Cát từ đâu mà có? Từ nhiều nguồn. Nhưng có lẽ bạn sẽ ngạc nhiên về con cá được mô tả trong bài này. Đây là loài cá nghiền san hô ra thành cát: cá vẹt!

Cá vẹt sống trong nhiều vùng nước nhiệt đới trên thế giới. Sau khi nuốt san hô bị nghiền nát, chúng hấp thu chất bổ dưỡng từ thức ăn, rồi thải phần bã ra ngoài dưới dạng cát. Để làm được điều này, cá vẹt dùng hàm cứng như mỏ chim và răng hàm chắc khỏe của nó. Một số loài có thể sống lâu đến 20 năm mà răng không bị mòn.

Trong một số vùng, khi bận rộn nhai san hô chết, cá vẹt thải ra nhiều cát hơn bất cứ quy trình làm cát tự nhiên nào khác. Một số nhà nghiên cứu ước lượng rằng thông thường một con cá vẹt thải ra khoảng một trăm ký cát mỗi năm.

Cá vẹt còn thực hiện một vai trò quan trọng khác. Khi nó nhai ngấu nghiến loài thực vật thủy sinh và những san hô chết có tảo bao phủ, nó cũng làm san hô được sạch. Do đó khi ăn loại thức ăn khác thường này, cá vẹt giúp cho dải san hô ở trong tình trạng tốt. Nơi nào không có cá vẹt và những động vật ăn thực vật khác thì dải san hô sẽ bị tảo và rong biển bao phủ. Cuốn sách nói về đời sống quanh dải san hô (Reef Life) giải thích: “Một số người cho rằng nếu thiếu động vật ăn thực vật thì sẽ không có những dải san hô như ngày nay”.

Vì hoạt động cả ngày như thế nên ban đêm cá vẹt phải nghỉ ngơi, và một lần nữa cá vẹt cũng khác thường. Buổi tối là thời điểm nguy hiểm ở dải san hô vì có nhiều động vật săn mồi lùng sục xung quanh. Cá vẹt thường ẩn dưới gờ đá ngầm để ngủ, nhưng chỗ ẩn náu ấy không phải lúc nào cũng che chở chúng khỏi những con cá mập háu mồi.

Để an toàn hơn, một số loài cá vẹt cuộn mình lại vào ban đêm. Chúng tiết ra chất nhầy bao phủ mình, giống như một áo ngủ trong suốt. Các nhà khoa học biển cho rằng nhờ lớp bao phủ hôi hám ấy mà chúng không bị động vật săn mồi tấn công.

Cá vẹt là một trong những loài cá dễ thấy và đẹp nhất ở dải san hô. Cá vẹt trống và mái thường có màu sắc sặc sỡ, và sẽ thay đổi khi trưởng thành. Nhưng trên hết, cá vẹt tương đối hiền lành trong những vùng mà việc đánh bắt cá không diễn ra quá mức. Vì thế, chúng là một trong những loài dễ quan sát nhất.

Càng đến gần cá vẹt, vừa ngắm vừa nghe chúng nhóp nhép nhai san hô, là điều mà những người quan sát dải san hô sẽ nhớ mãi. Khi đàn cá vẹt đầy màu sắc sặc sỡ bơi lội tung tăng, chúng tạo môi trường sạch sẽ cho những sinh vật quanh dải san hô cũng như giúp con người có được niềm vui.