NGA ḽa 7 September, 1950, ndo vha muṅwe wa muraḓo wa muṱa wa Bethele ngei Brooklyn. Nga tshenetsho tshifhinga, muṱa wa Bethele wo vha u na vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini vha 355 vha bvaho kha tshakha dzo fhamba-fhambanaho vhane vha vha na miṅwaha ya 19 u ya kha 80. Vhunzhi havho ho vha hu Vhakriste vho ḓodzwaho.

Ndo guda u shumela “Mudzimu [washu] o takalaho” kha mme anga. (1 Tim. 1:11) Vho thoma u shumela Yehova ndi tshee mutukana muṱuku. Nga ḽa 1 July, 1939, ndi na miṅwaha ya fumi, ndo lovhedzwa guvhanganoni ḽa ḽiisela ngei Columbus, Nebraska, U.S.A. Ro vha ri vhathu vha ṱoḓaho u vha ḓana ro kuvhangana kha tshifhaṱo tsho hiriwaho u itela u thetshelesa nyambo ya Joseph Rutherford ye ya vha yo tou rekhodiwa, i re na tshiṱoho tshine tsha ri “Vhufasi kana Mbofholowo.” Musi nyambo i vhukati, ha kuvhangana tshigwada tsha vhathu nnḓa he ra vha ro fara hone muṱangano. Vho kombetshedza u dzhena nga ngomu, vha ri litshisa muṱangano washu nahone vha ri pandela kha yeneyo ḓorobo. Ra kuvhangana bulasini ya muṅwe wahashu wa tshinnani hune ha sa vhe kule na ḓorobo ye ra vha ri khayo, ra kona u thetshelesa tshipiḓa tsho salaho tsha nyambo. Zwenezwo zwo ita uri ndi sa vhuye nda hangwa ḓuvha ḽe nda lovhedzwa ngaḽo!

Mme anga vho lingedza uri ndi aluwe ngohoni. Naho khotsi anga vho vha vhe munna na khotsi wavhuḓi, vho vha vhe na dzangalelo ḽiṱuku kha zwa vhurereli kana zwithu zwa muya. Mme anga u katela na dziṅwe Ṱhanzi dza ngei Tshivhidzoni tsha Omaha, vho nṱuṱuwedza vhukuma.

Musi ndi tsini na u ṱhaphudza tshikolo tsha murole wa nṱha, ndo vha ndi tshi fanela u dzhia phetho ya zwine nda ḓo zwi ita nga vhutshilo hanga. Musi zwikolo zwo vala ndo vha ndi tshi dzhia vhuvulanḓila ha maḓuvha a vhuawelo (vhune zwino ha vhidzwa vhuvulanḓila ha u thusa), ndi na thangana yanga ya murole.

Vhahashu vhavhili vhe vha vha vha kha ḓi tou bva u ṱhaphudza kilasi ya vhusumbe ya Tshikolo tsha Gilead—John Chimiklis na Ted Jaracz—vho avhelwa mushumo wa u dalela he ra vha ri tshi dzula hone. Ndo vha ndo mangala vhukuma musi ndi tshi pfa uri vho vha vhe miṅwahani yavho ya vhu-20. Nga tshifhinga tshenetsho ndo vha ndi na miṅwaha ya 18 nahone ndo vha ndi tsini na u ṱhaphudza tshikolo tsha murole wa nṱha. Ndi kha ḓi humbula musi  Wahashu Chimiklis a tshi mbudzisa uri ndi ḓo ita mini nga vhutshilo hanga. Musi ndi tshi mu vhudza, o nṱuṱuwedza a ri: “Ee, dzhenelani vhuḓinḓa ha tshifhinga tsho ḓalaho. Ni nga si ḓivhe hune ha ḓo ni livhisa hone.” Nyeletshedzo yeneyo, na tsumbo ya vhenevho vhahashu zwo nṱuṱuwedza vhukuma. Nga murahu ha u ṱhaphudza tshikolo, ndo thoma u vula nḓila nga 1948.

Nga July 1950, nṋe na vhabebi vhanga ro ya buthanoni ḽa tshaka dzoṱhe ngei Yankee Stadium, Ḓoroboni ya New York. Musi ndi buthanoni, nda ya muṱanganoni wa vhane vha vha na dzangalelo ḽa u ya u shuma Bethele. Ndo isa vhurifhi vhune ha amba uri ndi nga takalela u shuma henengei.

Naho khotsi anga vho vha vha sa thivheli vhuvulanḓila hanga na u dzula hayani, fhedzi vho vhona uri ndi fanela u badela tshelede ṱhukhu ya vhudzulo na zwiḽiwa. Ḽiṅwe ḓuvha mathomoni a August musi ndi nḓilani ya u yo ṱoḓa mushumo, ndo thoma nga u fhira poswoni. Ndo wana vhurifhi vhu bvaho Brooklyn. Ho vha ho sainiwa nga Nathan H. Knorr, we a ṅwala uri: “Khumbelo yaṋu ya u shuma Bethele ro i wana. Ndi a pfesesa uri ni a tenda u dzula Bethele u swika Murena a tshi ni dzhia. Nga zwenezwo, ndi nga takala arali na swika Bethele ngei 124 Columbia Heights, Brooklyn, New York, nga ḽa 7 September, 1950.”

Musi khotsi anga vha tshi vhuya hayani vha tshi bva mushumoni ḽeneḽo ḓuvha, nda vha vhudza uri ndo wana mushumo. Vho ri: “Ndi zwavhuḓi, ni ḓo shuma ngafhi?” Nda vha fhindula nda ri: “Bethele ya Brooklyn, ndi ḓo wana $10.00 (U.S.) nga ṅwedzi.” Zwenezwo zwo vha tshuwisanyana, fhedzi vha amba uri arali hu zwe nda zwi khetha, ndi fanela u ita vhungoho ha uri ndi a bvelela khazwo. Hu sa athu u fhela tshifhinga tshilapfu, buthanoni ngei Yankee Stadium nga 1953, vha lovhedzwa!

Zwi takadzaho ndi uri Alfred Nussrallah muthu we nda vha ndi tshi vula nḓila nae, a vhidzwa Bethele nga tshifhinga tshithihi na nṋe nahone ra farisana nḓila. Nga murahu, a mbo ḓi vhinga nahone ene na mufumakadzi wawe Joan vha mbo ḓi ya Gilead u itela tshumelo ya vhurumiwa ngei Lebanon, nga zwenezwo vha humela kha mushumo wa u dalela ngei United States.

Mushumo wanga wa u thoma Bethele wo vha u wa u Ṱanganya dzibugu. Bugu ya u thoma ye nda i ita ndi ine ya pfi What Has Religion Done for Mankind? Nga murahu ha miṅwedzi ya malo ndi tshi shuma u Ṱanganya dzibugu, nda mbo ḓi avhelwa kha Muhasho wa Tshumelo he nda shuma nga fhasi ha vhulivhisi ha Wahashu Thomas J. Sullivan. Zwo vha zwi tshi takadza vhukuma u shuma nae na u wana vhuṱali ha lwa muya na nḓivho ye a i wana nga u vha hawe na miṅwaha minzhi e ndanguloni.

Musi ndo no vha na miṅwaha i ṱoḓaho u vha miraru ndi tshi khou shuma Muhashoni wa Tshumelo, mulavhelesi wa fekethiri Max Larson a mmbudza uri Wahashu Knorr u khou ṱoḓa u amba na nṋe. Nda ḓivhudzisa arali hu na zwe nda tshinya. Nda pfa ndo vhofholowa musi Wahashu Knorr a tshi mmbudza uri o vha tshi ṱoḓa u ḓivha arali ndi tshi khou humbula u ṱuwa Bethele tshifhingani tshi ḓaho. O vha a tshi ṱoḓa muthu we a vha a tshi nga shuma ofisini yawe lwa tshifhinganyana nahone a tshi ṱoḓa u vhona arali ndi tshi nga kona u ita wonoyo mushumo. Nda mu vhudza uri a thi khou humbula nga ha u ṱuwa Bethele. Zwe zwa itea ndi uri ndo vha na ndugelo ya u shuma ofisini yawe lwa miṅwaha ya 20.

Kanzhi ndo vha ndi tshi amba uri ndo vha ndi sa ḓo vhuya nda badela pfunzo ye nda i wana musi ndi tshi khou shuma na Vhahashu Sullivan na Knorr, u katela na vhaṅwe vha re Bethele, vhane vha nga Milton Henschel, Klaus Jensen, Max Larson, Hugo Riemer na Grant Suiter. *

 Vhahashu vhe nda shuma navho vho vha vho dzudzanyea vhukuma kha mushumo we vha u ita vha tshi itela ndangulo. Washahu Knorr o vha e mushumi wa biko we a vha a tshi ṱoḓa u vhona mushumo wa Muvhuso u tshi ita mvelaphanḓa nga nḓila khulwane nga hune zwa nga konadzea ngaho. Vhe vha vha vha tshi shuma nae ofisini zwo vha zwi tshi vha lelutshela u amba nae. Naho ro vha ri na mavhonele a sa fani kha maṅwe mafhungo, ro vha ri tshi amba maḓipfele ashu ro vhofholowa nahone a bvela phanḓa a tshi ri fulufhela.

Kha tshiṅwe tshiitea Wahashu Knorr o amba na nṋe nga ha ṱhoḓea ya u ṱhogomela zwithu zwine zwa vhonala zwi zwiṱuku. Sa tsumbo, o mmbudza uri musi a tshee mulavhelesi wa fekethiri, Wahashu Rutherford o vha a tshi mu rwela luṱingo nahone a ri: “Wahashu Knorr, musi ni tshi bva fekethiri ni tshi ya u ḽa zwiḽiwa zwa nga madekwana, ni nḓele na penisela na raba. Ni zwi vhee ṱafulani yanga.” Wahashu Knorr o amba uri tshithu tsha u thoma tshe a tshi ita ndi u ya hune ha vhulungwa hone zwishumiswa, a dzhia dziraba nahone a dzi dzhenisa tshikwamani tshawe. O vha a tshi ḓo dzi isa ofisini ya Wahashu Rutherford nga masiari. Zwo vha zwi zwithu zwiṱuku, fhedzi zwo vha zwi zwa ndeme kha Wahashu Rutherford. Nga zwenezwo, Wahashu Knorr a mmbudza uri: “Ndi khou ṱoḓa penisela dzo vhaḓiwaho ṱafulani yanga. Nga khumbelo, ni dzi vhee henefho matsheloni maṅwe na maṅwe.” Lwa miṅwaha minzhi ndo ita vhungoho ha uri penisela dzawe dzo vhaḓiwa.

Wahashu Knorr kanzhi o vha a tshi amba nga ha ṱhoḓea ya u thetshelesa nga vhuronwane musi ri tshi humbelwa u ita miṅwe mishumo. Ḽiṅwe ḓuvha, a mpha nyeletshedzo i pfalaho ya nḓila ine nda nga tandulula mafhungo ngayo, fhedzi a tho ngo thetshelesa nga vhuronwane. Nga zwenezwo, ndo mu shonisa vhukuma. Nda pfa vhuṱungu, nga zwenezwo, nda ṅwala vhurifhi vhupfufhi ndi tshi amba nḓila ye nda vha ndi tshi ḓisola ngayo nga zwe nda ita nahone nda vhona zwi tshi ḓovha khwine u bviswa ofisini yawe. Nga eneo matsheloni, Wahashu Knorr a ḓa ṱafulani yanga. A ri: “Robert, vhurifhi haṋu ndo vhu vhona. No khakha. Ndo amba na inwi nga hazwo, nahone ndi a fulufhela uri tshifhingani tshi ḓaho ni ḓo vha na vhulondi. Zwino kha ri humele mushumoni.” Ndo livhuha vhukuma u pfela hawe vhuṱungu.

Nga murahu ha u shuma Bethele lwa miṅwaha ya malo, ndo vha ndi songo dzudzanya u ita zwiṅwe zwithu nga nnḓa ha u bvela phanḓa tshumeloni ya Bethele. Naho zwo ralo, zwenezwo zwo shanduka. Nga tshifhinga tsha buthano ḽa tshaka dzoṱhe ngei Yankee Stadium na Polo Grounds nga 1958, nda vhona Lorraine Brookes we nda ṱangana nae nga 1955 nga tshifhinga tshee a vha a tshi khou vula nḓila ngei Montreal kha ḽa Canada. Nda takadzwa nga nḓila ine a dzhia ngayo tshumelo ya tshifhinga tsho ḓalaho na u ḓiimisela hawe u ya huṅwe na huṅwe hune ndangulo ya Yehova ya nga mu rumela hone. Tshipikwa tsha Lorraine tsho vha tshi tsha u ya tshikoloni tsha Gilead. Musi e na miṅwaha ya 22, a ṱanganedzwa uri a ye kilasini ya vhu-27 nga 1956. Musi o no ṱhaphudza a rumelwa ngei Brazil sa murumiwa. Nṋe na Lorraine ra vusulusa vhushaka hashu nga 1958, nahone a tenda ndi tshi mu vhinga. Ro vha ro dzudzanya u vhingana nga ṅwaha u tevhelaho nahone ra dzhenela tshumelo ya vhurumiwa roṱhe.

Musi ndi tshi vhudza Wahashu Knorr nga ha zwe  nda dzudzanya, a nnyeletshedza uri ndi vhinge nga murahu ha miṅwaha miraru ndi kone u shuma Bethele ya Brooklyn. Nga tshenetsho tshifhinga, u itela uri vhavhingani vha dzule Bethele, muṅwe wavho o vha a tshi fanela u vha o shuma Bethele lwa miṅwaha ya fumi kana u fhira nahone muṅwe o shuma i ṱoḓaho u vha miraru. Nga zwenezwo, Lorraine a tenda u shuma miṅwaha mivhili Bethele ya ngei Brazil nahone a shuma ṅwaha Bethele ya ngei Brooklyn ri sa athu u vhingana.

Lwa miṅwaha mivhili ri tshee ro fulufhedzisana ro vha ri tshi davhidzana nga u ṅwalelana marifhi. Zwo vha zwi tshi ḓura u rwelana luṱingo, nahone nga tshenetsho tshifhinga ho vha hu si na e-mail! Musi ri tshi vhingana nga ḽa 16 September, 1961, ro pfa ro hulisea nge Wahashu Knorr a ṋekedza nyambo ya mbingano yashu. Vhukuma, yeneyo miṅwaha i si gathi ye ra lindela, yo vhonala i tshi nga ndi minzhi vhukuma. Fhedzi zwino, musi ri tshi humbula zwe ra fushea ngazwo na dakalo ḽe ra ḽi wana lwa miṅwaha ya 50 ro vhingana, ri a tenda uri u lindela zwo vha zwi tshi vhuyedza!

Nga 1964, ndo ṋewa ndugelo ya u dalela maṅwe mashango sa mulavhelesi wa madavhi. Nga tshenetsho tshifhinga, vhafumakadzi vho vha vha songo tendelwa u fhelekedza vhanna vhavho kha dzenedzo nyendo. Nga 1977, zwenezwo zwo shandulwa nahone vhafumakadzi vha thoma u tshimbila na vhanna vhavho. Nga wonoyo ṅwaha nṋe na Lorraine ro fhelekedza Grant na Edith Suiter kha lwendo lwavho lwa u dalela davhi ḽa Dzheremane, Austria, Greece, Cyprus, Turkey na Isiraele. Ndo dalela mashango a 70 u mona na shango.

Kha luṅwe lwendo lwa u ya Brazil nga 1980, nḓila yo ri livhisa ngei Belém i re vhukati ha ḓorobo ye Lorraine a vha a tshi ita mushumo wa vhurumiwa. Ro dovha ra ya u dalela na vhahashu vha ngei Manaus. Kha nyambo ye ya ṋewa tshitediamu, ro vhona tshigwada tsho dzula tshi tshoṱhe tshe tsha vha tshi sa tevheli maitele o ḓoweleaho a vhafumakadzi vha Brazil a u khisa marama na a u khaḓana ha vhanna. Ndi ngani?

Vho vha vhe Dziṱhanzi nga riṋe vha tshi bva fhethu ha vhathu vha mapele ngei ḓakani ḽa Amazon hune ha na mvula khulu. Nga nṱhani ha u sa ṱoḓa u shata vhaṅwe, vho iledza u ṱangana na vhathu vhe vha vha vhe henefho. Naho zwo ralo, vho kwama mbilu dzashu nahone ri nga si vhuye ra hangwa dakalo ḽe vha vha vhe naḽo! Zwenezwo zwi ḓadzisa maipfi o ṅwalwaho nga Yesaya ane a ri: “Vhalanda vhanga vha ḓo fhululedza vha tshi ḓi-phiṋa.”—Yes. 65:14.

Kanzhi nṋe na Lorraine ri humbula nga ha u ḓiṋekedzela hashu tshumeloni ya Yehova lwa miṅwaha i fhiraho mahumi a rathi. Ro takala vhukuma nga nḓila ye ra fhaṱutshedzwa ngayo nga u tendela Yehova a tshi ri livhisa a tshi shumisa ndangulo yawe. Naho ndi si tsha kona u tshimbila u mona na shango ḽoṱhe u fana na miṅwahani yo fhiraho, ndi a kona u ita mushumo wanga wa ḓuvha na ḓuvha wa u thusa Tshigwada tshi Langaho, ndi tshi shuma na Komiti ya U Dzudzanya na Komiti ya Tshumelo. Ndi livhuha vhukuma ndugelo ṱhukhu ine nda vha nayo ya u tikedza vhushaka ha vhurathu na vhukomana ha shango ḽoṱhe. Zwi kha ḓi ri mangadza vhukuma u vhona tshivhalo tshihulwane tsha vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini vhe vha dzhenela tshumelo ya tshifhinga tsho ḓalaho vhe na mavhonele a fanaho na a Yesaya we a ri: “Ndi nṋe, nthume.” (Yes. 6:8) Vhenevha vhathu vhanzhi vha tikedza vhungoho ha maipfi o ambiwaho nga mulavhelesi wa ḽiisela we a vhuya a amba uri: “Dzhenelani vhuḓinḓa ha tshifhinga tsho ḓalaho. Ni nga si ḓivhe hune ha ḓo ni livhisa hone.”