Shumelani Yehova Nga Mbilu Yoṱhe
Shumelani Yehova Nga Mbilu Yoṱhe
“Ṅwana wanga! U dzule U tshi ḓivha Mudzimu wa khotsi-au, U mu shumele Ú wa mbilu mbuya.”—1 KORON. 28:9.
ṰOḒANI PHINDULO DZA MBUDZISO DZI TEVHELAHO:
Mbilu ya pfanyisedzo ndi mini?
Ndi mini zwine ra nga zwi ita u itela u ṱolisisa mbilu yashu?
Ri nga shumela hani Yehova nga mbilu yoṱhe?
1, 2. (a) Ndi muraḓo ufhio wa muvhili une kanzhi wa shumiswa nga lwa pfanyisedzo Ipfini ḽa Mudzimu u fhira miraḓo yoṱhe? (b) Ndi ngani zwi zwa ndeme uri ri pfesese zwine mbilu ya pfanyisedzo ya vha zwone?
TSHIFHINGA tshinzhi Ipfi ḽa Mudzimu ḽi amba nga ha miraḓo ya muvhili wa muthu nga lwa pfanyisedzo. Sa tsumbo, musimulalushaka Yobo o ri: ‘Zwanḓa zwanga a zwi na mulandu.’ Yehova o khwaṱhisedza Hesekiele a ri: “Phanḓa yau i ḓo khwaṱha sa zwenezwo.” Yesu o ri: “Arali iṱo ḽau ḽi tshi U khakhisa, ḽi nongole U ḽi laṱe kule.” Muapostola Paulo o vhudzwa uri: “U ḓisa zwithu zwiswa nḓevheni dzashu.”—Yobo 16:17; Hesek. 3:9; Mat. 18:9; Mish. 17:20.
2 Naho zwo ralo, hu na muṅwe muraḓo wa muvhili wa muthu une wa shumiswa lunzhi Bivhilini nga lwa pfanyisedzo u fhira yoṱhe. Ndi we Hanna a fulufhedzeaho a amba nga hawo kha thabelo musi a tshi ri: “Mbilu yanga, fhululedzela Yehova.” (1 Sam. 2:1) Zwi re zwone ndi uri vhaṅwali vha Bivhili vho amba nga ha mbilu nga lwa pfanyisedzo lu ṱoḓaho u vha lwa tshigidi. Ndi zwa ndeme uri ri pfesese zwine mbilu ya imela zwone nga ṅwambo wa uri Bivhili yo amba uri ri fanela u i vhulunga kana u i tsireledza.—Vhalani Mirero 4:23.
MBILU YA PFANYISEDZO NDI MINI?
3. Ri nga pfesesa hani zwine ipfi “mbilu” ḽa amba zwone Bivhilini? Ṋeani tsumbo.
3 Naho Ipfi ḽa Mudzimu ḽi sa ṋei ṱhalutshedzo ya ṱhalusamaipfi ya ipfi “mbilu,” ḽi a ri thusa u pfesesa zwine ḽeneḽo ipfi ḽa amba zwone. Nga nḓila-ḓe? Sa tsumbo, lingedzani u humbula nga ha luvhondo lu re na tshifanyiso tshavhuḓi tsho itwaho nga zwitombo zwinzhi. Arali muthu a tou lavhelesa zwavhuḓi tshenetsho tshifanyiso tshoṱhe, u a kona u vhona uri tsho vhumbwa nga zwitombo. Nga hu fanaho, arali ra nga ṱhogomela Maṅwalo oṱhe e a shumisa ipfi “mbilu” Bivhilini, ri nga kona u vhona uri Maṅwalo eneo oṱhe a vhumba tshifanyiso tshavhuḓi. Ndi tshifhio tshifanyiso tsha hone?
4. (a) “Mbilu” i imela mini? (b) Maipfi a Yesu a re kha Mateo 22:37 a amba mini?
4 Vhaṅwali vha Bivhili vho shumisa ipfi “mbilu” u ṱalusa zwine muthu a vha zwone nga ngomu. Ḽi katela masia a ngaho lutamo lwashu, zwine ra zwi elekanya, zwine ra vha zwone, mavhonele, vhukoni, zwiṱuṱuwedzi na zwipikwa zwashu. (Vhalani Doiteronomio 15:7; Mirero 16:9; Mishumo 2:26.) Iṅwe bugu yo amba uri “ndi zwine muthu a vha zwone nga ngomu.” Nga zwiṅwe zwifhinga, ipfi “mbilu” ḽi na ṱhalutshedzelo i songo ṱanḓavhuwaho. Sa tsumbo, Yesu o ri: “Funa Murena Mudzimu wau nga mbilu yau yoṱhe na nga muya wau woṱhe na nga u ṱalukanya hau hoṱhe!” (Mat. 22:37) Henefha ipfi “mbilu” ḽi ambela kha maḓipfele, lutamo, na zwine muthu a vha zwone. Musi Yesu a tshi fhambanyisa mbilu, muya, na u ṱalukanya o vha a tshi khou ombedzela uri ri fanela u sumbedza uri ri funa Mudzimu nga maḓipfele ashu, matshilele ashu, na nga nḓila ine ra shumisa ngayo mihumbulo yashu. (Yoh. 17:3; Vha-Ef. 6:6) Fhedzi musi ipfi “mbilu” ḽi tshi bulwa ḽi ḽoṱhe, ḽi ambela kha zwine ra vha zwone.
NDI NGANI RI TSHI FANELA U TSIRELEDZA MBILU DZASHU?
5. Ndi ngani ri tshi fanela u ita zwoṱhe zwi re maanḓani ashu u itela u shumela Yehova nga mbilu yoṱhe?
5 Khosi Davida o humbudza Salomo zwi tevhelaho malugana na mbilu: “Ṅwana wanga! U dzule U tshi ḓivha Mudzimu wa khotsi-au, U mu shumele u wa mbilu mbuya na nga muya wo dzivhuluwaho; ngauri Yehova u lavhelesa mbilu dzoṱhe, u ḓivha na zwiphiri zwine muthu a elekanya.” (1 Koron. 28:9) I ngoho, Yehova ndi Muṱolisisi wa mbilu dzoṱhe, u katela na yashu. (Mir. 17:3; 21:2) Nahone zwine a zwi wana mbiluni yashu zwi a kwama vhukuma vhushaka hashu nae na vhumatshelo hashu. Nga zwenezwo, ri na tshiitisi tshavhuḓi tsha u thetshelesa nyeletshedzo yo hevhedzwaho ya Davida nga u ita zwoṱhe zwi re maanḓani ashu u itela u shumela Yehova nga mbilu yoṱhe.
6. Ndi mini zwine ra fanela u zwi ḓivha malugana na u ḓiimisela hashu u shumela Yehova?
6 U shumela hashu Yehova nga u fhisea sa vhathu vhawe zwi sumbedza uri ri ṱoḓa u mu shumela nga mbilu yoṱhe. Nga hu fanaho, ri a zwi ḓivha uri mitsiko ya shango ḽivhi ḽa Sathane na u sendamela ha ṋama yashu kha vhuvhi, zwi na maanḓa lune zwa nga ita uri ri dzhiele fhasi u ḓiimisela hashu u shumela Mudzimu nga mbilu yoṱhe. (Yer. 17:9; Vha-Ef. 2:2) Zwiṅwe hafhu, u itela u vhona arali u ḓiimisela hashu u shumela Mudzimu zwi sa khou fhungudzea—uri a ri khou fhela maanḓa—ri fanela u ṱolisisa mbilu dzashu tshifhinga tshoṱhe. Zwenezwo ri nga zwi ita hani?
7. Ndi mini zwine zwa sumbedza zwi re mbiluni dzashu?
7 Zwi tou vha khagala uri a hu na muthu ane a kona u vhona zwine ra vha zwone nga ngomu—samusi hu si na muthu ane a kona u vhona vhukati ha muri. Naho zwo ralo, samusi Yesu o amba Pfunzoni ya Thavhani, u fana na musi mitshelo i tshi sumbedza zwine muri wa vha zwone, na mishumo yashu i sumbedza zwine zwa vha mbiluni dzashu. (Mat. 7:17-20) Kha ri ṱolisise muṅwe wa yeneyo mishumo.
NḒILA YAVHUḒI YA U ṰOLISISA MBILU DZASHU
8. Maipfi a Yesu a re kha Mateo 6:33 a tshimbidzana hani na zwi re mbiluni dzashu?
8 Mathomoni a yeneyo pfunzo, Yesu o vhudza vhathetshelesi vhawe zwine vha fanela u zwi ita u itela u sumbedza uri vha ṱoḓa u shumela Yehova nga mbilu yoṱhe. O ri: “Tsha phanḓa ṱoḓani muvhuso wa Mudzimu na u luga hawe; hezwo zwoṱhe zwi ḓo vha zwiné na ingiwa ngazwo’.” (Mat. 6:33) Vhukuma, zwine zwa ḓa u thoma vhutshiloni hashu zwi vhonala nga zwithu zwine ra zwi tama, zwine ra zwi humbula na u zwi dzudzanya ngomu-ngomu mbiluni dzashu. U ṱolisisa zwithu zwine zwa ḓa u thoma vhutshiloni hashu ndi nḓila yavhuḓi ya u vhona arali ri tshi khou shumela Mudzimu nga mbilu yoṱhe.
9. Yesu o ramba vhaṅwe vhanna uri vha ite mini, nahone nḓila ye vha aravha ngayo i sumbedza mini?
9 Nga murahunyana musi Yesu o no ṱuṱuwedza vhatevheli vhawe uri vha ‘ṱoḓe muvhuso u thoma,’ ho itea zwiṅwe zwithu zwine zwa sumbedza uri zwine muthu a zwi vhea u thoma vhutshiloni hawe zwi sumbedza zwi re mbiluni yawe. Luka muṅwali wa Evangeli o thoma mafhungo eneo nga uri Yesu o “fara nḓila ó livha muḓi wa Yerusalema,” naho o vha a tshi ḓivha zwe zwa vha zwi tshi ḓo itea khae henengei. Musi Yesu na vhaapostola vhawe vha “tshi khou tshimbila,” Yesu o ṱangana na vhaṅwe vhanna vhe a vha ramba a ri: “Ntevhele!” Vhenevho vhanna vho vha vha tshi ṱoḓa u tevhela Yesu, fhedzi ho vha hu na zwiṅwe zwithu zwine vha ṱoḓa u thoma vha zwi ita. Muṅwe o fhindula a ri: “Nditshe ndi range ndi yo swiṱa khotsi-anga.” Muṅwe a ri: “Ndi ḓo U tevhela, Murena; hone ranga u nditsha ndi yo onesana na vhahashu.” (Luka 9:51, 57-61) Ho vha hu na phambano khulwane vhukuma vhukati ha Yesu we a vha o ḓiimisela u shumela Mudzimu nga mbilu yoṱhe, na vhenevho vhanna vhe vha vha vha tshi ṱoḓa u thoma vha ita zwiṅwe zwithu! Nga u vhea madzangalelo avho phanḓa ha a Muvhuso, vho sumbedza uri vho vha vha sa shumeli Mudzimu nga mbilu yoṱhe.
10. (a) Vhatevheli vha Kristo vho aravha hani musi Yesu a tshi vha ramba? (b) Yesu o anetshela tshifanyiso tshifhio tshipfufhi?
10 U fhambana na vhenevho vhathu vhe Yesu a vha ramba uri vha vhe vhatevheli vhawe, nga vhuṱali riṋe ro tenda u mu tevhela nahone zwino ri shumela Yehova ḓuvha na ḓuvha. Nga yeneyi nḓila, ri sumbedza nḓila ine ra ḓipfa ngayo mbiluni dzashu nga ha Yehova. Naho ri tshi shumela Yehova nga u fhisea, ri fanela u ṱhogomela uri mbilu yashu i khomboni. Ndi ifhio yeneyo khombo? Phindulo ri i wana kha khaseledzo ye Yesu a vha nayo na vhathu vhe a vha ramba uri vha vhe vhafunziwa vhawe, o ri: “O isaho tshanḓa kha dzembe, a dovha a lavhelesa murahu, ha ngo eḓanwa nga muvhuso wa Mudzimu.” (Luka 9:62) Ndi mini zwine ra zwi guda kha tshenetshi tshifanyiso?
NAA RI A ‘NAMBATELA ZWIVHUYA’?
11. Ndi mini zwe zwa itea kha mushumo wa mulimi wa tshifanyiso tsha Yesu, nahone ndi ngani?
11 U itela uri ri kone u pfesesa tshenetshi tshifanyiso tshipfufhi tsha Yesu, kha ri engedze zwiṅwe zwidodombedzwa khatsho. Edzani u humbula nga ha mulimi ane a khou shuma tsimuni. Musi a tshi khou lima u dzulela u humbula hayani he a sia muṱa, khonani, zwiḽiwa, muzika, maseo na mapwapwalala, na murunzi. U a ṱuvha zwenezwo zwithu. Musi o no lima ndima khulwane, lutamo lwawe lwa zwenezwo zwithu zwi takadzaho vhutshiloni lu a hulela lune a “lavhelesa murahu.” Naho hu tshi kha ḓi vha na mushumo munzhi une wa fanela u itwa musi mbeu i sa athu zwalwa, onoyo mulimi u a thithisea nahone zwenezwi zwi thithisa na mushumo. Vhukuma, mutholi wawe ha takadzwi nga u sa konḓelela hawe.
12. Mulimi wa tshifanyiso tsha Yesu u fana hani na vhaṅwe Vhakriste ṋamusi?
12 Zwino ṱhogomelani nḓila ine vhuimo vhu fanaho na honoho ha bvelela ngayo ṋamusi. Mulimi a nga kha ḓi fanyisela Mukriste naho e ufhio ane a vhonala a tshi fhisea, fhedzi e khomboni ya lwa muya. Sa tsumbo, kha ri dzhie wahashu ane a fhisea vhuḓinḓani. Naho a tshi ya miṱanganoni na vhuḓinḓani ha tsimu, u dzulela u humbula nga ha zwiṅwe zwithu zwa shango zwine a zwi ṱoḓa. Mbiluni yawe u a zwi tama. Mafheleloni, musi o no shumela Mudzimu miṅwaha yo vhalaho, lutamo lwawe lwa zwithu zwa ḽino shango lu a ṋaṋa lune a “lavhelesa murahu” nahone a huma. Naho hu tshi kha ḓi vha na mushumo munzhi vhuḓinḓani une wa fanelwa u itwa, ha ‘faresi fhungo ḽa vhutshilo,’ nahone zwenezwo zwi fhungudza nḓila ine a fhisetshela ngayo mishumo ya lwa ṱaḓulu. (Vha-Fil. 2:16) Yehova “Muṋe wa khaṋo,” u a ṱungufhala musi muṅwe wa vhashumi vhawe a si tsha konḓelela.—Luka 10:2.
13. Zwi amba mini u shumela Yehova nga mbilu yoṱhe?
13 Zwine ra zwi guda kha tshenetsho tshifanyiso zwi tou vha khagala. Ndi zwavhuḓi arali tshifhinga tshoṱhe ri tshi ṱanganela mishumoni i vhuyedzaho na i fushaho i fanaho na u ya miṱanganoni ya tshivhidzo na u ṱanganela vhuḓinḓani ha tsimu. Fhedzi u shumela Yehova nga mbilu yoṱhe zwi katela zwi fhiraho zwenezwo. (2 Koron. 25:1, 2, 27) Arali Mukriste a bvela phanḓa na u funa zwithu zwi re “murahu”—maṅwe matshilele a shango—u khomboni ya u xelelwa nga vhushaka hawe na Mudzimu. (Luka 17:32) Ri ḓo “eḓanwa nga muvhuso wa Mudzimu,” arali fhedzi ri tshi ‘nengwa vhuvhi, ra nambatela zwivhuya.’ (Vha-Roma 12:9; Luka 9:62) Ngauralo, roṱhe ri fanela u ita vhungoho ha uri a hu na tshithu shangoni ḽa Sathane tshine tsha nga ri thithisa u ṱhogomela nga mbilu yoṱhe zwithu zwine zwa tshimbidzana na Muvhuso, naho tshenetsho tshithu tshi tshi vhonala u nga tshi nga ri thusa kana u ri takadza.—2 Vha-Kor. 11:14; vhalani Vha-Filipi 3:13, 14.
DZULANI NO FHAṰUWA!
14, 15. (a) Sathane u lingedza hani u kwama zwine mbilu dzashu dza vha zwone? (b) Ṋeani tshifanyiso tshine tsha sumbedza nḓila ine maitele a Sathane a vha na khombo ngayo.
14 U funa Yehova ndi zwone zwe zwa ri ṱuṱuwedza uri ri ḓiṋekedze khae. U bva nga tshenetsho tshifhinga, vhunzhi hashu ro sumbedza lwa miṅwaha minzhi uri ro ḓiimisela u shumela Yehova nga mbilu yoṱhe. Naho zwo ralo, Sathane a nga si ri litshe. Tshipikwa tshawe ndi u tshinyadza mbilu dzashu. (Vha-Ef. 6:12) Vhukuma, u a zwi ḓivha uri ri nga si laṱe Yehova nga ḓuvha ḽithihi. Nga zwenezwo, nga vhukwila u shumisa “zwa shango ḽino” u itela u fhungudza nga zwiṱuku nga zwiṱuku nḓila ine ra fhisetshela ngayo Mudzimu. (Vhalani Marko 4:18, 19.) Ndi ngani eneo maitele a Sathane a tshi shuma nga u rali?
15 U itela u fhindula yeneyo mbudziso, kha ri ri ni khou vhala bugu ni tshi khou shumisa ḽivhone ḽi re na guḽupu i re na tshedza tshihulwane, fhedzi nga murahu ḽeneḽo ḽivhone ḽa swa guḽupu. Samusi zwino ho no vha na swiswi, ni a zwi vhona uri guḽupu yo swa. Ni mbo ḓi dzhenisa iṅwe guḽupu, nahone ha dovha ha vha na tshedza. Nga madekwana a tevhelaho, ni khou dovha na vhala nga ḽeneḽo ḽivhone. Fhedzi a ni zwi ḓivhi uri muṅwe muthu o bvisa guḽupu nahone a dzhenisa ntswa ine ya si vhonetshele nga maanḓa. Ni nga kha ḓi sa vhona phambano. Arali nga ḓuvha ḽi tevhelaho muṅwe muthu a dzhenisa iṅwe guḽupu kha ḽivhone nahone yeneyo guḽupu ya vha i si na tshedza tshihulwane u fhira ye ya vha yo dzheniswa, khamusi no vha ni sa ḓo zwi ṱhogomela. Ndi ngani zwo ralo? Nga nṱhani ha uri tshedza tsha ḽivhone tshi khou fhungudzea nga zwiṱuku nga zwiṱuku lune zwa si vhonale. Nga hu fanaho, ṱhuṱhuwedzo dza shango ḽa Sathane dzi nga ita uri nga zwiṱuku nga zwiṱuku ri si tsha fhisetshela tshumelo ya Yehova. Arali Mukriste a songo fhaṱuwa, a nga si ṱhogomele yeneyi tshanduko ine ya itea nga zwiṱuku nga zwiṱuku, nahone Sathane u ḓo vha o kunda.—Mat. 24:42; 1 Pet. 5:8.
THABELO NDI YA NDEME
16. Ri nga ḓitsireledza hani kha maano a Sathane?
16 Ri nga ḓitsireledza hani kha maano a Sathane nahone ra shumela Yehova nga mbilu yoṱhe? (2 Vha-Kor. 2:11) Thabelo ndi ya ndeme. Paulo o ṱuṱuwedza vhatendi ngae uri vha ime vho khwaṱha u itela uri vha kone “u kunda maano oṱhe a Diabolo, a tshi [vha] dodela.” O vha ṱuṱuwedza a ri: “Ni luse nga dzithabelo dzoṱhe na nga u humbela hoṱhe, nga zwikhathi zwoṱhe.”—Vha-Ef. 6:11, 18; 1 Pet. 4:7.
17. Thabelo dza Yesu dzi ri funza mini?
17 U itela u lwisana na Sathane ro khwaṱha, zwi ḓo vha vhuṱali u edzisa tsumbo ya Yesu ya u rabela misi yoṱhe, ye ya vha i tshi sumbedza uri u ṱoḓa u shumela Yehova nga mbilu yoṱhe. Sa tsumbo, ṱhogomelani zwe Luka a zwi ṅwala nga ha vhusiku ha musi Yesu a sa athu fa. O ri: “A rabela, ó [“ḓiimisela vhukuma,” NW].” (Luka 22:44) Yesu o vha o no vhuya a rabela o ḓiimisela, fhedzi zwino o vha o sedzana na mulingo muhulwanesa vhutshiloni hawe ha kha ḽifhasi, o rabela o “ḓiimisela vhukuma”—nahone thabelo yawe ya fhindulwa. Tsumbo ya Yesu i sumbedza uri dziṅwe thabelo dzi nga dzika u fhira dziṅwe. Nga zwenezwo, musi milingo ya Sathane i tshi konḓesa nahone vhukwila hawe vhu tshi engedzea, ri fanela u rabela ro “ḓiimisela vhukuma” uri Yehova a ri tsireledze.
18. (a) Ndi mini zwine ra fanela u ḓivhudzisa zwone malugana na thabelo, nahone ndi ngani? (b) Ndi zwithu zwifhio zwine zwa kwama mbilu yashu, nahone nga nḓila dzifhio? (Sedzani bogisi ḽi re kha siaṱari 16.)
18 Dzenedzo thabelo dzi nga ri kwama hani? Paulo o ri: “Zwoṱhe zwiné na zwi tama ni ḓivhadze Mudzimuni nga thabelo na nga u humbela hu re na u livhuha. Huno mulalo wa Mudzimu, a fhiraho u ṱalukanya hoṱhe, u vhulungele dzimbilu dzaṋu.” (Vha-Fil. 4:6, 7) I ngoho ri fanela u rabela zwi tshi bva mbiluni misi yoṱhe u itela uri ri dzule ri tshi shumela Yehova nga mbilu yoṱhe. (Luka 6:12) Nga zwenezwo, ḓivhudziseni uri: ‘Naa thabelo dzanga dzi bva mbiluni? Naa ndi rabela misi yoṱhe?’ (Mat. 7:7; Vha-Roma 12:12) Phindulo yaṋu i sumbedza uri lutamo lwaṋu lwa u shumela Mudzimu ndi luhulwane lungafhani.
19. Ndi mini zwine na ḓo zwi ita uri ni kone u shumela Yehova nga mbilu yoṱhe?
19 Samusi ro no ḓi zwi vhona, zwithu zwine zwa ḓa u thoma vhutshiloni hashu zwi dzumbulula zwine mbilu yashu ya vha zwone. Ri fanela u ita vhungoho ha uri maano a Sathane a vhukwila kana zwithu zwe ra zwi sia murahu zwi sa fhungudze u ḓiimisela hashu u shumela Yehova nga mbilu yoṱhe. (Vhalani Luka 21:19, 34-36.) Nga zwenezwo, u fana na Davida, ri dzula ri tshi humbela Yehova uri: ‘Tshiṱuvho tsha mbilu yashu tshi vhe tshithihi.’—Ps. 86:11.
[Mbudziso Dza Pfunzo]
[Bogisi kha siaṱari 16]
MBUNO THARU DZINE DZA KWAMA MBILU DZASHU
Samusi ri tshi nga dzhia vhukando u itela u ṱhogomela mbilu dzashu dza vhukuma, ri nga dzhia vhukando vhune ha ḓo ri thusa uri mbilu dzashu dza pfanyisedzo dzi dzule dzi na mutakalo wavhuḓi. Ṱhogomelani hedzi mbuno tharu dza ndeme:
1 Zwiḽiwa: Mbilu dzashu dza vhukuma dzi ṱoḓa uri ri ḽe zwiḽiwa zwo eḓanaho zwi re na pfushi. Nga hu fanaho, ri fanela u ita vhungoho ha uri ri wana zwiḽiwa zwo eḓanaho zwa muya nga u vha na pfunzo ya tshifhinga tshoṱhe ya muthu nga eṱhe, u elekanya, na u ya miṱanganoni.—Ps. 1:1, 2; Mir. 15:28; Vha-Heb. 10:24, 25.
2 Nyonyoloso: U itela uri mbilu yashu ya vhukuma i vhe na mutakalo wavhuḓi, nga zwiṅwe zwifhinga i fanela u divhitha nga maanḓa. Nga hu fanaho, u fhisetshela vhuḓinḓa—khamusi nga u engedza tshumelo yashu—zwi ita uri mbilu yashu ya pfanyisedzo i vhe vhuimoni havhuḓi.—Luka 13:24; Vha-Fil. 3:12.
3 Hune ra dzula hone: Vhathu vha sa ofhi Mudzimu vhane ra shuma na u dzula navho vha nga tsikeledza vhukuma mbilu yashu ya vhukuma na ya pfanyisedzo. Naho zwo ralo, ri nga fhungudza wonowo mutsiko nga u konana tshifhinga tshoṱhe na vhatendi nga riṋe, vhane vha ri londa zwi tshi bva mbiluni na vhane vha shumela Mudzimu nga mbilu yoṱhe.—Ps. 119:63; Mir. 13:20.
