U Ita Tshanduko Zwo Mmbuyedza

Muanetsheli Ndi James A. Thompson

Musi ndi tshi bebwa ngei tshipembe ha United States nga 1928, ho vha hu na mulayo une wa khethekanya vhatshena na vharema. U pfuka wonoyo mulayo zwo vha zwi tshi nga ita uri muthu a farwe kana a itwe zwiṅwe zwithu zwi fhiraho zwenezwo.

NGA tshenetsho tshifhinga kha zwiṅwe zwipiḓa zwa United States, Ṱhanzi dza Yehova dza vharema na vhatshena dzo vha dzi tshi fanela u vha na zwivhidzo, maisela na zwiṱiriki zwo fhambanaho. Nga 1937 khotsi anga vho vhewa sa mushumeli wa tshivhidzo (ane zwino a vhidzwa mudzudzanyi wa tshigwada tsha vhahulwane) tsha vharema ngei Chattanooga kha ḽa Tennessee. Henry Nichols o vha e mushumeli wa tshivhidzo tsha vhatshena.

Ndi kha ḓi humbula musi ndi tshi kha ḓi vha muswa ndo dzula vurannḓani ya hashu ya nga murahu vhusiku ndo thetshelesa Khotsi anga na Wahashu Nichols vha tshi khou amba. Naho ndo vha ndi sa pfesesi zwithu zwoṱhe zwe vha vha vha tshi khou zwi amba, ndo vha ndi tshi takalela u dzula tsini na Baba musi vhuvhili havho vha tshi haseledza nga ha nḓila ya khwine ya u ita mushumo wa u huwelela kha zwiimo zwe vha vha vhe khazwo.

Nga 1930 muṱa wa hashu wo welwa nga dziedzi. Mme anga vhe vha vha vhe na miṅwaha ya 20 vho mbo ḓi lovha. Khotsi anga vho vha vha tshi fanela u nṱhogomela ndi na miṅwaha mivhili fhedzi, khathihi na khaladzi anga a re na miṅwaha miṋa ane a pfi Doris. Naho Baba vho vha vha tshi kha ḓi bva u lovhedzwa, vho ita mvelaphanḓa yavhuḓi ya muya.

Tsumbo Dze Dza Kwama Vhutshilo Hanga

Nga 1933, Baba vho ṱangana na muṅwe wahashu wavhuḓi wa tshisadzini wa Mukriste ane a pfi Lillie Mae Gwendolyn Thomas nahone vho mbo ḓi vhingana. Khotsi anga na Mme anga vho vhetshela nṋe na Doris tsumbo yavhuḓi ya u shumela Yehova nga u fulufhedzea.

 Zwivhidzo zwa Ṱhanzi dza Yehova zwo humbelwa uri zwi tikedze fhungo ḽikumedzwa ḽe ḽa tsheiwa nga 1938 ḽa uri vhahulwane vha fanela u vhewa u bva ofisini khulwane ngei Brooklyn, New York nṱhani ha uri vha khethwe tshivhidzoni. Baba vho amba uri vha ḓo tikedza yeneyo tshanduko naho vhaṅwe vhahashu vha ngei Chattanooga vho timatima u i ṱanganedza. Tsumbo yavho ya u fulufhedzea—khathihi na nḓila ye Mmawe vha vha tikedza ngayo nga mbilu yoṱhe—zwo nthusa u swika na ṋamusi.

Ndovhedzo Na Vhuḓinḓa Ha Tshifhinga Tsho Ḓalaho

Nga 1940 vhaṅwe tshivhidzoni vho hira bisi nahone vha ya guvhanganoni ḽe ḽa vha ḽo farelwa ngei Detroit kha ḽa Michigan. Vhathu vha si gathi vhe vha vha vhe bisini yashu vho lovhedzwa henengei. Vhaṅwe vhahashu vho ḓivhudzisa uri ndi ngani ndi songo lovhedzwa na vhaṅwe samusi ndo thoma u huwelela musi ndi na miṅwaha miṱanu nahone ndi tshi fhisetshela vhuḓinḓa.

Musi vha tshi mmbudzisa nga hazwo, ndo fhindula nda ri: “Nṋe mafhungo a ndovhedzo a thi a pfesesi.” Baba vho mpfa nahone zwa vha mangadza. U bva nga tshenetsho tshifhinga, vho ita vhuḓidini ho engedzeaho u itela u nthusa uri ndi pfesese zwine ndovhedzo ya vha zwone na uri ndi ya ndeme lungafhani. Nga murahu ha miṅwedzi miṋa nga ḽa 1 October, 1940, ḓuvha ḽe ha vha hu tshi khou rothola vhukuma, ndo lovhedzwa kudamuni tsini na Chattanooga.

Musi ndi na miṅwaha ya 14, ndo vha ndi tshi vula nḓila musi zwikolo zwo vala nga tshilimo. Ndo vha ndi tshi huwelela ḓoroboni ṱhukhu ngei Tennessee na vunḓuni ḽa nga tsini ḽa Georgia. Ndo vha ndi tshi vuwa nga matsheloni, nda ita mbuvha nahone nda namela tshidimela kana bisi ya awara ya vhurathi nga matsheloni u itela u ya tsimuni. Ndo vha ndi tshi vhuya nga awara ya vhurathi nga madekwana. Mbuvha yanga yo vha i tshi fhela na tshifhinga tsha tshiswiṱulo tshi sa athu swika. Naho ndo vha ndi na tshelede, ndo vha ndi sa koni u dzhena vhengeleni nda renga zwiḽiwa nga nṱhani ha uri ndo vha ndi murema. Ḽiṅwe ḓuvha ndo dzhena vhengeleni ndi tshi ṱoḓa u renga aisikhirimu, fhedzi nda pandelwa. Muṅwe mufumakadzi wa mutshena a re na vhulenda o nnḓisela aisikhirimu nnḓa.

Musi ndi tshi ya tshikoloni tsha murole wa nṱha, dzangano ḽi lwelaho ndugelo dza vhathu ḽo vha ḽi tshi khou engedzea thungo ya Tshipembe. Madzangano a ngaho sa NAACP (National Association for the Advancement of Colored People [Dzangano ḽa Lushaka ḽa Mvelaphanḓa ya Vharema]) o vha a tshi ṱuṱuwedza vhagudi uri vha gwalabe. Ro ṱuṱuwedzwa uri ri ḓiṅwalisele u vha miraḓo ya ḽeneḽo dzangano. Zwikolo zwo vhalaho zwa vharema u katela na tshine nda dzhena khatsho, zwo lingedza nga nḓila dzoṱhe uri mugudiswa muṅwe na muṅwe a ḓiṅwalise. Ndo kombetshedzwa u “tikedza lushaka lwa hashu,” samusi vho vha vha tshi amba nga yeneyo nḓila. Fhedzi ndo mbo ḓi hana, nda vha ṱalutshedza uri Mudzimu ha na tshiṱalula nahone ha funi vhathu vha luṅwe lushaka u fhira vha luṅwe. Ngauralo, ndi fulufhela uri Mudzimu ndi ene ane a ḓo fhelisa u sa vha hone ha khaṱulokwayo.—Yoh. 17:14; Mish. 10:34, 35.

Musi ndi tshi tou ṱhaphudza tshikolo tsha murole wa nṱha ndo pfulutshela Ḓoroboni ya New York. Naho zwo ralo, musi ndi lwendoni lwonolwo ndo fhira nga Philadelphia kha ḽa Pennsylvania u itela u dalela khonani dzanga dze nda ṱangana nadzo buthanoni. Tshivhidzo tsha henefho tsho vha tshi tsha u thoma tsha vharema na vhatshena tshe nda vhuya nda ya khatsho. Musi ho ḓa mulavhelesi a dalelaho, o mmbidzela thungo a mmbudza uri ndi na nyambo muṱanganoni u tevhelaho. Zwenezwo zwo ndeludzela u ita phetho ya u dzula henefho.

 Muṅwe wa khonani dze nda vha ndi nadzo ngei Philadelphia ndi wahashu wa tshisadzini muswa ane a pfi Geraldine White—nga murahu ndo ḓo mu vhidza nga ḽa Gerri. O vha a tshi ḓivha Bivhili nga maanḓa nahone a tshi kona u ambedzana na vhoṋemiḓi vhuḓinḓani ha nnḓu nga nnḓu. Zwa ndeme vhukuma kha nṋe ndi uri o vha e na tshipikwa tshi fanaho na tshanga tsha u vha muvulanḓila. Ro vhingana nga ḽa 23 April, 1949.

U Rambiwa Gilead

U bva mathomoni tshipikwa tshashu ho vha hu u ya Tshikoloni tsha Gilead na u vha vharumiwa shangoni ḽisili. Ro vha ri si na thaidzo ya u shandula zwiimo zwashu u itela uri ri fanelee u ya Gilead. Nga u ṱavhanya ro humbelwa uri ri pfulutshele ngei Lawnside kha ḽa New Jersey; nga murahu ha pfi ri ye ngei Chester kha ḽa Pennsylvania; nahone mafheleloni ra ya Ḓoroboni ya Atlantic ngei New Jersey. Musi ri ngei Ḓoroboni ya Atlantic, nga murahu ha miṅwaha mivhili ro vhingana ro mbo ḓi fanelea u ya Gilead. Fhedzi a ro ngo ṱanganedzwa nga tshenetsho tshifhinga. Tshiitisi tsho vha tshi tshifhio?

Mathomoni a vho-1950, ho vha hu tshi khou ṅwaliswa vhaṱhannga vhanzhi uri vha ye vhuswoleni samusi ho vha hu tshi khou lwiwa na ḽa Korea. Dzangano ḽa u ṅwalisa maswole ḽa ngei Philadelphia ḽo vha ḽi sa takaleli Ṱhanzi dza Yehova nga nṱhani ha u sa dzhia sia hashu. Mafheleloni, muhaṱuli o mmbudza uri vha FBI vho nṱolisisa nahone vha khwaṱhisedza uri a thi dzhii sia. Nga zwenezwo, nga ḽa 11 January, 1952, ndo mbo ḓi vhewa nga fhasi ha khethekanyo ya 4-D ine ya amba uri ndi muhuweleli wa mafhungo maḓifha.

Nga wonoyo ṅwaha nga ṅwedzi wa August, nṋe na Gerri ro rambiwa kilasini ya vhu-20 ya Gilead ye ya thoma nga September. Musi ri tshikoloni tshenetsho, ro vha ri tshi humbula uri ri ḓo rumelwa shangoni ḽisili. Khaladzi anga Doris o vha o ṱhaphudza kilasi ya vhu-13 ya Gilead nahone a tshi khou shuma kha ḽa Brazil. Nṋe na Gerri zwo ri mangadza vhukuma musi ri tshi rumelwa mushumoni wa ḽiisela—ri tshi dalela zwivhidzo zwa vharema dzinguni ḽa tshipembe ha Alabama! Zwenezwo zwo ri ṱungufhadza vhukuma samusi ro vha ri tshi ṱoḓa u shuma shangoni ḽisili.

Tshivhidzo tsha u thoma tshe ra tshi dalela ndi tsha ngei Huntsville. Ro swikela muḓini wa muṅwe wahashu wa tshisadzini wa Mukriste. Musi ri tshi khou tsitsa thundu dzashu, ro mu pfa a tshi khou amba kha luṱingo a tshi ri: “Vhana vho swika.” Ro vha ri na miṅwaha ya 24 nahone ri tshi vhonala ri vhaṱuku. Dzina ḽeneḽo ḽa uri Vhana ḽo mbo ḓi swa musi ri kha ḽiisela ḽeneḽo.

Henefho thungo ya Tshipembe ho vha hu tshi anzela u vhidzwa uri ndi Bible Belt nga nṱhani ha uri vhunzhi ha vhadzulapo vho vha vha tshi ṱhonifha Bivhili. Nga zwenezwo, ro vha ri tshi anzela u thoma nyambedzano nga haya maambele a re na zwipiḓa zwiraru:

(1) Nyambedzano pfufhi nga ha zwiimo zwa shango.

(2) Thandululo i re Bivhilini.

(3) Zwine Bivhili ya ri ri zwi ite.

Nga murahu ro vha ri tshi vha ṋea khandiso yo teaho ya u guda Bivhili. Nga nṱhani ha uri enea maambele o vha a tshi shuma, ndo ṋewa tshipiḓa  Guvhanganoni ḽa Vhathu vha Shango Ḽiswa ḽe ḽa farelwa Ḓoroboni ya New York nga 1953. Ndi henefho he nda sumbedza nḓila ya u ita nyambedzano nga enea maambele a re na zwipiḓa zwiraru.

Nga tshilimo tsha 1953, ndo mbo ḓi avhelwa u shuma kha maisela a vharema ngei Tshipembe sa mulavhelesi wa tshiṱiriki. Tsimu yashu yo vha i tshi bva Virginia u swika Florida na u swika vhukovhela ngei Alabama na Tennessee. Ndi ngoho uri vhalavhelesi vha dalelaho vho vha vha tshi fanela u tendelana na zwiimo. Sa tsumbo, ro vha ri tshi anzela u dzula miḓini i si na phaiphi dza maḓi nḓuni nahone ro vha ri tshi ṱambela kha sambelo khishini nga murahu ha tshiṱofu. Zwi takadzaho ndi uri henefho ho vha hu tshi dudela vhukuma u fhira nnḓu yoṱhe!

Khaedu Ya U Khethululwa Nga Muvhala

U shuma ngei Tshipembe zwo vha zwi tshi ṱoḓa luvhonela na vhuṱali uri zwithu zwi tshimbile zwavhuḓi. Vharema vho vha vha songo tendelwa u shumisa fhethu hu re na mitshini ya u kuvha. Gerri o vha a tshi ya henefho nahone a amba uri o ḓisa zwiambaro zwa “Vho-Thompson.” Vhathu vhanzhi vho vha vha tshi humbula uri ndi mushumi na uri “Vho-Thompson” ndi mutholi wawe. Musi vhalavhelesi vha zwiṱiriki vha tshi sumbedza filimu ine ya pfi The New World Society in Action, ndo vha ndi tshi rwela luṱingo vhengeleni nahone nda humbela u hirela “Vho-Thompson” tshikirini tshihulwane. Nga murahu ndo mbo ḓi ya nda tshi dzhia. Tshifhinga tshoṱhe ro vha ri tshi ṱhonifha vhathu nahone ri tshi ita vhuḓinḓa hashu ri si na thaidzo.

Ho vha hu na muṅwe mufuda wa luvhengelambiluni dzinguni ḽa Tshipembe na ḽa Devhula. Gurannda ya henefho yo vhuya ya vhiga uri James A. Thompson, Jr., wa Watchtower Bible and Tract Society of New York u ḓo ṋekedza nyambo guvhanganoni. Vhaṅwe vho humbula u nga ndi bva New York, nahone ri si tsha tendelwa u shumisa holo ya tshikolo. Ngauralo, ndo mbo ḓi ya kha komiti ya tshikolo nahone nda vha ṱalutshedza uri ndo dzhena tshikolo Chattanooga. Ro mbo ḓi tendelwa u fara guvhangano ḽashu ḽa ḽiisela.

U khethululwa nga muvhala ho vha ho no anda vhukatini ha vho-1950, nahone nga zwiṅwe zwifhinga ho vha hu tshi vha na vhuvemu. Mabuthanoni manzhi a tshiṱiriki e a farwa nga 1954, dziṅwe Ṱhanzi dzo khukhulisea musi hu si na zwiambi zwa vharema kha mbekanyamushumo. Ro ṱuṱuwedza vhahashu vha vharema uri vha si fhele mbilu. Buthanoni ḽi tevhelaho, ndo mbo ḓi ṋewa nyambo. U bva nga tshenetsho tshifhinga vhahashu vhanzhi vha vharema vha ngei Tshipembe vho ṋewa dzinyambo.

Nga u ya ha tshifhinga nndwa ya khethululo ya muvhala ngei Tshipembe yo mbo ḓi dzika nahone zwivhidzo zwa thoma u ṱangana. Zwenezwi zwo ita uri hu shandulwe zwivhidzo na tsimu na vhuḓifhinduleli ha vhahashu vhane vha ranga phanḓa. Vhaṅwe vhahashu vha vharema na vhatshena a vho ngo takalela yeneyi ndugiselelo ntswa. Naho zwo ralo, u fana na Khotsi ashu wa ṱaḓulu vhunzhi havho vho vha vhe si na tshiṱalula. Zwi re zwone ndi uri vhunzhi havho vho vha vhe khonani dza tsini-tsini hu sa londwi uri ndi vha muvhala ufhio. Muṱa wa hashu wo tshenzhela zwenezwo nga vho-1930 na vho-1940 musi ndi tshi khou aluwa.

Tshumelo Ntswa

Nga January 1969, nṋe na Gerri ro avhelwa u shuma ngei Guyana kha ḽa Amerika Tshipembe, nahone ro zwi ṱanganedza nga dakalo. Ro thoma nga u ya ngei Brooklyn kha ḽa New York, he nda gudiswa u ranga phanḓa mushumo wa u huwelela ngei Guyana. Ro swika Guyana nga July 1969. Samusi ro vha ri mushumoni wa u dalela zwivhidzo  lwa miṅwaha ya 16, u dzula fhethu huthihi zwo vha zwi tshanduko khulwane. Gerri o fhedza vhunzhi ha maḓuvha awe e vhuḓinḓani ha tsimu sa murumiwa ngeno nṋe ndi tshi khou shuma ofisini ya davhi.

Ndo vha ndi tshi ita mishumo minzhi u katela na u gera mahatsi, u rumela khandiso zwivhidzoni zwa 28 na u davhidzana na ofisi khulwane i re ngei Brooklyn. Ndo vha ndi tshi shuma awara dza 14 u swika 15 ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe. Roṱhe ro vha ri na mushumo munzhi, fhedzi ro vha ri tshi u takalela. Musi ri tshi swika Guyana ho vha hu na vhahuweleli vha 950; ṋamusi vha fhira 2 500.

Naho ro vha ri tshi takalela mutsho wavhuḓi na mitshelo na miroho ya henefho fhethu, zwe zwa ri ḓisela dakalo ḽa ngoho ndi uri vhathu vha ḓiṱukufhadzaho vhe vha vha vho ṱulutshelwa mafhungo ngoho a Bivhili vho vha vha tshi khou guda nga ha Muvhuso wa Mudzimu. Kanzhi Gerri o vha a tshi fara pfunzo dza Bivhili dza 20 nga vhege, nahone vhathu vhanzhi vhe ra vhala navho vho mbo ḓi lovhedzwa. Nga u ya ha tshifhinga, vhaṅwe vhavho vho vha vhavulanḓila, vhahulwane vha tshivhidzo nahone vhaṅwe vho ita na u ya Gilead u itela uri navho vha vhe vharumiwa.

Dziṅwe Khaedu, Zwihuluhulu Dza Mutakalo

Nga 1983, vhabebi vhanga vha re ngei United States vho vha vha tshi ṱoḓa thuso. Nṋe, Doris na Gerri ro fara muṱangano wa muṱa. Doris we a shuma miṅwaha ya 35 sa murumiwa kha ḽa Brazil o mbo ḓi huma u itela u vha ṱhogomela. O vhudzisa uri ndi ngani hu tshi fanela u bviswa vharumiwa vhavhili tsimuni, ngeno muthu muthihi a tshi nga kona u vha ṱhogomela? U bva tshee vhabebi vhashu vha lovha, Doris o dzula Chattanooga nahone u shuma sa muvulanḓila o khetheaho.

Nga 1995 ho waniwa uri ndi na khentsara ya prostate nahone ndo vha ndi tshi fanela u humela United States. Ro mbo ḓi dzula ngei Goldsboro kha ḽa Carolina Devhula nga nṱhani ha uri ho vha hu tsini na muṱa wa hashu u re ngei Tennessee na muṱa wa ha Gerri u re ngei Pennsylvania. Khentsara yanga yo no vha khwine, nahone ri shuma sa vhavulanḓila vho khetheaho vha vhalwadze ngei tshivhidzoni tsha Goldsboro.

Musi ndi tshi sedza murahu miṅwahani ya 65 ndi vhuḓinḓani ha tshifhinga tsho ḓalaho, ndi livhuha Yehova zwi tshi bva mbiluni uri o fhaṱutshedza nṋe na Gerri nge ra ita tshanduko u itela u mu shumela. Vhukuma, maipfi a Davida ane a ri: “Muvhuya U mu ita nga zwivhuya” ndi a ngoho!—2 Sam. 22:26.

[Zwifanyiso kha siaṱari 3]

Khotsi anga na Wahashu Nichols vho mmbetshela tsumbo yavhuḓi

[Zwifanyiso kha siaṱari 4]

Ndi na Gerri, ro lugela u ya Gilead nga 1952

[Zwifanyiso kha siaṱari 5]

Musi ri tshi bva Gilead, ro avhelwa mushumo wa u dalela zwivhidzo ngei Tshipembe

[Tshifanyiso kha siaṱari 6]

Vhalavhelesi vha dalelaho na vhafumakadzi vhavho vha tshi khou lugiselela buthano ḽa tshiṱiriki ḽa vharema na vhatshena nga 1966

[Tshifanyiso kha siaṱari 7]

U vha tshumeloni ya vhurumiwa ngei Guyana zwo vha zwi tshi takadza