Nga zwiṅwe zwifhinga, ipfi ḽa Tshihevheru ḽine ḽa vha nephesh na ḽa Tshigerika ḽine ḽa vha psykhe ḽo ṱalutshedzwa nga uri “muya” kha dziṅwe Bivhili dza Tshivenḓa. Fhedzi ipfi nephesh ḽi amba uri “tshivhumbiwa tshi femaho” nahone ipfi psykhe ḽi amba uri “muthu a tshilaho.” a Nga zwenezwo, maipfi nephesh na psykhe a ambela kha muthu, tshipuka kana tshivhumbiwa, hu si tshiṅwe tshithu tshine tsha bvela phanḓa tshi tshi tshila musi tshenetsho tshivhumbiwa tsho no fa. Ndi ngazwo dziṅwe Bivhili dzi tshi ṱalutshedzela maipfi nephesh na psykhe nga nḓila yo fhambanaho zwi tshi ya nga mafhungo. Hu nga shumiswa maipfi a ngaho “vhutshilo,” “muthu,” “tshivhumbiwa” kana “nṋe.” Ṱhogomelani Maṅwalo a tevhelaho ane a sumbedza uri maipfi nephesh na psykhe ha khou ambela kha muya.

•   Musi Yehova Mudzimu a tshi sika muthu wa u thoma, Adamu, Bivhili i amba uri “a vha muthu a tshilaho.” (Genesi 2:7) Maipfi ane a ri “a vha muthu a tshilaho,” nga Tshihevheru a sumbedza uri “o vha nephesh.” Nga zwenezwo, Adamu o mbo ḓi vha muthu a tshilaho (nephesh), ho ngo ṋewa muya u sa fi.

•   Kha Bivhili ya Tshivenḓa, Luka 12:19, 20 i ri: “Ndi hone ndi tshi ḓo amba na muya wanga nda ri: Muya wanga, u na thundu nnzhi ya miṅwaha minzhi. Awela-ha, u ḽe u nwe wo takala! Mudzimu a mbo amba nae’ a ri: Tsilu-ḓiwe! Vhusiku vhuno muya wau u ḓo vhidzwa wa bva kha iwe; huno zwe wa shuma zwi ḓo vha zwa nnyi?”

•   Bivhili Khethwa i ri: “Ndi hone ndi tshi ḓo konou amba mbiluni nda ri: U na thundu nnzhi-nnzhi ine wa ḓo ḽa miṅwaha na miṅwaha. Zwino-ha ḓiawetshele zwau, u ḽe, u nwe wo takala.’ A tshi kha ḓi tou ralo Mudzimu a vha a tshi amba nae a ri, ‘Tsilu ndiwe, a u zwi ḓivhi uri vhusiku honovhu o u ṋeaho vhutshilo u ḓo vhu vhila? Zwino iyo thundu ye wa vha u tshi khou ḓi i vhulunga u swika zwino i ḓo ḽiwa nga nnyi?” Zwo ṱalutshedzelwaho kha Bivhili Khethwa zwi sumbedza uri ipfi psykhe a ḽi khou ambela kha muya.

 Enea Maṅwalo a sumbedza uri maipfi nephesh na psykhe a ambela kha zwithu zwi tshilaho, zwine zwa kona u shuma, u ḓikuvhanganyela thundu, u ḽa, u nwa na u ḓiphina. Zwenezwi zwithu zwi kona u itwa nga vhathu.

Naa maipfi nephesh na psykhe a nga ambela na kha muya u sa fi?

 Hai, ngauri vhunzhi ha ndimana dza Bivhili dzi sumbedza uri nephesh kana psykhe ndi tshithu tshine tsha fa. Nga zwenezwo, enea maipfi ha khou ambela kha muya. Fhedzi Bivhili i sumbedza uri nephesh kana psykhe zwi ambela kha “vhutshilo” kana “muthu” nahone onoyo muthu u a fa. Ṱhogomelani tsumbo dzi tevhelaho:

•   “Muthu [nephesh] ane a ita tshivhi u ḓo fa.”​—Hesekiele 18:4, 20.

•   Dziṅwe ndimana dza Bivhili dzi shumisa ipfi “tshitumbu,” fhedzi Tshihevheru tshi shumisa ipfi nephesh.​—Levitiko 21:11; Numeri 6:6.

•   “Wa vhuvhili a tevhulela tshigoḓelo tshawe lwanzheni . . . zwoṱhe zwi tshilaho [psykhe] zwi re lwanzheni zwa fa.”​—Nzumbululo 16:3.

Maipfi nephesh na psykhe a nga ambela kha vhutshilo

 Bivhili i dovha ya shumisa maipfi nephesh na psykhe u ambela kha “vhutshilo.” Sa tsumbo, kha Yobo 33:22 ho shumiswa ipfi ḽa Tshihevheru nephesh hu tshi khou ambelwa kha “vhutshilo.” Bivhili i dovha ya sumbedza uri nephesh kana psykhe kana vhutshilo ha muthu vhu nga vhewa khomboni kana muthu a xelelwa ngaho.​—Ekisoda 4:19; Vhahaṱuli 9:17; Vhafilipi 2:30.

 Nḓila ye maipfi nephesh na psykhe a shumiswa ngayo Bivhilini i ri thusa u pfesesa luṅwalo lu ngaho Mishumo 20:10 kha Bivhili ya Tshivenḓa lune lwa ri: “Muya wawe u kha ḓi vha kha ene.” Zwenezwo zwi ri thusa u pfesesa uri enea maipfi a amba uri onoyo muthu u kha ḓi tshila.

Mafhungo a uri muya a u fi a bva ngafhi?

 Kereke dzine dza tenda pfunzo ya uri muya a u fi, dzo wana yeneyi pfunzo kha vhaḓivhi vha pfunzo dza vhaṱali vha Vhagerika, hu si Bivhilini. Iṅwe encyclopedia i amba uri Bivhilini hu tshi ambiwa nga ha nephesh kana psykhe hu vha hu tshi khou ambelwa kha tshithu tsho no fema. A hu khou ambelwa kha tshithu tshi sa vhonali tshine tsha si vhe tshipiḓa tsha muvhili. Kereke dzo wana mafhungo a u ri muya a u fi kha Vhagerika vha kale.

 Mudzimu ha ṱoḓi ri tshi ṱanganyisa zwine a zwi funza na zwi funzwaho nga vhathu, zwi ngaho pfunzo ya uri muya a u fi. Nṱhani hazwo, Bivhili i ri tsivhudza uri: “Ṱhogomelani uri hu si vhe na ane a ni fasha nga pfunzo dza vhaṱali na vhufhura ha sialala ḽa vhathu.”​—Vhakolosa 2:8.