Murowe mpantta wa sirimuhina

Murowe mpantta wa myaha sirimuhina

Inoota

Inoota

 MALAKIHERYO

Malamulo a Muluku anikhuma ni malakiheryo awe. Malakiheryo awo, ikeekhai soopacerya siri mBiibiliyani. Malakiheryo anninikhaliherya osuwela moota Muluku onoonela awe mwaha owo. Nave malakiheryo anninikhaliherya opaka soothanla sooloka mookumini mwahu ni opaka ele eri yooloka. Ohiya-vo, awo anninikhaliherya vanceene okathi nihinkhala aya nlamulo nooluluwanya na Muluku nihimyaka etthu yoopaka ni yoohipaka.

Muru 1, ettima 8

 2 WIIWELELA

Omwiiwelela Yehova onitaphulela opaka ni murima wotheene ele onnivekela awe. Yehova oniphavela wira nimwiiweleleke mwaha wa omphenta. (1 Yohani 5:3) Akhala wira nnomphenta ni omuroromela Muluku, nnimwiiwelelaka miruku sawe mwa inamuna sotheene. Tthiri nnoomwiiwelelaka hata vavilaka opaka eyo. Onninsivela omwiiwelela Yehova, mwaha woowi onniniixuttiha okhalana okumi woohakalaliha ni oonileiherya onivaha mareeliho manceene muhoolo.—Yesaya 48:17.

Muru 1, ettima 10

 3 OTHANLA MOOTAPHUWA

Yehova onvaha khula mutthu othanla mootaphuwa, eyo enooniherya wira nookhalana ehakhi ya opaka soothanla sahu. Owo khonipanke ntoko eroboti. (Otumererya 30:19; Yoxuwa 24:15) Nihaana orumeela othanla wahu mootaphuwa wira nipake soothanla sooloka. Masi naahikhalane ephoole, pooti opaka soothanla soohiloka. Musuweleke wira othanla mootaphuwa, onitaphulela wira mutthu ohaana othanla ororomeleya wa Yehova ni wooniherya omphenta wawe ni murima wotheene.

Muru 1, ettima 12

 4 MALAKIHERYO A ELE ERI YOOLOKA NI YOOHILOKA

Yehova oonivaha malakiheryo voohimya sa ele eri yooloka ni yoohiloka. MBiibiliyani, ninniixutta malakiheryo awo ni woona moota annikhaliherya aya omuhakalaliha Yehova ni okhalana okumi wooloka. (Miruku 6:16-19; 1 aKorinto 6:9-11) Malakiheryo awo, anninikhaliherya osuwela moonelo ni muupuwelo wa Muluku. Nave anniniixuttiha okhala atthu oophenta, opaka soothanla sooloka ni waareerela murima atthu akina. Nnaamwi moonelo wa atthu a mulaponi otepaka ohiloka, ele Yehova onihimya awe wira ti yooloka ni yoohiloka kheturukeyale. (Otumererya 32:4-6; Malakhiya 3:6) Wiiwelela malakiheryo a Yehova onninikhaliherya ohiphwanya maxakha.

Muru 1, ettima 17

 5 MURIMA

Murima etthu niyaraniwa ahu ennikhaliherya osuwela ele eri yooloka ni yoohiloka. Yehova onvaha khula mutthu murima. (aRoma 2:14, 15) Wira murima ovareke saana, ohaana wiixuttihiwa oratteene moovarihana ni ele Yehova onihimya awe okhala yooloka ni yoohiloka. Niira siiso, murima ahu onoonikhaliherya opaka soothanla sinimuhakalaliha Yehova. (1 Pedru 3:16) Murima pooti onilopola naaphavelaka opaka etthu yoohiloka. Nto napaka etthu yoohiloka, murima ahu onniniphukela. Murima ahu pooti otteettheya, masi Yehova onninikhaliherya olipiha Murima ahu. Musuweleke wira murima wooloka, onninikhaliherya okhalana murettele ni wiittittimiha.

Muru 2, ettima 3

 6 OMOOVA MULUKU

Omoova Muluku ontaphulela omphenta, ni omuttittimiha vanceene ni, ohipaka etthu enrowa omunyoonya ni omuriipiha murima. Omoova Muluku onninikhaliherya opaka itthu sooloka ni osyaka opaka itthu soohiloka. (Esalimo 111:10) Mwaha wa yeeyo, ninnivaha ephoole ele Yehova onihimya awe. Omoova Muluku onninikhaliherya omaliherya ele nimuleihenrye ahu mwaha woowi ninnimuttittimiha vanceene. Tthiri omoova Muluku onnivarihana ni moota nnuupuwela ahu, waathokorerya atthu akina ni soothanla nimpaka ahu khula nihiku.

Muru 2, ettima 9

 7 OTTHARUWA

Ottharuwa onihela muhina oriipiwa murima vanceene mwaha wa etthu yoohiloka mutthu opanke awe. Ale animphenta Muluku anniriipiwa murima vaavo anoona aya wira aapaka etthu ehinivarihana ni malamulo a Yehova. Vaavo nimpaka ahu etthu yoohiloka, nihaana onvekela Yehova wira onilevelele orumeelaka mukuttho wowoopola wa Yesu Kristu. (Matheyo 26:28; 1 Yohani 2:1, 2) Nto vaavo ninttharuwa ahu ni murima ahu wotheene ni ohiya opaka itthu soohiloka, nikupaliki wira Yehova onoonilevelela. Nihiivaheke nthowa mwaha wa itthu soohiloka naapanke ahu khalai. (Esalimo 103:10-14; 1 Yohani 1:9; 3:19-22) Nihaana wiimananiha wiixutta ni soovonya sahu, oturuka moonelo ahu woohiloka ni okhala moovarihana ni malamulo a Yehova.

Muru 2, ettima 18

 8 OKUMIHIWA MMULOKONI

Akhala wira mutthu onnipaka etampi yuulupale ohinattharuwa ni onakhootta otthara malakiheryo a Yehova, mutthu owo khonireerela ovikaniha wiirela mpantta muloko. Owo ohaana okumihiwa mmulokoni. Vaavo mutthu onikumihiwa awe mmulokoni, owo onnihiya waataana ni olavula ni anna otheene. (1 aKorinto 5:11; 2 Yohani 9-11) Okumihiwa mutthu mmulokoni onnikhapelela nsina na Yehova ni muloko. (1 aKorinto 5:6) Okumihiwa mmulokoni onnimukhaliherya mutthu ottharuwa, wira ohokolowele wa Yehova.—Luka 15:17.

Muru 3, ettima 19

 9 MALAKIHERYO NI MIRUKU

Yehova onniniphenta ni oniphavela onikhaliherya. Tivonto onnivaha awe malakiheryo ni miruku omurumeelaka Biibiliya ni atthu animphenta Muluku. Okhala wira na atthu oohimalela nihaana okhaliheriwa. (Yeremiya 17:9) Vaavo nnaawiriyana ahu mwa nttittimiho ale Muluku onaarumeela awe wira anilakiheryeke, ninnooniherya wira ninnimuttittimiha Yehova ni nimphavela omwiiwelela.—aHéberi 13:7.

Muru 4, ettima 2

 10 WIIXINNUWIHA NI WIIYEVIHA

Okhala wira na atthu oohimalela vannikhweya okhala mutthu owiitthuna ni oowiixinnuwiha. Masi Yehova oniphavela wira nikhaleke atthu oowiiyeviha. Vaavo nniilikanyiha ahu ni Yehova ninnoona wira na atthu ooyeva, nto eyo enninikhaliherya okhala oowiiyeviha. (Yobi 38:1-4) Wiiyeviha onihela muhina wiixutta wuupuwela itthu sinaaphwanyiha mureerelo atthu akina ohiya wiisuupuwela mmansihu. Wiixinnuwiha onnimwiiriha mutthu wuupuwelaka wira okhalana efaita waavikana atthu akina. Mutthu oowiiyeviha onnisuwela itthu oniwerya awe opaka ni ohiniwerya awe. Owo khonoovelela weemererya soovonya sawe, onnivekela musammaha ni onneemererya miruku onivahiwa awe. Tthiri mutthu oowiiyeviha, onnimuroromela ni onniiwelela malakiheryo a Yehova.—1 Pedru 5:5.

Muru 4, ettima 4

 11 OKHULUPALE

Okhulupale ontaphulela okhalana ehakhi ya ovaha malakiheryo ni opaka soothanla. Yehova ookhalana okhulupale okhuma wiirimu mpakha valaponi. Okhala wira topattunxe itthu sotheene, owo tori Muulupalexa olumwenku wotheene. Okathi wotheene, Yehova onnirumeela okhulupale awe wira aakhaliherye atthu akina. Nave Yehova ohaavaha apinaatamu akina okhulupale wira anikhapeleleke. Mwa ntakiheryo, anamuyari, axitokweene ni Nikhuuru Noolamulela aakhalana okhulupale, nto Yehova oniphavela wira niwiiweleleke. (aRoma 13:1-5; 1 Timótheyo 5:17) Masi vaavo malamulo aapinaatamu ahinivarihana aya ni malamulo a Muluku, hiyo ninnimwiiwelela Muluku ohiya apinaatamu. (Miteko 5:29) Okathi ninwiiwelela ahu ale Yehova aavanhe awe okhulupale, ninnooniherya wira ninnittittimiha soothanla sa Yehova.

Muru 4, ettima 7

 12 AXITOKWEENE

Axitokweene, anna arina sookumanana sinceene Yehova onaarumeela awe wira akhapeleleke muloko. (Otumererya 1:13; Miteko 20:28) Awo anninikhaliherya olipiha waataana wahu ni Yehova ni omukokhorela mwa enamuna yootthokiheya ni murettele. (1 aKorinto 14:33, 40) Wira axitokweene athanliwe ni ikuru sowaarya sa Yehova, awo ahaana okhalana mikhalelo siri mBiibiliyani. (1 Timótheyo 3:1-7; Tito 1:5-9; 1 Pedru 5:2, 3) Hiyo ninniroromela ni okhaliherya mutthenkeso wa Yehova. Nto ninnihakalala vanceene waakhaliherya ni owiiwelela axitokweene.—Esalimo 138:6; aHéberi 13:17.

Muru 4, ettima 8

 13 MUHOOLELI A ETTHOKO

Yehova ohaavaha anamuyari muritti wa waakhapelela anamwane ni atthu otheene a etthoko aya. Masi Biibiliya onihimya wira mulopwana oothela tori, muhooleli a etthoko awe. Vaavo emusi ehinkhalana aya paapa, nto maama tonikhala muhooleli a etthoko. Muhooleli a etthoko okhalana muritti wa waavaha atthu a etthoko awe yoolya, ikuwo ni nipuro nookhala. Ti vootepa otthuneya, ahooleli a itthoko waakhaliherya atthu otheene a etthoko aya omukokhorela Yehova. Mwa ntakiheryo, ohaana wiimananiha wira atthu otheene aweheke mithukumano sa mmulokoni, olaleerya ni omusoma Biibiliya vamosa. Muhooleli a etthoko torina ehakhi ya opaka soothanla. Okathi wotheene owo ohaana omutakiha Yesu okhalaka oreera murima, oohihasula ni oothunku. Vaavo onipaka awe eyo, etthoko awe ennikhala nipuro atthu aniphentana aya, okhala oovareleleya ni olipiha waataana waya ni Yehova.

Muru 4, ettima 12

 14 NIKHUURU NOOLAMULELA

Nikhuuru Noolamulela, egrupu ya alopwana arina nlipelelo na okhalaka wiirimu, Muluku onaarumeela awe wira yaavaheke malakiheryo arumeyi awe. Okathi wa arummwa, Yehova aanirumeela nikhuuru noolamulela wira naalakiheryeke maKristau oopacerya voohimya sa okokhorela ni muteko woolaleerya. (Miteko 15:2) Olelo-va, anna aniirela mpantta Nikhuuru Noolamulela tanaahoolela, waalakiherya ni waakhapelela atthu a Muluku. Vaavo anipaka aya soothanla, anna awo antthara malakiheryo a Biibiliya ni ikuru sowaarya sa Yehova. Yehova aahaahimya anna awo okhala “murumeyi òroromeleya ni ànkhili”.—Matheyo 24:45-47.

Muru 4, ettima 15

 15 OWARA NLEESO

Okathi mukina, pooti ovekeliwa murokora ovara etthu mmulokoni enivariwa ni anna. Akhala wira eyo enniiraneya, owo ohaana owara nleeso, opaka eyo ennooniherya wira onnittittimiha enamuna Yehova onipaka awe itthu. Masi khahiyo wira onipaka eyo okathi wotheene. Mwa ntakiheryo, akhala wira murokora oniiriha yoosoma ya Biibiliya ni iyawe wala munna oopatisiwa, murokora owo ohaana owara nleeso.—1 aKorinto 11:11-15.

Muru 4, ettima 17

 16 OHIIRELA MPANTTA OLUMWENKU

Vaavo nihiniirela ahu mpantta olumwenku, hiyo khanniirela mpantta myaha sa epoliitika. (Yohani 17:16) Arumeyi a Yehova anikhaliherya Omwene wa Muluku. Hiyo khanniirela mpantta olumwenku ntoko Yesu ahiirela awe.

Yehova onihimya wira nihaana “òwìwelela alupale anettiha elapo ni makhulupale makina”. (Tito 3:1, 2; aRoma 13:1-7) Masi nlamulo na Muluku ninhimya wira ti voohiloka omwiiva mutthu. Tivonto murima wa maKristau khoniweemererya orowa okhottoni. Akhala wira ookhala muteko mukina, eyo piiyo, muteko ohinivarihana ni ekhotto, muKristau ohaana orumeela murima awe akhala wira onimweemererya muteko owo wala nnaari.

Okhala wira Yehova tori Mpattuxa ahu, tivonto nimmukokhorela ahu. Ekeekhai wira ninnittittimiha elapo ahu, masi khaninkokhorela ebantera nnakhala omwiipa hino. (Yesaya 43:11; Daniyeli 3:1-30; 1 aKorinto 10:14) Ohiya-vo, khula murumeyi a Yehova onnithanla ohiirela mpantta epartido aahiiso omuthanla mutthu okathi wa mwaathanle. Ninnipaka eyo mwaha woowi nookhalana ekuvernu ahu, eyo piiyo, Omwene wa Muluku.—Matheyo 22:21; Yohani 15:19; 18:36.

Muru 5, ettima 2

 17 MUNEPA WA OLUMWENKU

Olumwenku ola onnaatumererya atthu okhalana moonelo ni muupuwelo wa Satana. Muupuwelo owo ohuulaana eriyari ya atthu ahinimwiiwelela ni ahinimutakiha Yehova. (1 Yohani 5:19) Muupuwelo ni moonelo owo onnihimmwa okhala munepa wa olumwenku. (aÉfeso 2:2) Arumeyi a Yehova anniimananiha wira ahiwokiwe ni munepa owo. (aÉfeso 6:10-18) Hiyo onisivela enamuna Yehova onipaka awe itthu ni ninniimananiha wuupuwela ntoko onuupuwela awe.

Muru 5, ettima 7

 18 ANAMMWAREYA

Anammwareya taale aniwanana ekeekhai ya mBiibiliyani. Anammwareya awo khaniphavela omwiiwelela Yehova nnakhala Yesu yoowo ori Mwene a Omwene wa Muluku. Awo annaakhanyererya atthu akina okhalana moonelo aya. (aRoma 1:25) Aniphavela owiiriha atthu ale animukokhorela Yehova waanyiherya ekeekhai. Okathi wa maKristau oopacerya, atthu akina mmulokoni yaahikhala anammwareya, etthu emosaru enniiraneya olelo-va. (2 aTesalonika 2:3) Ale aniroromeleya wa Yehova khanaataana ni anammwareya. Nto nihikhala-khale niphavelaka aahiiso nikhanyereriwaka osoma wala owiriyana muupuwelo wa anammwareya. Hiyo ninniroromeleya wa Yehova ni nimmukokhorela yena paahi.

Muru 5, ettima 9

 19 NIHIKU NA OLEVELELIWA ITAMPI

Nlamulo na Moise, naahikhala nihiku nloko notheene na aIsarayeli nanvekela aya Yehova wira aalevelele itampi saya. Nihiku nlo, yaanivaha mutemplo mikuttho sa inama, makhura ni ipyo. Mikuttho iyo saahimmwa okhala mikuttho sa oleveleliwa itampi, nto eyo yaaniwuupuxerya aIsarayeli wira Yehova anwerya olevelela itampi sa nloko notheene ni sa khula mutthu. Muhoolo mwaya, nuumala Yesu ovaha okumi awe wira ottipihe itampi, eyo piiyo, wira nleveleliwe itampi khivaarowa otthuneyaka mikuttho sa inama. Yesu oovaha mukuttho woomalela “wa mahiku othene”.—aHéberi 10:1, 4, 10.

Muru 7, ettima 6

 20 OVAHA EFAITA INAMA

Nlamulo na Moise naaniweemererya atthu okhuura inama. Nave yaanirumeela inama wira avahe mikuttho. (Onamukuttho 1:5, 6) Masi Yehova khonaweemererye aIsarayeli ohasula inama. (Miruku 12:10) Ohiya-vo, Nlamulo naahikhalana malakiheryo yaakhapelela inama wira sihihasuliweke. Maana Nlamulo naahimya wira aIsarayeli yaahaana okhapelela saana inama.—Otumererya 22:6, 7.

Muru 7, ettima 6

 21 IFRASAU SA EPHOME NI INAMUNA SA OLOOLIWA

Ifrasau sa ephome. Ephome yookhalana mipantta mixexe suulupale, mipantta sene tiiya: Ikoloobulu sooxeerya, ikoloobulu sootteela, iplaqueta ni eplasma. Mipantta iyo mixexe suulupale pooti okawanyiwa khukhala mipantta saamukhaani, seiyo siniihaniwa ifrasau sa ephome. *

MaKristau khaneemererya oheleliwa ephome, nave khaneemererya mipantta mixexe suulupale sa ephome. Nto niireke pooti weemererya ifrasau sa ephome? Biibiliya khonilavula mooluluwanya mwaha owo. Nto khula muKristau ohaana opaka yoothanla awe orumeelaka murima awe wiixuttihiwe ni Biibiliya.

MaKristau makina annithanla oheemererya nnakhala efrasau emosa ya ephome. Awo pooti ohimyaka wira Nlamulo na Moise naahimya wira ephome yaahaana okumihiwa ni omwarexeliwa “vathí”.—Otumererya 12:22-24.

Masi akina khanuupuwela siiso. Murima aya onniweemererya orumeela ifrasau sa ephome. Woonasa wene, anuupuwela wira efrasau ele khentaphulela okumi wa mutthu aahiiso enama ekumihiwe aya ephome eyo.

Okathi munipaka anyu yoothanla voohimya sa efrasau ya ephome onnireerela wuupuwela iponto iya:

  • Akhala wira nkineemererya efrasau ya ephome, eyo entaphulela wira nkineemererya mirette sinimala-maliha iretta sikina aahiiso sinikhaliherya omaala ephome enivuuva. Kiireke eyo ti etthu kiniphavela aka?

  • Pooti wira kinneemererya ifrasau sikina sa ephome, masi sikina nnaari. Kinrowa omutthokiherya sai meediku aka?

Inamuna sa olooliwa. Hiyo maKristau eekeekhai khaninvaha ephome ahu wira erumeeliwe aahiiso nirumeeleke muhoolo mwaya akhala wira nnoopakiwa operasau. Masi sookhala inamuna sikina sa olooliwa erumeeliwaka ephome ya muretta owo. Khula mukristau ohaana othanla enamuna oniphavela awe wira erumeeliwe ephome awe okathi wa operasau wala okathi enipakiwa aya exaame aahiiso inamuna sikina sa olooliwa. Okathi owo wa olooliwa, ephome ya muretta owo, woonasa wene enookumihiwa mwerutthuni mwawe okathi vakhaani.—Mwaaphavelaka soohimya sikina, xontte munwehe A Sentinela 15 a Outubro a 2000, epaaxina 30 ni 31.

Mwa ntakiheryo, yookhala enamuna ya olooliwa eniihaniwa hemodiluição. Enamuna ela, mutthu ohinatthi wooperariwa, ephome awe ennikumihiwa mweerutthuni, vano nipuro ekumihiwe ephome eyo enaheliwa etthu eniihaniwa expansor de volume. Muhoolo mwaya, okathi wala nuumala wooperariwa, ephome ele yaakumihiwe ennittikiheriwa mwerutthuni mwa muretta owo.

Enamuna ekina ya olooliwa eniihaniwa recuperação intraoperatória de células. Enamuna ela ya olooliwa, ephome eniyeeheya okathi wa operasau ennirapihiwa enattikiheriwa mwerutthuni mwa muretta owo okathi onooperariwa awe aahiiso nuumala wooperariwa.

Moovarihana ni meediku owo, moota sinipakiwa aya inamuna iyo sa olooliwa pooti ovirikana vakhaani. Nto muKristau ohinatthi weemererya khula enamuna ya operasau, omwaleiwa ephome ni inamuna sikina, ohaana osuwela oratteene ele enrowa opakiwa wala wiirihiwa ephome awe.

Okathi munithanla anyu inamuna sa olooliwa erumeeliwaka ephome anyu, muhaana wuupuwela iponto iya:

  • Pooti wira ephome aka ekina enookumihiwa mwerutthuni mwaka ni pooti wira ephome enihala enrowa ohiihiwa weetta mwa okathi vakhaani. Murima aka onookeemererya woona ephome eyo ntoko yawaka, vahinareerela oyiiherya “vathí”?—Otumererya 12:23, 24.

  • Pooti wira okathi wa olooliwa ephome aka enookumihiwa mwerutthuni mwaka, enarapihiwa ni ottikiheriwa mwerutthuni mwaka. Kiireke eyo yaamuxankiha murima aka?

  • Akhala wira nkineemererya inamuna sotheene sa olooliwa erumeeliwaka ephome aka, eyo enitaphulela wira nkineemererya ixaame sa ephome aka, ntoko hemodiálise ni orumeeliwa makina a owehiwa murima aka ni masasu aka. Kiireke eyo ti etthu kiniphavela aka?

Nihinatthi opaka yoothanla voohimya sa ifrasau sa ephome ni inamuna sa olooliwa erumeeliwaka ephome ahu, nihaana onvekela Yehova nikhaliheryo ni otokosa saana mwaha owo. (Yakobo 1:5, 6) Moottharelana, nihaana orumeela murima ahu wiixuttihiwe ni Biibiliya wira nipake yoothanla. Nihikhala-khale naakohaka atthu akina etthu yaarowa aya opaka yaari nipuro nahu. Nave nihiweemererye atthu akina anipakelaka yoothanla.—aRoma 14:12; aGalasia 6:5.

Muru 7, ettima 11

 22 ORATTA

Okhala mutthu ooratta ontaphulela wira mweettelo ahu ni miteko sahu ti sooloka vamaithoni va Muluku. Eyo enihela muhina muupuwelo ahu, ele ninlavula ahu ni nimpaka ahu. Yehova onihimya wira nihaana osyaka inamuna sotheene sa orupihana woohiloka. (Miruku 1:10; 3:1) Nihaana wiimananiha wira nikhale atthu ooloka ni ooratta vamaithoni va Muluku hata nihinatthi weehereriwa opaka etthu yoohiloka. Okathi wotheene nihaana onvekela Yehova wira onikhaliherye wuupuwela itthu sooloka. Nave nihaana wiimananiha osyaka itthu sotheene saarowa oniiriha opaka itthu soohiloka ohela muhina orupihana woohiloka.—1 aKorinto 6:9, 10, 18; aÉfeso 5:5.

Muru 8, ettima 11

 23 MWEETTELO WA OHITTITTIMIHA NI WOWUULIHA MURU

Mweettelo wa ohittittimiha oniiraneya vaavo mutthu ohiniiwelela awe malamulo a Muluku mwa enamuna onilavula awe wala opaka itthu ni onooniherya awe ohuuliwa muru. Mutthu onipaka eyo onnooniherya wira khonittittimiha malamulo a Muluku. Akhala wira mutthu onnikhalana mweettelo wa ohittittimiha ni ohuuliwa muru, ehaana opakiwa ekomisau wira ophukeliwe. Ohuuliwa muru onihela muhina inamuna soovirikana sa itampi suulupale. Moovarihana ni munnuwelo wa mwaha owo, myaha sikina pooti othokoreriwa ni axitokweene arumeelaka ekomisau ya ophukela.—aGalasia 5:19-21; aÉfeso 4:19; mwaaphavelaka soohimmwa sikina, xontte nwehe erevista A Sentinela ya 15 a Julyo, 2006, Perguntas dos Leitores.

Muru 9, ettima 7; Muru 12, ettima 10

 24 WIIVUKULA

Yehova oopaka elopwana ni ethiyana mwa enamuna yooloka wira mulopwana ni muthiyana athelanne yooniheryaneke ophentana waya. Masi, vaavo mutthu oniivukula awe, aahiiso onivarakasa awe elopwana wala ethiyana awe wira omalihe munkhela awe wa orupihana, owo onirumeela elopwana awe wala ethiyana awe mwa enamuna yoohiloka. Wiivukula pooti ohonona waataana wa mutthu owo ni Yehova. Nave pooti omwiiriha mutthu ohiphiyeriwa orupihana ni okhalana moonelo woohiloka voohimya sa orupihana. (aKolosi 3:5) Ale arina yoolema eyo pooti waavila ohiya. (Esalimo 86:5; 1 Yohani 3:20) Akhala wira mookhalana yoolema yoohiloka ya wiivukula munvekele ni murima wotheene Yehova wira ookhaliheryeni. Musyakeke oweha epornografia, yeeyo yaarowa owiirihani okhalana muupuwelo woohiloka. Nvaaneleke ni anamuyari anyu maKristau aahiiso mpatthani anyu onittittimiha malamulo a Yehova. (Miruku 1:8, 9; 1 aTesalonika 5:14; Tito 2:3-5) Mukupaliki wira Yehova onniweha wiimananiha wanyu okhalana mweettelo wooloka.—Esalimo 51:19; Yesaya 1:18.

Muru 9, ettima 9

 25 WAATTEYA

Waatteya oniiraneya vaavo mutthu onikhalana awe athiyana oovikana mmosa. Yehova oopaka ekasamento wira okhaleke mulopwana ni mwaarawe paahi. Khalai, Yehova aahiweemererya aIsarayeli waatteya, masi musuweleke wira eyo khahiyo yaari yootthuna ya Yehova. Olelo-va, Yehova khoniweemererya arumeyi awe waatteya. Mulopwana ohaana okhalana muthiyana mmosa paahi ni muthiyana ohaana okhalana mulopwana mmosa paahi.—Matheyo 19:9; 1 Timótheyo 3:2.

Muru 10, ettima 12

 26 OMWALANA NI OVALAANA

Yehova oniphavela wira mulopwana ni muthiyana athelanne akhaleke vamosa mahiku otheene. (Maphattuwelo 2:24; Malakhiya 2:15, 16; Matheyo 19:3-6; 1 aKorinto 7:39) Yehova onniweemererya anamathelana omwalana akhala wira mulopwana wala muthiyana ooraruwa. Eyo yiiraneya Yehova onninvaha eparakha ole oraruweliwe othanla akhala wira onoomwalana aahiiso nnaari.—Matheyo 19:9.

Okathi mukina maKristau makina annithanla ovalaana hata ahiraruwelanne. (1 aKorinto 7:11) Nrowe niwehe itthu vakhaani sikhanle oowiiriha anamathelana ovalaana.

  • Akhala wira mulopwana onnikhootta olyiha etthoko awe, ohivahaka musurukhu wala yoolya.—1 Timótheyo 5:8.

  • Akhala wira mulopwana wala muthiyana onnimuhasula ole othelanne awe, ntoko ommana, nto onoona wira athipelela okhala ni mutthu owo enoomukhumelela ehasara.—aGalasia 5:19-21.

  • Onnimukhoottiherya ole othelane awe omukokhorela Yehova. Opaka eyo pooti ohonona waataana wa mutthu owo ni Yehova.—Miteko 5:29.

Muru 11, ettima 19

 27 OTTOTTOPELA NI OLIPIHA

Otheene ahu ninniphavela ottottopeliwa ni olipihiwa. (Miruku 12:25; 16:24) Nihaana olipihana ni omaalihana ni moolumo oophenta ni ooreerela murima. Moolumo awo annaakhaliherya anna ni arokora ovilela ni ovikaniha omurumeela Yehova hata arina ene mixankiho. (Miruku 12:18; aFilipi 2:1-4) Akhala munna okhulumunwe, nihaana onwiriyana oratteene ni wiimananiha osuwela moonelo awe. Eyo enoonikhaliherya osuwela moota nikhanle ahu oomukhaliherya. (Yakobo 1:19) Mwiimananiheke waasuwela saana anna ni arokora wira musuwele ele enaaxankiha. Mwiira siiso, munoowerya waakhaliherya ophwanya nikhaliheryo na Muluku ahu yoowo onnimaaliha ni onnilipiha, niira siiso, anoophwanya okurunuxiwa murima wekeekhai.—2 aKorinto 1:3, 4; 1 aTesalonika 5:11.

Muru 12, ettima 16

 28 IFESTA SA EKASAMENTO

Biibiliya khorina malakiheryo ni malamulo ooluluwanya a moota ekhanle aya oopakiwa efesta ya ekasamento. Moovarihana ni malamulo, soolema sinnivirikana khula muttetthe. (Maphattuwelo 24:67; Matheyo 1:24; 25:10; Luka 14:8) Mpantta wootepa otthuneya wa ekasamento natiri anamathelana awo animmanela aya Yehova. Okathi anrowa aya ommana natiri owo, anamathelana anceene annaalattula apatthani ni amusi aya wira yakhale opuro owo. Nave anamathelana akina anninvekela mutokweene, wira olavule mwaha onikhuma mBiibiliyani. Muhiliyale wira anamathelana awo takhanle oothanla akhala wira anoopaka efesta ya ekasamento aahiiso nnaari. (Luka 14:28; Yohani 2:1-11) Moohicikha enamuna anamathelana anrowa aya otthokiha ekasamento aya, awo ahaana opaka itthu sotheene wira anvuwihe ni omuttittimiha Yehova. (Maphattuwelo 2:18-24; Matheyo 19:5, 6) Malakiheryo a mBiibiliyani animwaakhaliherya opaka soothanla sooloka. (1 Yohani 2:16, 17) Akhala wira nihiku nno enookhala eviinyu, anamathelana awo ahaana okasoopa saana wira itthu seette saana. (Miruku 20:1; aÉfeso 5:18) Nave akhala wira anoorumiha muusika aahiiso enamuna ekina ya otthekula, ahaana okhalana ephoole wira ahimuriipihe murima Yehova. Ohiya paahi oxanka mwaha wa nihiku na ekasamento aya, anamathelana maKristau ahaana owehexexa waataana waya ni Muluku ni mukina ni mukhwaawe.—Miruku 18:22; mwaaphavelaka malakiheryo makina, xontte nwehe erevista A Sentinela ya 15 a Outubro, 2006, ipaaxina 18-31.

Muru 13, ettima 18

 29 SOOTHANLA SOOLOKA

Nimphavela opaka soothanla sooloka sinivarihana ni malakiheryo a mBiibiliyani. Mwa ntakiheryo, nkahaya mmuupuwele murokora otheliwe ni mutthu ohinimurumeela Yehova. Vano iyawe onnimulattula orowa olya vamosa etthoko ya mmusi awe nihiku na efesta ya mulaponi. Mwaarowa opaka exeeni mwaari nipuro na murokora ola? Akhala wira murima anyu wanweemereryani orowa, mwammutthokiherya ole muthelanne anyu wira sakhala soolema sa etiini yoowootha khamunrowa wiirela mpantta. Akhala wira munoorowa muhaana wuupuwela wira yoothanla anyu pooti waakhumuliha atthu akina.—1 aKorinto 8:9; 10:23, 24.

Vano nkahaya muupuwele wira patarau anyu ohoovahani etthu wanikisa wa mwaakha. Niireke munookhootta? Woonasa wene nnaari. Weemererya aahiiso nnaari yoovaha eyo, enlipa ni etthu emwiirinhe woovahani ni moota onoonela awe yoovaha eyo. Niireke onuupuwela wira etthu oovanhaaweni eniirela mpantta ifesta sa wanikisa wa mwaakha? Wala oovanheni mwaha wa wooxukhurelani? Wuupuwelela makoho ala ni iponto sikina onimookhaliheryani weemererya aahiiso nnaari yoovaha eyo.

Nkahaya muupuwele-tho ela, mutthu mmosa onnoovahani etthu nihiku na efesta ya wanikisa wa eyaakha, owo onahimya so: “Miyo koosuwela wira khamuniirela mpantta ifesta, masi kimphavela woovahani ela”. Woonasa wene mutthu owo onnireerela murima paahi. Hata vari siiso, ti vooloka wiikoha so: ‘Kiireke oneehererya waamini waka, aahiiso oniphavela wira kiirele mpantta ifesta?’ Nuumala othokorerya saana mwaha owo, nyuwo munoothanla weemererya aahiiso nnaari yoovaha eyo. Soothanla sotheene nimpaka ahu, nimphavela okhalana murima wooloka ni ororomeleya wa Yehova.—Miteko 23:1.

Muru 13, ettima 22

 30 NAKOSO NI OPHUKA MIXANKIHO

Ikwaha sikina, ohiiwanana waphukiwa mowaakuveya ni mwa murettele khonirowa okhala muxankiho muulupale. (Matheyo 5:23-26) Etthu yoopacerya maKristau otheene aniphavela aya onvuwiha Yehova ni wiiriha muloko okhala wowiiraana.—Yohani 13:34, 35; 1 aKorinto 13:4, 5.

Akhala wira maKristau aakhalana muxankiho voohimya sa nakoso aya, ahaana ophuka muxankiho aya ahiroihale otribunaali. Yoolepa ya 1 aKorinto 6:1-8, murummwa Paulo aahivaha malakiheryo voohimya sa muKristau omuroiha otribunaali munna awe. Omuroiha munna otribunaali pooti owiiriha atthu omunyohola Yehova ni muloko. Matheyo 18:15-17 ninnisoma mavalo mararu maKristau akhanle aya oopaka wira aphuke mixankiho suulupale ntoko wootheriwa ni wiiyeriwa. (1) Awo ahaana omananiha ophuka muxankiho mekhayaru. (2) Akhala wira khanrowa owerya ophuka muxankiho aya ahaana onvekela munna mmosa aahiiso anli oolipa momunepani wira yaakhaliherye ophuka muxankiho aya. (3) Awo yaahiwerye, vaareerelaka pooti waaleela muxankiho aya nikhuuru na axitokweene. Akhala wira mwaha owo onimwaaphwanya axitokweene, awo anrowa orumeela malakiheryo a mBiibiliyani wira yaakhaliherye atthu otheene ophuka muxankiho aya mwa murettele. Akhala wira ookhala ohimphavela otthara malakiheryo a mBiibiliyani, pooti wira axitokweene anoopaka ekomisau wira amphukele mutthu owo.

Sookhala mixankiho sikina sinireerela oroihiwa otribunaali. Woonasa wene, myaha ntoko omwalana, waahuwa anamwane, windiminisariwa, ohimya wira oomaleliwa ni testamento. Akhala wira muKristau onniroiha mwaha awe otribunaali wira ophuke mwa murettele, nlelo onniiwelela malakiheryo a murummwa Paulo.

Akhala wira etthu eyo ekrime, ntoko omutuphela mutthu, waarupiha anamwane, omana, wiiya ni wiiva, nto muKristau akaxari, nlelo owo onniiwelela malakiheryo a Paulo.

Muru 14, ettima 14

 31 MIRAAKHO SA SATANA

Okhuma ejardim ya wEdeni, Satana onneererya waawoka apinaatamu. (Maphattuwelo 3:1-6; Wisupulula 12:9) Satana onnisuwela wira ahonona muupuwelo ahu onooniiriha opaka itthu soohiloka ni sinimusivela. (2 aKorinto 4:4; Yakobo 1:14, 15) Orumeelaka epoliitika, etiini yoowootha, nakoso, othekula, osoma ni itthu sikina, Satana onniwiiriha atthu wuupuwelaka wira itthu iyo ti sooloka.—Yohani 14:30; 1 Yohani 5:19.

Satana onnisuwela wira ohalanne okathi vakhaani paahi wira aawoke atthu. Nto onniimananiha vanceene wira aawoke atthu anceene. Masi atthu onaaphavelexa awe waawoka, arumeyi a Yehova. (Wisupulula 12:12) Naahiivahe ephoole, vakhaani-vakhaani Diabo pooti ohonona muupuwelo ahu. (1 aKorinto 10:12) Mwa ntakiheryo, Yehova oniphavela wira ekasamento ekhaleke ya mahiku otheene. (Matheyo 19:5, 6, 9) Masi atthu anceene olelo-va, anuupuwela wira ekasamento nivarihano na okathi vakhaani ni pooti omwalana khula okathi. Ifilme ni iprograma sinceene sa TV sinnaatumererya atthu okhalana muupuwelo owo. Nihikhala-khale nihapuxiwaka ni moonelo wa atthu a mulaponi voohimya sa ekasamento.

Enamuna ekina Satana oniphavela awe oniwoka, ori onitumererya ohiphavela olamuleliwa wala oleeliwa etthu. (2 Timótheyo 3:4) Nto naahikhalane ephoole pooti opacerya ohiwiiwelela atthu ale Yehova aathanlale awe wira anihooleleke. Mwa ntakiheryo, munna pooti opacerya ohiiwelela malakiheryo a axitokweene. (aHéberi 12:5) Wala murokora pooti opaceryaka ohiiwelela mareheryo a okhulupale Yehova ovanhe awe vatthokoni.—1 aKorinto 11:3.

Nihaana wiimananiha wira Diabo ohihonone muupuwelo ahu. Ohiya-vo, nihaana wuupuwelaka ntoko Yehova onuupuwela awe ni othokorerya “itthu sa wirimu”.—aKolosi 3:2; 2 aKorinto 2:11.

Muru 16, ettima 9

 32 OLOOLIWA

Otheene ahu ninniphavela okhalana okumi wooloka ni okathi ninwereiwa ahu nimphavela olooliwa mwa enamuna yooloka. (Yesaya 38:21; Marko 5:25, 26; Luka 10:34) Olelo-va, khareere mameediku ni inamuna sinceene sa olooliwa. Nto okathi ninthanla ahu enamuna ya olooliwa nihaana otthara malakiheryo a mBiibiliyani. Nihiliyale wira Omwene wa Muluku paahi tonrowa omaliha iretta sotheene. Khanimphavela wira olooliwa okhale wootepa otthuneya ovikana omukokhorela wahu Yehova.—Yesaya 33:24; 1 Timótheyo 4:16.

Nihaana okhalana ephoole wira niheemererye enamuna ya olooliwa enivarihana ni minepa sootakhala, niire so, onammunepani. (Otumererya 18:10-12; Yesaya 1:13) Nto, nihinatthi weemererya enamuna emosa ya olooliwa aahiiso murette, nihaana wiimananiha osuwela akhala wira murette owo khonivarihana ni onammunepani. (Miruku 14:15) Muhiliyale wira Satana oniphavela waawoka arumeyi a Yehova ni owiiriha wiirela mpantta onammunepani. Akhala wira munnaanyiherya wira murette owo onnivarihana ni onammunepani, ti vooloka oheemererya.—1 Pedru 5:8.

Muru 16, ettima 18

^ etti. 98 Pooti wira mameediku makina annithokorerya mipantta mixexe suulupale sa ephome ntoko ifrasau sa ephome. Masi, nyuwo muhaana omutthokiherya yoothanla anyu meediku anyu wira khamuneemererya oheleliwa ephome nnakhala mipantta mixexe suulupale sa ephome, niire so, ikoloobulu sooxeerya, ikoloobulu sootteela, iplaqueta ni eplasma.