Nga wonoyo ṅwaha nga February, vhavulanḓila vha 122 vho swika ngei South Lansing, New York, u itela u ya kha kilasi ya vhu-17 ya Tshikolo tsha Gilead. Vhenevha vhaṱhannga vhe vha vha vha tshi ḓo vha vharumiwa ndi Lowell Turner, William (Bill) Kasten, Richard Kelsey, na Ramon Templeton. Lowell na Bill, vha bva ngei Michigan, Richard u bva Iowa, ngeno Ramon a tshi bva California, nahone nga u ṱavhanya vho mbo ḓi vha khonani dzavhuḓi.

Nga murahu ha miṅwedzi i ṱoḓaho u vha miṱanu, muṅwe na muṅwe o vha o takala musi hu tshi ḓivhadzwa uri Wahashu Nathan Knorr a bvaho ngei ofisini khulwane u ḓo ḓa u amba na vhagudiswa. Vhenevha vhahashu vhaṋa, vho amba uri vha tama u shuma vhoṱhe shangoni ḽithihi arali zwi tshi konadzea. Naa vho vha vha tshi khou ḓo ḓivhadzwa uri vho avhelwa u yo vha vharumiwa shangoni ḽifhio? Ee, zwo tou ralo!

Musi Wahashu Knorr, a tshi khou haseledza na kilasi yoṱhe, o mbo ḓi thoma u ḓivhadza uri vhagudiswa vha ḓo avhelwa u yo shuma shangoni ḽifhio. Vhathu vha u thoma u vhidzwa uri vha ḓe pulatifomoni ndi vhenevho vhahashu vhaṋa vhe vha vha vho tshuwa vhukuma fhedzi vho takala ngauri vha ḓo avhelwa shangoni ḽithihi! Fhedzi vho vha vha tshi ḓo avhelwa ngafhi? Vhaṅwe vhagudiswa vho mangala vhukuma nahone vha vhanda zwanḓa musi vha tshi pfa uri vha ḓo rumelwa ngei Dzheremane.

Ṱhanzi dza Yehova shangoni ḽoṱhe dzo vha dzi tshi dzhiela nṱha u fulufhedzea ha Ṱhanzi dza ngei Dzheremane u thoma nga 1933 u ya phanḓa nga tshifhinga tsha musi hu tshi khou vhusa Hitler. Vhagudiswa vhanzhi vho vha vha tshi humbula nga ha tshifhinga tshee vha lugiselela zwiambaro na zwiṅwe zwithu zwi bvaho kha dzangano ḽa CARE (Cooperative for American Remittances to Europe) zwe zwa vha zwi tshi ḓo rumelwa vhahashu vha re ngei Yuropa nga murahu ha Nndwa ya Shango ya Vhuvhili. Vhathu vha Mudzimu ngei Dzheremane vho vha tsumbo ya u vha na lutendo lu swayeaho, u ḓiimisela, tshivhindi, na u fulufhela Yehova. Lowell o ri o takalela uri: ‘Zwino ri ḓo kona u ḓivha khwine vhenevha vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini vha funwaho.’ Ndi ngazwo vhoṱhe vho vha vho takala vhukuma musi vha tshi rwela luṱingo miṱa yavho na dzikhonani u itela u vha vhudza enea mafhungo!

Nga ḽa 27 July 1951, tshikepe tsha malasha tshine tsha pfi Homeland tsho takuwa vhuimazwikepe hatsho mulamboni wa East River ngei New York, nahone dzenedzi khonani nṋa dzo vha dzi lwendoni lwa maḓuvha a 11 lwa  u ya Dzheremane. Wahashu Albert Schroeder, muṅwe wa vhagudisi vha ngei Gilead, we nga murahu a vha muraḓo wa Tshigwada tshi Langaho, o vha o vha gudisa maipfi a si gathi a Ludzheremane. Zwa zwino, vho vha vhe tshikepeni tshenetsho na Vhadzheremane, nahone khamusi vho vha vha tshi humbula uri vha ḓo guda maipfi o engedzeaho. Fhedzi zwi vhonala u nga vhaṋameli vho vha vha tshi amba Ludzheremane lu sa fani. Zwenezwo zwo ita uri vha ḓaḓe vhukuma!

Vhahashu vho fheleledza vho swika Harmburg, ngei Dzheremane nga ḽa 7 August, nga Ḽavhuvhili nga matsheloni, nahone vho vha vho konḓelela u lwala ha lwanzheni. Hoṱhe-hoṱhe he vha hu vhona, zwo vha zwi tshi vhonala uri nndwa ye ya fhela miṅwahani ya rathi nga phanḓa yo tshinyadza vhukuma. Zwe vha zwi vhona a zwo ngo vha takadza, nahone vho mbo ḓi ṋamela tshidimela tsha vhusiku tshine tsha ḓo vha isa ofisini ya davhi i re ngei Wiesbaden.

Nga matsheloni-tsheloni nga Ḽavhuraru, Ṱhanzi ya u thoma ye vha i vhona henefho Dzheremane ndi Hans, we a vha a tshi tou pfala uri ndi Mudzheremane. Hans o vha dzhia tshiṱitshini tsha tshidimela a vha isa Bethele, he a vha sia na wahashu wa tshisadzini wa mulala a re na lutendo lwo khwaṱhaho, fhedzi we a vha a sa koni u amba Luisimane. Naho zwo ralo, onoyo wahashu o humbula uri nga nṱhani ha uri a vha pfani nga luambo, ndi khwine a tshi ambela nṱha u itela uri vha mu pfesese. Fhedzi naho o vha a tshi khou ambela nṱha, vho vha vha sa khou pfana na luthihi. Mafheleloni Wahashu Erich Frost, we a vha e mulavhelesi wa davhi, o ḓa a vha lumelisa zwavhuḓi nga Luisimane. Zwithu zwo vha zwi tshi khou vha khwine.

Mafheleloni a August, vhenevha vhahashu vhaṋa vho ya guvhanganoni ḽavho ḽa u thoma nga Ludzheremane ḽi re na tshiṱoho tshine tsha ri “Clean Worship,” (Vhurabeli ho Kunaho) ḽe ḽa farelwa ngei Frankfurt am Main. Ho vha na vhathu vha 47 432, ha lovhedzwa vhathu vha 2 373, nahone u lovhedzwa ha vhathu vhangafho zwo vusulusa u fhisea ha vhahashu vha vharumiwa uri vha ye u huwelela. Fhedzi nga murahu ha maḓuvha a si gathi, Wahashu Knorr o vha vhudza uri vho avhelwa u dzula Bethele na u shuma henefho.

Nga nṱhani ha uri Ramon o vha a tshi khou ṱoḓa nga maanḓa u ita mushumo wa vhurumiwa, o vhuya a hana musi a tshi ṋewa ndugelo ya u ya u shuma Bethele ya ngei United States. Richard na Bill vho vha vha sa athu vhuya vha humbula nga ha u vha tshumeloni ya Bethele. Fhedzi nga nṱhani ha uri vho vha vho takala tshumeloni  yavho, vho vha na vhungoho ha uri Yehova u a ḓivha khwine tshifhinga tshoṱhe. Ndi vhuṱali vhukuma u tevhela vhulivhisi hawe nṱhani ha u ṱoḓa u ita zwine zwa ri takadza! Muthu ane a guda ngudo yeneyo u takalela u shumela Yehova huṅwe na huṅwe na kha mushumo muṅwe na muṅwe une a ṋewa wone.

Vhanzhi kha muṱa wa Bethele ya Dzheremane vho vha vho takala vhukuma uri hu na Vhaamerika vhukati havho vhane vha ḓo thoma u amba navho nga Luisimane. Fhedzi nga ḽiṅwe ḓuvha musi vhe zwiḽiwani, vho vhudzwa maṅwe mafhungo a akhamadzaho. Wahashu Frost, o amba nga Ludzheremane nga nḓila yawe yo ḓoweleaho ya u fhisea, fhedzi zwa vhonala u nga u khou amba nga mafhungo a ndeme. Vhathu vhanzhi vha muṱa wa Bethele vho vha vho fhumula vho livhisa ṱhogomelo kha zwiḽiwa zwavho. Vhenevha vhahashu vhaṋa, naho vho vha vha sa pfesesi zwine zwa khou ambiwa, vho mbo ḓi zwi ṱhogomela uri zwine zwa khou ambiwa zwi malugana navho. Nga zwenezwo, musi Wahashu a tshi ambela nṱha a ri “VERBOTEN!” (“A ro ngo tendelwa!”) nahone a dovholola a tshi khou ombedzela nga u ambela nṱha, vho ḓipfa vha songo vhofholowa. Vho ḓivhudzisa uri vho ita mini zwe zwa ita uri a sinyuwe nga yeneyo nḓila?

Musi vha tshi fhedza u ḽa, vhoṱhe vho gidimela rumuni dzavho. Nga murahu, muṅwe wahashu o vha ṱalutshedza a ri: “U itela uri ni kone u ri thusa, ni fanela u kona u amba Ludzheremane. Ndi ngazwo, Wahashu Frost o amba uri a ro ngo tendelwa u amba na vhoiwe Luisimane u swika musi ni tshi vho kona u amba Ludzheremane.”

Muṱa wa Bethele wo thetshelesa nga u ṱavhanya. Zwenezwi zwo thusa vhukuma vhenevha vhahashu vhaṋa u guda Ludzheremane khathihi na u vha gudisa uri ndayo ine ya ṋewa nga wahashu a re na lufuno i a ri vhuyedza, naho i tshi nga vhonala i tshi konḓa. Nyeletshedzo ya Wahashu Frost yo sumbedza uri u na dzangalelo kha ndangulo ya Yehova na uri u funa vhahawe. * Ndi ngazwo vhenevha vhahashu vhaṋa vho vha vha tshi mu funa vhukuma!

Ri guda zwinzhi kha khonani dzine dza ofha Yehova, nahone zwenezwo zwi ri thusa u vha khonani dzavhuḓi dza Yehova. Kha vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini vhanzhi-vhanzhi vha ngei Dzheremane vha fulufhedzeaho—vhenevha vhahashu vhaṋa vho guda zwinzhi khavho, fhedzi na vhone hu na zwe vha gudisana zwone. Richard o ṱalutshedza uri: “Lowell o vha a tshi ḓivhanyana Ludzheremane, fhedzi riṋe vhaṅwe lwo vha lu tshi khou ri konḓela. Samusi o vha e ene muhulwane kha riṋe roṱhe, o mbo ḓi vha ene ane a ri thusa nga luambo na ane a ranga phanḓa tshigwada tshashu.”  Ramon u humbula uri: “Ndo vha ndo takala vhukuma musi wahashu wa ngei Switzerland a tshi tenda uri ri shumise nnḓu yawe musi ri tshi ya vhuaweloni nga murahu ha musi ro no fhedza ṅwaha ri Dzheremane! Fhedzi ndo vha ndi songo zwi ṱhogomela uri Lowell o vha a tshi ḓo ṱoḓa ri tshi ita mini. O kombetshedza uri ri vhale ndimana ya ḓuvha nga Ludzeramane matsheloni maṅwe na maṅwe! O kombetshedza uri ri fanela u vhala ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe musi ri henefho vhuaweloni. Fhedzi ro guda ngudo ya ndeme ya uri ni fanela u tevhela vhulivhisi ha vhane vha ni funa, naho ni sa tendelani navho tshifhinga tshoṱhe. U vha na enea mavhonele zwo ri vhuyedza vhukuma miṅwahani yeneyi yoṱhe nahone zwo ita uri zwi leluwe u tevhela vhulivhisi ha lwa ṱaḓulu.”

Dzenedzi khonani nṋa dzo dovha dza guda u ṱhonifha vhukoni ha muṅwe na muṅwe wavho, u tendelana na zwi re kha Vha-Filipi 2:3 ine ya ri: “Tshaṋu hu vhe u ḓi-ṱukufhadza, kha u hulisana muṅwe a fhire muṅwe.” Vhaṅwe vhararu vho vha vha tshi anzela u hulisa Bill, nga u mu ṋea mishumo yoṱhe ye vha tendelana ngayo uri ndi ene ane a nga i ita khwine. Lowell o ri: “Musi hu tshi vha na vhukando vhune ha fanela u dzhiiwa malugana na mafhungo a konḓaho a si avhuḓi, ro vha ri tshi ya kha Bill. O vha e na vhutsila ha u kona u dzudzanya mafhungo a si avhuḓi nga nḓila ine roṱhe ra fhedza ri tshi khou tendelana uri ri fanela u ita nga u ralo, naho ro vha ri si na tshivhindi kana vhukoni ha u zwi ita.”

Muṅwe na muṅwe wa vhenevho vhahashu vhaṋa o ita phetho ya u vhinga. Vhukonani havho ho vha ho thewa kha u funa havho Yehova na vhuḓinda ha tshifhinga tsho ḓalaho, nahone zwenezwo zwo ita uri vha ṱoḓe vhafarisi vhane vha dzhia Yehova sa ane a ḓa u thoma vhutshiloni havho. Tshumelo ya tshifhinga tsho ḓalaho yo vha gudisa uri u ṋea zwi a vhuyedza u fhira u ṋewa, na uri zwine zwa fanela u ḓa u thoma vhutshiloni ndi Muvhuso wa Mudzimu u fhira zwine zwa funwa nga vhone vhaṋe. Vho khetha u vhinga vhahashu vha tshisadzini vha re tshumeloni ya tshifhinga tsho ḓalaho. Ho vha na mbingano nṋa dzi takadzaho.

U itela uri vhukonani kana mbingano i vhe ya tshoṱhe, Yehova u fanela u vha wa ndeme kha vhushaka honoho. (Muh. 4:12) Naho Bill na Ramon vho no lovhelwa nga vhafarisi vhavho, vhoṱhe vho tshenzhela dakalo ḽa u vha na mufumakadzi ane a vha tikedza na a fulufhedzeaho. Lowell na Richard vha bvela phanḓa vha tshi ḓiphina nga yeneyo thikedzo, nahone Bill, we a dovha a vhinga, o ita phetho ya vhuṱali ya u khetha mufarisi a re tshumeloni u itela uri a songo litsha tshumelo ya tshifhinga tsho ḓalaho.

Nga murahu ha miṅwaha minzhi, vho fheleledza vho avhelwa fhethu ho fhamba-fhambanaho—Dzheremane, Austria, Luxembourg, Canada, na United States. Nga nṱhani ha zwenezwo, dzenedzo khonani nṋa a dzo ngo tsha kona u fhedza tshifhinga dzoṱhe nga nḓila ine dza nga funa ngayo. Vha a davhidzana tshifhinga tshoṱhe naho vhe kule na kule, nahone vha takala vhoṱhe na u lila vhoṱhe. (Vha-Roma 12:15) Khonani dzo raloho dzi fanela u dzhielwa nṱha vhukuma. Ndi zwifhiwa zwa ndeme zwi bvaho ha Yehova. (Mir. 17:17) Shangoni ṋamusi khonani dza vhukuma a dzi anzeli u wanala. Fhedzi Mukriste wa ngoho muṅwe na muṅwe a nga vha na khonani nnzhi dza vhukuma. Sa Ṱhanzi dza Yehova, ri ḓiphina nga vhukonani na vhatendi nga riṋe shangoni ḽoṱhe, nahone zwa ndeme vhukuma ndi uri Yehova Mudzimu na Yesu Kristo ndi khonani dzashu.

 Ndi ngoho uri nga zwiṅwe zwifhinga dzenedzi khonani dzo vha dzi tshi vha na vhuleme vhutshiloni, samusi zwi tshi itea kha riṋe roṱhe—vhuleme vhu nga vha hone nga nṱhani ha u lovhelwa nga mufarisi, mutsiko wa u konḓelela vhulwadze vhuhulwane, u vhilaela nga nṱhani ha u ṱhogomela vhabebi vha vhalala, khaedu dza u alusa vhana musi ri tshumeloni ya tshifhinga tsho ḓalaho, u tshuwa musi ri tshi ṋewa miṅwe mishumo ya lwa ṱaḓulu, na khaedu dzine dza ḓiswa nga vhulala. Fhedzi vha a zwi ḓivha uri khonani dzavho—dzi re tsini na dzi re kule—dzi thusa vhathu vhane vha funa Yehova uri vha kone u sedzana nga hu bvelelaho na khaedu iṅwe na iṅwe.

Zwi takadza lungafhani u ḓivha uri vhenevha vhaṱhannga vho ḓiṋekedza kha Yehova vhuṱukuni havho. Lowell o vha e na miṅwaha ya 18, Ramon e na 12, Bill e na 11, nahone Richard e na 10. Nahone musi vhe na miṅwaha i re vhukati ha 17 na 21, vhoṱhe vho dzhenela tshumelo ya tshifhinga tsho ḓalaho. Vho ita zwe Muhuweleli 12:1 ya vha ṱuṱuwedza zwone musi i tshi ri: “U songo hangwa Muvhumbi wau misi Ú tshee muswa.”

Arali ni muswa wa Mukriste wa tshinnani, ṱanganedzani u rambiwa nga Yehova uri ni dzhenele tshumelo ya tshifhinga tsho ḓalaho, arali zwi tshi konadzea uri ni i dzhenele. Nga zwenezwo, u fana na zwe zwa itea kha vhenevha vhahashu vhaṋa, nga nṱhani ha uri Yehova u na tshilidzi tshihulwane, na inwi ni nga tshenzhela dakalo—ḽa u shuma sa mulavhelesi wa ḽiisela, tshiṱiriki, kana u dalela madavhi; u shuma Bethele, u katela na kha Komiti ya Davhi; u vha mugudisi tshikoloni tsha Vhuḓinḓa ha Muvhuso na tsha Tshumelo ya Vhavulanḓila; u ṋekedza dzinyambo miṱanganoni mihulwane na miṱuku. Vhenevha vhahashu vhaṋa vho takala vhukuma nga u ḓivha uri hu na vhathu vhanzhi vhe vha vhuyelwa nga nṱhani ha mushumo wavho! Zwoṱhe zwo konadzeaho nga nṱhani ha uri vho ṱanganedza u rambiwa nga Yehova uri vha mu shumele nga mbilu yoṱhe.—Vha-Kol. 3:23.

Ṋamusi, Lowell, Richard, na Ramon vho dovha hafhu vha avhelwa u shuma fhethu huthihi ofisini ya davhi ngei Selters, Dzheremane. Zwi a ṱungufhadza uri Bill o lovha nga 2010 musi a tshi khou shuma sa muvulanḓila o khetheaho ngei United States. Roṱhe ro vha ro no fhedza miṅwaha i ṱoḓaho u vha 60 ri dzikhonani, nahone zwo ri pfisa vhuṱungu vhuhulwane musi Bill a tshi lovha. Fhedzi Mudzimu washu Yehova, ha nga ḓo vhuya a hangwa khonani dzawe. Ri nga vha na vhungoho ha uri Muvhusoni wawe, vhukonani hoṱhe ha Vhukriste he ha thithiswa lwa tshifhinganyana nga lufu, vhu ḓo vusuluswa.

Nga phanḓanyana ha u fa hawe, Bill o ṅwala uri: “Kha miṅwaha yoṱhe ya 60 ye ra i fhedza ri dzikhonani, a thi humbuli zwithu zwi sa takadzi. Vhushaka hashu ho dzula ho khethea vhukuma kha nṋe.” Khonani dzawe tharu dzo ri: “Ndi hone vhukonani hashu vhu tshi khou thoma” nahone vho amba eneo maipfi vha tshi khou lavhelela uri vha ḓo bvela phanḓa na vhukonani havho na shangoni ḽiswa.