Tendelani Yehova A Tshi Ni Livhisa Kha Mbofholowo Ya Vhukuma
Tendelani Yehova A Tshi Ni Livhisa Kha Mbofholowo Ya Vhukuma
“[Sedzesani] mulayo wo vuleaho, mulayo u ṋeaho vhathu vhu-ḓi-langi.”—YAK. 1:25.
NI NGA ṰALUTSHEDZA?
Ndi mulayo ufhio une wa ita uri vhathu vha wane mbofholowo ya vhukuma, nahone u vhuyedza vhafhio?
Ndi mini zwine ra fanela u zwi ita uri ri wane mbofholowo ya vhukuma?
Vhathu vhane vha dzula nḓilani ya vhutshilo vha ḓo wana mbofholowo ifhio?
1, 2. (a) Hu khou itea mini kha mbofholowo ya vhathu shangoni, nahone ndi ngani? (b) Ndi mbofholowo ifhio ine vhashumeli vha Yehova vha ḓo vha nayo?
RI KHOU tshila tshifhingani tshine khatsho vhupangwa, vhuvhi na vhuvemu zwa khou engedzea. (2 Tim. 3:1-5) U itela u lwisana na vhuimo honovhu, mivhuso i vhea milayo yo engedzeaho, i engedza tshivhalo tsha mapholisa, na u shumisa dzikhamera na dzividio u itela u fara mavemu. Kha maṅwe mashango, vhadzulapo vha lingedza u ḓitsireledza nga u dzhenisa dziaḽamu mahayani avho, maganzhe mahulwane u katela na fentsi dzi re na muḓagasi. Vhathu vhanzhi vha a ofha u tshimbila vhusiku, kana u tendela vhana vha tshi tamba nnḓa vhe vhoṱhe hu si na o vha lindaho—hu sa londwi uri ndi vhusiku kana ndi masiari. Zwi tou vha khagala uri mbofholowo a i tsheeho, nahone vhuimo honovhu vhu vhonala vhu tshi khou ṋaṋa.
2 Tsimuni ya Edeni, Sathane o amba uri u itela uri vhathu vha vhe na mbofholowo ya vhukuma, vha fanela u hana u vhuswa nga Yehova. Eneo o vha e mazwifhi madala-dala e a vha na mvelelo dzi vhaisaho vhukuma. I ngoho, musi hu sa tevhedzwi mikano ya vhuḓifari ya lwa muya yo vhewaho nga Mudzimu, vhathu shangoni ḽoṱhe vha a shengela. Honovhu vhuimo vhune ha khou ṋaṋa u tshinyala vhu a ri kwama na riṋe sa vhashumeli vha Yehova. Naho zwo ralo, ri na fulufhelo ḽa uri tshivhi na vhuvhi zwi ḓo fheliswa zwi si tsha tambudza vhathu, nahone vhathu vha ḓo ḓiphina nga zwine Bivhili ya ri ndi u “ḓi-langa-vho, musi vhana vha Mudzimu vha tshi ya vhugalani.” (Vha-Roma 8:21) Zwi re zwone ndi uri Yehova o no thoma u lugiselela vhashumeli vhawe vhuḓilangi kana mbofholowo yeneyo. Nga nḓila-ḓe?
3. Ndi ufhio mulayo we Yehova a u ṋea vhatevheli vha Kristo, nahone ndi mbudziso dzifhio dzine ra ḓo dzi haseledza?
3 Phindulo i wanala kha zwe Yakobo muṅwali wa Bivhili a ri ndi “mulayo wo vuleaho” kana wo fhelelaho “u ṋeaho vhathu vhu-ḓi-langi.” (Vhalani Yakobo 1:25.) Musi dzi tshi amba nga ha yeneyi ndimana dziṅwe Bivhili dzi ri ndi “mulayo une wa ri ṋea mbofholowo” (The New English Bible) na “mulayo wo fhelelaho wa mbofholowo” (The New American Bible). Kanzhi musi vhathu vha tshi humbula nga ha mulayo, vha humbula nga ha zwine vha thivhelwa u zwi ita, hu si nga ha mbofholowo. Zwino “mulayo une wa ri ṋea mbofholowo” ndi mini? Nahone wonoyo mulayo u ri vhofholola hani?
MULAYO UNE WA RI VHOFHOLOLA
4. “Mulayo u ṋeaho vhathu vhu-ḓi-langi” ndi mini, nahone u vhuyedza vhafhio?
4 “Mulayo une wa ri ṋea mbofholowo” a si Mulayo wa Mushe, ngauri Yehova o vha o ṋea Vhaisiraele wonoyo Mulayo u itela u sumbedza uri vho vha vhe vhaitazwivhi, nahone Kristo ndi ene we a u ḓadzisa. (Mat. 5:17; Vha-Gal. 3:19) Zwino, Yakobo o vha a tshi khou amba nga ha Mulayo ufhio? O vha a tshi khou amba nga ha “mulayo wa Kristo,” une wa dovha wa ḓivhiwa sa “mulayo wa u tenda” na “mulayo wa vhu-ḓi-langi.” (Vha-Gal. 6:2; Vha-Roma 3:27; Yak. 2:12) Nga zwenezwo, “mulayo wo vuleaho,” kana wo fhelelaho u katela zwoṱhe zwine Yehova a zwi lavhelela kha riṋe. Mulayo wonoyu u vhuyedza Vhakriste vho ḓodzwaho u katela na vha “dziṅwe nngu.”—Yoh. 10:16.
5. Ndi ngani mulayo wa vhuḓilangi kana wa mbofholowo u si muhwalo?
5 “Mulayo wo vuleaho,” kana wo fhelelaho a u fani na milayo i re hone mashangoni o fhamba-fhambanaho, a wo ngo serekana kana u vha muhwalo kha vhathu, fhedzi u na ndaela dzi leluwaho na maitele a mutheo. (1 Yoh. 5:3) Yesu o ri: “dzhogo yanga a i gogoni, muhwalo wanga u a leluwa.” (Mat. 11:29, 30) Zwiṅwe hafhu, wonoyu mulayo wo fhelelaho a u na mutevhe mulapfu-lapfu wa zwiṱarafo kana mulifho une wa fanela u badelwa nga nṱhani ha uri wo thewa kha lufuno, nahone wo kokomedzwa mihumbuloni na mbiluni dza vhathu, hu si kha mbaba dza matombo.—Vhalani Vha-Heberu 8:6, 10.
NḒILA INE MULAYO WO FHELELAHO WA RI VHOFHOLOLA NGAYO
6, 7. Ndi mini zwine ra nga zwi amba nga ha zwilinganyo zwa Yehova, nahone ndi ngani mulayo wa vhuḓilangi u tshi ri vhofholola?
6 Mikano ye Yehova a i vhetshela zwivhumbiwa zwawe zwo ṱalifhaho yo itelwa u zwi vhuyedza na u zwi tsireledza. Sa tsumbo, humbulani nga ha milayo ya mupo ine ya langa maanḓa na zwithu. Vhathu a vha gunguli vha ri yeneyo milayo i a vha tsikeledza. Nṱhani hazwo, vha a i takalela, nahone vha a zwi ṱhogomela uri yo itelwa u vha vhuyedza. Nga hu fanaho, zwilinganyo zwa Yehova zwa vhuḓifari na zwa lwa muya zwine zwa wanala kha mulayo wawe wo fhelelaho wa Kristo, zwo itelwa u vhuyedza vhathu.
7 Nga nnḓa ha u ri tsireledza, mulayo wa vhuḓilangi u a ri tendela uri ri fushe lutamo lwashu lwo teaho ri sa ḓivhaisi kana u kwanyeledza ndugelo na mbofholowo dza vhaṅwe. Nga zwenezwo, u itela u vha na mbofholowo ya vhukuma—ya u kona u ita zwoṱhe zwine ra zwi tama—ri fanela u ṱahulela lutamo lwo teaho, lune lwa tshimbidzana na vhumuthu ha Yehova na zwilinganyo zwawe. Nga iṅwe nḓila, ri fanela u guda u funa zwine Yehova a zwi funa na u vhenga zwine a zwi vhenga, nahone mulayo wa mbofholowo u ri thusa u ita zwenezwo.—Amosi 5:15.
8, 9. Vhane vha tevhedza mulayo wa mbofholowo vha wana mbuyelo dzifhio? Ṋeani tsumbo.
8 Samusi ri songo fhelela, ri wana zwi tshi konḓa u iledza nyemulo mmbi. Naho zwo ralo, musi ri tshi fulufhedzea nahone ra tevhedza mulayo wa mbofholowo, ri a vhofhololwa na zwino. Sa tsumbo: Mugudiswa muswa wa Bivhili ane a pfi Jay, o vha e phuli ya fola. Musi a tshi guda uri dzema ḽawe ḽo vha ḽi sa takadzi Mudzimu, o vha o fanela u ita phetho. Naa u ḓo bvela phanḓa a tshi takadza ṋama yawe kana u ḓo ḓiṱukufhadza kha Yehova? O shumisa vhuṱali, nahone a khetha u shumela Mudzimu naho o vha a tshi kha ḓi tambudzwa nga u vha na sakha ḽa fola. U ḓipfa hani nge a kona u litsha dzema ḽeneḽi? O ri: “Ndi ḓipfa nga nḓila i mangadzaho nahone ndo takala nga maanḓa.”
9 Jay o guda kha tshenzhelo yawe uri mbofholowo ya shango, ine ya tendela vhathu vha tshi “ṱoḓa zwa ṋama,” i vha ita dziphuli, ngeno mbofholowo ya Yehova, ine ya amba u “ṱoḓa zwa muya,” i tshi vhofholola vhathu na u vha livhisa kha “vhutshilo na mulalo.” (Vha-Roma 8:5, 6) Jay o wana ngafhi maanḓa a u litsha dzema ḽeneḽi ḽe a vha e phuli yaḽo? Ho ngo a wana kha ene muṋe, fhedzi o a wana kha Mudzimu. O ri: “Ndo vha ndi tshi guda Bivhili tshifhinga tshoṱhe, ndi tshi rabelela muya mukhethwa, na u humbela thuso ya lufuno ye nda i wana tshivhidzoni tsha Vhukriste.” Ndugiselelo dzenedzi dzi nga ri thusa musi ri tshi khou lwela u wana mbofholowo ya vhukuma. Kha ri vhone nḓila ine dza nga ri thusa ngayo.
SEDZESANI IPFI ḼA MUDZIMU
10. Zwi amba mini u “sedzesa” mulayo wa Mudzimu?
10 Tshiṅwe tshipiḓa tsha bugu ya Yakobo 1:25 tshi vhalea nga heyi nḓila: “Huno ané a sedzesa mulayo wo vuleaho, mulayo u ṋeaho vhathu vhu-ḓi-langi, wonoyo mulayo a si ú litshe . . . Wa u ralo u ḓo shudufhala nga u shuma hawe.” Ipfi ḽa Lugerika ḽo ṱalutshedzelwaho uri “sedzesa” ḽi amba “u livhisa ṱhogomelo kha zwe wa zwi sedza” zwine zwa amba u ita vhuḓidini ho engedzeaho. Vhukuma, arali ri tshi ṱoḓa uri mulayo wa mbofholowo u kwame mihumbulo na mbilu dzashu, ri fanela u guda nga ho dzikaho Bivhili na u elekanya nga thabelo zwine ra zwi guda.—1 Tim. 4:15.
11, 12. (a) Yesu o ombedzela hani ndeme ya u ita uri mafhungo-ngoho a vhe nḓila yashu ya vhutshilo? (b) Samusi zwo sumbedzwa afho nṱha, ndi khombo ifhio ine zwihulu-hulu vhaswa vha fanela u i iledza?
11 Nga hu fanaho, a ro ngo fanela ‘u litsha’ u shumisa Ipfi ḽa Mudzimu, nahone mafhungo-ngoho a fanela u vha nḓila ine ra tshila ngayo. Yesu o vhudza vhaṅwe vhe vha mu tenda maipfi a fanaho na enea, musi a tshi ri: “Arali inwi na dzula ní kha fhungo ḽanga, ndi hone ní vhafunziwa vhanga nga ngoho. Ndi hone ni tshi ḓo ḓivha mafhungo-ngoho, huno mafhungo-ngoho a ḓo ni vhofholola.” (Yoh. 8:31, 32) Iṅwe ndaedzi yo amba uri kha yeneyi ndimana ipfi “ḓivha” ḽi ambela kha u dzhiela nṱha zwine wa zwi ‘ḓivha’ uri ndi zwa ndeme.” Nga zwenezwo, ri “ḓivha” ngoho zwa vhukuma arali ri tshi tshila u tendelana nayo tshoṱhe. Arali ri tshi ita nga u ralo ri nga kona u amba nga ho teaho uri “fhungo ḽa Mudzimu,” ḽi na “maanḓa” kha riṋe, na uri ḽi khou ri thusa u bvela phanḓa ri tshi shandula vhumuthu hashu uri ri kone u edzisa khwine Khotsi ashu wa ṱaḓulu.—1 Vha-Thes. 2:13.
12 Ḓivhudziseni uri, ‘Naa ndi a ḓivha mafhungo-ngoho zwa vhukuma? Naa ndo ita uri mafhungo-ngoho a vhe tshipiḓa tsha vhutshilo hanga? Kana ndi kha ḓi tama dziṅwe “mbofholowo” dza shango?’ Musi a tshi humbula zwe a zwi ita a tshee muswa, wahashu wa tshisadzini we a aluswa nga vhabebi vha Vhakriste o ṅwala uri: “Musi ni tshi alutshela ngohoni, ni a sokou tenda uri Yehova u hone. Fhedzi nṋe a tho ngo vhuya nda ḓiṋea tshifhinga tsha u mu ḓivha zwa vhukuma. A tho ngo vhuya nda guda u vhenga zwine a zwi vhenga. A tho ngo vhuya nda tenda uri zwine nda zwi ita ndi zwa ndeme khae. Nahone a tho ngo vhuya nda guda u rabela khae musi ndi khomboni. Ndo vha ndi tshi fulufhela nṋe muṋe, nahone zwino ndi a zwi ḓivha uri zwo vha zwi vhutsilu ngauri ndo vha ndi sa ḓivhi tshithu.” Zwi takadzaho ndi uri nga murahu wahashu wa tshisadzini o zwi ṱhogomela uri mahumbulele awe o khakhea, nahone a ita tshanduko khulwane. O ita na u thoma u shuma sa muvulanḓila wa tshifhinga tshoṱhe.
MUYA MUKHETHWA U NGA RI VHOFHOLOLA
13. Muya mukhethwa wa Mudzimu u ri vhofholola hani?
13 Kha 2 Vha-Korinta 3:17 ri a vhala: “Hu ná Muya wa Murena ndi hone hu ná vhu-ḓi-langi.” Muya mukhethwa u ita hani uri ri vhe na mbofholowo? U ita uri ri ṱahulele pfaneleo dza ndeme dzine dza ri ṋea mbofholowo, dzi ngaho—“lufuno, dakalo, mulalo, u sa fhela mbilu, vhulenda, vhuthu, lutendo, U vuḓa, [na] u konḓelela.” (Vha-Gal. 5:22, 23) Musi vhathu vha si na dzenedzi pfaneleo, zwihulu-hulu lufuno, vha nga si vhe na mbofholowo ya vhukuma—nahone vhuimo ha shango ṋamusi vhu ṱanziela mbuno yeneyi. Zwi takadzaho ndi uri musi muapostola Paulo o no bula zwenezwi zwiaṋwiwa zwa muya, o dovha a ri: “Zwauralo mulayo a u lwi nazwo’.” Zwenezwi zwi amba mini? Zwi amba uri a hu na mulayo une wa nga thivhela uri zwiaṋwiwa zwa muya wa Mudzimu zwi aluwe. (Vha-Gal. 5:18) Mulayo wo raloho u nga si pfale. Yehova ndi ene ane a ṱoḓa ri tshi ṱahulela dzenedzi pfaneleo dza Vhukriste nga hu sa fheli, na uri hu songo vha na mikano kha nḓila ine ra dzi sumbedza ngayo.
14. Muya wa shango u ita hani uri vhathu vhane vha langiwa ngawo vha vhe dziphuli?
14 Vhane vha langiwa nga muya wa shango vha nga kha ḓi humbula uri vho vhofholowa, ngauri vha livhisa ṱhogomelo kha nyemulo dzavho dza ṋama. (Vhalani 2 Petro 2:18, 19.) Naho zwo ralo, ngoho ndi ya uri a vha zwi ḓivhi uri vha dziphuli dza nyemulo dzavho. Hu fanela u vhewa milayo minzhi-minzhi na ndaela u itela u vha dzivhisa u tovhola nyemulo dzavho na matshilele ane a vha huvhadza. Paulo o ri: “O lugaho mulayo a wo ngo vhetshelwa ene, wo vhetshelwa vha sí na mulayo na vhadzia-u-sa-pfa.” (1 Tim. 1:9, 10) Vha dovha vha vha phuli dza tshivhi, nahone vha ‘ita zwiné ṋama na u ḓi-pfa havho zwa zwi funa.’ (Vha-Ef. 2:1-3) Vhenevho vhathu vha fana na vhusunzi vhune ha fashiwa musi vhu tshi khou momela boḓelo ḽa mutoli. Nga nṱhani ha uri vha langiwa nga nyemulo dzavho, vha ḓiwana vho fashea nga u ṱavhanya.—Yak. 1:14, 15.
U VHOFHOLOLWA TSHIVHIDZONI TSHA VHUKRISTE
15, 16. U ṱanganela hashu na tshivhidzo ndi zwa ndeme hani, nahone ri ḓiphina nga mbofholowo ifhio tshivhidzoni?
15 Musi ni tshi thoma u ṱanganela na tshivhidzo tsha Vhukriste, no vha ni sa khou dzhoina kilabu ya u ḓitakadza. Nṱhani hazwo, no ḓa tshivhidzoni ngauri Yehova ndi ene we a ni kokodza. (Yoh. 6:44) Ndi mini zwe zwa mu sudzulusela u ita nga u ralo? Naa o ni vhona ni muthu o lugaho ane a ofha Mudzimu? Khamusi ni nga kha ḓi ri, “Hai, na luthihi.” Nga zwenezwo, Mudzimu o vhona mini-ha? O vhona mbilu ine ya ḓo ṱanganedza mulayo wawe u vhofhololaho, mbilu ine ya ḓo tendela ṱhuṱhuwedzo yawe ya vhulenda. Tshivhidzoni tsha Vhukriste, Yehova o kanzwa mbilu yaṋu nga u i ṋea zwiḽiwa zwa muya, zwe zwa ni vhofholola kha pfunzo dza vhurereli dza mazwifhi na u tenda zwi si zwone, na nga u ni funza u ṱahulela vhumuthu vhu fanaho na ha Kristo. (Vhalani Vha-Efesa 4:22-24.) Nga nṱhani ha zwenezwi, ni na ndugelo ya u vha muṅwe wa vhathu vhane vha vhidzwa nga ho teaho uri ndi vha “vhu-ḓi-langi” kana uri ndi vha mbofholowo.—Yak. 2:12.
16 Ṱhogomelani hezwi: Musi ni vhukati ha vhathu vhane vha funa Yehova nga mbilu dzavho dzoṱhe, naa ni a ḓipfa ni tshi ofha? Naa ni a ḓiwana ni tshi khou sokou sedza-sedza tshifhinga tshoṱhe nga u sa vhofholowa? Musi ni tshi khou amba na vhaṅwe Holoni ya Muvhuso, naa ni dzula no linda thundu dzaṋu? U fhambana na zwenezwi, ni ḓipfa no tsireledzea nahone no vhofholowa. Naa ni nga ḓipfa nga yeneyo nḓila musi ni huṅwe fhethu? Na khathihi! Zwine zwa takadza ndi uri mbofholowo ine na ḓiphina ngayo vhukati ha vhathu vha Mudzimu zwino ndi ṱhukhu musi i tshi vhambedzwa na ine na ḓo ḓiphina ngayo hu si kale.
“MUSI VHANA VHA MUDZIMU VHA TSHI YA VHUGALANI”
17. Mbofholowo ya vhathu i tshimbidzana hani na “u dzumbululwa ha vharwa vha Mudzimu”?
17 Musi a tshi haseledza mbofholowo ine Yehova a ḓo i ṋea vhashumeli vhawe kha ḽifhasi, Paulo o ṅwala uri: “Na hone zwivhumbwa zwo lila zwi tshi ṱulutshelwa u dzumbululwa ha vharwa vha Mudzimu. Ngauri zwivhumbwa u ṱavhanya u ṱahala hazwo hu a zwi lemela, a zwi hu funi; zwo itwa nge ha vha na o zwi lemedzisaho. Hone zwi na fulufhedzo ḽa uri zwi ḓo rulwa. Ngauri iṱali na zwone zwivhumbwa zwi tshi ḓo vhofhololwa, zwa bva kha vhupuli ha u pfi zwi ḓo sina; zwa vhó ḓi-langa-vho, musi vhana vha Mudzimu vha tshi ya vhugalani.” (Vha-Roma 8:19-21) Musi hu tshi ambwa nga “zwivhumbwa,” hu ambelwa kha vhathu vha re na fulufhelo ḽa u tshila kha ḽifhasi, vhane vha ḓo vhuyelwa musi hu tshi “dzumbululwa” vharwa vha Mudzimu vho ḓodzwaho nga muya. U dzumbululwa honoho hu ḓo thoma musi vhenevho “vharwa” vho no vuswaho vhafuni vha re ngei ṱaḓulu vha tshi ṱanganela na Kristo kha u kunakisa ḽifhasi, u fhelisa vhuvhi, khathihi na u vhulunga vha “gogo ḽihulu” uri vha dzhene shangoni ḽiswa.—Ndzumb. 7:9, 14.
18. Vhathu vhane vha thetshelesa vha ḓo vhofhololwa hani, nahone mafheleloni vha ḓo ḓiphina nga mbofholowo ifhio?
18 Vhathu vho rengululwaho vha ḓo tshenzhela mbofholowo ntswa—ya u vhofhololwa kha ṱhuṱhuwedzo yoṱhe ya Sathane na madimoni awe. (Ndzumb. 20:1-3) I ḓo vha mbofholowo khulwane lungafhani yeneyo! Nga murahu, khosi dza 144 000 dzine dza ḓo vhusa na Kristo, dzi ḓo bvela phanḓa dzi tshi vhofholola vhathu nga zwiṱuku nga zwiṱuku dzi tshi shumisa mbuyelo dza tshiṱhavhelo tsha Kristo tshi rengululaho, u swika musi tshivhi na u sa fhelela zwe zwa ḓiswa nga Adamu zwi tshi fheliswa tshoṱhe. (Ndzumb. 5:9, 10) Vhathu vhane vha ḓo fulufhedzea na musi vha tshi lingwa, vha ḓo vhofhololwa tshoṱhe samusi i yone ndivho ya Yehova u bva mathomoni—“musi vhana vha Mudzimu vha tshi ya vhugalani.” Humbulani nga ha enea mafhungo. Ni nga si tsha kundelwa u ita zwo lugaho phanḓa ha Yehova, nga nṱhani ha uri muvhili waṋu na muhumbulo waṋu zwi ḓo vha zwo fhelela nahone vhumuthu haṋu vhu ḓo vha ho no shanduka tshoṱhe ha fana na ha Mudzimu.
19. Ndi mini zwine ra fanela u bvela phanḓa ri tshi zwi ita musalauno, u itela uri ri dzule nḓilani ya mbofholowo ya vhukuma?
19 Naa ni a lavhelela tshifhinga tsha “musi vhana vha Mudzimu vha tshi ya vhugalani”? Arali ni tshi tshi lavhelela, tendelani muhumbulo waṋu na mbilu yaṋu zwi tshi bvela phanḓa zwi tshi ṱuṱuwedzwa nga “mulayo wo vuleaho” kana wo fhelelaho “u ṋeaho vhathu vhu-ḓi-langi.” Ni fanela u fhisetshela u guda Maṅwalo. Itani uri mafhungo-ngoho a vhe tshipiḓa tsha vhutshilo haṋu. Rabelelani muya mukhethwa. Shumisani nga vhuḓalo tshivhidzo tsha Vhukriste na zwiḽiwa zwa muya zwine Yehova a ri ṋea zwone. Ni songo tendela Sathane a tshi ni fhura, samusi o fhura Eva, we a humbula uri nḓila dza Mudzimu dzi a ri konḓisela. Diabolo o thanya nga maanḓa. Fhedzi samusi ri tshi ḓo zwi vhona theroni i tevhelaho, a ro ngo fanela u “kanganyedzwa nga Sathane, ngauri uyo mihumbulo yawe a si uri a ri i ḓivhi.”—2 Vha-Kor. 2:11.
[Mbudziso Dza Pfunzo]
[Zwifanyiso kha siaṱari 9]
Naa ndi kha ḓi tama dziṅwe “mbofholowo” dza shango?
[Zwifanyiso kha siaṱari 9]
Naa ndo ita uri mafhungo-ngoho a vhe tshipiḓa tsha vhutshilo hanga?
