Khoṋololo Dza Dakalo Ḽa Muṱa

Gudisani Vhana Vhaṋu Vhuḓifari Havhuḓi

Loida, * mme wa ngei Mexico o ri: “Vhaswa vha ṋewa khondomo tshikoloni, zwenezwo zwi ita uri vha humbule u nga u ita zwa vhudzekani zwo tea—tenda vha shumisa khondomo.”

Nobuko, mme wa ngei Dzhapani o ri: “Ndo vhuya nda vhudzisa murwa wanga uri a nga ita mini arali a ḓiwana e eṱhe na musidzana wawe. O ri, ‘A thi ḓivhi.’”

MUSI ṅwana waṋu a tshi kha ḓi vha muṱuku, naa no vha ni tshi mu tsireledza kha zwithu zwine zwa nga mu huvhadza henefho hayani? Khamusi no vha ni tshi ita vhungoho ha uri ni a vala pulaka dza muḓagasi uri a si huvhale, na vhetshela kule zwithu zwine zwa nga mu ṱhavha, na u khiṋa gethe u itela uri ṅwana waṋu a dzule o tsireledzea.

Khamusi ni a tama uri ngavhe zwi tshi leluwa nga nḓila yeneyo u tsireledza ṅwana a re miṅwahani ya vhufumi! Zwino ho no vha na maṅwe mafhungo a ndeme ane a ni vhilaedzisa a ngaho sa uri, ‘Naa murwa wanga u khou sedza zwifanyiso zwi karusaho maḓipfele a zwa vhudzekani?’ ‘Naa ṅwananyana wanga u shumisa luṱingothendeleki lwawe u itela u rumela vhaṅwe vhathu milaedza i re na zwifanyiso zwawe zwi kungaho nga zwa vhudzekani?’ Nahone mbudziso ine na pfa ni tshi ofha u ḓivha phindulo yayo ndi ya uri, ‘Naa ṅwana wanga u vho ita zwa vhudzekani?’

U Langa Ṅwana Nga Nḓila Yo Khakheaho

Vhaṅwe vhabebi vha lingedza u dzula vho linda vhana vhavho nga u ṱoḓa u ḓivha uri vha ngafhi na uri vha khou ita mini tshifhinga tshoṱhe. Nga murahu, vhabebi vhanzhi vha wana uri u linda vhana nga nḓila yeneyo zwi ita uri vhana vha dzumbe zwiito zwavho. Vhana vhavho vha fheleledza vho no ḓowela u vha dzumbela zwiito zwenezwo zwine vhabebi vha khou lingedza u vha thivhela khazwo.

Zwi tou vha khagala uri u lingedza u langa ṅwana nga nḓila yo raloho a zwi thusi. Yehova Mudzimu na ene ha lingedzi u langa zwivhumbiwa zwawe nga nḓila yo raloho uri zwi mu thetshelese, nahone vhabebi na vhone a vho ngo fanela u ita nga u ralo. (Doiteronomio 30:19) Nga zwenezwo, ni nga thusa hani ṅwana waṋu a re miṅwahani ya vhufumi uri a ite phetho dza vhuḓifari nga vhuṱali?—Mirero 27:11.

Nḓila i shumaho ndi ya u haseledza na vhana vhaṋu tshifhinga tshoṱhe nahone ni fanela u zwi thoma vha tshee vhaṱuku. * (Mirero 22:6) Nahone musi vha tshi dzhena miṅwahani yavho ya vhuswa, bvelani phanḓa ni tshi amba navho. Sa mubebi, ndi inwi ane a fanela u vha  tshisima tsha mafhungo a ndeme ane ṅwana waṋu a nga a fulufhela. Muṅwe musidzana wa ngei Britain ane a pfi Alicia o ri: “Vhathu vhanzhi vha humbula u nga ri vhona zwi khwine u amba nga zwa vhudzekani na khonani dzashu, fhedzi a si ngoho, ri nga takalela u pfa mafhungo a zwa vhudzekani kha vhabebi vhashu. Ri fulufhela zwine vha ri vhudza zwone.”

Ṱhoḓea Ya U Gudiswa Vhuḓifari Havhuḓi

Musi vhana vha tshi khou aluwa, vha ṱoḓa u ḓivha zwo engedzeaho nga zwa vhudzekani, hu si u ḓivha fhedzi mafhungo a uri vhana vha bva ngafhi. Vha fanela u dovha vha “vha na ṱhalukanyo yo ḓowelaho u khethekanya vhuḓi na vhuvhi.” (Vha-Heberu 5:14) Nga u tou pfufhifhadza, vha fanela u pfesesa zwavhuḓi ndeme ya u vha na vhuḓifari havhuḓi na vhuḓilisi malugana na zwa vhudzekani nahone vha fanela u tshila u tendelana na zwe vha gudiswa zwone. Ni nga gudisa hani ṅwana waṋu vhuḓifari havhuḓi?

Thomani nga u ṱolisisa zwine na zwi tenda malugana na vhuḓifari. Sa tsumbo, khamusi ni tenda nga ho khwaṱhaho uri zwo khakhea u ita vhupombwe—zwine zwa vha vhudzekani ha vhathu vhavhili vha songo vhinganaho. (1 Vha-Thesalonika 4:3) Khamusi vhana vhaṋu vha a ḓivha zwine na tenda zwone malugana na mafhungo enea, khamusi vha nga kona na u humbula dziṅwe ndimana dza Bivhili dzine dza tikedza zwine na zwi tenda. Arali vha nga vhudziswa, vha nga kona u fhindula nga u ṱavhanya uri u ita zwa vhudzekani u sa athu vha mbinganoni zwo khakhea.

Fhedzi hu ṱoḓea zwi fhiraho zwenezwo. Bugu ine ya pfi Sex Smart i amba uri vhaṅwe vhaswa vha nga kha ḓi vha vha tshi tendelana na zwine vhabebi vhavho vha tenda zwone malugana na zwa vhudzekani. Bugu yeneyo i amba uri: “Vhaswa vhenevho vha ḓipfa vha songo vhofholowa u amba mahumbulele avho. Musi vha tshi ḓiwana vhe vhuimoni he vha vha vha songo vhu lavhelela nahone vha tshi fanela u ita phetho malugana na vhuḓifari vhu ṱanganedzeaho na vhu sa ṱanganedzei, vha a ḓaḓa vhukuma nahone vha ḓiwana vho no wela khomboni.” Ndi ngazwo vhuḓifari vhu ha ndeme. Ni nga thusa hani ṅwana waṋu uri a vhe na vhuḓifari havhuḓi?

Itani Uri Vha Ḓivhe Zwavhuḓi Zwine Na Zwi Tenda Malugana Na Vhuḓifari. Naa ni a tenda uri vhathu vha fanela u ita zwa vhudzekani mbinganoni fhedzi? Arali ni tshi tenda zwenezwo, vhudzani ṅwana waṋu tshifhinga tshoṱhe uri a zwi ḓivhe zwavhuḓi. U ya nga bugu ine ya pfi Beyond the Big Talk, ṱhoḓisiso i sumbedza uri “miṱani ine vhabebi vha ita uri vhana vhavho vha ḓivhe zwavhuḓi uri a vha ṱoḓi uri vhaswa vha ite zwa vhudzekani, vhenevho vhaswa a vha ṱavhanyi u thoma u ita zwa vhudzekani.”

I ngoho, samusi zwo sumbedzwa mathomoni, u sokou vhudza vhana vhaṋu zwilinganyo zwa vhuḓifari a zwi ambi uri vha ḓo khetha u tshila u tendelana nazwo. Naho zwo ralo, u ombedzela vhuḓifari havhuḓi vhune na ṱoḓa muṱa waṋu u tshi vha naho zwi ḓo vha ṋea mutheo une vha nga fhaṱela khawo. Nahone kha dziṅwe ṱhoḓisiso ho waniwa uri vhaswa vhanzhi vha fheleledza vho tevhedza vhuḓifari ha vhabebi vhavho naho zwi tshi nga vhonala u nga musi vha tshee vhaswa a vha vhu tevheli.

LINGEDZANI HEZWI: Shumisani tshiitea tsha zwenezwino u itela u thoma u haseledza na u davhidzana nga ha vhuḓifari. Sa tsumbo, arali ha vhigwa nga ha mulandu une wa katela zwa vhudzekani, ni nga kha ḓi ri: “Ndi ṋengiswa nga nḓila ine vhaṅwe vhanna vha fara luvhi ngayo vhathu vha tshisadzini. Ni humbula u nga mahumbulele eneo vha a wana ngafhi?”

Vha gudiseni ngoho yoṱhe nga zwa vhudzekani. Ndi zwa ndeme u vha ṋea tsevho. (1 Vha-Korinta 6:18; Yakobo 1:14, 15) Naho zwo ralo, Bivhili a i ambi uri u ita zwa vhudzekani ndi tshikwekwe tsha Sathane, fhedzi i amba uri ndi tshifhiwa tshi bvaho ha Mudzimu. (Mirero 5:18, 19; Ngosha ya Dzingosha 1:2) U vhudza vhana vhaṋu nga khombo dza u ita zwa vhudzekani fhedzi zwi nga vha sia vhe na mavhonele o khakheaho a sa tshimbidzani na zwi re maṅwaloni nga zwa vhudzekani. Muṅwe musidzana ane a pfi Corrina wa ngei Fura o ri, “Vhabebi vhanga vho vha vha tshi dzulela u amba nga ha vhuḓifari vhu songo kunaho ha zwa vhudzekani, nahone zwenezwo zwo ita uri ndi vhe na mavhonele o khakheaho nga zwa vhudzekani.”

Itani vhungoho ha uri vhana vhaṋu vha ḓivha mafhungo nga vhuḓalo malugana na zwa vhudzekani. Nadia, mme wa ngei Mexico o ri: “Zwine nda dzula ndi tshi lingedza u vhudza vhana vhanga ndi zwa uri vhudzekani ndi tshithu tshavhuḓi na tsha nzulele na uri Yehova Mudzimu o ṋea vhathu tshifhiwa tshenetsho uri vha ḓiphine ngatsho. Fhedzi tshifhiwa tshenetsho tshi fanela u takalelwa mbinganoni fhedzi. Tshi nga ita uri ri takale kana uri ri pfe vhuṱungu, zwi tshi ya nga nḓila ine ra tshi shumisa ngayo.”

LINGEDZANI HEZWI: Tshifhingani tshi ḓaho musi ni tshi amba na ṅwana waṋu nga zwa vhudzekani, phethani khaseledzo ya vhoiwe nga u amba zwavhuḓi nga zwa vhudzekani. Ni songo ofha u sumbedza uri vhudzekani ndi tshifhiwa tshavhuḓi vhukuma tshi bvaho ha Mudzimu tshine ṅwana waṋu a nga ḓiphina ngatsho tshifhingani tshi ḓaho musi o no vha mbinganoni.  Mu khwaṱhisedzeni uri a nga kona u tshila u tendelana na zwilinganyo zwa Mudzimu u swika musi a tshi vhinga kana u vhingwa.

Thusani ṅwana waṋu uri a kone u humbula nga ha mvelelo dzi si dzavhuḓi dza u ita zwa vhudzekani. U itela uri vhaswa vha kone u dzhia phetho dzavhuḓi siani ḽiṅwe na ḽiṅwe ḽa vhutshilo havho, vha fanela u ḓivha nḓila ine vha fanela u ṱalula ngayo mvelelo dzavhuḓi na dzi si dzavhuḓi dza phetho iṅwe na iṅwe ine vha i ita. Ni songo humbula uri zwo eḓana uri vha sokou ḓivha zwo lugaho na zwi songo lugaho. Muṅwe mufumakadzi wa Mukriste ane a pfi Emma wa ngei Australia o ri: “Musi ndi tshi humbula nga ha vhukhakhi he nda vhu ita musi ndi tshi kha ḓi vha muswa, ndi nga amba uri u sokou ḓivha matshilele ane a takadza Mudzimu a zwi ambi uri u a tendelana nao. Ndi zwa ndeme vhukuma u pfesesa nḓila ine ra nga vhuyelwa ngayo nga u tevhedza matshilele eneo na u pfesesa mvelelo dzi si dzavhuḓi dzine ra nga sedzana nadzo arali ri sa tevhedzi eneo matshilele.”

Bivhili i nga ri thusa nga ṅwambo wa uri milayo minzhi i re khayo i bvisela khagala mvelelo dzi si dzavhuḓi dza u ita vhukhakhi. Sa tsumbo, Mirero 5:8, 9 i ṱuṱuwedza vhaṱhannga uri vha iledze vhupombwe u itela uri ‘tshirunzi tshavho vha si tshi laṱele vhaṅwe.’ Samusi dzenedzo ndimana dzi tshi zwi sumbedza, vhane vha ita zwa vhudzekani vha songo vhingana vha ḓitsitsela tshirunzi, a vha koni u shumela Mudzimu nga u fulufhedzea, nahone zwi ita uri vha sa ḓiṱhonifhe. Nahone zwenezwo zwi ita uri vha sa kone u takalelwa nga muthu naho e ufhio a re na vhuḓifari havhuḓi we a vha a tshi nga vha mufarisi wavho wa mbingano tshifhingani tshi ḓaho. U humbula nḓila ine u sa thetshelesa milayo ya Mudzimu zwa nga pfisa ngayo muthu vhuṱungu muvhilini, maḓipfeleni, na u tshinya vhushaka hawe na Mudzimu zwi nga thusa muswa uri a ite phetho ya u tevhedza matshilele ane a takadza Mudzimu. *

LINGEDZANI HEZWI: Shumisani tsumbo u itela u thusa muswa u vhona vhuṱali ha u tevhedza matshilele ane a takadza Mudzimu. Sa tsumbo, ni nga kha ḓi ri: “Mulilo u re tshivhasoni ndi wavhuḓi, fhedzi mulilo une wa vha u tshi khou fhisa ḓaka a si wavhuḓi. Hu na phambano ifhio vhukati ha mililo yeneyo, nahone phindulo yaṋu i shuma hani kha mikano ye Mudzimu a ri vhetshela yone malugana na zwa vhudzekani?” Shumisani mafhungo a re kha Mirero 5:3-14 u itela u thusa ṅwana waṋu u pfesesa mvelelo dzi si dzavhuḓi dza u ita vhupombwe.

Takao a re na miṅwaha ya 18 wa ngei Dzhapani o ri, “Ndi a zwi ḓivha uri ndi fanela u ita zwo lugaho, fhedzi ndi dzula ndi tshi khou lwisana na nyemulo dza ṋama.” Vhaswa vha fanela u khuthadzwa nga u ḓivha uri a si vhone vhe vhoṱhe vhane vha sedzana na vhuimo ho raloho. Muapostola Paulo we a vha e Mukriste o vhibvaho na ene o tendelana na zwenezwo musi a tshi ri: “Naho ndi tshi tama u ita zwivhuya, zwivhi zwi ḓi nnambatela.”—Vha-Roma 7:21.

Zwi ḓo vha zwavhuḓi uri vhaswa vha re miṅwahani ya vhufumi vha ṱhogomele uri u lwisana na maḓipfele o raloho a zwo ngo khakhea. Zwi nga vha thusa u elekanya uri vha ṱoḓa u vha vhathu vha mufuda-ḓe. Zwi nga vha thusa u kona u fhindula mbudziso ine ya ri, ‘Naa ndi ṱoḓa u ḓivhiwa sa muthu a re na matshilele avhuḓi na ane a fulufhedzea, kana ndi ṱoḓa u ḓivhiwa sa muthu ane a vha muya murwela hoṱhe—ane a kundwa nga nyemulo dzawe?’ U vha na vhuḓifari havhuḓi zwi ḓo thusa ṅwana waṋu uri a kone u fhindula mbudziso dzenedzo nga vhuṱali.

[Ṱhaluso dzi re magumoni a siaṱari]

ḒIVHUDZISENI . . .

▪ Ndi mini zwine zwa sumbedza uri ṅwana wanga u na vhuḓifari havhuḓi?

▪ Musi ndi tshi amba na ṅwana wanga nga zwa vhudzekani, naa ndi a sumbedza uri vhudzekani ndi tshifhiwa tshi bvaho ha Mudzimu kana ndi sumbedza uri ndi tshikwekwe tsha Sathane?

[Bogisi kha siaṱari 20]

Bivhili A I Fhelelwi Nga Tshifhinga

“Nyeletshedzo ya Bivhili malugana na vhuḓifari ho teaho ha zwa vhudzekani a i fhelelwi nga tshifhinga. Musalauno, samusi vhaswa vhanzhi vha tshi khou sedzana na mvelelo dzi si dzavhuḓi dza u ita zwa vhudzekani vha sa athu vha mbinganoni dzi ngaho u vhifha muvhilini u songo vhingwa, u farwa nga AIDS na maṅwe malwadze a pfukelaho a zwa vhudzekani, nyeletshedzo ya Maṅwalo ya uri muthu u fanela u ita zwa vhudzekani musi o no vha mbinganoni fhedzi. . . ndi yone yo teaho vhukuma. Ndi yone nḓila i yoṱhe ya u ḓitsireledza na i shumaho.”—Parenting Teens With Love and Logic.