 13. Ndi phetho ifhio i si yavhuḓi ye Salomo a i ita mathomoni a vhuvhusi hawe, nahone zwi nga kha ḓi itea uri o vha o humbula mini?
12 Zwithu zwo shanduka musi o no vha khosi. Salomo “o vha e mukwasha wa Farao khosi ya Egipita. O vha o dzea ṅwana wa Farao, a mu ḓisa muḓini wa Davida.” (1 Dzikh. 3:1) Naa onoyu mufumakadzi wa Muegipita o edzisa tsumbo ya Ruthe a ṱanganedza vhurabeli ha ngoho? A hu na tshi sumbedzaho uri o ita nga u ralo. Nṱhani hazwo, Salomo o mu fhaṱela nnḓu (khamusi na vhalanda vhawe vha Vhaegipita) nnḓa ha Muḓi wa Davida. Ndi ngani o ita nga u ralo? Maṅwalo a sumbedza uri o ita zwenezwo ngauri zwo vha zwi songo tea uri mugwadameli wa mazwifhi a dzule tsini na mbulungelo ya mulanga.—2 Koron. 8:11.
13 Salomo a nga vha o vhona uri u mala mukololo wa Muegipita zwi ḓo mu vhuyedza kha zwa politiki, fhedzi naa tshenetsho tsho vha tshi tshiitisi tshi pfalaho? Kale-kale Mudzimu o vha o thivhela uri vha songo vhingana na Vhakanana vha vhahedeni, a ita na u bula madzina a tshaka dze vha vha vha songo fanela u vhingana nadzo. (Ek. 34:11-16) Naa Salomo o humbula uri Vhaegipita vho vha vha songo bulwa kha dzenedzo tshaka? Naho zwi tshi nga kha ḓi itea uri o humbula nga yeneyo nḓila, naa honoho u ḓivhuyafhedza ho vha ho tea? Zwi re zwone ndi uri zwe a zwi ita zwo sumbedza uri o vha a si tsha vhona khombo ye Yehova a vha o amba nga hayo—ya u ita uri Muisiraele a ṱutshele vhurabeli ha ngoho a ye kha ha mazwifhi.—Vhalani Doiteronomio 7:1-4.
14. Ri nga vhuyelwa hani nga u dzhiela nṱha tsumbo i si yavhuḓi ya Salomo?
14 Naa zwe Salomo a zwi ita zwi nga vha tsevho kha riṋe? Wahashu wa tshisadzini a nga kha ḓi lingedza u vhuyafhedza vhushaka hawe ha lufuno vhu sa tendelani na vhulivhisi ha Mudzimu ha u vhinga “Murenani” fhedzi. (1 Vha-Kor. 7:39) Muṅwe a nga kha ḓi ḓivhuyafhedza nga nḓila i fanaho nga u dzhenelela kha mitambo kana kilabu dza musi tshikolo tshi tshi bva, u fhurela muholo uri a si thele, kana u amba mazwifhi musi a tshi vhudziswa zwithu zwine zwa nga mu shonisa. Zwi re zwone ndi uri Salomo a nga vha o humbula nga nḓila yo khakheaho u itela uri a kone u shanda milayo ya Mudzimu nahone na riṋe ri nga kha ḓi wela khomboni yeneyo.
15. Yehova o khathutshela hani Salomo, fhedzi ndi mini zwine ra fanela u zwi humbula nga ha zwenezwo?
15 Musi Bivhili yo no amba nga ha mbingano ya Salomo na onoyo mukololo wa mutsinda, i sumbedza uri Mudzimu o ṋea Salomo vhuṱali he a vhu humbela nahone a dovha a mu inga nga lupfumo. (1 Dzikh. 3:10-13) Salomo o dzhiela fhasi vhulivhisi ha Mudzimu, naho zwo ralo a hu na zwine zwa sumbedza uri Yehova o ṱavhanya a mu laṱa sa khosi kana u mu kaidza lu vhavhaho. Zwenezwo zwi tendelana na mbuno ya uri Mudzimu u a zwi ḓivha uri ri vhathu vha songo fhelelaho nahone ri bva buseni. (Ps. 103:10, 13, 14) Naho zwo ralo, humbulani uri: Zwiito zwashu zwi nga vha na masiandoitwa zwino kana tshifhingani tshi ḓaho.
Vhafumakadzi Vhanzhi-vhanzhi!
16. Salomo o nyadza mulayo ufhio musi a tshi mala vhafumakadzi vhanzhi-vhanzhi?
16 Kha Ngosha ya Dzingosha, khosi Salomo o khoḓa muṅwe musidzana uri o vha o naka u fhira vhafumakadzi vha 60 na vhafarekano vha 80. (Ngosha 6:1, 8-10) Arali zwenezwo zwo vha zwi tshi khou ambela kha vhuimo ha Salomo musi a tshi khou vhusa, zwi amba uri o vha e na vhafumakadzi vhanzhi-vhanzhi. Naho arali vhunzhi ha vhenevho vhafumakadzi vho vha vhe vhagwadameli vha ngoho, Mudzimu o vha o laedza Mushe uri khosi ya Isiraele ‘i songo dzea vhasadzi vhanzhi, uri mbilu yayo i sa ḓo pambuwa.’ (Doit. 17:17) Naho zwo ralo, Yehova ho ngo ṱutshela Salomo. Zwi re zwone ndi uri Mudzimu o fhaṱutshedza Salomo, a mu shumisa uri a ṅwale bugu ya Bivhili ya Ngosha ya Dzingosha.
17. Ndi ngoho ifhio ye ri si fanele u i dzhiela fhasi?
17 Naa zwenezwi zwi amba uri Salomo o vha a tshi nga nyadza vhulivhisi ha Mudzimu nahone a sa ṱarafiwe kana uri na riṋe ri nga ita nga u ralo? Na khathihi. Nṱhani hazwo, zwi sumbedza uri Mudzimu u a kona u konḓelela. Naho zwo ralo, zwa uri muṅwe wa vhathu vha Mudzimu a nga nyadza vhulivhisi hawe nahone ha si vhe na mvelelo mmbi nga tshenetsho tshifhinga a zwi ambi uri dzi nga si vhe hone. Humbulani uri Salomo o ṅwala uri: “Mbilu dza vhana vha vhathu dzi tshi ḓi elekanya zwivhi, ndi nga uri ha ḓi lenga ṱhamu ye ya haṱulelwa vhatshinyi.” O dovha a engedza nga uri: “Ndi ḓi ḓivha zwauri vha ofhaho Mudzimu vha vhona zwivhuya nga u’ vha mu ofha.”—Muh. 8:11, 12.
18. Mafhungo a Salomo a sumbedza hani ngoho i re kha Vha-Galata 6:7?
18 Salomo o vha o tea u thetshelesa yeneyo ngoho ya Mudzimu! Ndi ngoho uri o ita zwithu zwinzhi zwavhuḓi nahone ndi kale a tshi fhaṱutshedzwa nga Mudzimu. Fhedzi nga u ya ha tshifhinga o dzulela u khakha. O mbo ḓi ḓowela u ita zwithu zwivhi. Maipfi e muapostola Paulo a hevhedzwa uri a a ṅwale ndi a ngoho, eneo maipfi a ri: “Ni songo khakha, Mudzimu ha hoiwi. Tshenetsho tshiné muthu a zwala, u ḓo tshi kaṋa”! (Vha-Gal. 6:7) Nga u ya ha tshifhinga, Salomo o ṱangana na zwithu zwi si zwavhuḓi nga nṱhani ha u nyadza vhulivhisi ha Mudzimu. Ri vhala uri: “Khosi Salomo o vha a tshi funa vhasadzi vha dziṅwe dzitshakha; e’ ó no vha na ṅwana wa Farao, a dzea na vha Moaba, na vha Amoni, na vha Edomo, na vha Sidoni, na vha Hethe.” (1 Dzikh. 11:1) Vhunzhi havho vho dzula vha tshi gwadamela midzimu i sili, nahone na Salomo o vha a tshi kwamea. O mbo ḓi kheluwa nahone a sa tsha takalelwa nga Mudzimu washu a sa fheli mbilu.—Vhalani 1 Dzikhosi 11:4-8.
Gudani Kha Tsumbo Yawe Yavhuḓi Na Mmbi
19. Ndi ngani ni tshi nga amba uri Bivhili i na tsumbo nnzhi dzavhuḓi?
19 Yehova o hevhedza Paulo uri a ṅwale maipfi ane a ri: “Zwo ṅwalwaho kale zwo ṅwalelwa u ri funza, uri nga u konḓelela na nga u fhembeledzwa nga maṅwalo ri wane fulufhelo.” (Vha-Roma 15:4) Zwenezwo zwithu zwo ṅwalwaho zwi katela na tsumbo dzavhuḓi dza vhanna na vhafumakadzi vha re na lutendo lwo khwaṱhaho. Paulo o ṅwala uri: “Huno ndi kha ḓi ḓo bula afhio? Ndi nga ṱáhelwa nga tshifhinga ndá ri ndi bula a vho-Gidioni, na Baraka, na Simisoni, na a Yefeta, na a Davida, na a Salomoni, na a vhaporofita, Vhe nga lutendo vha kunda mivhuso, vha bveledza u luga, vha ṱanganedza dzimbavhalelo, . . . vha fhiwa maanḓa vhá si na nungo.” (Vha-Heb. 11:32-34) Ri nga vhuyelwa nga tsumbo dzavhuḓi dzine dza vha Maṅwaloni arali ra tevhela kana u edzisa zwi re kha eneo mafhungo a Bivhili.
20, 21. Ndi ngani no ḓiimisela u vhuyelwa nga tsevho dzi re Ipfini ḽa Mudzimu?
20 Naho zwo ralo, maṅwe mafhungo a re Bivhilini a na tsumbo dzine dza vha tsevho kha riṋe. Ri nga wana tsumbo dzo raloho vhutshiloni ha vhanna na vhafumakadzi vhe Yehova a vha a tshi vha ṱanganedza na u vha shumisa sa vhashumeli vhawe. Musi ri tshi vhala Bivhili ri ḓo kona u vhona nḓila ye vhathu vha Mudzimu vha kheluwa ngayo, zwine zwa nga vha tsevho kha riṋe. Ri nga kona u vhona uri vhaṅwe vho vha na mavhonele kana nḓowelo dzi si dzavhuḓi dze nga zwiṱuku nga zwiṱuku dza ita uri hu vhe na mvelelo dzi si dzavhuḓi. Ri nga guda mini kha eneo mafhungo? Ri nga kha ḓi ḓivhudzisa uri: ‘Zwo ḓa hani uri a vhe na yeneyo nḓowelo? Naa zwenezwo zwi nga itea kha nṋe? Ndi mini zwine nda nga zwi ita uri ndi kone u zwi iledza na u vhuyelwa nga yeneyi tsevho?’
21 Ri fanela u dzhia dzenedzi tsumbo dzi dza ndeme, ngauri Paulo o hevhedzwa uri a ṅwale uri: “Hezwo zwoṱhe vhaḽa zwo vha ḓela lwa u ri fanyisela, zwa ṅwalelwa u ri dzudzanya, riṋe vhe ra ṱangana na mafhelelo a zwifhinga.”—1 Vha-Kor. 10:11.
No Guda Mini?
• Ndi ngani ni tshi nga wana tsumbo dzavhuḓi na dzine dza vha tsevho Bivhilini?
• Salomo o tendela hani nḓowelo mmbi vhutshiloni hawe?
• Ni nga vhuyelwa hani nga tsumbo ya Salomo ine ya vha tsevho?
[Mbudziso Dza Pfunzo]
[Tshifanyiso kha siaṱari 9]
Salomo o shumisa vhuṱali he a ṋewa nga Mudzimu
[Zwifanyiso kha siaṱari 12]
Naa ni khou vhuyelwa nga tsevho i ambaho nga ha Salomo?
