Mwa edeekada ya 1920, ehinaakuve othelana asitithaka yaaxuttera ekhaikhai. Miyo kiyariwe omapatxeroni wa eyaakha ya 1939. Kireene mmiravo wInglaterra miyo yannakisivela exikola ya muteko ahu woolaleera. Mpaka olelo, kinnuupuwela ehuhu kaawelaaka vakaaxani weera katxeerere orakamawaka vatribuna ya Empa ya Omwene emaara kapakaaka emparaaka yoopatxera. Miyo kaarino iyaakha 6. Kaanyonyiwa mwaha woowoona asitokotoko ekilantheene ohoolo waka.

Weera Kipatxere olaleera, Apapaka yakilepela epaphelo yaahima sa opatxeriha otthekula. Karino iyaakha 8 emaara kaapatxenraka olaleera meekhaaka. Miyo kahakalala muneene vaate aasommaawe epaphelo aka emaara emoharu aakuxa ebuukhu aka “Seja Deus Verdadeiro”! Kaatthimaka weera kaaleele apapa. Olaleera ni mithukumano saakihakalaliha nave yaahatxeerera yootthunaaka yonvarela Yehova mwa ehuhu yootheene.

Ikhaikhai sa mBiblyani sapatxera ovolowa va murimani vaka, Apapaka ekilepihakaru weera kimwaakheleke Nwehereri. Sannakisivela osoma irevista iyo kakhelelaaka vakoreiyu omuroromelawaka Yehova, wahatxeerereya nto eyo yaakeriha weera kiivaherere wa yoowo.

Ntoko etthoko, naari madelegado a wAssembleyani “Aumento da Teocracia” a eyaakha ya 1950 oNova York. Nihiku na namararu a mweeri wa Agosto, mwaha wahima “O Dia do Missionário”. Nihiku nne munna Carey Barbermuru yoowo voottharelana avanre muteko wa Mukuttula Woolamulela aapaka mwaha wa oBatizo. Munna ole apaka mwaha, apakakaru makoho ookhwipi wa mwahaawe miyo kaavinya kinaakhulela, “Aani!” Miyo keera kireeneno iyaakha 11 nto kahoona  weera kaapaka yootthanla yooreera. Mwa yeeyo, miyo kannova okela mmaahini mwaha weera nkasuwenle orapela. Nto atataka yakivarela mpaka vatthiyani ni yakiroromeliha weera itthu sootheene saamweetta nnene. Mweekhaikhai, kaabatiziwa moowakuveya mpaka manaani aka ohitava vathi mwaha woowera kateexiwa musulusulu. Munna mmoha aarokibatiza mukina arimweera okiteexa kibatiziwakaru. Ovinyera nihiku nne notthuneya, Yehova avirelela okokolela iphiro saka.

Kimalihakaru osoma, kaatthuna okhala piyoneiru, nto maprusooraaka yakinyeserera weera kasomeke ixikola itokweene, miyo khahakhulela okinyeserera waya. Nto muhoolo mwaya kahoonelela weera nkarowa okhala mweekhaikhai emaara emoharu kixikha-xikhaka osoma waka. Nto kaalakela ohiya exikola ele, kanvekela nikhavihero Yehova weera akikhavihere. Mene kalepa epaphelo yeeyo kahimaaka weera kaatthuna ohiya exikola okhwipi wa eyaakha ele. Kimuroromelaka Yehova, kaapatxera ovara muteko ntoko piyoneiru.

Eyaakha ya 1957 mweeri wa Julho, muteko aka wa ehuhu yootheene kapatxenre ocidade ya Wellingborough. Nto kahavekela asinna a oBetheli ya Londres, weera enwiihe munna piyoneiru owaattano sokumanano yoowo keeraka kivarekeno muteko. Munna Bert Vaisey owo akikhavihera okhumela nnene mmutekoni woolaleera. Mmulokoni yaakhalamu asirokora 6 owuluvala ni munna Vaisey vamoha ni miyo. Wireherera ni woonela mithukumano soothesene waakikhavihera okhalano eparakha ya omuroromelawaka Yehova ni woonihera nroromelo naka.

Kikumihiwakaru okadeya vaananoru, mwaha wookhotta orowa okhottoni. Kamusuwela murokora Barbara yoowo ari piyoneira especial. Hiyo nthelanne eyaakha ya 1959. Oolikaneene weera nakhulele yoothanleliwa eri yootheene. Omapatxeroni nathanleliwe oLancashire ota wa Inglaterra. Muhoolo mwaya, mweeri wa Janeiro wa eyaakha ya 1961, kawompwa weera keerele empari exikola ya Omwene ya eBetheli ya oLondres ya mweeri mmoha. Etthu kahuupuwelaaka okhwipi wa ekurso awo ele, katutuxereya vaavo kaawompwalaaka weera kikhale mutokweene a esirkwiitu. Mpuwa wa isemana piili mutokweene a esirikwiitu arino sokumanano sintxipale a ecidade wo Birmingham, akivaha etreinamentu ni kaari ni mwaaraka Barbara moottharelana, naavinya nrowaka nipuro nathanleliwaahu oLancashire ni Cheshire.

Mpuwa mwa ifeeriya sa mweeri wa Agosto a eyaakha ya 1962, nahakhela ekaratta yaakhuma oFiliyaale, ekaratta eyo yeera neerele empari exikola ya oGiladi nipakakaru nivekelo, naapriyeenxeri eformulaariyu ntoko savekeliwaaya. Sivirakaru minyeeri mithanu, naawompwa orowa oBrooklyn,  oNova York weera nasome exikola ya oGiladi eturma ya 38 exikola eyo teocratico narowenlaahu, yaviriha minyeeri muloko.

 Itthu naasoma ahu oGiladi khaiyeene nasomihiwa itthu sa Muluku paahi naari mareherero mene-tho moota woowasivela asinna. Naamwi naarino iyaakha 20 ni iyaakha vakhaaneene, naaxuttera itthu sintxipale naale nasomaahuno eturma emoha. naakhalano eparakha yoowakhela miritti mahiku ootheene vaava naavaraahu muteko ni munna Fred Ruski yoowo aanixuttiha. Etthu emoha aattottopenlaawe waari otthuneya ovaha miruku mooluluwanya. Etthu ekina anxuttihaawe yaari yooweera, mutthu anvahaka miruku mutthu mukina, sikhumeke mBiblyani. Asinna yaapaka nyaha oxikola iwe, yaahela mpuwa asinna yaarinono sookumanano sintxipale ntoko: Nathan Knorr, Frederick Franz, ni Karl Klein. Nto hiyo anamasoma, naaxuttera ni ntakihero noowiyeviha na munna A. H. Macmilln. Mwaha owo apankaawe waanoonihera moota Yehova eraawe avahe miruku sa eyaakha yoowereriwa ya 1914 mpaka eyaakha ya 1919.

Okhwipi wa ekursu ele, Knorr anleela weera yoothanleliwa ahu yaakela okhala oBurundi w’Africa. Hiyo naatthimakela eBibliyoteka ya oBetheli weera noone va ebuukhu ya Anuário anamalaleera akavi yaalaleera oBurundi ehuhu ele. Mbibliyotekani mmwe, khaakhanle Anuário aahima sa elapo ele nto naarowa opatxerihaka. Nto elapo ele yaakhala eContinente naasuwenlaahu vakhaaniini! Aani naavalavela etthu yanikhavihenre waari opaka mavekelo.

Yoothanleliwa ahu enyowani itthu soothesene saatxentxeya ni iye naakumannaahuno mweekumini mwahu,—mukhalelo wa elapo, sookhovelela, ni nuulumo. Vano wannitthuneya oxuttera nuulumo na eFrancexi. Nave-tho, naakumanano maxupo na nipuro nookhala. Evinreene mahuku meeli niphiyakaru, munna mmoha naasomana ahu oGiladi eeriwa, Harry Arnott, aanixekura emaara aatthinkaawe yoothanleliwa awe ya oZambia. Owo aanikhavihera ophwanya empa, yeeyo yaarowa okhala empa yoopatxera ya Mamissionario. Nto voohilekela naapatxera osonttiwa ni anamalamulela a elapo yaawo yahasuwenle voohima sa Anamoona a Yehova. Emaara yaapatxenraaya onsivela yoothanleliwa ahu. Nto anamalamulela yaanileela weera khanaarowa ovara muteko niheemiheriweene naawo. Mooriipiha murima, naakhuma elapo ele nirowaka elapo ya Uganda.

 Ororomeleya wahu wa Yehova waanikhavihera ovira vakontroolu ni nikhavihero na munna a w’Uganda aakhavihera nipuro noothowa anamalaleera. Ahuuluma ni mutokweene aawehaweha anamathaama. Owo aanivaha meeri vakhaaneene weera nlepihe empaahu. Nto waakhula wa mutokweene ole yoonihera weera Yehova annanikhavihera.

Mikhalelo sa yoothanleliwa enyowani, saavirikana sa seiye sa oBurundi. Yaakhalawo anamalaleera wo Uganda naamwi yaareene Anamoona a Yehova oophiyera 28. Mmittettheni naalaleyaahumo, nahaaphwanya atthu antxipale yuuluma Englexi nto naahoonelela weera atthu antxipale weera exuttere ekhaikhayi, hiyo wannitthuneya weera nixuttere nuulumo na elapo ele. Naapatxenre olaleya elepo ele, muttetthe wa Kampala nipuro nno nuulummwa eLuganda, nto saavira iyaakha sintxipale weera niwereke wuuluma nnene. Mene nuulumo nno naaxuttenraahu naanikhavihera okhumela nnene mmutekoni woolaleera! Nto naapatxera wiiwexexa itthu sa ale naasomihaahu Biblya yaahaawelaaya. Nto awosa yaahula mirima saya enoonihera weera yannatthuna oxuttera tthiri.

Ohakalala naphwanyaahu wa yaale yaakhulela ekhaikhai nto yaniphwanyiha mareeliho nahawehereraahu. Weera nivareke ntoko—mutokweene a esirkwiitu ya elapo yootheene. Kikhaviheriwaka ni efiliyaale ya oKeniya, “navirelela yoothanleliwa ahu”, weera niphwanye mapuro oorerela yeeraayamo evarekemo mapiyoneiru especial, ikwaha sintxipale nannaakheliwa ni atthu yahasuwela Anamona a Yehova, nto awo yannanaakhela nnene, mpakana onivaha yootxa.

Mwa moota woovirikana navirerelela tho mukwahaahu nikhumaka oKampala, naaheetta mahiku meeli nrowaka oportu yo oQuêniya ya Mombasa ni nanwela Naviyu nnarowa oSeychelles egrupu emoha ya ilha ya oceano Indico. Moottharelana eyaakha ya 1965 ni 1972, miyo naamwaraka napwaha oxekura miloko oSeychelles. Mpuwa mwa ehuhu ele, anamalaleera eeli yakhanle egrupu ele, yaakela vahoolo enapakeya muloko nipuro nle. “Nivirelelaka” tho naarowa waaxekura asinna a wEritrea, Etiópia ni a oSudão.

Ntthikelakaru w’Uganda mukhalelo wa elapo ele waatxentxeya mwaha wa ekhotto. Iyaakha soowoopiha saattharelana, saakikhavihera otthara miruku ninvahiwaahu ineera: “Sa Sesari nvaheni Sesari.” (Marko 12:17) Mahiku oottharelana atthu ootheene a ilapo ikina yannakhanyereriwa wiilepiha opoliciya yoowaattamela owannyahu. Hiyo nahiwelela malamulo ale. Evinreene ehuhu vakhani, nrowaka oKampala mapolisiya segreta yaakemexa miyo ni mmissiyonaariyu karaakano, nto mirima sahu sannatthimaka vantxipale! Awo yanoothera okhala anamahottela nto yanikuxa mpaka okumando weiwo nahinmaahu weera naari mamissiyonaariyu a murettele. Nto emaara nahinmaahu weera hiyo nahilepiha opoliciya awo khayiiwa guarda anikuxa ananikeliha epoliciya yaattamenle owannyihu empa ya mamissiyonaariyu. Nahakalala vantxipale mwaha wooweera muhooleli anakhelenle aasuwela weera hiyo nahilepiha khalayeene nto owo anoonakaru ansuwela nto owo alamula weera guarda ole, anikunxe antaphule.

Nto nannaviriha ehuhu yooxupa, mwaha woowaliwa misewe naanakhotto otepaxawene nemexiwa naanakhotto yaawura vantxipale. Ikwaha sintxipale nannanvekela Yehova ni nannoona okhala oomaleleya mwaha woovareleleya. Moripiha  murima, eyaakha ya 1973, mamissionaariyu ootheene a elapo ya Uganda yannoopereriwa okhuma elapo ele.

Mwa ikwaha ikina nahakhela matxentxo a yoothanleliwaahu ekwaha ele nathanleliwe oCôte d’Ivoire, oeste wAfrica. Nto matxentxo awo nakhalanaahu naaxuttera sookhovelela inyowani ni naaxuttera wuuluma efrances ehuhu yootheene ni ovara vamoha ni mamissiyonaari a ilapo ikina. Mwa yeeyo ni nikhavihero na Yehova, atthu owiyeviha a mapuro nalaleyaahu yannakhulela mitthenka sooreera sa Omwene wa Muluku. Ootheenaahu naahoona moota Yehova ettihaawe iphiro sahu mwaha woomuroromela.

Moottharelana mwaaraka Barbara, aphwanyiwano eretta ya cancer. Nto namwi napanke itthu sootheene weera aloliwe khiyaavo yawerenye mwaha wa yeeyo eyaakha ya 1983 nahoona weera khanaarowa ovirelela ovara muteko ahu wa Africa. Nto etthu eyo yanxupa hiyo ooweeli!

Eretta yaavoreya amwaaraka yaavirelela waavoreya ehuhu naavaraahu oBetheli ya oLondres, awo yaakhwa! Nto emusi ya oBetheli yakhavihera mwa nsivelo nto ntheli nimoha nakikhavihera otxentxa moonelo aka ni omororomela Yehova. Moottharelana kamusuwela murokora mmoha avara tho muteko wa oBetheli yoowo tho arino sokumanano sa ovara muteko ntoko piyoneira especial tthiri nsivelo nawe wa Yehova nannonihera weera owo ari murokora oomunepani. Nto hiyo nathelana eyaakha ya 1989, ni navara muteko oBetheli ya oLondres.

Eyaakha ya 1995 mpaka 2018, kakhalano eparakha yoovara muteko ntoko representante a esede Mundiali (khalayeene yiitthaniwa superintendente zonal), nto kaxekura ilapo sookwanaka 60 sovirikana. Wa yeele eri elapo kahoona weera Yehova onnareliha arumeyi awe mwa makhalelo oovirikana.

Eyaakha ya 2017 nto oxekura wahu ilapo wantthikihera w’Afrika. Waari woohakalaliha omuthonyihera Ann oBrundi nto hiyo nahakalala osuwela weera muloko woBrundi wahunnuwa nto museweene yoole miyo kalaleyaakha empa ni empa eyaakha ya 1964, vano erivo eBetheli yooreera enaaweha anamalaleera 15.500.

Nto kaahakalala emaara kaakhenlaaka Eliista ya ilapo kaaxekunraaka eyaakha ya 2018. Mwa eliista eyo yaakhalavo elapo ya Costa de Marfim. Ophiyawahu elapo ya Abidjan, ocapitali, waari ntoko otthikela owaani, wa miyo. Kiwehakaru eliista ya telefoni kinnyiwaaka, yaarino manummero ya atthu yaattamanne ni ekwaartu ya oBetheli. Naakhalavo nsina na munna kaamusuwelaka, Sossou. Nto kaahupuwela weera owo aavara muteko ntoko Mutokweene a Esirkwiitu a ecidade emaara kaaraaka ecidade ya Obidjan. Nto miyo kaamweera wiisoototha. Aari Sossou—mwanawe.

Yehova ookwanihera nuulumo nawe moohiyana-hiyana. Kaavirelela wuupuwelaka weera naamuroromelaka Yehova, owo moohihovela onimookolela iphiro sahu, vano, ninnaweherera otthara ephiro enyowani yeeyo enrowa onihakalaliha ekumi elapo enyowani.—Mir. 4:18.