Murowe mpantta wa sirimuhina

Murowe mpantta wa myaha sirimuhina

Wiitthaniwa Mweepiphini

Wiitthaniwa Mweepiphini

“[Yehova] òwìhanneni mwepiphini mwaryanyu, wira mukele mowaryani mwawe motikiniha”.​—1 PEDRU 2:9.

ISIPO: 43, 28

1. Onyaanyiwa wa Yerusalemu, yiiraneyale exeeni?

MWAAKHA wa 607 ohinatthi Kristu orwa, Mwene ooBabilonia Nabukodonosori II ni anakhotto awe anceene yaahimutuphela Yerusalemu. Biibiliya onihimya wira mwene aahiwiiva amiravo okhottoni. “Ahimònelaka othunku mutthu, nnákhala mmiravo nnákhala mwali, nnákhala mahumu walá atthu òwuluvala”. Nuumala “yahipaha empa ya Muluku, yahipwanyula makokoro òYerusalemu, yahipaha ipa sothene sa mmuttettheni, khupwanyulasa itthu sorera sothene”.​—2 Wahala 36:17, 19.

2. Yehova aaloponle sai aYuda ni exeeni yaarowa waakhumelela?

2 AYuda yaahisuwela wira Yerusalemu aarowa onyaanyiwa. Mwa iyaakha sinceene, Muluku aahaaruma maprofeta waalopola atthu wira yavikaniha ohimwiiwelela, yaamutupheliwa ni atthu ooBabilonia. Nto aYuda anceene yaarowa wiiviwa okhottoni, vano ale yaarowa woopowa yaamuroihiwa weepotthani oBabilonia. (Yeremiya 15:2) Masi atthu yaakhala sai weepotthani? Ele yiiraneyale weepotthani oBabilonia enlikana sai niile yiiraneyale ni maKristau? Akhala wira yaahiiraneya tthiri, okathi xeeni?

MAKHALELO WEEPOTTHANI

3. Makhalelo a weepotthani oBabilonia yaavirikanne sai ni okathi aIsarayeli yaari aya ipottha wEjiitu?

3 Yehova aahaaleela aYuda wira okathi yaakela aya oroihiwa weepotthani, yahaana weemererya makhalelo ale masya ni okhala moovarihana ni makhalelo awo. Omurumeelaka Yeremiya, Yehova aahimmye wira: “Muteke ipa sanyu, mukhaleke-mo. Mulimeke, mphatteyeke miri: mulyeke mihokorokho saya. Mphaveleke oreriwa w’elapo ewomolenlyakani: mulompeleke yeyo w’Apwiya, okhala wira oreriwa waya ti wawinyu-tho”. (Yeremiya 29:5, 7) AYuda yaale yaatthanre malakiheryo a Yehova, yaanikhala moohixanka vanceene weepotthani. Atthu a oBabilonia yaahiweemererya aYuda ovara miteko saya ni weetta mootaphuwa elapo ele. Okathi ole oBabilonia naari nipuro nuulupale eettiwa nakoso. Iliivuru sa khalai, sinnooniherya wira weepotthani oBabilonia, aYuda anceene yaahiixutta omweetta nakoso ni yaanisuwela ovara miteko sinceene. AYuda akina yaahithaaciri. Makhalelo a weepotthani oBabilonia yaahivirikana ni okathi aIsarayeli yaari aya ipottha wEjiitu iyaakha sinceene khalai.​—Mmusome Okhuma 2:23-25.

4. Eriyari ya aYuda oohiroromeleya, ti pani-tho yaahaawa, ni xeeni waavila aya opaka khula etthu Nlamulo naavekela aya?

4 AYuda akina yaaroihiwe weepotthani, yaari arumeyi oororomeleya a Muluku. Hata yahaapanke etthu yoohiloka, awo yaanihaawa vamosa ni atthu akina a nloko nne. Nnaamwi aYuda yaarina mireerelo sa werutthuni, awo khiyaawerya omukokhorela Yehova. Maana etemplo ni altari a Yehova yaahinyaanyiwa, nave anamukuttho khiyaavara mootthokiheya. Masi aYuda oororomeleya, yaaniimananiha otthara Malamulo a Muluku. Mwa ntakiheryo, Daniyeli, Xadraki, Mexaki ni Abedi-Nego yaahikhootta soolya sa mwiikho. Nave Biibiliya onihimya wira Daniyeli aaninvekela Muluku moohihiyererya. (Daniyeli 1:8; 6:11) Okhala wira yaakhala elapo ahaakokhoreliwa Muluku eekeekhai, vanaavila aYuda oororomeleya opaka khula etthu yaavekeliwa ni Nlamulo.

Okathi wotheene anatiri a Muluku anniiraneya!

5. Nlipelelo xeeni Yehova aavanhe awe atthu awe, ni xeeni naari aya noohakalaliha?

5 Niireke aIsarayeli yanwerya-tho omukokhorela Muluku ni murima wotheene ni mookhalela? Okathi ole vaakhala ntoko khivaaweryaneya, okhala wira aBabilonia khiyeemererya waahiya aYuda okhuma elapo ele. Masi Yehova Muluku aahileiherya owoopola atthu awe, nto eyo yaahiiraneya tthiri. Okathi wotheene anatiri a Muluku anniiraneya!​—Yesaya 55:11.

NIIREKE MAKRISTAU AATOKO OKHALA IPOTTHA SA BABILONIA?

6, 7. Xeeni vanitthuneya ahu olokiherya wiiwexexa wahu?

6 Niireke maKristau yaahaakhumelela etthu yaalikana ni okhala weepotthani oBabilonia? Mwa iyaakha sinceene, erevista Owehaweha yaatthokiherya wira maKristau oororomeleya yaakhalihiwe ipottha oBabilonia mwaakha wa 1918, ni yoopoliwe weepotthani mwaakha wa 1919. Masi, mwaha ola ni mwaha onittharelana, ninrowa wiixutta otthuneya waya olokiherya wiiwexexa wahu.

Ehinatthi Ekhotto Yoopacerya ya Olumwenku Wotheene, arumeyi oowoottihiwa a Muluku khiyiirela mpantta etiini yoowootha

7 Nkahaya muupuwele ela: Babilonia Muulupale ti olamulelo wa olumwenku wotheene wa etiini yoowootha. Nave atthu a Muluku khiyaakhalihiwe ipottha sa etiini yoowootha mwaakha wa 1918. Ekeekhai wira okathi ole, maKristau oowoottihiwa yaanilupatthiwa. Masi olupatthiwa iwo waakumiheriwe ni iguvernu, ohiya ni etiini yoowootha. Ehinatthi Ekhotto Yoopacerya ya Olumwenku Wotheene, arumeyi oowoottihiwa a Muluku khiyiirela mpantta etiini yoowootha. Tivonto, vahinreerela aya ohimya wira atthu a Yehova yaahiroihiwa weepotthani wa Babilonia Muulupale mwaakha wa 1918.

SILINI ATTHU A MULUKU YAAKHALIHIWE AYA IPOTTHA SA BABILONIA?

8. Exeeni yaakhumelenle nuumala arummwa okhwa? (Nwehe elatarato yoopacerya.)

8 Pentekoositi a mwaakha wa 33, maKristau ikonto sinceene a niinano yaahoottihiwa ni munepa wootteela. Vano yaahikhala “nloko nothanliwa, nloko n’anamukuttho a mwené: nloko n’atthu òwarya, nloko n’atthu a Muluku”. (Mmusome 1 Pedru 2:9, 10.) Ahinatthi arummwa okhwa, awo yaanikhapelela saana miloko. Masi, nuumala okhwa arummwa ale, alopwana akina a mmulokoni yaahipacerya wiixuttiha itthu sowoothiwa aphavelaka wira yaahapuxe awiixutti. Alopwana awo yaanisiveliwa ni sowiixuttiha sa Aristóteles ni Platão, nto khupacerya wiixuttiha miyuupuwelo saya ohiya wiixuttiha ekeekhai ya Nuulumo na Muluku. (Miteko 20:30; 2 aTesalonika 2:6-8) Atthu oottittimiheya ti yaari ahooleli a miloko. Tivonto, nnaamwi Yesu aalenle atthareli awe wira: “Othene mw’àxinna”, naahipacerya okhumelela nikhuuru na akhulupale a ekerexa.​—Matheyo 23:8.

MaKristau oororomeleya ni oowoottihiwa yaari ntoko etrigu Yesu aalavunle awe, nto yaaniimananiha omukokhorela Muluku

9. Mutthokiherye moota maKristau oomwareya yaapacenrye aya ovara vamosa ni eguvernu ya oRoma. Nto exeeni yaakhumelenle?

9 Mwakha wa 313 nuumala Kristu oyariwa, Mukhulupale Constantino yoowo aalamulela Olamulelo wa epagau wa oRoma, aahiwiiriha maKristau oomwareya okhala etiini yoweemereriwa. Nuumala-vo, Ekerexa yaahipacerya ovara vamosa ni eguvernu ya oRoma. Mwa ntakiheryo, Constantino aahipaka muthukumano ni akhulupale a itiini, yoowo iihaniwe okhala Concílio de Niceia. Nuumala muthukumano ole, Constantino aahimuroiha paatiri Ário weepotthani mwaha wookhootta weemererya wira Yesu ti Muluku. Ohoolo waya, Teodósio aahikhala mukhulupale a oRoma, nto Ekerexa Katoolika yaaheemereriwa okhala etiini yuulupale ya oRoma. Soohimmwa sa apinaatamu sinihimya wira mapagau ooRoma yaahikhala “maKristau” okathi wa olamulelo wa Mukhulupale Teodósio. Masi ekeekhai tiila: okhala wira okathi ole maKristau oomwareya yaaheemererya sowiixuttiha sa epakau, nto awo yiirela mpantta Babilonia Muulupale. Nave-tho yaahikhala maKristau oowoottihiwa yaavikaninhe ororomeleya. Awo yaari ntoko etrigu yaalavuliwe ni Yesu. Nto maKristau ala oororomeleya yaaniimananiha omukokhorela Muluku, nnaamwi yaari atthu vakhaani paahi yaawiriyana ele yaahimya aya. (Mmusome Matheyo 13:24, 25, 37-39.) Mwekeekhai, yaari ipottha sa Babilonia Muulupale!

10. Xeeni atthu yaapacenrye aya okhootta sowiixuttiha sa ekerexa?

10 Okhuma okathi yoole atthu yaapacenrye aya omusoma Biibiliya ni eGriki aahiiso Elatin, yaahipacerya olikanyiha sowiixuttiha sa ekerexa ni ele Nuulumo na Muluku nniixuttiha aya. Vaavo atthu yaasuwenle aya wira soowiixuttiha sa ekerexa saari sowoothiwa, awo yaahikhootta soowiixuttiha iyo. Masi vaanoopiha waalela moonelo aya atthu akina, maana opaka eyo yaamwiiviwa.

11. Moota xeeni ekerexa yaamukhoottiha aya Biibiliya?

11 Nuuvira okathi, atthu vakhaani ti yaalavula eGriki aahiiso Elatin. Nto ahooleli a itiini khiyeemererya wira Nuulumo na Muluku ntaphuleliwe mattaava yaalavuliwa ni atthu anceene. Mwaha wa yeeyo, ahooleli ni asomi vakhaani paahi ti yaawerya omusoma Biibiliya, nto ahooleli akina khiyaasuwela osoma aahiiso olepa saana. Mutthu yoole aheemererya sowiixuttiha sa ekerexa aanihukhummwa vanceene. MaKristau oowoottihiwa yaawo yaari oororomeleya yaanithukumana igrupu saamukhaani, masi akina khiyaawerya orowa mithukumano iyo. Moolikanasa ni aYuda yaari weepotthani oBabilonia, ale oowoottihiwa a “nloko n’anamukuttho” khiyaamukokhorela Muluku mootthokiheya. Tivonto, Babilonia Muulupale taaweettiha atthu!

YAAHIKHALA MATHOWA A NLIPELELO

12, 13. Mathowa xeeni manli yaavanhe nlipelelo na otaphuliwa maKristau eekeekhai? Mutthokiherye.

12 Niireke maKristau eekeekhai yanwerya-tho omukokhorela Muluku mootaphuwa ni mookhalela? Aayo! Maana naahikhala nlipelelo mwaha wa mathowa manli. Nthowa noopacerya, yaahipakiwa maakina animpirimiri a okathi ole. Ahinatthi opakiwa maakina ala mwaakha wa 1450, Biibiliya aamukopiyariwa ni matata, nto owo waari muteko woovila. Tthiri, saanivira myeeri muloko wira mutthu oosuwela saana omukopiyari Biibiliya! Nave-tho, alipa-oolepa yaanilepa vapapheloni pergaminho aahiiso vasapalani va inama. Tivonto, saari ikoopiya vakhaani sa Biibiliya, ni saatumihiwa musurukhu munceene. Masi, orumeelaka maakina ala oowimpirimiri vamosa ni ipaphelo, saanimukhaliherya mutthu oosuwela saana, wimpirimiri ipaaxina sinivikana 1.300 khula nihiku!

Maakina oowimpirimiri ni oluttuweliwa wa anamataphulela oolipa murima a Biibiliya, saahivaha nlipelelo wira yaamutaphuliwa oBabilonia (Nwehe ittima 12, 13)

13 Nthowa na nenli, Biibiliya aahitaphuleliwa mattaava makina. Mwaakha wa 1500, atthu vakhaani oolipa murima yaahitaphulela Nuulumo na Muluku mattaava a atthu yahooneliwa vatthu. Nave yaahitaphulela Nuulumo na Muluku hata asuwelaka wira yaamwiiviwa. Ahooleli a itiini yaahixanka. Mwaha wa xeeni? Mwaha woowi yoova wira nuumala alopwana ni athiyana a murima saana omusoma Biibiliya ni nttaava naya, yampakaka makoho ntoko ala: ‘Opuro xeeni Biibiliya oniixuttiha awe wira atthu annihaaxiwa opurgatoorio? Opuro xeeni Biibiliya oniixuttiha awe wira mutthu ohaana waaliva musurukhu ahooleli a itiini wira apake miisa sa alipa-ookhwa? Opuro xeeni Biibiliya onihimya awe sa mapaapa ni macardeais?’ Sowiixuttiha sinceene sa itiini sowootha, saavarihana ni muupuwelo wa Aristóteles ni Platão, yaawo yaakhanle iyaakha sinceene Kristu ohinatthi oyariwa. Ahooleli a itiini yaaninanariwa akhala wira mutthu aanaakoha etthu. Alopwana ni athiyana yaale yaakhootta sowiixuttiha sa ahooleli awo yaaniiviwa. Nnaamwi ahooleli a itiini yaaphavela wira atthu ahimusomeke Biibiliya nnakhala opaka makoho, masi eyo ti etthu yiiraneya ikwaha sinceene. Vano atthu vakhaani oolipa murima yaanikhootta weettihiwa ni Babilonia Muulupale. Tthiri, awo yaahiphwanya ekeekhai ya Nuulumo na Muluku ni yaaniphavela osuwela itthu sikina! Tivonto, otaphuliwa waya waari vakhiviru.

Atthu vakhaani oolipa murima yaahitaphulela Nuulumo na Muluku mattaava a atthu yahooneliwa vatthu

14. (a) Yaapanke exeeni atthu yaale yaaphavela omwiixutta Biibiliya? (b) Muhimye moota Munna Russell aatokosa awe ekeekhai.

14 Atthu anceene yaaniphavela omusoma ni omwiixutta Biibiliya ni waaleela akina ele yiixutta aya. Awo khiyaaphavela wira ahooleli a itiini yaaleeleke itthu saarowa aya okupaliki. Tivonto yaahitthyawela ilapo seiye yaarowa aya omusomaka Biibiliya mootaphuwa. Elapo emosa yaaronwa aya, waari wEstados Unidos. Nto, mwaakha wa 1870, Charles Taze Russell ni atthu akina yaahipacerya otokosa ele Biibiliya eniixuttiha awe tthiri. Wanipacerya, Munna Russell aaphavela osuwela etiini eniixuttiha ekeekhai. Owo aahilikanyiha sowiixuttiha sa itiini sinceene sa atthu aniihimya okhala maKristau, ale ahikhanle maKristau ni ele Biibiliya oniixuttiha awe. Moohipisa aahoona wira khiivo etiini yiixuttiha ekeekhai ya Nuulumo na Muluku. Nave aahilavula ni ahooleli a itiini sinceene. Munna Russell uupuwela wira ahooleli ale yamweemererya ekeekhai, yeeyo owo ni egrupu awe yaaphwannya aya, wira yiixuttiheke opuro yaathukumana aya. Masi ahooleli ale khiyeemerenrye. Moohipisa, Alipa-Oomusoma Biibiliya yaahiixutta wira yahaana ovalaana ni atthu ale yiirela mpantta etiini yoowootha.​—Mmusome 2 aKorinto 6:14.

15. (a) Silini maKristau eekeekhai yaaroihiwa aya weepotthani oBabilonia Muulupale? (b) Makoho xeeni anrowa waakhuliwa mwaha onittharelana?

15 Mwaha ola, nihiixutta wira maKristau eekeekhai yaaroihiwe weepotthani oBabilonia Muulupale moohipisa nuumala arummwa okhwa. Masi, nlelo ninniphavela osuwela waakhuliwa wa makoho ala: Ninsuwela sai wira maKristau oowoottihiwa yaahikhuma tthiri oBabilonia Muulupale ohinatthi mwakha wa 1914? Niireke ekeekhai wira Yehova khaasiveliwe ni arumeyi awe, mwaha woowi khiyaaluttuweliwa muteko woolaleerya, okathi wa Ekhotto Yoopacerya ya Olumwenku Wotheene? Niireke annihu akina okathi ole yaahiirela mpantta myaha sa elapo nto Yehova aakhootta? Nto, akhala wira maKristau yaahiroihiwa weepotthani wa etiini yoowootha nuumala arummwa okhwa, okathi xeeni yaataphuliwa aya? Makoho ala ootthuneya, anrowa waakhuliwa mwaha onittharelana.