1, 2. (a) Ndi nnyi tshivhumbiwa tsha u thoma tsha Mudzimu nahone Yehova o mu shumisa hani? (b) Ndi mini zwine zwa sumbedza uri vharuṅwa vho dzudzanyea?

YEHOVA, Musiki wa fhethu hoṱhe, u ita zwithu nga nḓila yo dzudzanyeaho. Tshivhumbiwa tshawe tsha u thoma ho vha Murwa wawe mubebwa e eṱhe wa muya ane a vhidzwa “Ipfi” ngauri ndi muambeli muhulwane wa Mudzimu. Ipfi o shumela Yehova lwa miṅwaha minzhi, ndi ngazwo Bivhili i tshi amba uri: “Ipfi o vha e hone u bva mathomoni, hone Ipfi o vha e na Mudzimu.” Ri dovha ra vhudzwa uri: “Zwithu zwoṱhe zwo vha hone nga nṱhani hawe [Ipfi], a hu na tshithu na tshithihi tshe tsha vha hone arali hu si nga ene.” Hu ṱoḓaho u vha miṅwaha i fhiraho 2 000 yo fhiraho, Mudzimu o ruma Ipfi fhano kha ḽifhasi, he a ita zwine Khotsi awe vha zwi ṱoḓa nga u fulufhedzea sa munna o fhelelaho Yesu Kristo.—Yoh. 1:1-3, 14.

² Musi a sa athu u vha muthu wa ṋama, Murwa wa Mudzimu o shuma nga u fulufhedzea sa “muḓinḓa wawe.” (Mir. 8:30) Yehova o mu shumisa u ita zwivhumbiwa zwa dzimilioni zwa muya zwa ngei ṱaḓulu. (Vhakol. 1:16) Malugana na vhenevho vharuṅwa, maṅwe mafhungo a Bivhili a ri vhudza uri: “Vhaḓinḓa vha maḓana a maḓana na maḓana [vha dzula vha tshi shumela Yehova], phanḓa hawe hó ima mavhuthu na mavhuthu a sá vhalei.” (Dan. 7:10) Zwivhumbiwa zwa Mudzimu zwi sa vhalei zwi ṱaluswa sa “mavhuthu” a Yehova o dzudzanyeaho zwavhuḓi.—Ps. 103:21.

3. Tshivhalo tsha dziṋaledzi na dzipulanete ndi tshihulwane lungafhani, nahone zwo dzudzanywa hani?

 ³ Hu nga ambiwa mini nga ha tsiko i vhonalaho, i nga ho ṋaledzi dzi sa vhalei na dzipulanete? Malugana na dziṋaledzi, mivhigo ya zwenezwino ya Houston, Texas, Chronicle i amba uri: “Hu na ṋaledzi dza bilioni dza zwigidi zwa 300 kana dzi fhiraho kararu u fhira dze vhorasaintsi vha vha vho dzi vhalela tshifhingani tsho fhiraho.” Muvhigo u engedza nga uri: “Zwenezwo zwi amba uri ndi 3 i tevhelwaho nga mazero a 23. Kana trilioni tharu dzi tshi andiswa nga bilioni dza 100.” Ṋaledzi dzo dzudzanywa nga milalavhungu, muṅwe na muṅwe wawo u na ṋaledzi dza bilioni kana trilioni, u katela na dzipulanete nnzhi. Milalavhungu minzhi yo dzudzanywa nga zwigwada zwine zwa ṱangana u itela u vhumba zwigwada zwihulwane zwa milalavhungu.

4. Ndi ngani zwi tshi pfala u phetha nga ḽa uri vhashumeli vha Mudzimu vha kha ḽifhasi vha ḓo dzudzanyea?

⁴ U fana na zwivhumbiwa zwa muya zwo lugaho zwi re ṱaḓulu, ḽiṱaḓulu ḽo dzudzanywa nga nḓila i mangadzaho. (Yes. 40:26) Nga zwenezwo, zwi a pfala u phetha nga ḽa uri Yehova u ḓo dzudzanya vhashumeli vhawe vha kha ḽifhasi. U ṱoḓa uri vha dzule vho dzudzanyea, nahone zwenezwo ndi zwa ndeme ngauri vha na mushumo wa ndeme une vha fanela u u ita. U shuma nga u fulufhedzea ha vhagwadameli vha Yehova zwifhingani zwa kale na zwa zwino zwi ṋea vhuṱanzi ho khwaṱhaho ha uri u dzula e navho na uri ndi ‘Mudzimu o dzudzanyeaho na wa mulalo.’—Vhalani 1 Vhakorinta 14:33, 40.

5. Ndugiselelo yo dzudzanyeaho ya vhathu ya u ḓadza ḽifhasi yo thithiswa hani?

⁵ Musi Yehova a tshi sika vhathu vha u thoma, o vha vhudza uri: “Bebani ni ande ni ḓadze shango, ni ḽi kunde, ni vhuse dzikhovhe dza lwanzhe na zwiṋoni zwa ṱaḓulu na dzoṱhe dziphukha dzi tshatshamaho kha ḽifhasi.” (Gen. 1:28) Vhathu vho vha vho fanela u aluwa nga nḓila yo dzudzanyeaho u itela uri vha ḓadze ḽifhasi na u ṱanḓavhudza Paradiso u swika i tshi ṱanganya khungulu yoṱhe. U ḓadzea ha yeneyo nzudzanyo ho thithiswa lwa tshifhinganyana nga u sa thetshelesa ha Adamu na Eva. (Gen. 3:1-6) Nga u ya ha tshifhinga, “Yehova a vhona vhuvhi ha vhathu hó anda fhano shangoni, zwoṱhe zwiito na mihumbulo yavho zwí zwivhi fhedzi misi yoṱhe.” Nga zwenezwo, “shango ḽa ḓi ṋaṋisa u tshinya ḽi tshi ya Mudzimu a tshi zwi vhona, ha ḓala zwa mavemu shangoni.” Ngauralo, Mudzimu a ḓisa Maḓi Mahulu kha ḽifhasi u itela u fhelisa vhathu vha sa mu ofhi.—Gen. 6:5, 11-13, 17.

6, 7. (a) Ndi ngani Noaxe o tondwa nga Yehova? (Sedzani tshifanyiso tsha u thoma.) (b) Ho itea mini kha vhathu vha sa fulufhedzei misini ya Noaxe?

⁶ Naho zwo ralo, “Noaxe ene, Mudzimu o mu ita nga vhuhwavho” ngauri “o vha e munna muvhuya o lugaho kha vha lushaka lwawe.” Nga nṱhani ha uri Noaxe o “pfana na Mudzimu,” Yehova o mu vhudza uri a fhaṱe gungwa ḽihulwane. (Gen. 6:8, 9, 14-16) Gungwa ḽo vha ḽo itwa nga nḓila ine ya nga tsireledza vhathu na zwipuka. Nge a thetshelesa, “Noaxe a ita zwoṱhe a tshi tevhedza zwe Yehova a laya,” nahone nga u shumisana na vha muṱa wawe, a kona u fhedza mushumo wa u fhaṱa nga nḓila yo dzudzanyeaho. Musi zwithu zwi tshilaho zwo no vha gungwani, “Mudzimu a vala muṋango.”—Gen. 7:5, 16.

⁷ Nga 2370 B.C.E musi Maḓi Mahulu a tshi ḓa, Yehova o fhelisa “zwoṱhe zwi tshilaho, zwe zwa vha zwi kha shango ḽino,” fhedzi o tsireledza Noaxe a fulufhedzeaho na muṱa wawe gungwani. (Gen. 7:23) Muṅwe na muṅwe ane a vha hone kha ḽifhasi ṋamusi, ndi muḓuhulu wa Noaxe, vharwa vhawe na vhafumakadzi vhavho. Fhedzi vhathu vhoṱhe vha si na lutendo vhe vha vha vhe siho gungwani vho fheliswa ngauri vho hana u thetshelesa Noaxe, ‘muhuweleli wa u luga’—2 Pet. 2:5.

8. Ndi vhuṱanzi vhufhio ha ndangulo yavhuḓi ye ya vha hone Isiraele ḽa kale musi Mudzimu a tshi livhisa vhathu vhawe u dzhena Shangoni ḽo Fulufhedziswaho?

⁸ Maḓanani a fhiraho malo a miṅwaha nga  murahu ha Maḓi Mahulu, Mudzimu o dzudzanya Vhaisiraele uri vha vhe lushaka. O dzudzanya masia oṱhe a vhutshilo havho, zwihuluhulu nḓila ine vha fanela u mu gwadamela ngayo. Sa tsumbo, nga nnḓa ha Vhaisiraele vhane vha vha vhotshifhe na Vhalevi vho vhalaho, ho vha hu na “vhasadzi vhe vha vha vha tshi shuma muṋangoni wa nnḓu ya mulanga.” (Ek. 38:8) Naho zwo ralo, musi Yehova Mudzimu a tshi laedza vhathu vha Isiraele uri vha dzhene Kanana, wonoyo murafho a wo ngo fulufhedzea, nahone a u vhudza uri: “Kha heḽo shango ḽe nda ni anela nda ri ḽi ḓo vha ḽaṋu, inwi a ni nga dzheni. Vhane vha ḓo dzhena ndi Kalebe murwa wa Yefune na Yoshua murwa wa Nunu” ngauri vho ḓisa muvhigo wavhuḓi musi vha tshi bva u ṱola Shango ḽo Fulufhedziswaho. (Num. 14:30, 37, 38) Nga murahu, Mushe a vhudza Yoshua uri a vhe mutevheli wawe, u tendelana na vhulivhisi ha Mudzimu. (Num. 27:18-23) Musi Yoshua e tsini na u ranga phanḓa Vhaisiraele u ya Kanana, o vhudzwa uri: “Itá nga maanḓa wó ḓi-funga. U songo vhilaela wa ofha, ngauri hoṱhe hune wa ya, Nṋe Yehova Mudzimu wau ndi na iwe.”—Yosh. 1:9.

9. Rahaba o ḓipfa hani nga ha Yehova na vhathu vhawe?

⁹ Vhukuma, Yehova Mudzimu o vha e na Yoshua hoṱhe he a vha a tshi ya hone. Sa tsumbo, ṱhogomelani zwe zwa itea musi Vhaisiraele vho fhaṱa mishasha tsini na muḓi wa Kanana une wa pfi Yeriko. Nga 1473 B.C.E., Yoshua o ruma vhanna vhavhili uri vha ye u ṱola muḓi wa Yeriko, nahone henefho vha ṱangana na Rahaba wa phombwe. A vha dzumba kha ṱhanga ya nnḓu yawe, a tshi khou vha tsireledza kha vhathubi vhe vha vha vho rumiwa nga khosi ya Yeriko. Rahaba a vhudza ṱholi dza Isiraele uri: “Nṋe ndi ḓivha zwauri Yehova o ni ṋea heḽi shango . . . , ngauri ro pfa hu tshi pfi: . . . Yehova o xisa maḓi a Lwanzhe Lutswuku phanḓa haṋu; ro zwi pfa zwe na ita aḽa mahosi mavhili a Vha-Amori.” A dovha a ri: “Yehova Mudzimu waṋu ndi Ene Mudzimu wa zwa ngei ṱaḓulu na fhano fhasi.” (Yosh. 2:9-11) Nga nṱhani ha uri Rahaba o ḓiṱanganya na ndangulo ya Yehova ya tshenetsho tshifhinga, Mudzimu o mu tsireledza na vha muṱa wawe musi Vhaisiraele vha tshi kunda Yeriko. (Yosh. 6:25) Rahaba o vha na lutendo, a ṱhonifha Yehova na vhathu vhawe.

10. Yesu o vhudza mini vharangaphanḓa vha vhurereli vha Vhayuda vha misini yawe, nahone ndi ngani o amba nga u ralo?

¹⁰ Nga fhasi ha vhurangaphanḓa ha Yoshua, Vhaisiraele vho kunda miḓi minzhi-minzhi nahone vha dzula shangoni ḽa Kanana. Fhedzi ha itea mini nga murahu? Maḓanani a miṅwaha, Vhaisiraele vha pfuka milayo ya Mudzimu lunzhi-lunzhi. Musi Yehova a tshi ruma Murwa wawe kha ḽifhasi, u sa thetshelesa havho Mudzimu na muambeli wawe ho vha ho no hulela lwe Yesu a vhidza Yerusalema “muvhulahi wa vhaporofita.” (Vhalani Mateo 23:37, 38.) Mudzimu o landula vharangaphanḓa vha vhurereli vha Vhayuda ngauri vho vha vha sa fulufhedzei khae. Nga zwenezwo, Yesu o vha vhudza uri: “Ni ḓo dzhielwa Muvhuso wa Mudzimu nahone wa ṋewa lushaka lune lwa ḓo aṋwa mitshelo yawo.”—Mat. 21:43.

11, 12. (a) Ndi mini zwine zwa sumbedza uri ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha, Yehova o dzhia phaṱhutshedzo yawe kha lushaka lwa Vhayuda a i fhirisela kha iṅwe ndangulo? (b) Ndangulo ntswa yo tendelwaho nga Mudzimu i katela vhafhio?

¹¹ Ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha C.E.,Yehova o fhelisa lushaka lu sa fulufhedzei lwa Isiraele. Naho zwo ralo, zwenezwo a zwo ngo amba uri a nga si vhe na ndangulo ya vhathu vha fulufhedzeaho kha ḽifhasi. Yehova a fhirisela phaṱhutshedzo yawe kha ndangulo ntswa i re na maanḓa yo thewaho kha Yesu Kristo na pfunzo dzawe. Yo thoma nga ḓuvha ḽa Pentekoste 33 C.E. Nga tshenetsho tshifhinga, vhafunziwa vha Yesu vha ṱoḓaho u vha 120 vho vha vho kuvhangana huṅwe fhethu ngei Yerusalema musi ‘nga u ṱavhanya hu tshi pfala muungo u bvaho ṱaḓulu u tshi nga ḓumbu, wa ḓa wa ḓadza nnḓu yoṱhe.’ Nga zwenezwo “vha vhona khavhu dza mulilo dzi ngaho ndimi, dza phaḓalala dza kavha kha muṅwe na muṅwe wavho, vhoṱhe vha ḓadzwa nga muya mukhethwa nahone vha thoma u amba nga nyambo dzo fhambanaho, sa zwe muya mukhethwa wa vha u tshi khou vha funza zwone.” (Mish. 2:1-4) Tshenetshi tshiitea tshi mangadzaho tsho ṋea vhuṱanzi ha uri Yehova o vha a tshi khou tikedza ndangulo ntswa yo vhumbwaho nga vhafunziwa vha Kristo.

¹² Nga ḓuvha ḽeneḽo ḽi takadzaho, vhatevheli vha Yesu vha engedzwa nga tshivhalo tsha “vhathu vha ṱoḓaho u vha zwigidi zwiraru.” Zwiṅwe hafhu, “ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe Yehova a ḓi bvela phanḓa a tshi engedza vha tshidzwaho.” (Mish. 2:41, 47) Mushumo wa vhenevho vhahuweleli vha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha wo bvelela lwe ‘ipfi ḽa Mudzimu ḽa phaḓalala, tshivhalo tsha vhafunziwa tsha bvela phanḓa tshi tshi engedzea vhukuma ngei Yerusalema.’ Na “vhotshifhe vhanzhi vha vha vhatendi.” (Mish. 6:7) Vhathu vhanzhi vha mbilu dzavhuḓi vho ṱanganedza ngoho yo ḓivhadzwaho nga miraḓo ya yeneyi ndangulo ntswa. Nga murahu, Yehova a ṋea vhuṱanzi vhu fanaho ha thikhedzo yawe musi a tshi thoma u ḓisa “vhathu vha dziṅwe tshaka” kha tshivhidzo tsha Vhukriste.—Vhalani Mishumo 10:44, 45.

13. Mushumo wa ndangulo ntswa ya Mudzimu wo vha u ufhio?

¹³ Ho vha hu si na u timatima uri ndi ufhio mushumo we Mudzimu a u ṋea vhatevheli vha Kristo. Yesu o vha vhetshela tsumbo, ngauri musi a tshi kha ḓi tou bva u lovhedzwa, o thoma u huwelela nga ha “Muvhuso wa ṱaḓulu.” (Mat. 4:17) Yesu o funza vhafunziwa vhawe uri vha ite mushumo u fanaho. O vha vhudza uri: “Ni ḓo vha ṱhanzi dzanga Yerusalema na kha ḽoṱhe ḽa Yudea na ḽa Samaria, u swika tshipiḓani tsha kule vhukuma tsha ḽifhasi.” (Mish. 1:8) Vhatevheli vha Kristo vha u thoma vho pfesesa zwe zwa vha zwo lavhelelwa khavho. Sa tsumbo, ngei Antiokia kha ḽa Pisidia, Paulo na Baranaba vho amba nga tshivhindi na Vhayuda vhe vha vha vha tshi vha hanedza vha ri: “Zwo vha zwo tea uri ipfi ḽa Mudzimu ḽi thome u ambiwa kha inwi. Samusi ni tshi khou ḽi landula nahone ni sa vhoni no fanelwa nga u wana vhutshilo vhu sa fheli, zwino vhonani! ri khou ya kha dzitshaka. Ngauri Yehova o ri ṋea ndaela a ri, ‘Ndo ni vhea uri ni vhe  tshedza tsha dzitshaka, uri ni ḓivhadze nḓila ine nda ḓo i shumisa u itela u tshidza vhathu u swika magumoni a ḽifhasi.’” (Mish. 13:14, 45-47) U bva ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha, tshipiḓa tsha ndangulo ya Mudzimu tsha kha ḽifhasi tshi khou ita uri ndugiselelo yawe ya u tshidza i ḓivhiwe.

14. Ho itea mini muḓini wa Yerusalema ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha, fhedzi ndi vhafhio vhe vha ponyoka?

¹⁴ Vhayuda nga u tou angaredza a vho ngo ṱanganedza mafhungo maḓifha nahone vho vha vha tshi ḓo welwa nga khombo, ngauri Yesu o vha o sevha vhafunziwa vhawe a ri: “Musi ni tshi vhona Yerusalema wo tangwa nga dzimmbi, ni ḓivhe uri u fheliswa hawo hu tsini. Ngauralo, vha re Yudea kha vha thome u shavhela dzithavhani, vha re nga ngomu kha vha bve, nahone vha re nnḓa ha muḓi vha songo dzhena nga ngomu.” (Luka 21:20, 21) Zwe Yesu a zwi amba hu tshee nga phanḓa zwo ḓadzea. Nga nṱhani ha vhuvutsheli ha Vhayuda, mmbi dza Vharoma dze dza vha dzo rangwa phanḓa nga Cestius Gallus dzo tanga muḓi wa Yerusalema nga 66 C.E. Naho zwo ralo, dzenedzo mmbi dzo mbo ḓi huma zwi songo lavhelelwa nahone zwenezwo zwa ṋea vhatevheli vha Yesu tshibuli tsha u ṱuwa Yerusalema na Yudea. U ya nga muḓivhazwakale Eusebius, vhathu vhanzhi vho shavha vha wetshela seli ha Mulambo wa Yorodane vha ya Pella ngei Perea. Nga 70 C.E., mmbi dza Vharoma dza vhuya dzo rangwa phanḓa nga Murangaphanḓa Titus nahone dza fhelisa muḓi wa Yerusalema. Naho zwo ralo, Vhakriste vha fulufhedzeaho vho ponyoka nge vha thetshelesa tsevho ya Yesu.

15. Hu sa londwi zwe zwa itea, ndi ngani Vhukriste ho engedzea?

¹⁵ Hu sa londwi vhuleme, u tovholwa na zwiṅwe zwi lingaho lutendo zwe zwa tshenzhelwa nga vhatevheli vha Kristo, Vhukriste ho engedzea ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha. (Mish. 11:19-21; 19:1, 19, 20) Vhenevho Vhakriste vha u thoma vho bvelela nga lwa muya ngauri vho fhaṱutshedzwa nga Mudzimu.—Mir. 10:22.

16. U itela u bvela phanḓa zwavhuḓi muyani, ho vha hu tshi ṱoḓea mini kha Mukriste muṅwe na muṅwe?

¹⁶ U itela uri ri dzule ro khwaṱha muyani, Mukriste muṅwe na muṅwe u fanela u ita vhuḓidini. Ndi zwa ndeme u guda Maṅwalo nga u fhisea, u vha hone miṱanganoni tshifhinga tshoṱhe na u ita mushumo wa u huwelela nga ha Muvhuso nga u fhisea. Yeneyo mishumo yo ita uri vhathu vha Yehova vha vhe na vhuimo havhuḓi ha lwa muya na vhuthihi nga tshenetsho tshifhinga, samusi zwo tou ralo na ṋamusi. Vhe vha ḓikonanya na zwivhidzo zwa u thoma zwo dzudzanywaho zwavhuḓi vho vhuyelwa vhukuma nga vhuḓidini vhu thusaho he vhalavhelesi na vhashumeli vha vhu ita nga u ḓifunela. (Vhafil. 1:1; 1 Pet. 5:1-4) Nahone zwi nga vha zwo vha zwi tshi takadza lungafhani musi vhahulwane vha dalelaho, vha nga ho Paulo vha tshi dalela zwivhidzo! (Mish. 15:36, 40, 41) Vhurabeli hashu na ha Vhakriste vha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha vhu fana nga nḓila i swayeaho. Ri livhuha lungafhani uri Yehova u dzudzanya vhashumeli vhawe zwino na tshifhingani tsho fhiraho! *

17. Ri ḓo haseledza mini kha thero i tevhelaho?

¹⁷ Samusi shango ḽa Sathane ḽi tsini na u fhela kha enea maḓuvha a vhufhelo, tshipiḓa tsha ndangulo ya Yehova ya fhethu hoṱhe tsha kha ḽifhasi tshi khou bvela phanḓa nga u ṱavhanya u fhira naho hu lini. Naa ni khou tshimbidzana natsho? Naa no vha ni tshi khou ita mvelaphanḓa ya lwa muya? Thero i tevhelaho i ḓo ni sumbedza nḓila ine na nga zwi ita ngayo.