Vhakriste Vha Ngoho Vha Ṱhonifha Ipfi Ḽa Mudzimu

“Mafhungo au ndi a ngoho.”—YOH. 17:17.

ṰHOGOMELANI HEDZI MBUNO:

Muṱangano we wa farwa ngei Yerusalema nga 49 C.E., wo vha wo fhambana hani na miṱangano ya dzikereke ye ya tevhela?

Ndi vhafhio vhaṅwe vhafhisetsheli vha Ipfi ḽa Mudzimu vhe vha tshila nga Mafhinga-kati?

Vhakriste vha fulufhedzeaho vho shumisa nḓila ifhio ya u guda Bivhili mafheleloni a vho-1800, nahone ndi ngani yo vha i tshi shuma?

1. Bulani tshithu tshithihi tsha ndeme tshe na tshi vhona tshine tsha ita uri Ṱhanzi dza Yehova dzi fhambane na vhuṅwe vhurereli.

 HUMBULANI musi ni tshi haseledza lwa u tou thoma na muṅwe wa Ṱhanzi dza Yehova. Ndi mini zwine na zwi humbula nga ha yeneyo khaseledzo? Vhanzhi vha nga fhindula nga uri: ‘Ndo takadzwa nga uri yeneyo Ṱhanzi yo shumisa Bivhili u itela u fhindula mbudziso dzanga dzoṱhe.’ Zwo ri nyanyula vhukuma u ḓivha ndivho ya Mudzimu nga ha ḽifhasi, zwine zwa itea musi ri tshi fa, na uri vhafunwa vhashu vho faho vha na vhumatshelo vhufhio!

2. Ndi zwifhio zwiṅwe zwiitisi zwe zwa ita uri ni dzhiele nṱha Bivhili?

² Naho zwo ralo, musi ri tshi bvela phanḓa na u guda ro zwi ṱhogomela uri Bivhili a i sokou fhindula mbudziso dzashu nga ha vhutshilo, lufu na vhumatshelo fhedzi. Ro pfesesa uri Bivhili ndi ya ndeme u fhira bugu dzoṱhe shangoni. Nyeletshedzo yayo a i fhelelwi nga tshifhinga, nahone vhane vha i tevhela nga vhuronwane vha a bvelela vhutshiloni nahone vha a takala. (Vhalani Psalme ya 1:1-3.) Tshifhinga tshoṱhe Vhakriste vha vhukuma vho ṱanganedza Bivhili “lu si lwa fhungo ḽa vhathu, lu re lwa fhungo ḽa Mudzimu, nangoho ḽi ḽa Mudzimu.” (1 Vha-Thes. 2:13) U vusulusanyana ḓivhazwakale zwi ḓo ri ita uri ri kone u vhona phambano vhukati ha vhane vha ṱhonifha Ipfi ḽa Mudzimu zwa vhukuma na vhane vha si ḽi ṱhonifhe.

U TANDULULA THAIDZO KHULWANE

3. Ndi mafhungo afhio e a thithisa vhuthihi ha tshivhidzo tsha Vhakriste vha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha, nahone ndi ngani eneo mafhungo o vha a tshi konḓa u a tandulula?

³ Miṅwahani ya 13 musi ho no ḓodzwa muthu wa u tou thoma wa Vhannḓa a songo rubaho ane a pfi Koronelio, ho vuwa mafhungo e a vha a tshi nga thithisa vhuthihi ha tshivhidzo tsha Vhakriste. Ho vha hu na Vhannḓa vhanzhi vhe vha vha vha tshi khou ṱanganedza Vhukriste. Ho vha na mbudziso ine ya ri: Naa vhanna vha fanela u rubiswa u ya  nga mvelele ya Tshiyuda musi vha sa athu lovhedzwa? Yeneyi mbudziso yo konḓela Vhayuda uri vha i fhindule. Vhayuda vhe vha tevhela Mulayo vho vha vha sa ḓo vhuya vha lu vhea muḓini wa muthu wa Nnḓa nahone vha vha na vhukonani nae. Vhakriste vha Vhayuda vho vha vho no ḓi tovholwa nga nṱhani ha uri vho litsha vhurereli havho ha u thoma. Arali zwino vha vho ṱanganedza Vhannḓa vha songo rubaho sa vhahavho, zwenezwo zwo vha zwi tshi ḓo ita uri Vhakriste vha tovholwe nga ho engedzeaho, nahone zwo vha zwi tshi ḓo dovha zwa ita uri vha vhe vho fhambanaho tshoṱhe na vha re kha vhurereli ha Tshiyuda.—Vha-Gal. 2:11-14.

4. Ndi vhonnyi vhe vha vhidzwa uri vha tandulule thaidzo ye ya vha i hone, nahone vhaṅwe vhathu vho vha vha tshi nga ḓivhudzisa mbudziso dzifhio?

⁴ Nga 49 C.E., vhaapostola na vhanna vhahulwane ngei Yerusalema vhe vha vha vhe Vhayuda vho rubaho vho “kuvhangana, uri vha pfane kha ayo mafhungo.” (Mish. 15:6) Kha wonoyo muṱangano a vho ngo haseledza zwidodombedzwa zwi si zwa ndeme zwa vhurereli zwi sa nyanyuli, fhedzi vho vha na khaseledzo i takadzaho ya pfunzo dza Bivhili. Vhoṱhe vhe vha vha vhe henefho vho amba nḓila ine vha ḓipfa ngayo nga ha eneo mafhungo. Naa vho vha vha tshi ḓo dzhia phetho u ya nga zwine vha zwi funa kana vha vha na tshiṱalula? Naa vhenevho vhanna vhahulwane vha re na vhuḓifhinduleli vho vha vha tshi ḓo lenga u dzhia phetho u swikela vhuimo vhu tshi vha khwine kha ḽa Isiraele? Kana naa vho vha vha tshi ḓo fhedzisela vho sokou tendelana kha zwithu zwine vha zwi dzhia zwi si zwone u itela uri hu vhe na phetho ine ya swikelelwa?

5. Muṱangano we wa farelwa ngei Yerusalema nga 49 C.E. wo vha wo fhambana hani na miṱangano ya dzikereke ye ya farwa maḓanani a miṅwaha e a tevhela?

⁵ Ṋamusi zwo ḓowelea uri vharangaphanḓa vha dzikereke vha ṱanganedze mavhonele ane vha sa tendelane nao u itela uri hu vhe na phetho ine ya swikelelwa. Naho zwo ralo, kha muṱangano wa Yerusalema, a hu na we a ṱanganedza mavhonele ane a sa tendelane nao; kana we a kombetshedza vhaṅwe uri vha tendelane nae. Zwi re zwone ndi uri vhoṱhe vho swikelela phetho nthihi. Ndi ngani vho kona u ita nga u ralo? Naho muṅwe na muṅwe o vha a tshi dzhia mavhonele awe e a ndeme, vhoṱhe vha re henefho vho vha vha tshi ṱhonifha Ipfi ḽa Mudzimu, nahone Maṅwalo makhethwa o vha a tshi ḓo vha thusa u tandulula yeneyo thaidzo.—Vhalani Psalme ya 119:97-101.

6, 7. Maṅwalo o shumiswa hani u itela u tandulula thaidzo ya u ruba?

⁶ Mafhungo e a thusa u tandulula yeneyo thaidzo a wanala buguni ya Amosi 9:11, 12. Lwonolwo luṅwalo lu vhalea nga nḓila i tevhelaho samusi lwo redzwa kha Mishumo 15:16, 17: “Ndi . . . ḓo vhuya nda dovha nda fhaṱa nnḓu ya Davida yo vhaho í shubi; ndi ḓo thivha mabuli ayo nda i imisa, Uri masalela a vhathu a ṱoḓe Murena, na vha tshakha dzoṱhe dza nnḓa dzo huwelelwaho dzina ḽanga, vha ralo. Murena u ralo.”

⁷ Fhedzi muṅwe a nga kha ḓi ri: ‘Lwonolwo luṅwalo a lu ambi uri zwo vha zwi sa ṱoḓei uri vhatendi vha Vhannḓa vha rubiswe.’ Yeneyo ndi ngoho, fhedzi Vhakriste vha Vhayuda vho vha vha tshi ḓo vha vho zwi pfesesa. Vho vha vha sa dzhii Vhannḓa vho rubaho sa vhathu vha ‘tshaka dza nnḓa,’ fhedzi vho vha vha tshi vha dzhia sa vhahavho. (Ek. 12:48, 49) Sa tsumbo, u ya nga ṱhalutshedzelo ya Septuagint ya Bagster, luṅwalo lwa Esitere 8:17 lu ri: “Vhannḓa vhanzhi vho rubiswa nahone vha vha Vhayuda.” Nga zwenezwo, zwo vha zwi tshi pfala uri Maṅwalo a ambe hu tshee nga phanḓa uri masalela a vha nnḓu ya Isiraele (Vhayuda na ṱhunḓu dza Vhayuda dzo rubaho) khathihi na “tshakha dzoṱhe dza nnḓa” (Vhannḓa vha songo rubaho) vha ḓo vha vhathu vhathihi vha tshi itela dzina ḽa Mudzimu. Zwo vha zwi sa ṱoḓei uri Vhannḓa vhe vha vha vha tshi ṱoḓa u vha Vhakriste vha rubiswe.

8. Ndi ngani ho vha hu tshi ṱoḓea tshivhindi u itela u tikedza phetho ye ya dzhiiwa?

⁸ Ipfi ḽa Mudzimu na muya wawe zwo ita uri vhenevho Vhakriste vha fulufhedzeaho vha ‘pfane.’ (Mish. 15:25) Naho zwi tshi vhonala uri yeneyo  phetho yo vha i tshi ḓo ita uri Vhakriste vha Vhayuda vha fulufhedzeaho vha tovholwe nga ho engedzeaho, vho tikedza yeneyo phetho yo thewaho Bivhilini nga ho fhelelaho.—Mish. 16:4, 5.

PHAMBANO I SWAYEAHO

9. Ndi tshithu tshifhio tshihulwane tshe tsha tshikafhadza vhurabeli ha ngoho, nahone ndi pfunzothendwa ifhio ya ndeme ye ya tshikafhadzwa?

⁹ Muapostola Paulo o amba hu tshee nga phanḓa uri musi vhaapostola vho no fa, Vhukriste ho vha vhu tshi ḓo tshikafhadzwa nga pfunzo dza mazwifhi. (Vhalani 2 Vha-Thesalonika 2:3, 7.) Vhaṅwe vhe vha vha vha tshi ḓo lwisana na “pfunzo dzo takalaho dzi sá lwaliho” ndi vhe vha vha vhe na vhuḓifhinduleli tshivhidzoni. (2 Tim. 4:3) Paulo o sevha vhahulwane vha misini yawe a ri: “Kha inwi vhaṋe hu ḓo vuwa vhanna vhane vha amba pfunzo i sili, ya uri vha kunge vhafunziwa.” (Mish. 20:30) The New Encyclopædia Britannica i ṱalusa tshiṅwe tshithu tshihulwane tshe tsha ita uri hu vhe na eneo mavhonele o khakheaho nga uri: “Vhakriste vhe vha gudiswa pfunzo dza maṱali dza Tshigerika vho thoma u shumisa yeneyi pfunzo u itela u ṱalutshedza zwine vha zwi tenda, nahone zwenezwo zwo vha zwi tshi ita uri vha ḓirwe khana nga nṱhani ha nḓivho yavho nahone vho vha vha tshi humbula uri zwi nga ita uri vhahedeni vho funzeaho vha rembuluwe.” Iṅwe pfunzothendwa ya ndeme ye ya vanganywa na vhuhedeni ndi ya u ṱalula Yesu Kristo. Bivhili i amba uri ndi Murwa wa Mudzimu; vhane vha tenda kha pfunzo dza maṱali dza Tshigerika vha amba uri ndi Mudzimu.

10. Mafhungo a u ṱalula Kristo o vha a tshi nga tandululwa hani?

¹⁰ Yeneyo pfunzothendwa yo haseledzwa miṱanganoni minzhi ya kereke. Eneo mafhungo o vha a tshi nga tandululwa nga hu leluwaho arali vha re kha yeneyo miṱangano vho ṱolisisa Maṅwalo nga vhuronwane, fhedzi vhunzhi havho a vho ngo ita nga u ralo. Zwi re zwone ndi uri vhanzhi vho ḓa kha yeneyi miṱangano vho no ḓiitela phetho nahone ho vha hu si na tshithu tshine tsha nga vha shandula muhumbulo. Phetho dze dza dzhiiwa kha yeneyi miṱangano dzo vha dzi songo thewa Maṅwaloni.

11. Vhahulwane vha Kereke vha thea ngafhi phetho dzavho, nahone ndi ngani?

¹¹ Ndi ngani vha songo ṱolisisa Maṅwalo nga vhuronwane? Muṅwe mugudi ane a pfi Charles Freeman o amba uri vhe vha vha vha tshi tenda uri Yesu ndi Mudzimu “zwo vha zwi tshi vha konḓela u hanedza vhathu vhanzhi vhe vha vha vha tshi amba uri Yesu ndi muṱuku kha Mudzimu Khotsi.” Nga nṱhani ha zwenezwo, mikhuvha ya kerekeni na mahumbulele a vharangaphanḓa zwo vha zwi zwa ndeme u fhira Dzievangeli. Na ṋamusi, vharangaphanḓa vhanzhi vha kereke vha humbula uri zwine zwa ambiwa nga Vhahulwane vha Kereke ndi zwa ndeme u fhira Ipfi ḽa Mudzimu! Zwenezwi ni nga vha no no zwi ṱhogomela arali no no vhuya na haseledza na vhathu vha vhurereli nga ha pfunzothendwa ya Vhuraruthihi.

12. Muvhusi o vha e na ṱhuṱhuwedzo ifhio i si yavhuḓi?

¹² Vhavhusi vha Roma vho vha na ṱhuṱhuwedzo khulwane vhukuma kha miṱangano ya vharangaphanḓa vha kereke. Sa tsumbo, Muphurofesa ane a pfi Richard E. Rubenstein o ṅwala nga ha zwe zwa itea Muṱanganoni wa Nicaea a ri: “Constantine o vha a tshi funa [vhabishopo] nahone o ita uri vha pfume. Hu sa athu fhela ṅwaha o vha o no vha ṋea zwithu zwoṱhe zwe vha vha vho dzhielwa zwone: sa kereke dzavho, mishumo na maimo avho. . . . O ṋea vhafunzi vha Vhakriste ndugelo dze dza vha dzi tshi ṋewa vhotshifhe vha vhahedeni.” Nga nṱhani ha zwenezwo, “Constantine o vha a tshi nga kona u ṱuṱuwedza nga nḓila khulwane phetho dza miṱangano ya Nicaea.” Charles Freeman o khwaṱhisedza uri: “Muvhusi o mbo ḓi thoma u vha na maanḓa a u ṱuṱuwedza Kereke na pfunzothendwa dza hone.”—Vhalani Yakobo 4:4.

13. Ni humbula uri ndi mini zwe zwa ṱuṱuwedza vharangaphanḓa vha kereke uri vha si ṱanganedze mafhungo-ngoho a pfalaho ane a vha Bivhilini?

¹³ Naho zwo konḓela vharangaphanḓa vha  dzikereke u ṱanganedza uri Yesu Kristo ndi Murwa wa Mudzimu, vhathu zwavho vhanzhi vho vha vhe si na thaidzo. Fhedzi vharangaphanḓa vha dzikereke vho vha vha tshi ṱoḓa tshelede na maanḓa zwe vha vha vha tshi nga ṋewa nga muvhusi nahone zwa ita uri vha dzhiele fhasi Maṅwalo; vho ita zwenezwo nga nungo dzavho dzoṱhe. Mugudi wa zwa vhurereli wa tshenetsho tshifhinga ane a pfi Gregory wa Nyssa, o sasaladza nḓila ine vhathu zwavho vha ngaho vharengisi vha zwiambaro, vhatshintshi vha tshelede, vharengi na vhalanda vha amba ngayo nga ha vhurereli. Gregory ho ngo takadzwa nga uri vhathu zwavho vhanzhi vha ṱalutshedza uri Murwa o fhambana na Khotsi, uri Khotsi ndi muhulwane kha Murwa, na uri Murwa o sokou sikwa. Vhathu zwavho vho vha vha tshi kona u ṱalutshedza enea mafhungo-ngoho vha tshi shumisa Bivhili. Zwo vha zwi tshi ḓo vha zwavhuḓi uri Gregory na khonani dzawe vha thetshelese vhathu zwavho.

“MAVHELE” NA “MUFHUNGA” ZWI MELA ZWOṰHE

14. Ndi ngani ri tshi nga phetha nga ḽa uri u bva ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha u ya phanḓa, ho vha hu na Vhakriste vho ḓodzwaho vha ngoho kha ḽifhasi?

¹⁴ Kha tshifanyiso tshawe, Yesu o sumbedza uri u bva ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha u ya phanḓa, ho vha hu tshi ḓo dzula hu na Vhakriste vho ḓodzwaho vha fulufhedzeaho kha ḽifhasi. O vha fanyisa na “mavhele” ane a mela vhukati ha “mufhunga.” (Mat. 13:30) Ndi ngoho uri ri nga si ambe uri ndi vhafhio vhane vha wela kha tshigwada tsha vho ḓodzwaho vhane vha fanyiswa na mavhele, fhedzi ri na vhuṱanzi ha uri ho dzula hu na vhathu vhe vha lwela Ipfi ḽa Mudzimu nga tshivhindi na u dzumbulula pfunzo dza kereke dzi si dza Maṅwalo. Kha ri ṱhogomele tsumbo dzi si gathi.

15, 16. Bulani vhaṅwe vhe vha vha vha tshi ṱhonifha Ipfi ḽa Mudzimu.

¹⁵ Mubishopo Muhulwane Agobard wa ngei Lyons kha ḽa Fura (779-840 C.E.), o sasaladza vhurabeli ha zwifanyiso, kereke dzo ṋekedzwaho vhakhethwa, vhurabeli na mishumo ya kereke i si ya Maṅwalo. Na Mubishopo Claudius we a tshila tshifhingani tsha Agobard o hanedza mvelele dza kereke, u rabela vhakhethwa na u hulisa zwifanyiso. Ḓanani ḽa vhu-11 ḽa miṅwaha Mudikoni Muhulwane Berengarius wa ngei Tours kha ḽa Fura, o khaulwa nge a hanedza pfunzo ya Katolika ya uri tshinnkwa na veine zwi a shanduka zwa vha muvhili na malofha a Yesu zwa vhukuma. Zwiṅwe hafhu, o sumbedza uri Bivhili ndi ya ndeme u fhira mvelele ya kereke.

¹⁶ Nga ḓana ḽa vhu-12 ḽa miṅwaha ho vha na vhathu vhavhili vhe vha vha vha tshi funa ngoho ya Bivhili, Peter wa ngei Bruys na Henry wa ngei Lausanne. Peter o litsha vhufunzi nge a vhona pfunzo dzi tevhelaho dza Katolika dzi sa tshimbidzani na Maṅwalo: U lovhedzwa ha vhana, uri tshinnkwa na veine zwi a shanduka zwa vha  muvhili na malofha a Yesu zwa vhukuma, u rabelela vhafu na u gwadamela tshifhambano. Nga 1140, Peter o mbo ḓi vhulahelwa lutendo lwawe. Mumonko ane a pfi Henry o sasaladza mishumo i tshinyadzaho ya kereke na maṅwe masia a vhurabeli a si a Maṅwalo. O mbo ḓi farwa nga 1148 nahone a fhedza vhutshilo hawe hoṱhe e dzhele.

17. Waldo na vhatevheli vhawe vho dzhia vhukando vhufhio ha ndeme?

¹⁷ Hu ṱoḓaho u vha nga tshifhinga tshee Peter wa ngei Bruys a fhiswa ngatsho a tshi khou tshila nge a sasaladza kereke, ho bebwa muṅwe muthu we a vha a tshi ḓo vha na ṱhuṱhuwedzo khulwane kha u phaḓalala ha ngoho ya Bivhili. Tshifani tshawe ndi Valdès, kana Waldo. * Waldo o vha o fhambana na Peter wa ngei Bruys na Henry wa ngei Lausanne, ngauri o vha e muthu zwawe nahone a tshi dzhiela nṱha Ipfi ḽa Mudzimu lwe a ṱutshela zwithu zwawe zwi vhonalaho nahone a ita ndugiselelo dza uri zwipiḓa zwa Bivhili zwi ṱalutshedzelwe nga luambo lwo ḓoweleaho lwa ngei tshipembe-vhubvaḓuvha ha ḽa Fura. Na vhaṅwe vhathu vho takalela u pfa mulaedza wa Bivhili nga luambo lwa ḓamuni lwe na vhone vha litsha zwithu zwavho zwoṱhe u itela u ḓiṋekedzela u phaḓaladza ngoho ya Bivhili. Kereke a yo ngo takalela zwenezwi zwithu. Nga 1184, vhenevha vhanna na vhafumakadzi vha fhiseaho, vhe nga murahu vha vhidzwa uri ndi Vhawalden, vho khaulwa nga mupapa nahone vha thathiwa mahayani avho nga mubishopo. Zwenezwi zwo ita uri mulaedza wa Bivhili u phaḓalale na kha maṅwe mashango. Mafheleloni, vhatevheli vha Waldo, Peter wa ngei Bruys, na Henry wa ngei Lausanne na vhaṅwe vhahanedzi vho vha vha tshi wanala kha zwipiḓa zwinzhi zwa Yuropa. Ho mbo ḓi vuwa vhaṅwe vhafhisetsheli vha ngoho ya Bivhili maḓanani a miṅwaha e a tevhela: John Wycliffe (c. 1330-1384), William Tyndale (c. 1494-1536), Henry Grew (1781-1862), na George Storrs (1796-1879).

“FHUNGO ḼA MUDZIMU A ḼI VHOXWI”

18. Ṱalutshedzani nḓila ya u guda Bivhili ye ya shumiswa nga vhagudi vha Bivhili vha fulufhedzeaho ḓanani ḽa vhu-19 ḽa miṅwaha na uri ndi ngani yo vha i tshi shuma.

¹⁸ Ngoho ya Bivhili yo bvela phanḓa i tshi phaḓalala naho maswina o lingedza u i thivhela. Timotheo ya Vhuvhili 2:9 i ri: “Fhungo ḽa Mudzimu a ḽi vhoxwi.” Nga 1870, tshiṅwe tshigwada tsha vhagudi vha Bivhili vha fulufhedzeaho tsho thoma u ṱoḓisisa mafhungo-ngoho. Vho vha vha tshi guda nga nḓila-ḓe? Vhaṅwe vho vha vha tshi vhudzisa mbudziso, vha i haseledza, vha sedza Maṅwalo oṱhe a tshimbidzanaho na yeneyo mbudziso. Musi vho no wana phindulo, vho vha vha tshi i ṅwala fhasi. Zwi a ri khwaṱhisa vhukuma u ḓivha uri u fana na vhaapostola na vhahulwane vha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha, vhenevho vhanna vha fulufhedzeaho, vhane vha vha “vhomakhulukuku washu vha muya” vha mafheleloni a vho-1800, vho vha vho ḓiimisela uri zwine vha zwi tenda zwi tshimbidzane na Ipfi ḽa Mudzimu.

19. Ndimana ya ṅwaha ya 2012 i ri mini, nahone ndi ngani yo tea?

¹⁹ Bivhili i kha ḓi vha mutheo wa zwine ra zwi tenda. Nga zwenezwo, Tshigwada tshi Langaho tsha Ṱhanzi dza Yehova tsho khetha uri ndimana ya ṅwaha ya 2012 i vhe maipfi a Yesu ane a ri: “Mafhungo au ndi a ngoho.” (Yoh. 17:17) Samusi muṅwe na muṅwe ane a ṱoḓa u takalelwa nga Mudzimu a tshi fanela u tshimbila ngohoni, u nga ri roṱhe ri nga bvela phanḓa ri tshi lwela u livhiswa nga Ipfi ḽa Mudzimu.

[Ṱhaluso i re magumoni a siaṱari]

[Mbudziso Dza Pfunzo]

[Maipfi o ṱumbulwaho kha siaṱari 8]

Ndimana yashu ya ṅwaha ya 2012 i ri: “Mafhungo au ndi a ngoho.”—Yoh. 17:17

[Tshifanyiso kha siaṱari 7]

Waldo

[Tshifanyiso kha siaṱari 7]

Wycliffe

[Tshifanyiso kha siaṱari 7]

Tyndale

[Tshifanyiso kha siaṱari 7]

Grew

[Tshifanyiso kha siaṱari 7]

Storrs