1. Ndi dzifhio thaidzo dze dza waniwa nga Nehemia musi a tshi humela Yerusalema? (Sedzani tshifanyiso tsha u thoma.)

VHADZULAPO vha Yerusalema vha khou amba. Mutsinda a ḓivhiwaho nga vhuvhi u dzula kamarani ya thembele. Vhalevi a vha tsha ita mushumo wavho. Nṱhani ha u ranga phanḓa kha vhurabeli, vhahulwane vha khou ita zwa mabindu nga ḓuvha ḽa Sabatha. Vhaisiraele vhanzhi vha khou vhinga vhathu vha si Vhayuda. Dzenedzi ndi dziṅwe dza thaidzo dze dza waniwa nga Nehemia musi a tshi humela Yerusalema nga murahu ha 443 B.C.E.—Neh. 13:6.

2. Vhaisiraele vho vha hani lushaka lwo khethwaho?

² Lushaka lwa Isiraele lwo vha lwo ḓiṋekedza kha Mudzimu. Nga 1513 B.C.E., Vhaisiraele vho vha vho ḓiimisela u ita zwi funwaho nga Yehova. Vha ri: “Zwoṱhe zwe Yehova a amba ri ḓo zwi ita.” (Ek. 24:3) Nga zwenezwo, Mudzimu o vha ita vhakhethwa, kana u vha khetha uri vha vhe vhathu vhawe vho nangwaho. Zwenezwo zwo vha ndugelo khulwane lungafhani! Nga murahu ha miṅwaha ya 40, Mushe o vha humbudza uri: “Ni lushaka lukhethwa lwa Yehova Mudzimu waṋu. Yehova Mudzimu waṋu o ni nanga kha tshakha dzoṱhe dza shango uri ni vhe vhathu vhawe vhukuma.”—Doit. 7:6.

3. Ndi vhuimo vhufhio ha muya he Vhayuda vha vha vhe khaho musi Nehemia a tshi swika Yerusalema lwa vhuvhili?

³ Zwi ṱungufhadzaho ndi uri u fhisea ha u thoma ha Vhaisiraele nga ha u vha lushaka lukhethwa a ho ngo dzhia tshifhinga. Naho ho vha hu na vhathu vhane vha shumela Mudzimu, Vhayuda nga u tou angaredza vho vha vha tshi anzela u vhilaela vhukuma nga ha u vha vhakhethwa, kana u ḓikumedza, u fhira u ita zwine Mudzimu a zwi funa. Nga tshifhinga tshee Nehemia a swika ngatsho lwa vhuvhili Yerusalema, ho vha ho no fhira miṅwaha i ṱoḓaho u vha ya ḓana u bva tshee masalela a fulufhedzeaho a humela Babele u vusulusa vhurabeli ha ngoho. Zwiṅwe hafhu, u fhisetshela ha lwonolo lushaka zwithu zwa muya ho mbo ḓi fhela.

4. Ri ḓo ṱolisisa zwithu zwifhio zwine zwa ḓo ri thusa u dzula ri vhathu vhakhethwa?

⁴ U fana na Vhaisiraele, Ṱhanzi dza Yehova ṋamusi vho  itwa vhakhethwa nga Mudzimu. Vhakriste vho ḓodzwaho na vha “gogo ḽihulu” ndi vhakhethwa, nahone vha ita mishumo yo khetheaho. (Nzumb. 7:9, 14, 15; 1 Vhakor. 6:11) A hu na na muthihi kha riṋe ane a ṱoḓa u xelelwa nga vhuimo ha u vha mukhethwa phanḓa ha Mudzimu samusi na Vhaisiraele vho ita nga u ralo. Ndi mini zwine zwa ḓo ri thusa u thivhela zwenezwi uri zwi si itee uri ri dzule ri vhakhethwa nahone ri na mushumo tshumeloni ya Yehova? Kha ino thero, ri ḓo ṱolisisa zwithu zwiṋa zwe zwa ombedzelwa kha Nehemia ndima 13: (1) U iledza u vha na khonani mmbi; (2) u tikedza ndugiselelo dza lwa ṱaḓulu; (3) u vhea zwithu zwa muya u thoma; na (4) u tsireledza u vha haṋu Mukriste. Zwino kha ri ṱolisise mbuno iṅwe na iṅwe.

⁵ Vhalani Nehemia 13:4-9. Ro tangwa nga ṱhuṱhuwedzo mmbi, ngauralo a zwo ngo ri lelutshela u dzula ri vhakhethwa. Ṱhogomelani Eliasibi na Tobiya. Eliasibi o vha e tshifhe muhulwane, nahone Tobiya khamusi o vha e Muamoni a tshi shumela khosi ya Peresia. Tobiya na khonani dzawe vho hanedza vhuḓidini ha Nehemia ha u fhaṱulula mbondo dza Yerusalema. (Neh. 2:10) Vhaamoni vho vha vho dzivhiswa u ya thembeleni. (Doit. 23:3) Ngauralo, ndi ngani tshifhe muhulu o ṋea munna ane a nga Tobiya vhudzulo holoni ya u ḽela thembeleni?

5, 6. Eliasibi na Tobiya vho vha vhe vhonnyi, nahone ndi ngani Eliasibi o ḓikonanya na Tobiya?

⁶ Tobiya o vha na vhukonani ha tsini na Eliasibi. Tobiya na murwa wawe Yohanani vho vhinga vhafumakadzi vha Vhayuda, nahone Vhayuda vhanzhi vho vha vha tshi amba nga maanḓa nga ha Tobiya. (Neh. 6:17-19) Muṅwe wa vhaḓuhulu vha Eliasibi o vha o vhinga ṅwananyana wa Sanebalati, muvhusi wa Samaria, we a vha e muṅwe wa khonani dza tsini dza Tobiya. (Neh. 13:28) Honoho vhushaka vhu nga ṱalusa uri ndi ngani Tshifhe Muhulu Eliasibi o tendela muthu a si mutendi na mupikisi a tshi mu ṱuṱuwedza. Fhedzi Nehemia o sumbedza uri u a fulufhedzea kha Yehova musi a tshi laṱela thundu dza Tobiya nnḓa ha holo ya u ḽela.

7. Vhahulwane na vhaṅwe vha iledza hani u sa vha vhakhethwa phanḓa ha Yehova?

⁷ Sa vhathu vho ḓiṋekedzaho kha Mudzimu, tshifhinga tshoṱhe ri fanela u fulufhela Yehova u thoma. Arali ra sa farelela kha zwilinganyo zwawe zwo lugaho, ri nga si vhe vhakhethwa phanḓa hawe. Ri songo tendela muṱa washu u tshi ri ita uri ri si farelele kha maitele a Bivhili. Vhahulwane vha Vhakriste vha livhiswa nga mahumbulele a Yehova, hu si nga mavhonele kana maḓipfele avho. (1 Tim. 5:21) Vhahulwane vha iledza u ita naho tshi tshini tshine tsha nga vha ita uri vha si vhe na vhushaka havhuḓi na Mudzimu.—1 Tim. 2:8.

8. Vhashumeli vha Yehova vho ḓiṋekedzaho vha fanela u humbula mini musi zwi tshi ḓa kha khonani dzavho?

⁸ Ri ita zwavhuḓi musi ri tshi humbula uri “vhukonani vhu si havhuḓi vhu tshinya vhuḓifari havhuḓi.” (1 Vhakor. 15:33) Vhaṅwe vha mashaka ashu vha nga vha na ṱhuṱhuwedzo i si yavhuḓi vhutshiloni hashu. Eliasibi o vhetshela vhathu tsumbo yavhuḓi nga u tikedza Nehemia nga vhuḓalo kha u fhaṱulula mbondo dza Yerusalema. (Neh. 3:1) Nga u ya ha tshifhinga, ṱhuṱhuwedzo i si yavhuḓi ya Tobiya na vhaṅwe yo itisa Eliasibi zwithu zwi si zwavhuḓi nahone zwenezwo zwa mu ita uri a si vhe mukhethwa phanḓa ha Yehova. Vhukonani havhuḓi vhu ri ṱuṱuwedza u ita mishumo ya Vhukriste i vhuyedzaho, i ngaho u vhala Bivhili, u ya miṱanganoni ya Vhukriste, na u ṱanganela tshumeloni ya tsimu. Miraḓo ya muṱa ine ya ri ṱuṱuwedza u ita zwo lugaho i a funwa na u dzhielwa nṱha.

9. Ndi ngani nzudzanyo ya thembele yo thithiswa, nahone Nehemia o vhona mulandu vhafhio kha zwenezwi?

⁹ Vhalani Nehemia 13:10-13. Zwi vhonala u nga u ṋeela thembeleni zwo vha zwo no ima nga tshifhinga tshee Nehemia a vhuya ngatsho  Yerusalema. Samusi vho vha vha sa khou wana thikhedzo, Vhalevi vho litsha u ita mishumo yavho nahone vha ya u shuma masimu avho. Nehemia o vhona mulandu vhahulwane kha zwe vha ita. Zwi vhonala u nga vho vha vha sa khou ita mishumo yavho. Khamusi vho vha vha sa khou dzhia tshafumi kha vhathu kana vho vha vha sa khou vha rumela thembeleni samusi vho vha vho ṋewa mushumo wonoyo. (Neh. 12:44) Nga zwenezwo, Nehemia o dzhia vhukando ha uri tshafumi tshi kuvhanganywe. O vhea vhanna vha fulufhedzeaho uri vha lavhelese thundu i re thembeleni na zwine zwa ḓo kuvhanganywa tshifhingani tshi ḓaho.

10, 11. Ndi ndugelo ifhio ine vhathu vha Mudzimu vha vha nayo kha u tikedza vhurabeli ha ngoho?

¹⁰ Naa hu na zwine ra nga guda kha zwenezwi? Ee, ri khou humbudzwa uri ri na ndugelo ya u hulisa Yehova nga zwithu zwashu zwa ndeme. (Mir. 3:9) Musi ri tshi bvisa miṋeelo u tikedza mushumo wawe, ri vha ri tshi khou ṋea Yehova zwine zwa vha zwawe. (1 Koron. 29:14-16) Ri nga humbula uri a ri na zwinzhi zwine ra nga zwi ṋea, fhedzi arali lwonolwo lutamo lu hone, roṱhe ri nga shela mulenzhe.—2 Vhakor. 8:12.

¹¹ Lwa miṅwaha minzhi, muṅwe muṱa muhulwane wo ramba vhavhingani vha vhavulanḓila vho khetheaho uri vha ḓe vha ḽe navho zwiḽiwa luthihi nga vhege. Naho muṱa wonoyo u na vhana vha malo, mme wa henefho muṱani o vha a tshi dzulela u ri, “U engedza nga phulethi mbili a si tshithu.” U ḽa zwiḽiwa vhege iṅwe na iṅwe zwi nga vhonala zwi si tshithu, fhedzi vhenevho vhavhingani vha vhavulanḓila vho zwi livhuha vhukuma! Vho dovha vha vha phaṱhutshedzo khulwane kha wonoyo muṱa. Maipfi a ṱuṱuwedzaho na tshenzhelo ye vha ṱangana nayo zwo thusa u ṱuṱuwedza vhana u ita mvelaphanḓa ya lwa muya. Nga murahu ha zwenezwo, vhoṱhe vho dzhenela tshumelo ya tshifhinga tsho ḓalaho.

12. Ndi tsumbo ifhio yo vhewaho nga vhahulwane vho vhewaho tshivhidzoni?

¹² Zwiṅwe zwine ra zwi guda ndi hezwi: U fana na Nehemia, ṋamusi vhanna vho ṋewaho vhuḓifhinduleli vha ranga phanḓa kha u tikedza ndugiselelo dza lwa ṱaḓulu. Vhaṅwe tshivhidzoni vha a vhuyelwa nga tsumbo yavho. Kha zwenezwo, na vhahulwane vha edzisa muapostola Paulo. O tikedza vhurabeli ha ngoho nahone a ṋea vhulivhisi vhu thusaho. Sa tsumbo, o ṋea nyeletshedzo dzi shumaho nga ha nḓila ine miṋeelo ya nga bviswa ngayo.—1 Vhakor. 16:1-3; 2 Vhakor. 9:5-7.

13. Vhaṅwe vha Vhayuda vho vha vha sa khou ṱhonifha Sabatha nga nḓila-ḓe?

¹³ Vhalani Nehemia 13:15-21. Arali ra dzula ro farakanea nga zwithu zwi vhonalaho, ri nga xelelwa nga vhushaka hashu na Yehova.  U ya nga Ekisodo 31:13, Sabatha ya vhege iṅwe na iṅwe yo vha i ya u humbudza Vhaisiraele uri vho vha vhe vhathu vhakhethwa. Ḓuvha ḽa Sabatha ḽo vha ḽo vhetshelwa thungo u itela vhurabeli ha muṱa, u rabela na u elekanya nga Mulayo wa Mudzimu. Kha vhathu vha misini ya Nehemia, Sabatha ḽo vha ḽi ḓuvha ḽo ḓoweleaho. Vhurabeli ho vha ho vhetshelwa thungo. A tshi vhona zwe zwa vha zwi tshi khou itea, Nehemia o vala gethe nga madekwana nga ḓuvha ḽa vhurathi musi hu sa athu vha Sabatha, a pandela vhavhambadzi vha vhatsinda.

14, 15. (a) Ndi zwifhio zwine zwa nga itea arali ra sa vhea mikano kha madzangalelo a zwa vhuvhambadzi? (b) Ri nga dzhena hani vhuaweloni ha Mudzimu?

¹⁴ Ri guda mini kha tsumbo ya Nehemia? Iṅwe ngudo ndi ya uri ri fanela u vhea mikano kha madzangalelo a zwa vhuvhambadzi. Arali ra sa ita nga u ralo, ri nga thithisea nga hu leluwaho—kana ra si tsha vha na lufuno lu fanaho—zwihuluhulu arali ri tshi takalela mushumo washu wa u ḓitshidza. Humbulani nga ha tsevho ya Yesu ya u shumela vhaṋe vhavhili. (Vhalani Mateo 6:24.) Nehemia o vha e na thundu nnzhi, fhedzi o shumisa hani tshifhinga tshawe Yerusalema? (Neh. 5:14-18) Nṱhani ha u tovhola u ita zwa mabindu na vhathu vha Tiro kana na vhaṅwe, o ḓiṋekedzela u thusa vhahawe na u ita zwithu zwe zwa ita uri dzina ḽa Yehova ḽi khethwe. Zwi fanaho na zwenezwo ṋamusi, vhahulwane vha Vhakriste na vhashumeli vha livhisa ṱhogomelo kha u ita zwithu zwi vhuyedzaho tshivhidzo nahone vhatendi ngavho vha a takalela u ita nga u ralo. Nga zwenezwo, hu na lufuno, mulalo na tsireledzo vhukati ha vhathu vha Mudzimu.—Hesek. 34:25, 28.

¹⁵ Naho Vhakriste vha songo tea u vhulunga Sabatha vhege iṅwe na iṅwe, Paulo u ri vhudza uri “hu kha ḓi vha na sabatha ya u awela ya vhathu vha Mudzimu.” O engedza nga uri: “Muthu we a dzhena vhuaweloni ha Mudzimu na ene o awela mishumoni yawe, vhunga na Mudzimu o awela kha yawe.” (Vhaheb. 4:9, 10) Sa Vhakriste, ri nga dzhena vhuaweloni ha Mudzimu nga u mu thetshelesa na u shuma ri tshi tikedza ndivho yawe. Naa inwi na vhane na vha funa ni khou vhea vhurabeli ha muṱa, u ya miṱanganoni, na u ya vhuḓinḓani ha tsimu u thoma vhutshiloni haṋu? Ri fanela u ima ro khwaṱha nahone ri tshi ita uri zwi vhe khagala kha mutholi washu kana vhane ra ita navho zwa mabindu, zwihuluhulu arali vha sa ṱhonifhi ndugiselelo dzashu dza lwa ṱaḓulu. Nga maṅwe maipfi, ri nga fanela ‘u vala gethe ya muḓi nahone ra pandela vhathu vha Tiro’ u itela uri ri kone u vhea na u ṱhogomela zwithu zwikhethwa u thoma. Nga nṱhani ha uri ro itwa vhakhethwa, ri ita zwavhuḓi musi ri tshi ḓivhudzisa uri, ‘Naa nḓila ine nda tshila ngayo i sumbedza uri ndo nangelwa u ita tshumelo ya Yehova?’—Mat. 6:33.

16. Tshifhingani tsha Nehemia, lushaka lwa Isiraele lwo vha lu kha ifhio khombo ya u xelelwa nga u ḓivhiwa sa vhathu vhakhethwa?

¹⁶ Vhalani Nehemia 13:23-27. Tshifhingani tsha Nehemia, vhanna vha Vhaisiraele vho vha vha tshi khou vhinga vhafumakadzi vha dziṅwe tshakha. Musi a tshi dala Yerusalema lwa u thoma, Nehemia o ita uri vhanna vhoṱhe vhahulwane vha saine thendelano ya uri a vha nga vhingi vhahedeni. (Neh. 9:38; 10:30) Naho zwo ralo, nga murahu ha miṅwaha i si gathi, o wana uri vhenevho vhanna vha Vhayuda vho vhinga vha dziṅwe tshakha, fhedzi vho vha vho no vha tsini na u xelelwa nga u vhidzwa vhakhethwa vha Mudzimu! Vhana vha vhenevho vhafumakadzi vha vhatsinda vho vha vha sa koni u vhala kana u amba Luheberu. Musi vha tshi aluwa, naa vho vha vha tshi ḓo ḓivhidza Vhaisiraele? Kana vho vha vha tshi ḓo ḓivhidza Vhaasidodo, Vhaamoni kana Vhamoaba? Nga nṱhani ha uri vho vha vha sa ḓivhi Luheberu, naa zwo vha zwi tshi konadzea u pfesesa Mulayo wa Mudzimu? Vho vha vha tshi ḓo ḓivha hani Yehova nahone vha khetha u mu shumela nṱhani ha u gwadamela midzimu i sili ye ya vha i tshi  gwadamelwa nga vhomme avho? Nehemia o dzhia vhukando he ha vha vhu tshi ṱoḓea nga u ṱavhanya.—Neh. 13:28.

17. Vhabebi vha nga thusa hani vhana vhavho uri vha vhe na vhushaka ha tsini na Yehova?

¹⁷ Ṋamusi, ri fanela u dzhia vhukando havhuḓi u itela u thusa vhana vhashu uri vha ḓivhiwe sa Vhakriste. Vhabebi ḓivhudziseni, ‘Naa vhana vhanga vha amba luambo lwo “ṱambaho” lwa mafhungo-ngoho a Maṅwalo? (Tsef. 3:9) Naa zwine vhana vhanga vha zwi amba zwi sumbedza uri vha ṱuṱuwedzwa nga muya wa Mudzimu kana wa shango?’ Ni songo ṱavhanya no kulea nungo arali na vhona hu na khonadzeo ya u khwinisa. Zwi dzhia tshifhinga u guda luambo, zwihuluhulu musi ro tangwa nga zwithithisi zwinzhi. Vhana vhaṋu vho sedzana na mitsiko mihulu ine vha kundelwa u lwisana nayo. Nga zwenezwo, ni sa fheli mbilu shumisani Vhurabeli ha Muṱa na zwiṅwe zwibuli u itela u thusa vhana vhaṋu uri vha vhe na vhushaka ha tsini na Yehova. (Doit. 6:6-9) Ombedzelani mbuyelo dzine ra vha nadzo arali ra sa fana na vhathu vha shango ḽa Sathane. (Yoh. 17:15-17) Nahone ni ite zwoṱhe zwine na nga kona u itela u swikelela mbilu dzavho.

18. Ndi ngani vhabebi vha Vhakriste vhe vhuimoni ha khwine ha u thusa vhana vhavho uri vha ḓiṋekedze kha Yehova?

¹⁸ Mafheleloni, ṅwana muṅwe na muṅwe u ḓo ḓiitela phetho yawe nga ha u shumela Mudzimu. Naho zwo ralo, hu na zwinzhi zwine vhabebi vha nga zwi ita. Hezwi zwi katela u vha vhetshela tsumbo yavhuḓi, u vha ṱalutshedza zwavhuḓi zwine zwa ṱanganedzea, na u haseledza na vhana vhaṋu zwine zwa ḓo itea musi vha tshi dzhia phetho. Vhabebi, a hu na ane a vha vhuimoni ha khwine u ni fhira musi zwi tshi ḓa kha u thusa vhana vhaṋu uri vha ḓiṋekedze kha Yehova. Vha ṱoḓa thuso yaṋu u itela u wana na u tsireledza u vha havho Vhakriste. Vhukuma, roṱhe ri fanela u ṱhogomela uri ri si xelelwe nga ‘zwiambaro zwashu zwa nga nnḓa’ zwa lwa pfanyisedzo—pfaneleo na zwilinganyo zwine zwa ri ṱalula sa vhatevheli vha Kristo.—Nzumb. 3:4, 5; 16:15.

19, 20. Yehova u ḓo dzula a tshi ri humbulela hani zwivhuya?

¹⁹ Muṅwe wa khonani dza Nehemia o vha e muporofita Maleaxi, we a dzumbulula uri ho thoma u ṅwalwa “bugu ya u eletshedza vha ofhaho Yehova, na vha sá hangwi dzina ḽawe.” (Mal. 3:16, 17) Mudzimu a nga si vhuye a hangwa vhane vha mu ofha na vhane vha funa dzina ḽawe.—Vhaheb. 6:10.

²⁰ Nehemia o rabela a ri: “U songo hangwa zwe nda ita, U nyite nga vhuthu.” (Neh. 13:31) U fana na Nehemia, madzina ashu a ḓo vha buguni ya Mudzimu ya u mu eletshedza arali ra bvela phanḓa ri tshi iledza u vha na khonani mmbi, ra tikedza ndugiselelo dza lwa ṱaḓulu, ra vhea zwithu zwa muya u thoma, na u tsireledza u vha hashu Vhakriste. Kha ri ‘dzule ri tshi ḓiṱolisisa uri ri ḓivhe arali ri tshee ro farelela kha lutendo.’ (2 Vhakor. 13:5) Arali ra ita zwoṱhe zwine ra nga kona u itela u dzula ri vhathu vhakhethwa kha Yehova, u ḓo dzula a tshi ri humbulela zwivhuya.