Nuulumo noowi esinagoga nintaphulela exeeni?

NUULUMO noowi “esinagoga”, ninkhuma elavulelo ya eGriki ni nintaphulela “othukumana” aahiiso “othukumana vamosa”. Tthiri nsina nlo ti noophwanelela okhala wira isinagoga yaari mapuro aYuda yaathukumana aya wira yiixuttihiweke ni omukokhorela Muluku okhuma khalai. Soolepa sa eHeeberi khisinlavula oratteene voohimya sa isinagoga, masi Soolepa sa eGriki sinnihimya oratteene wira mapuro awo oothukumana, yaahikhumelela okhuma eseekulu yoopacerya EC.

Asomi anceene anikupali wira nuulumo noowi isinagoga, nipacenrye okathi aYuda yaari aya weepotthani oBabilonia. Enciclopédia Judaica enihimya so: “Wira amaalihaneke, aYuda ale yaari weepotthani, opuro yoowo yahaakhanle eTemplo, woonasa wene ikwaha sinceene yaanithukumana musinagoga eSaabadu wira asomeke Nuulumo na Muluku”. Nto vannooneya wira nuumala okhuma weepotthani, woonasa wene, aYuda ale yaahivikaniha opaka isinagoga wira athukumaneke, ovekela ni osoma Soolempwa khula opuro yaamaka aya.

Eseekulu yoopacerya EC, isinagoga saahikhalana soolukama piili: Okokhorela wa aYuda ni saaniirela mpantta makhalelo a aYuda ooMediteraaneo, wOriente Médio ni wIsarayeli. Moovarihana ni prusoore Lee Levine a Universidade Hebraica de Jerusalém, onihimya wira: “Mwa iyaakha sinceene, [Isinagoga] waari opuro waasommwa, waalyiwa yoolya yooreelihiwa, waaphukiwa milattu, waasukiwa aya muhakhu ni siiriwa aya mithukumano sa mmuttettheni ni sa epoliitika”. Prusoore owo onincererya oriki: “Masi yoolukama yuulupale saari miteko sa etiini”. Nto ninnisuwela nthowa naamwiiriha Yesu orowa musinagoga. (Mar. 1:21; 6:2; Luka 4:16) Mapuro awo, Yesu aaniwiixuttiha, waalakiherya ni waalipiha atthu. Nuumala okumiheriwa Muloko wa eKristau, moolikanasa ni Yesu, murummwa Paulo aahivikaniha olaleerya musinagoga. Nto atthu ale yaaphavela okhalana waataana wooloka ni Muluku, yaanirowa osinagoga, nto okathi Paulo aaphiya awe epooma emosa, aapacerya toko ophavelasa esinagoga eri aya wira aalaleerye atthu.​—Mit. 17:1, 2; 18:4.