CÂU HỎI 4

Có phải sự sống bắt nguồn từ một tổ tiên chung?

MỞ

Darwin cho rằng sự sống hẳn bắt nguồn từ một tổ tiên chung. Ông hình dung lịch sử sự sống trên trái đất như một cây to lớn. Sau này, những người khác tin là “cây sự sống” này bắt đầu với một thân cây gồm các tế bào đơn giản đầu tiên. Các loài mới tách ra từ thân cây thành những cành, tức các họ động thực vật, rồi sau đó chia thành nhánh, nghĩa là mọi loài trong các họ động thực vật còn sống đến thời nay. Vậy, điều này có thật sự xảy ra không?

Các nhà khoa học tin gì? Nhiều nhà khoa học gợi lên ý tưởng là những mẫu hóa thạch ủng hộ cho giả thuyết sự sống có một nguồn gốc chung. Họ cũng cho rằng vì mọi sinh vật dùng cùng “ngôn ngữ máy tính”, tức ADN, nên sự sống hẳn tiến hóa từ một tổ tiên chung.

Kinh Thánh cho biết gì? Lời tường thuật trong sách Sáng-thế Ký cho biết cây cỏ, sinh vật biển, động vật trên cạn cũng như chim trời được tạo ra “tùy theo loại” (Sáng-thế Ký 1:12, 20-25). Lời mô tả này cho thấy có nhiều loại trong cùng một loài, điều này ngụ ý là chúng có ranh giới cố định, mỗi loài đều khác nhau. Qua lời tường thuật của Kinh Thánh về sự sáng tạo, chúng ta không ngạc nhiên khi biết có sự xuất hiện đột ngột của những loài động vật mới với hình dạng hoàn chỉnh, như được phát hiện trong các mẫu hóa thạch.

Bằng chứng cho thấy gì? Các bằng chứng ủng hộ lời tường thuật trong Kinh Thánh hay lời của Darwin? Những khám phá trong 150 năm qua cho thấy điều gì?

CÂY CỦA DARWIN BỊ ĐỐN

Trong những năm gần đây, các nhà khoa học đã so sánh mã di truyền của nhiều sinh vật đơn bào cũng như của động thực vật. Họ cho là sự so sánh ấy sẽ giúp khẳng định giả thuyết về việc chia cành “cây sự sống” của Darwin. Tuy nhiên, họ vẫn chưa khẳng định được giả thuyết đó.

Các cuộc nghiên cứu cho biết gì? Vào năm 1999, nhà sinh vật học Malcolm S. Gordon viết: “Sự sống dường như xuất hiện từ nhiều nguồn. Nền tảng của cây sự sống này có lẽ không bắt nguồn từ một gốc”. Có bằng chứng nào cho thấy tất cả các cành chính của sự sống đều gắn với một thân cây, như Darwin đã tin không? Ông Gordon cho biết thêm: “Quan điểm truyền thống về giả thuyết sự sống bắt nguồn từ một tổ tiên chung dường như không áp dụng cho các giới sinh vật, như ngày nay người ta đã biết. Có lẽ nó không áp dụng cho nhiều ngành, nếu không muốn nói là tất cả, và có lẽ cũng không áp dụng cho nhiều lớp trong cùng một ngành”²⁹ a.

Các nghiên cứu gần đây tiếp tục cho thấy điều trái ngược với thuyết của Darwin về tổ tiên chung. Chẳng hạn, vào năm 2009, một bài trên tờ báo New Scientist trích lời của nhà khoa học về tiến hóa Eric Bapteste như sau: “Chúng ta không có bất cứ bằng chứng nào cho thấy cây sự sống là đúng”³⁰. Bài báo ấy cũng trích lời của nhà sinh vật học về tiến hóa Michael Rose: “Cây sự sống đang dần dần bị chôn vùi, chúng ta đều biết thế. Nhưng ít ai chấp nhận việc cần phải thay đổi quan điểm cơ bản về sinh vật học”³¹. b

CÒN CÁC DI TÍCH HÓA THẠCH THÌ SAO?

Nhiều nhà khoa học dựa vào các di tích hóa thạch để cho thấy sự sống bắt nguồn từ một tổ tiên chung. Chẳng hạn, họ lập luận những mẫu hóa thạch chứng minh rằng cá tiến hóa thành loài lưỡng cư rồi thành loài bò sát, sau đó lên động vật có vú. Vậy, các mẫu hóa thạch cho thấy điều gì?

Nhà cổ sinh vật học về tiến hóa David M. Raup nói: “Thay vì dần dần hiểu được sự sống, những nhà địa chất học thời Darwin cũng như thời nay đã tìm ra các mẫu hóa thạch của những sinh vật trung gian nhưng không liên tiếp nhau, tức là các loài xuất hiện đột ngột, có ít hoặc không thay đổi trong quá trình tồn tại, rồi chúng đột nhiên biến mất khỏi hồ sơ hóa thạch”³².

Trên thực tế, đa số các mẫu hóa thạch cho thấy sự ổn định giữa các loài sinh vật trải qua một thời gian dài. Không có bằng chứng nào cho thấy chúng tiến hóa từ loài này sang loài khác. Chúng đột nhiên xuất hiện với hình dạng và đặc điểm riêng biệt. Chẳng hạn, người ta không thấy được mối liên hệ nào giữa loài dơi có khả năng tiếp nhận sóng siêu âm và tiếng vang với tổ tiên xa xưa.

Ngoài ra, hơn một nửa nhóm động vật chính dường như đã xuất hiện trong một khoảng thời gian tương đối ngắn. Vì có nhiều loài vật mới mang nét đặc trưng riêng biệt xuất hiện đột ngột, như được tìm thấy trong di tích hóa thạch, nên các nhà cổ sinh vật học gọi giai đoạn này là “sự bùng nổ kỷ Cambri”. Vậy, kỷ Cambri là thời kỳ nào?

Nếu cho là phỏng đoán của các nhà nghiên cứu là đúng, thì lịch sử của trái đất có thể được tượng trưng bởi một đường thời gian có chiều dài bằng một sân bóng (1). Thế thì, bạn sẽ phải đi khoảng bảy phần tám sân bóng mới đến thời kỳ mà các nhà cổ sinh học gọi là kỷ Cambri (2). Trong một giai đoạn ngắn của thời kỳ ấy, các nhóm động vật chính đã xuất hiện, như được tìm thấy trong các mẫu hóa thạch. Chúng xuất hiện đột ngột đến mức nào? Khi bạn bước tiếp chưa tới một bước chân, tất cả sinh vật đột nhiên xuất hiện!

Sự xuất hiện tương đối đột ngột của nhiều loại sinh vật khiến một số nhà nghiên cứu về tiến hóa đặt nghi vấn về học thuyết truyền thống của Darwin. Chẳng hạn, trong cuộc phỏng vấn vào năm 2008, nhà sinh vật học về tiến hóa Stuart Newman thảo luận về việc cần có một thuyết tiến hóa mới để giải thích việc các sinh vật mới lạ đột ngột xuất hiện. Ông nói: “Học thuyết của Darwin được dùng để giải thích cho sự tiến hóa đang mất đi giá trị đến nỗi nó cũng giống như những thuyết khác. Nó có thể không phải là thuyết quan trọng nhất để hiểu được tiến hóa vĩ mô, tức giai đoạn tiến hóa có sự thay đổi lớn trong cơ thể sinh vật”³³.

VẤN ĐỀ CỦA “CÁC BẰNG CHỨNG”

Tại sao trong một số sách giáo khoa, kích cỡ của các mẫu hóa thạch trong thứ tự này bị thay đổi?

Bên trái: Hình trong một số sách giáo khoa

Bên phải: Kích cỡ thật

Nói sao về những hóa thạch mà người ta dùng để chứng minh loài cá biến đổi thành loài lưỡng cư, loài bò sát thành động vật có vú? Chúng có phải là bằng chứng vững chắc của quá trình tiến hóa không? Khi xem xét kỹ hơn các mẫu hóa thạch, người ta thấy được một số vấn đề.

Thứ nhất, kích cỡ tương đối bằng nhau của các sinh vật trong giai đoạn tiến hóa từ loài bò sát thành động vật có vú đôi khi bị mô tả sai trong sách giáo khoa. Dù sách mô tả kích cỡ của chúng tương đương nhau, nhưng trong thực tế, một số loài có kích cỡ lớn, còn một số khác thì nhỏ.

Thứ hai, thách đố lớn hơn là thiếu bằng chứng về mối liên hệ giữa các sinh vật. Những mẫu vật đặt trong chuỗi tiến hóa được các nhà nghiên cứu ước tính là cách nhau hàng triệu năm. Về khoảng cách thời gian giữa nhiều mẫu trong số các hóa thạch này, nhà động vật học Henry Gee nói: “Thời gian gián đoạn của hóa thạch quá xa đến nỗi chúng ta không thể khẳng định điều gì về mối liên hệ giữa các loài và tổ tiên của chúng”³⁴ c.

Bình luận về các mẫu hóa thạch cá và lưỡng cư, nhà sinh học Malcolm S. Gordon cho biết các mẫu hóa thạch đã tìm được chỉ đại diện một phần nhỏ, “không thể là đặc trưng cho toàn bộ sinh vật của nhóm này tại thời điểm đó”. Ông nói thêm: “Không có cách để biết những sinh vật này ảnh hưởng đến thế hệ sau tới mức nào hoặc mối liên hệ giữa chúng là gì”³⁵. d

“CUỘN PHIM” CHO THẤY GÌ?

Một bài báo trong tạp chí National Geographic năm 2004 ví các mẫu hóa thạch như “một cuộn phim về tiến hóa mà cứ mỗi 1.000 khung hình phim thì bị mất 999 khung trong phòng biên tập phim”³⁶. Hãy xem ý nghĩa của minh họa này.

Nếu “95 khung hình phim” của mẫu hóa thạch chứng minh động vật không tiến hóa từ loài này sang loài khác, vậy tại sao các nhà cổ sinh vật học lại sắp xếp “5 khung” kia để cho thấy chúng tiến hóa?

Hãy tưởng tượng bạn tìm thấy 100 khung hình phim từ cuộn phim gốc có 100.000 khung. Làm thế nào bạn có thể biết được nội dung phim? Bạn có thể suy diễn cốt truyện phim, nhưng nói sao nếu chỉ tìm được 5 trong số 100 khung hình phim có thể sắp xếp cho phù hợp với cốt truyện của mình, còn 95 khung kia thì nói đến một câu chuyện hoàn toàn khác? Liệu có hợp lý không khi chỉ có 5 khung phim mà bạn cứ khăng khăng rằng sự suy diễn của mình là đúng? Phải chăng bạn đặt 5 khung hình phim theo thứ tự đó vì nó phù hợp với sự suy đoán của mình? Chẳng phải việc bạn để cho 95 khung hình phim kia chi phối ý tưởng của bạn là hợp lý hơn sao?

Minh họa trên có liên hệ thế nào đến quan điểm của những nhà ủng hộ thuyết tiến hóa về các mẫu hóa thạch? Trong nhiều năm, những nhà nghiên cứu không thừa nhận phần lớn hóa thạch, tức 95 khung hình phim, cho thấy các loài thay đổi rất ít qua thời gian. Tại sao họ lại im lặng trước bằng chứng quan trọng này? Tác giả Richard Morris nói: “Dường như các nhà cổ sinh vật học chấp nhận quan điểm phổ biến là có sự tiến hóa dần dần và cứ khăng khăng giữ quan điểm ấy, dù đã tìm ra bằng chứng cho thấy điều ngược lại. Họ đã dựa vào thuyết tiến hóa để cố giải thích các mẫu hóa thạch”³⁷.

“Lấy một loạt mẫu hóa thạch và tuyên bố rằng chúng đại diện cho cả một giống nòi thì không phải là một giả thuyết khoa học có thể được kiểm nghiệm, nhưng nó giống như một câu chuyện kể cho trẻ em trước lúc đi ngủ—thú vị, có lẽ mang tính giáo dục, nhưng không có căn cứ khoa học”.—Theo cuốn In Search of Deep Time—Beyond the Fossil Record to a New History of Life, của Henry Gee, trang 116, 117

Còn về những nhà ủng hộ thuyết tiến hóa ngày nay thì sao? Có phải họ vẫn đặt hóa thạch theo thứ tự nhất định, không phải vì nhiều mẫu hóa thạch và đặc tính di truyền ủng hộ thứ tự ấy, mà để cho hòa hợp với thuyết tiến hóa hiện nay? e

Bạn nghĩ sao? Các bằng chứng ủng hộ lời tường thuật của Kinh Thánh hay thuyết của Darwin? Hãy xem những điều chúng ta đã thảo luận đến lúc này.

Sự sống đầu tiên trên trái đất không đơn giản.
Xác suất để các thành phần của một tế bào xuất hiện ngẫu nhiên là rất thấp.
ADN—“chương trình vi tính” hoặc mật mã—giúp cho tế bào hoạt động, rất phức tạp và vượt trội hơn bất cứ chương trình hoặc hệ thống lưu trữ thông tin nào do con người làm ra.
Các cuộc nghiên cứu về di truyền cho thấy sự sống không bắt nguồn từ một tổ tiên chung. Hơn nữa, những nhóm động vật chính xuất hiện đột ngột, như được tìm thấy trong các mẫu hóa thạch.

Sau khi xem xét những điều này, bạn nghĩ việc kết luận rằng các bằng chứng đó hòa hợp với lời giải thích trong Kinh Thánh về nguồn gốc sự sống có hợp lý không? Tuy nhiên, nhiều người khẳng định là khoa học mâu thuẫn với phần lớn những gì Kinh Thánh nói về sự sáng tạo. Điều đó có đúng không? Kinh Thánh cho biết gì?

a Theo thuật ngữ sinh học, từ ngành nói đến một nhóm lớn động vật có cùng hình dạng đặc trưng. Một cách mà các nhà khoa học phân loại tất cả sinh vật là qua hệ thống phân loại bảy giới mà mỗi bậc sau sẽ cụ thể hơn bậc trước đó. Đầu tiên là giới, bậc phân loại rộng nhất. Sau đó là ngành, lớp, bộ, họ, chi, loài. Chẳng hạn, ngựa được phân loại như sau: giới động vật, ngành có dây sống, lớp thú, bộ móng guốc ngón lẻ, họ ngựa, chi Equus, loài Caballus.

b Điều đáng lưu ý là bài báo trong tờ New Scientist, ông Bapteste hay ông Rose đều không ám chỉ thuyết tiến hóa là sai. Thay vì thế, ý của họ là các bằng chứng hiện nay không ủng hộ cây sự sống của Darwin, cơ sở cho thuyết của ông. Các nhà khoa học này vẫn tìm những lời giải thích khác cho thuyết tiến hóa.

c Ông Henry Gee không nghĩ thuyết tiến hóa là sai. Lời của ông cho thấy những gì chúng ta có thể biết được từ những mẫu hóa thạch là có giới hạn.

d Ông Malcolm S. Gordon là người ủng hộ thuyết tiến hóa.

e Chẳng hạn, xin xem mục “ Nói sao về sự tiến hóa ở người?”

SỰ THẬT VÀ SUY NGẪM

Sự thật: Các nhà nghiên cứu (không tin lời tường thuật trong Kinh Thánh về sự sáng tạo) đang đặt nghi vấn về hai tư tưởng chính của thuyết tiến hóa: sự sống bắt nguồn từ tổ tiên chung và sự xuất hiện những nhóm sinh vật chính với hình thù mới là kết quả của sự tích lũy dần những biến đổi nhỏ.

Suy ngẫm: Vì có sự tranh luận về những giả thuyết trên của Darwin, liệu các lời giải thích của ông về thuyết tiến hóa có là sự kiện khoa học đã được chứng minh?
Sự thật: Mọi cơ thể sinh vật có cùng cấu tạo ADN, tức “ngôn ngữ máy tính” hoặc mật mã, chi phối phần lớn hình dạng và chức năng của đơn bào hay đa bào.

Suy ngẫm: Phải chăng sự tương đồng này là do chúng được Đấng Tạo Hóa làm ra, chứ không phải chúng có một tổ tiên chung?

Nói sao về sự tiến hóa ở người?

Khi tìm đề tài về tiến hóa ở người trong nhiều sách giáo khoa và bách khoa từ điển, bạn sẽ thấy hình ảnh, một bên là con vật giống vượn lưng khom, tiếp theo là những con vật phát triển dần lên, dáng thẳng và đầu lớn hơn. Cuối cùng là người hiện đại. Ý niệm trên cùng với những lời bình luận giật gân của phương tiện truyền thông về cuộc khám phá cái được gọi là những “mắt xích còn thiếu” khiến người ta nghĩ rằng có nhiều bằng chứng cho thấy con người tiến hóa từ những con vật giống như vượn. Lời khẳng định như thế có dựa trên bằng chứng vững chắc không? Hãy xem các nhà nghiên cứu về tiến hóa nói gì trong một số đề tài sau. f

MẪU HÓA THẠCH CHO THẤY GÌ?

Sự thật: Vào đầu thế kỷ 20, tất cả hóa thạch được dùng để ủng hộ thuyết con người và vượn tiến hóa từ một tổ tiên chung chỉ có thể đặt vỏn vẹn trên bàn bi-da. Kể từ đó, số hóa thạch được dùng để ủng hộ thuyết này ngày một tăng. Giờ đây, người ta cho rằng con số ấy chất đầy một toa xe lửa³⁸. Tuy nhiên, phần lớn hóa thạch này chỉ là những cái xương và răng rời rạc. Hiếm khi thấy những hộp sọ còn nguyên, nói chi đến các bộ xương hoàn chỉnh³⁹.

Câu hỏi: Số hóa thạch gia tăng được bổ sung vào “cây chủng loại phát sinh loài người” có giải đáp thắc mắc của các chuyên gia tin thuyết tiến hóa về việc khi nào và làm sao con người tiến hóa từ con vật giống vượn hay không?

Trả lời: Không. Sự thật thì ngược lại. Về cách các mẫu hóa thạch này nên được phân loại, ông Robin Derricourt thuộc trường Đại học New South Wales, Úc, viết vào năm 2009: “Hiện nay có lẽ sự nhất trí duy nhất là họ không nhất trí”⁴⁰. Vào năm 2007, tạp chí khoa học Nature có đăng bài viết của những người tìm được “mắt xích còn thiếu” khác của cây tiến hóa. Họ nói rằng không ai biết khi nào và làm sao con người ra từ loài vượn⁴¹. Ông Gyula Gyenis, nhà nghiên cứu thuộc Khoa Nhân chủng Sinh học của trường Đại học Eötvös Loránd, Hung-ga-ri, viết vào năm 2002: “Sự phân loại và việc biết được mẫu hóa thạch nằm ở vị trí nào trong chuỗi tiến hóa thuộc chủng loài hominid vẫn là đề tài gây tranh cãi” g. Ông cũng cho biết rằng các bằng chứng hóa thạch có được cho đến nay vẫn không giúp chúng ta biết chắc khi nào, ở đâu hoặc bằng cách nào con người tiến hóa từ loài giống vượn⁴².

CÔNG BỐ “MẮT XÍCH CÒN THIẾU”

Sự thật: Phương tiện truyền thông công bố rộng rãi việc khám phá một “mắt xích còn thiếu” mới. Thí dụ, vào năm 2009, mẫu hóa thạch được đặt tên Ida đã được công bố trong một tờ báo. Tờ báo ấy cho biết hóa thạch này đã được thổi phồng quá mức⁴³. Tờ The Guardian của Anh Quốc cũng đăng một hàng tít về điều này: “Hóa thạch Ida: Một phát hiện phi thường chính là “mắt xích còn thiếu” trong sự tiến hóa ở người”⁴⁴. Tuy nhiên, chỉ vài ngày sau, tờ New Scientist của Anh Quốc lại viết: “Ida không phải là “mắt xích còn thiếu” trong sự tiến hóa ở người”⁴⁵.

Câu hỏi: Tại sao mỗi lần công bố một “mắt xích còn thiếu” mới phát hiện thì được các phương tiện truyền thông quan tâm, còn khi loại nó ra khỏi “cây chủng loại phát sinh loài người” thì không ai ngó ngàng đến?

Trả lời: Liên quan đến những người khám phá điều này, ông Robin Derricourt, được đề cập ở trên, cho biết: “Người dẫn đầu nhóm nghiên cứu có lẽ cần nhấn mạnh hơn nữa tính đặc biệt và gây cấn của cuộc khám phá để thu hút nguồn tài trợ khác từ bên ngoài nhà trường. Chắc chắn, những nhà nghiên cứu này muốn thổi phồng các khám phá nhằm thu hút sự chú ý của phương tiện truyền thông, vì các phương tiện truyền thông luôn săn những tin tức giật gân”⁴⁶.

HÌNH TRONG SÁCH GIÁO KHOA VÀ TƯỢNG VƯỢN NGƯỜI

Sự thật: Các sách giáo khoa và viện bảo tàng mô tả các loài được cho là tổ tiên của loài người thường có những nét đặc trưng riêng về nét mặt, màu da và tóc. Điều này cho thấy “tổ tiên” xa xưa mang những đặc điểm giống vượn, còn những loài được xem là gần với con người có các đặc điểm trên khuôn mặt, màu da và tóc giống con người hơn.

Câu hỏi: Các nhà khoa học có thể tạo lại chính xác những đặc điểm trên dựa vào các di tích hóa thạch mà họ đã tìm được không?

Trả lời: Không. Vào năm 2003, chuyên gia pháp y là ông Carl N. Stephan, làm việc trong ngành Giải phẫu học thuộc trường Đại học Adelaide của Úc, cho biết: “Mặt của những tổ tiên con người không thể được tạo lại hay kiểm chứng một cách khách quan”. Ông cho biết việc cố gắng dựa vào con vượn ngày nay để làm điều đó “có vẻ quá thiên lệch, hoàn toàn không chính xác và vô căn cứ”. Ông kết luận gì? Ông nói: “Việc tạo lại bất cứ khuôn mặt nào của loài hominid thời xưa dường như khiến cho người ta hiểu lầm”⁴⁷.

XÁC ĐỊNH SỰ THÔNG MINH QUA KÍCH CỠ BỘ NÃO

Sự thật: Kích cỡ bộ não của loài được cho là tổ tiên loài người là một trong những cách chính yếu mà các nhà ủng hộ thuyết tiến hóa xác định loài đó là họ hàng xa hay gần với con người.

Câu hỏi: Kích cỡ bộ não có phản ánh chính xác trí thông minh không?

Trả lời: Không. Một nhóm các nhà nghiên cứu dùng kích cỡ bộ não để suy đoán động vật tuyệt chủng nào là họ hàng gần với con người. Họ công nhận rằng khi làm thế họ “thường cảm thấy không chắc chắn”⁴⁸. Tại sao? Hãy xem xét lời phát biểu trên tạp chí Scientific American Mind năm 2008: “Các nhà khoa học đã không tìm được mối liên hệ nào giữa kích cỡ bộ não với sự thông minh của con người và những loài động vật. Họ cũng không nhận thấy mối tương quan giữa sự thông minh với kích cỡ hoặc sự tồn tại của một vùng não, có lẽ ngoại trừ vùng Broca, nơi chi phối ngôn ngữ của con người”⁴⁹.

Bạn nghĩ sao? Tại sao các nhà khoa học sắp xếp những hóa thạch (từ vượn đến người) theo kích cỡ bộ não trong khi điều đó không phải là thước đo trí thông minh? Phải chăng họ cố tình sắp xếp các hóa thạch như thế cho phù hợp với thuyết của mình? Tại sao các nhà nghiên cứu luôn tranh cãi về việc nên đưa mẫu hóa thạch nào vào “cây chủng loại phát sinh loài người” của con người? Có phải những hóa thạch mà họ nghiên cứu là những loài vượn đã bị tuyệt chủng không?

Nói sao về những hóa thạch giống con người được gọi là Neanderthal, thường được xem như là bằng chứng cho một loài vượn đã từng hiện hữu? Các nhà nghiên cứu bắt đầu thay đổi quan điểm về những hóa thạch này. Năm 2009, ông Milford H. Wolpoff viết trong tạp chí American Journal of Physical Anthropology: “Neandertal có thể là một giống người từng sống”⁵⁰.

Những người có cái nhìn khách quan nhận thức rằng chính cái tôi, tiền bạc và ước muốn được phương tiện thông tin đại chúng chú ý đã ảnh hưởng đến cách trình bày “bằng chứng” của sự tiến hóa ở người. Bạn có tin cậy các bằng chứng như thế không?

f Lưu ý: Không có nhà nghiên cứu nào được nêu ra trong bài này tin lời của Kinh Thánh về sự sáng tạo. Họ đều chấp nhận thuyết tiến hóa.

g Theo các nhà nghiên cứu về tiến hóa, “hominid” là từ được dùng để mô tả con người và những loài giống người thời tiền sử.

CÓ GÌ SAI TRONG HÌNH NÀY?

Những hình như thế này dựa trên định kiến và giả định của các nhà nghiên cứu và họa sĩ, chứ không dựa trên sự thật⁵¹.
Phần lớn những bức hình như thế dựa trên những hộp sọ không còn nguyên vẹn và các chiếc răng rời rạc. Rất hiếm thấy những hộp sọ còn nguyên, nói chi đến các bộ xương hoàn chỉnh.
Không có sự nhất trí giữa các nhà nghiên cứu về cách phân loại các mẫu hóa thạch của những sinh vật.
Không thể tạo lại chính xác những đặc điểm về nét mặt, màu da và tóc của những loài đã bị tuyệt chủng.
Mỗi loài được sắp xếp trong chuỗi tiến hóa dẫn đến con người hiện đại dựa vào kích cỡ bộ não, dù bằng chứng cho thấy kích cỡ bộ não không phải là thước đo trí thông minh.