ATTHU antxipale ansuwelaaya, ettiili yannavareliwa muteko woolepa wiixipitu wakhalayi. Agrego moolikana ni aRoma yannavarela muteko ettiili emaara yaalepaaya. * Nto atthu antxipale khesuwele-tho weera ettiili yannapakeliwa makula.

Mwa iyaakha 2500 sa muttuli, mprofeti Yesaya aalepa voohima sa atthu “a muttetthe a minyooloko sa wEtiopiya” yaawo ‘yaruma arummwa ephareya ya ittiili.’ Muhoolo mwaya, mprofeti Yeremiya aahima weera ecidade ya oBabiloniya yaarowaka onyaanyiwa ni Amedi ni aPeresi yaamurowa ohisa “makula a ettiili” weera yaakhoottihere atthu oBabiloniya otthawa.—Yes. 18:1, 2; Yer. 51:32.

Anamasoma a Biblya aasuwela weera owo uupuxeriwe ni Muluku, mwaha wa yeeyo, awo khantikhina ni soowooneleliwa sa alipa oothipa mapuro oothammwa (arqueólogo) sinnoonihera weera ettiili yannapakeliwa makula ehuhu aalempwaawe Biblya. (2 Tim. 3:16) Vano eheeni yooneleliwe? Alipa oothipa aaphwanya soohima sinnoonihera weera ettiili yannapakeliwa nikula wExipitu.

Ipintura ni soowoonihera sa Wixipitu sinnonihera muteko woottottela ittiili weera ipakeliwe makula. Alopwana yannathikila ettiili, etthukaka mavisi ni elupaanyaka ekina ni ekhwaaya. Ettiili enkhala ni malootho mararu. Mwa yeeyo, otthuka moota owo, yannakhala yoorehereya ni yoolipa. Ebuukhu emoha enhima soowereya sa wExipitu ennahima weera makula a ettiili yannakhalano emeeturu 17 sa orakama waya, ni 10 naari 12 sa misimpo seettiheriwaayano ninno-ninno.

Ettiili yaari yookhweya ophwanya mmoolokoni wa oNilo. Ohiya eyo, makula a ettiili tookhweya opaka. Naamwi saakhanle miri saapakeliwa makula, enooneya weera alipa oototha ihopa ni inama yaavirelela ovarihela muteko makula a ettiili.

Makula a ittiili yaavirelela ovariheliwa muteko mwa ehuhu yintxipale. Moovarihana ni namalepa muGrego Plutarco yoowo okhale ovinyera eseekulu yoopatxera ni yanaaveli awiyeene Kristu. Makula a ettiili yannaphwanyeya mahiku awe.