Hoa phong lan với cả vẻ lộng lẫy

BIÊN TẬP VIÊN TỈNH THỨC! Ở COSTA RICA

“Lủng lẳng trên tường gạch kiêu hãnh khoe sắc thắm, lả lơi theo ngọn gió, trong bóng râm và dưới nắng ấm, trông nó thật kiêu sa hơn bao giờ hết”.

TRÊN đây là lời mở đầu của một bài báo nói về Cuộc Triển Lãm Lan Toàn Quốc Hàng Năm ở San José, Costa Rica. Chỉ nghe nói đến phong lan có lẽ người ta cũng hình dung được loài hoa kỳ lạ và xinh đẹp nhất trên thế giới. Người ta thoáng nghe một vị khách tham quan triển lãm nói: “Ai mà có thể phủ nhận được bàn tay của Thượng Đế khi nhìn thấy vẻ đẹp và sự phức tạp đến như thế?” Thật vậy, hoa phong lan mang lại sự ngợi khen cho Giê-hô-va Đức Chúa Trời, Đấng có những đức tính vô hình mà người ta có thể nhận thấy qua những gì Ngài tạo dựng!—Rô-ma 1:20.

Phong lan được ưa chuộng trong nhiều ngàn năm. Bằng chứng cho thấy là người Trung Quốc đã trồng lan cách nay hơn 4.000 năm. Ở vùng thuộc bên kia bán cầu, người ta thuật lại rằng Montezuma, người từng cai trị phần đất nay là Mexico từ năm 1502 đến 1520, đã trồng nhiều loại lan. Tuy nhiên, người ta không tìm kiếm loài hoa này nhiều mãi cho đến thập niên 1800.

Vào năm 1818 một người Anh, William Cattley, nhận được từ Brazil một chuyến hàng chở bằng tàu gồm các loài thảo mộc nhiệt đới. Ông phát hiện những phần thân cây giống như rễ cây trong số vật liệu lót trong những thùng hàng. Sau khi trồng chúng, ông sung sướng nhìn thấy chúng nở hoa màu tía tuyệt đẹp. Giống lan đặc trưng này nay được gọi là lan Cattleya.

Suốt thập niên 1800, việc sưu tập loài hoa độc đáo này trở thành phong trào trong giới giàu có. Những giống hoa mới đặc biệt có giá rất cao. Tuy nhiên, khi bước sang thế kỷ mới, thú chơi lan giảm dần, rồi lại được phục hồi vào những thập kỷ sau đó vì người ta tìm ra những phương pháp lai giống nhân tạo rẻ tiền hơn. Ngày nay bất cứ ai cũng có thể thưởng thức loài hoa đẹp kỳ lạ này!

 Đa dạng không thể tưởng

Với 20.000 loại trên khắp thế giới, phong lan có lẽ là họ lớn nhất trong các loài hoa. * Hầu như chúng có mặt khắp nơi, từ vòng Bắc Cực cho đến những vùng bán sa mạc. Trong khi một số loại lan được tìm thấy trên những ngọn cây cao 3.000 mét thuộc rặng Núi Andes thì số khác—như một số loại lan ở Úc—hầu như cả đời chúng sống ở dưới lòng đất.

Phong lan có đủ mọi kích thước, màu sắc và hương thơm. Ở Papua New Guinea, có loại cao nhiều mét và nặng đến hai tấn. Còn những loại khác thì hoa chỉ nhỏ bằng đầu cây kim, có thể dễ dàng nằm gọn trong cái đê thêu tay. Một số loại lan mọc rễ dưới đất nhưng phần lớn chúng (được gọi là thực vật biểu sinh) mọc trên thân cây hoặc những loài thảo mộc khác. Có những loại lan thoang thoảng hương dừa hoặc hương dâu, nhưng số khác thì có mùi như thịt thối.

Một số người có lẽ hỏi: ‘Chẳng lẽ tất cả những bông hoa khác nhau này lại cùng họ sao?’ Dù đa dạng như vậy, nhưng vẫn có hai đặc điểm để phân biệt phong lan với các loài hoa khác. Thứ nhất, phong lan có sự sắp xếp cánh hoa khác biệt. Thứ hai, phong lan có một cái cuống nối liền bộ phận sinh sản đực và cái với nhau một cách độc đáo.

 Phong lan xuất xứ từ Costa Rica

Dù nhỏ bé, Costa Rica là một trong những vùng đất có mật độ hoa lan cao nhất thế giới. Thật vậy, đất nước này là quê hương của khoảng 1.400 loài lan khác nhau và chắc chắn còn các loài khác sẽ được phát hiện. Với ảnh hưởng ôn hòa của Biển Caribbean về phía đông và Thái Bình Dương về phía tây, Costa Rica là vùng đất có độ ẩm đa dạng và nhờ vậy trở thành môi trường lý tưởng cho một số loại lan khác nhau. Nước này cũng có môi trường cao nguyên ẩm ướt (còn gọi là rừng nhiệt đới có mây phủ), nơi phần lớn các loài phong lan phát triển mạnh. Trong môi trường rừng nhiệt đới, người ta đã tìm thấy một cây với 47 loài phong lan sống bám trên đó!

Con người vẫn tiếp tục nỗ lực cứu vớt nhiều loài phong lan đang bị đe dọa tuyệt chủng. Mặc dù vậy, thật đáng mừng khi vẫn còn các loài khác phát triển mạnh trong những cánh rừng thuộc Costa Rica. Ngày nay, người thuộc mọi tầng lớp xã hội đều có thú trồng lan. Lan không khó trồng nhưng có một vấn đề. Thú trồng lan có thể trở thành niềm đam mê. Một nhà văn viết như sau: “Không ai ăn đậu phộng mà ăn một hạt, vì thế chẳng ai trồng lan mà trồng một cây!”

[Chú thích]

[Khung/​Hình nơi trang 23]

Cuộc Triển Lãm Lan Toàn Quốc Hàng Năm

Hội Hoa Phong Lan của Costa Rica tổ chức cuộc triển lãm toàn quốc đầu tiên vào năm 1971 nhằm gia tăng ý thức về nhu cầu bảo tồn môi trường sống của lan rừng. Khởi đầu là một cuộc triển lãm nhỏ chỉ có 147 cây lan được trưng bày trên vài cái bàn. Tuy nhiên, trong một năm gần đây có hơn 1.600 cây được trưng bày. Vừa đến nơi triển lãm, khách tham quan bất ngờ được tiếp đón bằng những sắc màu rực rỡ khi họ tha hồ ngắm đủ mọi kích thước và hình dáng của hoa lan.

[Nguồn tư liệu]

Jardín Botánico Lankester

[Khung/​Hình nơi trang 24]

Vườn Lankester

Được nhà tự nhiên học người Anh tên Charles Lankester Wells thành lập năm 1917, địa đàng yên tĩnh này được xem là một trong những vườn thực vật quý giá nhất Châu Mỹ. Vườn Lankester tự hào với 800 loài lan bản xứ và ngoại nhập được trồng trong 10,7 hecta đất rừng và đất vườn. Nó cũng đóng vai trò như một trung tâm bảo tồn của quốc gia. Lan rừng—đặc biệt những giống quý hiếm—đôi khi được bán một cách bất hợp pháp. Khi bị chính quyền tịch thu, những cây lan này được mang đến Vườn Lankester với hy vọng chúng sẽ được bảo tồn.

[Nguồn tư liệu]

Hình phía trên: Jardín Botánico Lankester de la Universidad de Costa Rica

[Khung/​Hình nơi trang 25]

Trồng lan tại nhà

▪ Hầu hết các loại lan đều có thể mọc trong các chậu hoặc giỏ nan đựng đá cuội hay vỏ cây.

▪ Dù đa số các loại lan không cần đất, nhưng chúng cần phân bón thường xuyên—đặc biệt khi ra hoa.

▪ Độ ánh sáng tùy thuộc từng loại lan. Ánh sáng chói chang từ hướng nam thích hợp với giống lan Vanda, còn lan Cattleya thì thích hợp với nơi hướng về phía tây có nhiều ánh sáng hoặc nơi có bóng mát hướng nam. Giống lan Phalaenopsis phát triển tốt với nguồn ánh sáng hướng tây hoặc bóng râm của một cửa sổ ở hướng nam.

▪ Nên tưới lan cho tới khi nước chảy ra từ những lỗ dưới đáy chậu. Nên để cây hơi ráo trước khi tưới lần kế tiếp.

▪ Phong lan phát triển tốt ở nơi ẩm ướt. Vì thế nếu bạn sống trong môi trường khô, hãy đặt chậu lan trong một khay có đựng sỏi và đổ nước xâm xấp mặt sỏi.

[Hình]

Lan “Phalaenopsis”

Lan “Vanda”

Lan “Cattleya”

[Nguồn tư liệu]

Jardinería Juan Bourguignon

[Hình nơi trang 24, 25]

Lan hổ bì có thể cao hơn sáu mét và nặng tới hai tấn

[Nguồn tư liệu]

Noemi Figueroa/Brooklyn Botanical Garden

[Hình nơi trang 25]

Loài lan nhỏ nhất thế giới chỉ khoảng một milimét bề ngang