MUSI muṅwe mufumakadzi a tshi bvela nnḓa nga matsheloni-tsheloni, o vhona phasela muṋangoni. O i doba nahone a sedza-sedza, fhedzi ho vha hu si na muthu tshiṱaraṱani. Muṅwe muthu a sa ḓivhei a nga vha o i sia henefho vhusiku. O vula yeneyo phasela zwiṱuku nahone nga u ṱavhanya a humela nḓuni a vala muṋango. Zwenezwo a zwi mangadzi! Phasela yeneyo yo vha i khandiso dza Bivhili dzo thivhelwaho! O fara yeneyo phasela, o mbo ḓi rabela mbiluni, a tshi livhuha Yehova zwiḽiwa zwa muya zwa ndeme.

Zwiitea zwi fanaho na zwenezwi zwo itea Dzheremane nga vho-1930. Nga murahu ha uri Vhanazi vha thome u vhusa nga 1933, mushumo wa Ṱhanzi dza Yehova wo thivhelwa mashangoni manzhi. Richard Rudolph, * ane zwino a vha na miṅwaha i fhiraho 100, o ri: “Ro vha ri na vhuṱanzi ha uri u ḓivhadzwa ha Yehova na dzina ḽawe a zwi nga ḓo thivhelwa nga milayo yo itwaho nga vhathu. Ro vha ri tshi shumisa khandiso dza Bivhili musi ri tshi guda na vhuḓinḓani hashu. Naho zwo ralo, zwo vha zwi songo tsha leluwa u dzi wana ngauri dzo vha dzo thivhelwa. Ro vha ri tshi vhilaedziswa nga ha uri wonoyo mushumo u ḓo bvela hani phanḓa.” Hu si kale Richard o wana uri a nga tikedza wonoyo mushumo nga nḓila i songo ḓoweleaho. Wo vha u tshi ḓo itwa mirunzini ya dzithavha.—Vhahaṱ. 9:36.

Arali na gonya na mulambo wa Elbe (kana Labe), mafheleloni ni ḓo swika Thavhani dza Giant (Krkonoše), dzine dza vha vhukati ha mukano wa Czech Republic na wa Poland. Naho dzenedzo thavha dzi na vhulapfu ha mithara dza 1 600, dzi vhidzwa tshiṱangadzime tsha arctic tshine tsha vha vhukati ha Yuropa. Dzi fukedzwa nga mahaḓa a mithara tharu u tsa fhasi nahone a fhedza miṅwedzi ya rathi o dzi thivha. Vhane vha nyadza wonoyo mutsho une wa sokou shandu-shanduka, vha nga ḓiwana vho tibiwa nga khuli ine ya nga ṱavhanya u thivha hoṱhe.

Lwa maḓana a miṅwaha o fhiraho, dzenedzi thavha dzo ita mikano vhukati ha mavunḓu, mivhuso na mashango. Zwo vha zwi tshi konḓa u linda dzenedzo thavha, nga zwenezwo, kale vhathu vhanzhi vho vha vha tshi rengisa thundu dzi siho mulayoni thavhani dzenedzo. Nga vho-1930, musi Thavha dza Giant dzi tshi fhandekanya Czechoslovakia na Dzheremane, Ṱhanzi dzo ḓiimiselaho  dzo thoma u shumisa dzenedzo nḓila dza vharengisi vha thundu dzi siho mulayoni. Vho dzi shumisa u itela mini? U itela u endedza khandiso dza Bivhili dza ndeme dzi tshi bva fhethu hune dza wanala hone nga hu leluwaho. Richard we a vha a tshee muswa o vha e muṅwe wa dzenedzo Dziṱhanzi.

Richard o amba uri: “Mafheloni a vhege ro vha ri tshi ya dzithavhani ri zwigwada zwi re na vhathu vha sumbe kana ri na vhahashu vhane vha kha ḓi vha vhaswa vho ambara sa vhagonyi vha dzithavha. U bva thungo ya Dzheremane, zwo vha zwi tshi ri dzhiela awara tharu u pfuka dzithavhani na u swika Špindlerův Mlýn”—hune ha vha vhukule ha khilomithara dza 16,5 thungo ya Czech. Zwifhingani zwenezwo, Vhadzheremane vhanzhi vho vha vha tshi dzula henefho fhethu. Muṅwe wavho o vha e mulimi we a tenda u shumisana na vhahashu. Musi a tshi shumisa gariki i kokodzwaho nga bere ine ya shumiswa u endedza vhathu vha re maḓuvhani a vhuawelo, o vha a tshi hwala mabogisi a khandiso u bva ḓoroboni ya tsini, he mabogisi a ḓiswa a tshi bva ngei Prague nga tshidimela. O dzhia mabogisi eneo a a isa bulasini yawe nahone a a dzumba fhethu hune ha vhewa mahatsi u itela uri vhahwali vha dzhie khandiso dzenedzo vha dzi ise thungo ya Dzheremane.

Richard o dovha a ri: “Musi ri tshi swika bulasini yeneyo, ro dzhenisa khandiso mikhwamani yashu yo itelwaho u hwala zwithu zwi lemelaho. Muṅwe na muṅwe washu o vha a tshi hwala khandiso dzi lemelaho khilogireme dza 50.” U itela uri vha si waniwe, vho vha vha tshi tshimbila swiswini, u bva nga madekwana u swika nga maḓautsha. Ernst Wiesner we a vha e mulavhelesi wa ḽiisela wa ngei Dzheremane nga tshenetsho tshifhinga o ṱalutshedza nḓila ye vha vha vha tshi ḓitsireledza ngayo, o ri: “Vhahashu vhavhili vho vha vha tshi tshimbila phanḓa nahone musi vha tshi ṱangana na muthu, nga khathihi fhedzi vho vha vha tshi funga thotshi dzavho. Zwenezwi zwo vha zwi luswayo kha vhahashu vho hwalaho mikhwama i lemelaho vhane vha vha murahu nga mithara dzi ṱoḓaho u vha 100, u itela uri vha kone u dzumbama maḓakani a re nḓilani yeneyo u swikela vhenevho vhahashu vhavhili vha re phanḓa havho vha tshi vhuya, nahone vha vha vhudza password ye ya vha i tshi shandulwa vhege iṅwe na iṅwe.” Naho zwo ralo, mapholisa a Dzheremane e a vha a tshi ambara zwiambaro zwa lutombo o vha e si one fhedzi a re na khombo.

Richard o amba uri: “Ḽiṅwe ḓuvha, ndo vha ndi tshi tea u shuma tshifhinga tsho engedzeaho nga maṅwe madekwana u fhira vhahashu, nga zwenezwo, ndo mbo ḓi ṱuwa nda ya thungo dza Czech ndi ndoṱhe. Ḽo vha ḽo swifhala  hu na khuli, nahone ndo vha ndi tshi khou tetemela samusi ndo vha ndi tshi khou tshimbila mvulani hu tshi khou rothola. Ndo xela mirini ya mipaini, nahone nda si wane nḓila ya u bva henefho lwa dziawara. Vhagonyi vhanzhi vha dzithavha vho fa nga nḓila yeneyi. Ndo thuswa nge nda ṱangana na vhahashu vhe vha vha vha tshi khou humela murahu nga matsheloni.”

Lwa miṅwaha i ṱoḓaho u vha miraru, tshigwada tshiṱuku tsha vhahashu vha re na tshivhindi tsho vha tshi tshi ya dzithavhani vhege iṅwe na iṅwe. Musi hu vhuriha, tsho vha tshi tshi endedza mihwalo yatsho ya ndeme tshi tshi shumisa zwithu zwine zwa kona u tshi suvhisa nṱha ha mahaḓa zwine zwa vhidzwa dzi-ski kana dzi-toboggan. Zwigwada zwi re na vhahashu vha 20 zwo pfuka mikano nga masiari, zwi tshi shumisa nḓila ya vhagonyi vha dzithavha. U itela uri vhathu vha vhone u nga vha tou vha vhagonyi vha dzithavha vhane vha si vhe na khombo, vhaṅwe vhahashu vha tshisadzini vho vha vha tshi tshimbila navho. Vhaṅwe vho vha vha tshi tshimbila phanḓa nahone vha posela nṱha miṅadzi yavho musi vha tshi vhona u nga hu nga vha na khombo.

Ho vha hu tshi itea mini musi vhahwali vha tshi vhuya lwendoni lwo dzhiaho vhusiku hoṱhe? Ho itwa nzudzanyo u itela uri hu vhe na vhuṱanzi ha uri khandiso dzi phaḓaladzwe nga u ṱavhanya. Nga nḓila-ḓe? Khandiso dzo vha dzi tshi pakiwa nga nḓila ine dza vhonala u nga ndi zwisibe nahone dza iswa tshiṱitshini tsha tshidimela ngei Hirschberg. Dzo vha dzi tshi rumelwa fhethu ho fhamba-fhambanaho ngei Dzheremane, he vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini vha dzi rumela kha vhahavho zwi sa ḓivhei samusi zwo sumbedzwa mathomoni. Arali zwe vha vha vha tshi khou zwi ita zwi ḓivhee, ho vha hu tshi ḓo vha na mvelelo dzi si dzavhuḓi vhukuma. Vhukuma, ho vha na ḓuvha ḽe zwithu zwa si tshimbile zwavhuḓi.

Nga 1936, mapholisa o mbo ḓi wana fhethu hune khandiso dza vhewa hone tsini na ngei Berlin. Kha dzenedzo thundu dzo waniwaho, ho vha hu na phasela tharu dzi bvaho kha muthu a sa ḓivhei wa ngei Hirschberg. Mapholisa o ita ṱhoḓisiso ya muthu o ṅwalaho yeneyo phasela kha tshigwada tsha vhatshimbidzi vha dzenedzi khandiso nahone a mu fara. Nga u ṱavhanya, ho mbo ḓi farwa vhahumbulelwa vhavhili, u katela na Richard Rudolph. Nga nṱhani ha uri vhahashu vho tenda milandu yoṱhe, lwa tshifhinganyana vhaṅwe vho bvela phanḓa vha tshi fara dzenedzi nyendo dzi re na khombo.

Khandiso dze dza ḓiswa nga mikhwama hu tshi shumiswa nḓila ya Thavhani dza Giant, yo sumbedza ndeme ya u ḓisa khandiso dza Bivhili kha Ṱhanzi dza ngei Dzheremane. Fhedzi nḓila ya Thavhani dza Giant a si yone i yoṱhe ye vha i shumisa. U swika nga 1939, musi maswole a Dzheremane a tshi thuba Czechoslovakia, ho mbo ḓi vha na nḓila kha mukano wa ḽeneḽo shango. Kha maṅwe mashango ane a vha mikanoni ya Dzheremane, a ngaho sa Fura, Netherlands, na Switzerland, Ṱhanzi dzi dzulaho kha eneo mashango dzo vhea vhutshilo hadzo khomboni u itea u thusa vhahavho vhane vha khou tovholwa uri vha wane zwiḽiwa zwa muya.

Vhunzhi hashu ṋamusi ri kona u wana khandiso dza Bivhili dzine ra dzi ṱoḓa na nga nḓila dzo fhamba-fhambanaho. Hu sa londwi uri ni wana khandiso ntswa Holoni ya Muvhuso kana ni i kopa kha Web site ya jw.org, zwi nga vha zwavhuḓi arali na humbula nga ha vhuḓidini he ha itwa uri ni wane yeneyo khandiso. Khamusi zwo vha zwi sa konḓi u fana na u pfuka thavha dzo fukedzwaho nga mahaḓa vhukati ha vhusiku, fhedzi zwi ṱoḓa vhuḓidini vhuhulwane kha vhatendi nga riṋe vhane vha ḓidzima u itela u ni shumela.