Murowe mpantta wa sirimuhina

Murowe mpantta wa myaha sirimuhina

Nyuwo Mwaanisuwela?

Nyuwo Mwaanisuwela?

Niireke Mardokeyo aari mutthu a ekeekhai?

MUYUDA mmosa iitthaniwa Mardokeyo aahiirela mpantta soowiiraneya sa faita yinceene siri eliivuru ya Estheri. Mardokeyo aavara muteko empa ya mwene a oPersia ntoko epottha. Eyo yiiraneyale mahiku “a mwene a Asuwero”. (Olelo-va onisuweliwa okhala Xerxe I.) Ni aapacenrye olamulela mwaakha wa 500 Ohinatthi Kristu Orwa. Mardokeyo onnimuleela mwene atthu yaaphavela omwiiva. Ohiya omuxukhurela paahi, mwene oPersia aahiruma wira Mardokeyo ovuwihiwe. Nuumala Hamani okhwa, yoowo aari nwanani a Mardokeyo ni aYuda akina, mwene aahimuthanla Mardokeyo wira okhale ministro oopacerya. Muritti owo waahimukhaliherya Mardokeyo okumiherya nlamulo naarowa owoopola aYuda yaarowa wiiviwa voohinthowa. — Estheri 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Anamatokosa a soowiiraneya sa khalai anihimya wira eliivuru ya Estheri ehantisi paahi nave Mardokeyo khahiyo mutthu a ekeekhai. Masi mwaakha wa 1941, alipa anithipa mapuro yaakhaliwa khalai, yaahiphwanya itthu sinooniherya wira Mardokeyo mutthu eekeekhai moovarihana ni ele Biibiliya onihimya awe. Etthu xeeni yaaphwannye aya?

Alipa anithipa mapuro yaakhaliwa khalai, aaphwanya nluku na oloko na oPersia naalempwale nsina na mulopwana mmosa iitthaniwa Marduka (Emakhuwa Mardokeyo). Owo aakhapelela muhakhu wa mwene muttetthe wa oSusa. Nuumala ophwanyiwa nluku na oloko naalempwale nsina na Mardokeyo, Arthur Ungnad yoowo aari musomi a okathi ole, aahihimya wira ele yaari ekwaha yoopacerya yaaphwanyiwa aya edokumento “yaalempwale nsina na Mardokeyo yaahiirela mpantta mbiibiliyani”.

Ohiya paahi etthu aaphwannye awe Ungnad, anamatokosa aataphulela imilyau sinceene sa itthu sikina saaphwanyiwe oPersia. Etthu ekina asomi ale yaataphulenle aya, yaari etthu yaaphwannye aya omilepeni epooma ya oPersepolis. Maluku awo yooniherya okathi woolamulela wa mwene Xerxe I. Maluku awo yaalempwale ni nttaava na Elamita, nave aakhalana masina manceene yaawo aniphwanyaneya mbiibiliyani eliivuru ya Estheri. a

Nsina na Mardokeyo (Marduka) nilempwale ene ni nttaava na oPersia

Maluku manceene yaaphwanyiwe epooma ya oPersepolis, anniphwanyaneya nsina na Marduka, yoowo aarumeela ntoko mulipa oolepa opalasio wa mwene Xerxe I. Nluku nimosa naamuhimya Marduka okhala namataphulela. Itthu iyo siphwanyiwe sinnivarihana ni ele Biibiliya onihimya awe sa Mardokeyo. Owo aahithanliwa wira aarumeeleke owannyawe mwene Asuwero (Xerxe I), okhala wira aanilavula mattaava manli. Khula okathi Mardokeyo aanikilathi vamukhora va mwene Asuwero, oSusa. (Estheri 2:19, 21; 3:3) Mukhora owo wa mwene waari wooreerexa nave makwaarta yeemela vaavo.

Wookhala ovarihana wuulupale, Marduka onihimmwa maluku manceene yaaphwanyiwe ni Mardokeyo oniromoliwa mbiibiliyani. Mwa ntakiheryo, okathi, opuro, muteko aavarawe Mardokeyo oniromoliwa mbiibiliyani sinnivarihana ni Marduka oniromoliwa ni maluku aphwanyiwe. Itthu iya sootheene sinnooniherya wira Marduka ni Mardokeyo oniromoliwa eliivuru ya Estheri, mutthu mmosaru.

a Mwaakha wa 1992, prusoore Edwin M. Yamauchi aahihimya masina 10 yaari nluku naaphwanyiwe oPersepolis, nave masina awo anniphwanyaneya mbiibiliyani eliivuru ya Estheri.