Cỏ—Không chỉ ở dưới chân bạn

ĐỐI VỚI một số người, đó chỉ là loại thảo mộc ngoài sân nhà mà người ta phải cắt xén đi. Mặt khác, đối với nhà nông và cầu thủ bóng đá, đó lại là đất dụng võ của họ. Và đối với trẻ con, đó lại là sân chơi lý tưởng. Nhưng phải chăng từ ‘cỏ’ chỉ có nghĩa là tấm thảm cỏ, nông trại, sân chơi không?

Nếu sống trong một tòa nhà cao tầng ở thành thị, bạn có thể cho rằng mình rất ít dịp dẫm chân lên bất cứ loại cỏ nào. Tuy nhiên, hầu như tất cả chúng ta hàng ngày đều có dịp tiếp xúc với một số loại cây cỏ và những sản phẩm làm ra từ cây cỏ. Về mặt căn bản, cây cỏ là gì? Và chúng ta dùng cỏ để làm gì?

Cỏ là gì?

Chúng ta hãy nhìn kỹ hơn loại cây có vẻ khiêm tốn này. Thông thường, tất cả những loại cây xanh, thấp đều được gọi là cỏ. Ngoài những cây nhỏ được khoa học phân loại vào họ thảo (Gramineae, hoặc Poaceae), một số người xem những cây lách và cây cói như là cây cỏ. Nhưng chỉ họ thảo mới được người ta gọi là cây cỏ thật. Thường thường những cây thuộc họ thảo đều có một số điểm đặc thù chung. Hãy nhìn kỹ cái mà bạn cho rằng đó là một cọng cỏ.

Cọng đó có thân tròn và rỗng, có mắt hay mấu không? Những chiếc lá dài, phẳng và hẹp có để lộ những gân song song, mọc ra khỏi lớp vỏ của thân cây không? Những chiếc lá liên tiếp có mọc đối xứng bên kia thân cây, tạo thành hai hàng đứng không? Rễ nó có phải là một mạng lưới những sợi li ti thay vì là một rễ chính có đâm nhánh không? Nếu trổ hoa, hoa đó có nhỏ nhắn và khó thấy, tạo thành hình đầu nhọn, cành hoặc chùy không? Nếu bạn trả lời là có, có lẽ loại cây này thuộc họ thảo.

Mặc dù bề ngoài họ thảo có vẻ đồng dạng, thật ra nó cực kỳ đa dạng, với khoảng từ 8.000 đến 10.000 loại. Chiều cao của các cây nằm trong khoảng từ hai centimét đến 40 mét, ở một số cây tre. Cỏ tạo thành phần lớn thực vật bao phủ trái đất. Và chẳng lạ gì, vì nó là một nhóm cây dễ thích nghi nhất trên đất, mọc ở địa cực và trong sa mạc, trong những khu rừng nhiệt đới nhiều mưa, và trên những dốc núi lộng gió. Những khu vực toàn bộ là thực vật—như thảo nguyên không cây cối, cánh đồng trụi, đồng hoang, cánh đồng cỏ và hoang mạc—đều có cỏ mọc đầy.

Sức dẻo dai là yếu tố chính để nhiều loại cây cỏ sống được. Không giống như những loại cây khác, cây cỏ lớn lên, không phải ở ngọn, nhưng ở những phần phát triển ở phía trên những mắt. Chồi non có thể bắt đầu từ thân cây mọc ngang ra ở trên hoặc dưới mặt đất. Vì vậy khi  máy xén cỏ hoặc răng bò ngắt đứt ngọn, cây cỏ vẫn tiếp tục lớn lên, trong khi nhiều cây khác chết đi. Đó là lý do tại sao việc thường xuyên xén cỏ giúp cỏ mọc nhanh hơn, choán chỗ những cây khác và điều này làm cho sân cỏ dày đặc và đẹp mắt.

Ngoài ra, với hầu hết các loại cây cỏ, nếu cọng cỏ bị gió thổi cong hoặc bị giày đạp dưới chân, cây cỏ vẫn có thể tự dựng đứng lên được nhờ mọc nhanh hơn ở phía đối diện với mặt đất. Vì những lý do này, thường thường cây cỏ phục hồi nhanh chóng sau khi bị đè bẹp, điều này cho cây cỏ có ưu thế hơn những cây khác để giành lấy ánh nắng mặt trời. Và chúng ta có thể sung sướng vì cây cỏ là một loại cây mạnh mẽ như thế. Xét cho cùng, chúng ta tùy thuộc vào cây cỏ.

Một cây nhiều công dụng

Cỏ không những là họ cây sum suê mà còn là họ cây ra hoa quan trọng nhất ở trên đất. Một nhà thực vật học nói rằng cây cỏ là thức ăn căn bản của chúng ta. Cỏ  “giống như một cái đập nước che chở nhân loại khỏi nạn đói”. Hãy nhớ lại xem hôm nay bạn đã ăn gì. Có phải bạn đã bắt đầu với bát ngũ cốc có thể là bát kê, bát cơm, bát cháo yến mạch hoặc lúa miến không? À, vậy thì bạn đã ăn hạt cây cỏ rồi đấy. Hoặc có lẽ bạn đã ăn một ổ hoặc một loại bánh mì nào đó. Bột được làm từ hạt cây cỏ—lúa mì, lúa mạch đen, lúa mạch và những hạt khác, tất cả đều là cây cỏ. Xôi bắp, chè bắp, cũng như bánh ngô (tortilla) làm từ bột bắp cũng không ngoại lệ. Bắp—bạn đã đoán ra rồi—cũng là một loại cây cỏ. Bạn có bỏ đường vào trà (chè) hay cà phê không? Hơn phân nửa tất cả các loại đường được làm từ cây mía, một loại cây cỏ. Thậm chí theo một nghĩa nào đó, sữa và phó mát là cỏ biến dưỡng, vì là sản phẩm của bò, cừu và dê, những loài thường ăn cỏ.

Còn bữa ăn trưa của bạn thì sao? Mì hay bánh pizza đều làm từ bột lúa mì. Các loại gà vịt thường được nuôi bằng hạt ngũ cốc. Trâu bò được nuôi bằng đủ mọi loại cây cỏ. Vì vậy, trên bình diện rộng lớn, trứng, gà, vịt, và thịt bò chúng ta ăn đều là cỏ do thú vật biến dưỡng. Và bạn cũng có thể uống nước cỏ. Ngoài sữa ra, nhiều thức uống thông dụng có chất cồn đều được làm từ cây cỏ: bia, whisky, rum, sa-kê, cơ-vát và hầu hết rượu vodka.

Bây giờ mong bạn đừng bận tâm vì món ăn bạn thích chưa được đề cập. Không thể liệt kê hết tất cả những thức ăn chế biến từ cây cỏ. Theo một số ước đoán, hơn phân nửa lượng calo tiêu thụ khắp thế giới đều đến từ các loại cây cỏ. Chẳng lạ gì, vì cây cỏ bao phủ tới 70 phần trăm đất được canh tác.

Tuy nhiên, cây cỏ không chỉ có lợi vì ăn được. Nếu nhà bạn có vách làm bằng đất sét và rơm, chính cỏ tạo những bức vách đủ kiên cố. Ở nhiều nơi khác nhau trên thế giới, mái nhà được lợp bằng rạ, tức cỏ. Ở Đông Nam Á, tre được dùng làm giàn giáo, ống điếu, bàn ghế, vách tường, và có nhiều công dụng khác. Chiếu và rổ cũng được đan từ cỏ, và cỏ cung cấp nguyên liệu làm keo dán và giấy. Đừng quên quần áo của bạn. Hầu hết các thú vật cho chúng ta len và da đều được nuôi bằng cỏ. Loại cây cỏ Arundo donax cung cấp ống sậy để làm nhạc cụ hơi bằng gỗ, như kèn clarinet. Người ta không tìm được vật liệu nào khác có thể thích ứng bằng loại sậy tự nhiên để dùng cho mục đích đó.

Cỏ bao phủ và tô điểm nhiều nơi trên đất. Và thật là đẹp đẽ, yên tĩnh và thư giãn biết bao khi nhìn một cánh đồng cỏ xanh hay một thảm cỏ được chăm sóc chu đáo! Tạo thành một khối thực vật xanh khổng lồ, cỏ là nguồn cung cấp chính cho chúng ta khí ô-xy. Rễ cây cỏ chắc nịch cũng che chở cho đất khỏi bị xói mòn. Nhớ đến sự đa dụng của cỏ, chúng ta không ngạc nhiên khi biết rằng cách dùng cỏ và trồng cỏ đều có một lịch sử lâu đời.

Lịch sử của cây cỏ

Chúng ta nghe nói đến cỏ lần đầu tiên trong lời tường thuật Kinh Thánh về sự sáng tạo. Vào ngày sáng tạo thứ ba, Đức Chúa Trời phán: “Đất phải sanh cây-cỏ”. (Sáng-thế Ký 1:11) * Tất cả những nền văn minh chính đều tùy thuộc vào một số dạng cây cỏ. Chẳng hạn, người Ai Cập, Hy Lạp, La Mã đều dùng lúa mì và lúa mạch làm thức ăn chính; người Trung Hoa thì dùng hạt kê và lúa gạo; người Ấn Độ ăn lúa mì, lúa mạch và hạt kê; người Maya, Aztec và Inca ăn bắp. Và những thảo nguyên vô tận cung cấp cỏ khô cần thiết cho ngựa của các đoàn kỵ binh Mông Cổ. Đúng vậy, cỏ luôn có tầm quan trọng lớn đối với nhân loại.

Lần tới khi bạn nhìn thấy một ruộng bắp gợn sóng trước cơn gió, một cánh đồng cỏ xanh tươi, hoặc chỉ những lá cỏ khiêm tốn mọc giữa những cục đá bên lề đường, bạn có thể dừng lại và suy nghĩ về họ thực vật tuyệt vời và đa dụng nhất này. Bạn cũng có thể được thúc đẩy để tạ ơn Đấng Thiết Kế Vĩ Đại, Giê-hô-va Đức Chúa Trời, như người viết Thi-thiên đã tạ ơn khi hát: “Hỡi Giê-hô-va, Đức Chúa Trời tôi, Chúa thật lớn lạ-kỳ... Ngài làm cho cỏ đâm lên cho súc-vật, cây-cối để dùng cho loài người, và khiến thực-vật sanh ra từ nơi đất... Hãy ngợi-khen Đức Giê-hô-va! Ha-lê-lu-gia!”—Thi-thiên 104:1, 14, 31-35.

[Chú thích]

[Biểu đồ/​Các hình nơi trang 16, 17]

(Để có thông tin đầy đủ, xin xem ấn phẩm)

Cấu trúc của cây cỏ

Hình dạng chính của hoa cỏ

Đầu nhọn

Cành hoa

Chùy

Rễ sợi

Vỏ

Lá

Cuống

Mấu

 [Các hình nơi trang 18]

Hôm nay bạn đã ăn ‘cỏ’ chưa?

[Hình nơi trang 18]

Hoặc bạn đã uống nước cỏ chưa?

[Hình nơi trang 18]

Chúng cũng ăn cỏ

[Hình nơi trang 18]

Bạn cũng có thể sống dưới một mái nhà làm bằng cỏ