1, 2. (a) Xoossay Addaamessi ay ay immidee? (b) Xoossay Addaamessi machiyo immidoy aybissee? (Ha huuphe yohuwaa doomettan deˈiya misiliyaa xeella.)

YIHOOWAY saˈaa medhido gaasoy deˈees. I saˈaa ‘asi deˈanaadan’ medhiis. (Isi. 45:18) I koyro medhido bitaniyaa Addaame bolli wottiyoobi baawa; qassi Xoossay Addaama loˈˈiya Edene gannatiyan wottiis. Gannatiyan deˈiya loˈˈiya mittay, goggiya haattaynne buraaqiya mehee doˈay Addaama keehi ufayssiis! SHin assi keehi koshshiya issibi baawa. Yihooway, “Bitanee barkka de7iyoogee lo77o gidenna; taani ayyo injjetiyaabaanne a maaddiyaabaa kessana” yaagido wode, hegee aybakko qonccissiis. Hegaappe simmin, Xoossay Addaama xiskkuwaa kayrissidi a miyyiyaa meqettaappe issuwaa ekkidi, he “meqettaa macca asa kessiis.” Addaamee beegottiyo wode keehi ufayttiis! I hagaadan giis: “Hayyashsho! Ha meqettiyaa ta meqettaappe, ha ashiyaakka ta ashuwaappe ekettidaaro; akka attuma asaappe ekettido gishshau, macca asa geetettu.”—Doo. 2:18-23.

² Maccaasiyaa bitaniyaa maaddiya wottiyoobi baynnaaro gidiyo gishshawu, a Xoossay immido dumma imota. Naata yeliyo dumma maataykka iyyo imettiis. “Addaamee ba keettaayyiyo Hewaano  giidi sunttiis; aissi giikko, a paxa de7iya asa ubbau aayo.” (Doo. 3:20) Xoossay koyro azinaassinne maccaaseessi keehi maalaalissiya imotaa immiis! Eti wottiyoobi baynna naata yelana danddayoosona. Hegee wurssettan saˈay wottiyoobi baynna asaynne eti haariyo hara meretati kumido gannate gidanaadan oottana.—Doo. 1:27, 28.

3. (a) Addaameenne Hewaana Xoossaappe anjjuwaa demmanawu ay oottana koshshii, shin aybi hanidee? (b) Nuuni beˈana oyshati awugeetee?

³ Addaameenne Hewaana Yihooway etawu giigissido anjjuwaa demmanawu assi azazettananne haarettana koshshees. (Doo. 2:15-17) Eti Xoossay banttassi halchidobaa polana danddayiyoy yaatiyo wode xallaana. SHin, eti ‘beni shooshshan’ Seexaanan cimettidi, Xoossaa bolli nagaraa oottidoogee azzanttiyaaba. (Ajj. 12:9; Doo. 3:1-6) Hegee macca asaa waatidi qohidee? Beni wode Xoossaa ufayssida maccaasati ay oottidonaa? Ha wodiyan deˈiya Kiristtaane maccaasata “daro” olanchatun leemisana danddayiyoy aybissee?—Maz. 68:11.

4. Koyro azinaynne maccaasiyaa oottido nagaran oyshettiday oonee?

⁴ Addaamee ayssi makkalidaakko Yihooway oychin i, “Tanaara de7anaadan neeni immido maccaasiyaa he mittaa teeraappe tau immin maas” yaagidi, maccaasen gaasoyiis. (Doo. 3:12) Addaamee ba oottido nagaran oyshettana koyibeenna; ubba ba nagaraa Xoossay baassi immido maccaaseeninne siiqiya Xoossan gaasoyiis. Addaameekka Hewaanakka nagaraa oottidosona; shin eta nagaran oyshettiday Addaama. Hegaa gishshawu, kiitettida PHawuloosi, “Nagarai ha sa7aa issi asa [Addaame] baggaara geliis; he nagarai banaara haiquwaa ehiis” yaagiis.—Roo. 5:12.

5. Asay ba sheniyaadan amarida wodiyawu haarana mala Xoossay paqqadidoogee aybi qonccanaadan oottidee?

⁵ Koyro azinaynne machiyaa Yihooway banttana haarana koshshennabadan qoppidosona. Hegee, Haarana bessiyay oonee? giyo keehi koshshiya oyshay denddanaadan oottiis. Xoossay meri merinawu haniya zaaruwaa zaaranawu, asay ba sheniyaadan amarida wodiyawu haarana mala paqqadiis. Asay ba sheniyaadan hariyo haaroy ushachennaagaa haniyaabay qonccissanaagaa i erees. Asa haaroy aadhida daro xeetu layttan asaa naatu bolli metoy keehi daranaadan oottiis. Aadhida xeetu laytta xallan, miilooniyan qoodettiya saro attuma asaa, macca asaanne naata gujjin, 100,000,000 gidiya asay olan hayqqiis. Yaatiyo gishshawu, asi “ba hemetaa suurissanaagee aawu shene gidennaagaa” bessiya darobay deˈees. (Erm. 10:23) Nuuni hegaa akeekiyo gishshawu, Yihoowawu haarettoos.—Leemiso 3:5, 6 nabbaba.

6. Daro biittan maccaasaa asay waati oyqqii?

⁶ Seexaanay haariyo alamiyan attuma asaykka macca asaykka naaqettees. (Era. 8:9; 1 Yoh. 5:19) Macca asaa bolli gakkida qohoy meqetti baynna hegaa mala hanotaappe amaridaagaa. Kumetta saˈan, xeetaappe 30 kushe gidiya macca asay ba aqo laggee bana qohiyoogaa yootiis. Issi issi heeran attuma naati diccidi so asaa sunttaa xeesissoosonanne cimida bantta soo asaa xeelloosona giidi qoppiyo gishshawu, macca naatuppe attuma naata dosoosona. Issi issi biittan asay macca naˈa yelanawu koyenna gishshawu, shahaarida maccaasay eriiddi kesissiyo shahaaraappe daroti macca naata.

7. Xoossay attuma asaakka macca asaakka waati medhidee?

⁷ Asay macca asaa qohiyoogan Xoossay ufayttennaagee qoncce. I macca asaa bessiyaagaadan xeellees; qassi eta bonchees. Yihooway Hewaano wottiyoobi baynnaaronne Addaamessi ashkkara gidennan, assi pacciyaabaa kunttiyaaro oottidi medhidoogee macca asawu i qoppiyoogaa  bessees. Xoossay meretaa medhido usuppuntta gallassaa wurssettan “ba medhdhido ubbabaakka xeelliis; xeellidi daro lo77o gididoogaa” beˈido issi gaasoy hegaa. (Doo. 1:31) Ee, Yihooway medhido ‘ubbabay daro loˈˈo.’ I attuma asaakka macca asaakka keehi loˈˈo oottidi medhiis!

8. (a) Daro asaa eeshshay ay malakko yoota. (b) Asi deˈido wode ubban Xoossay kehidoy oossee?

⁸ Edene makkalaappe simmin attuma asawukka macca asawukka eeshshay moorettiis; qassi aadhida xeetu layttan awudeegaappenne yaa iitiis. Geeshsha Maxaafay “wurssetta gallassi” asaa eeshshay keehi moorettanaagaa kasetidi yootiis. Asay ubbasan iitabaa oottiyo gishshawu, ha wodee tumuppe ‘wayssiya wode.’ (2 Xim. 3:1-5) SHin, asay deˈido wode ubban, ‘Ubbaa Haariya GODAA’ Yihooway banan ammanettiya, ba higgiyawu azazettiyaanne baassi haarettiya attuma asawunne macca asawu kehiis.—Mazamure 71:5 nabbaba.

9. Bashshaa Haattaappe woqqu asay attidee, qassi aybissi?

⁹ Xoossay beni Nohe wode makkalancha asaa Bashshaa Haattan xayssido wode, bashshaappe attida asay keehi guutta. He wode Nohe ishanttinne michontti paxa deˈiyaaba gidikko, etikka bashshaa haattan xayidosona. (Doo. 5:30) SHin Bashshaa Haattaappe attida attuma asaa qoodaynne macca asaa qooday lagge. Noheenne a maccaasiyaa, a heezzu attuma naatinne eta maccaasati attidosona. Eti Xoossawu yayyiyo gishshawunne a sheniyaa poliyo gishshawu attidosona. Ha wodiyan deˈiya biilooniyan qoodettiya asay Yihooway maaddido he hosppun asatu zeretta.—Doo. 7:7; 1 PHe. 3:20.

10. Xoossawu yayyiya Israaˈeelatu mayzza aawatu maccaasata Yihooway maaddidoy aybissee?

¹⁰ Daro layttappe guyyiyan, Xoossawu yayyiya Israaˈeelatu mayzza aawatu maccaasatakka Xoossay maaddiis. Eti bantta deˈuwan zuuzummiyaageeta gidiyaakko Xoossay eta maaddenna. (Yih. 16) Abrahaama bonchiya a machiyaa Saara eti Uura katamaa ishalo deˈuwaa aggidi hara biittan dunkkaaniyan imattadan deˈido wode, zuuzummaasu giidi qoppanawu metees. Saara ubba “Abrahaama, ‘Ta godau’ yaagada xeesaidda, ayyo azazettaasu.” (1 PHe. 3:6) Yihooway anjjido imotanne keehi loˈˈo macho gidida Ribiqibaakka qoppa. I azinay Yisaaqi ‘o siiqidoogeenne ba aayee hayquwan kayyottiyoogaappe minettidoogee’ garamissenna. (Doo. 24:67) Xoossaa ufayssiya, Saarinne Ribiqi mala macca asay ha wodiyan nu giddon deˈiyo gishshawu keehi ufayttoos!

11. Maaretissiya Ibraaweti waanidi xalidonaa?

¹¹ Israaˈeelati Gibxxen aylletettan deˈiyo wode yelettidi keehi corattido gishshawu, Ibraawe maccaasay attuma naata yeliyo wode maaretissiyaageeti woranaadan Paarooni azaziis. SHin, Xippaaronne Puuho giyo maaretissiya Ibraawetubaa qoppa; eti maaretissiyaageetu halaqa gidennan aggokkona. Eti Israaˈeelatu gacino attuma naata woranaadan Paarooni azazidoogaa azazettennan ixxidosona. Eti Paaroonappe aaruwan Yihoowawu yayyidosona. Hegaa gishshawu, i etawu so asaa immidi eta anjjiis.—Kes. 1:15-21.

12. Debooranne Yaaˈeela oottido keehi maalaalissiyaabay aybee?

¹² Israaˈeelan daannati haariyo wode, Xoossay maaddido issi maccaasiyaa hananabaa yootiya Debooro. A daannaa Baaraaqa minttettada Israaˈeelati naaquwaappe naxa kiyanaadan maaddaasu; shin a Kanaaneti xoonettiyoogan bonchettanay Baaraaqa gidennaagaa kasetada yootaasu. Xoossay Kanaane olanchatu halaqaa Sisaara “macca asa kushiyan” aattidi immana. Israaˈeela asa gidenna Yaaˈeela a worido wode hegee polettiis.—Daan. 4:4-9, 17-22.

13. Geeshsha Maxaafay Abigaalibaa ay yootii?

 ¹³ Abigaala 11tta xeetu layttan K.K. deˈida ammanettida maccaasa. A akeekancha; shin i azinay Naabaali eeyyanne meqetti baynna iita asa. (1 Sam. 25:2, 3, 25) Daawitinne a asay Naabaala aquwaa amarida wodiyawu naagikkonne, eti miyoobaa oychin “i eta cayiis”; qassi etawu aybanne immibeenna. Daawiti hegan keehi hanqqettidi, Naabaalanne assa gidiya attuma asa ubbaa woranawu halchiis. Abigaala hegaa siyada, Daawitawunne a asawu miyoobaanne uyiyoobaa efaada, eti suuttaa gussennaadan oottaasu. (1 Sam. 25:8-18) Daawiti guyyeppe iyyo, “Nena tanaara gaittanau hachchi kiittida GODAI, Israa7eela Xoossai galatetto” yaagiis. (1 Sam. 25:32) Naabaali hayqqi simmin, Daawiti Abigaalo ekkiis.—1 Sam. 25:37-42.

14. SHaaluuma macca naati oottido oosoy aybee, qassi Kiristtaane macca asay ha wodiyan hegaa malabaa ay oottii?

¹⁴ Baabiloona olanchati 607n K.K. Yerusalaame katamaanne beeta maqidasiyaa xayssiyo wode, attuma asay, macca asaynne naati daroy hayqqiis. Guyyeppe, Nahimee kaalettin asay katamaa gimbbiyaa 455n K.K. zaarettidi gimbbiis. Katamaa gimbbiyaa zaarettidi gimbbiyoogan maaddidaageetuppe amaridaageeti Yerusalaama woradaappe baggaa haariya SHaaluuma macca naata. (Nah. 3:12) Eti biittaa haariyaagaa naata gidikkonne, hegaa mala laafa oosuwaa oottidosona. Ha wodiyan, Kawotettaa Addaraashaa keexxiyoogaa mala dumma dumma oosuwaa ufayssan oottiya daro Kiristtaane macca asaa keehi nashshoos!

15. Mayraamo giyo maccaaseessi Xoossay immido maatay aybee?

¹⁵ Yihooway daro macca asawu gita maataa immidi eta anjjiis. Hegeetuppe issinna Mayraamo giyo geelaˈiyo. Yooseefi o giigissido wode geeshsha ayyaanay i bolli wodhin maalaalissiya hanotan shahaaraasu. A Yesuusa aayo gidanaadan Xoossay o dooridoy aybissee? Wottiyoobi baynna i naˈay naatettaappe doommidi gitaa gidana gakkanaassi a dichanawu maaddiya loˈˈo eeshshay iyyo deˈiyo gishshataassa gidennan waayi aggana. Saˈan deˈida ubbaappe aadhiya asassi aayo gidiyoogee keehi gita maata!—Maa. 1:18-25.

16. Macca asaa xeelliyaagan Yesuusassi aybi siyettii? Leemisuwaa yoota.

¹⁶ Yesuusi macca asaassi keehi qarettees. Leemisuwawu, 12 layttawu suuttay goggido maccaaseebaa qoppa. A asaa giddoora Yesuusappe guyyeera yaada a afalaa bochaasu. Yesuusi o hanqqettennan kehatettan hagaadan giis: “Ta na7ee, nena ne ammanoi pattiis; saruwan ba, ne waayiyaappenne paxa.”—Mar. 5:25-34.

17. PHenxxaqosxxe gallassi 33 M.Ln hanida maalaalissiyaabay aybee?

¹⁷ Yesuusi erissiyo ashkkaratuppe amarida macca asati anne i kiittidoogeeta maaddiyaabaa oottidosona. (Luq. 8:1-3) Qassi PHenxxaqosxxe gallassi 33 M.Ln 120 gidiya attuma asaanne macca asaa bolli Xoossaa ayyaanay dumma hanotan wodhiis. (Oosuwaa 2:1-4 nabbaba.) Geeshsha ayyaanay eta bolli wodhanaagee kasetidi hagaadan odettiis: “Taani [GODAI] asa ubbaa bolli ta Ayyaanaa gussana. Intte attuma naatinne intte macca naati hananabaa yootana; . . . He gallassatun ta attuma ashkkaratu bollinne ta macca ashkkaratu bolli taani ta Ayyaanaa gussana.” (Yuu. 2:28, 29) Xoossay PHenxxaqosxxe gallassi he maalaalissiyaabaa oottidi, kaddida Israaˈeelata maaddiyoogaa aggidi “Xoossaa Israaˈeela” yara gidida macca asaanne attuma asaa maaddiyoogaa bessiis. (Gal. 3:28; 6:15, 16, NW) Mishiraachuwaa yootiya Piliphoosa oyddu macca naatikka koyro xeetu layttan haggaazidaageetuppe amaridaageeta.—Oos. 21:8, 9.

18, 19. (a) Tumu goynuwaara gayttidaagan, Xoossay attuma asawukka macca asawukka ayba maataa immidee? (b) Mazamuraawee mishiraachuwaa yootiya macca asaabaa woygidee?

¹⁸ Amarida attuma asaynne macca asay 1875 heerappe doommidi, tumu goynuwaa kaallanawu keehi koyidosona. Eti Yesuusi, “Asa ubbau markka gidana mala, kawotettaa wonggeliyaa mishiraachchoi sa7a ubban odettana; hegaappe guyyiyan, wurssettai gakkana” yaagido hiraagay ha wodiyan polettiyoogaara gayttidaagan amaridabaa oottiyaageetussi leemiso gididosona.—Maa. 24:14.

¹⁹ He wode Geeshsha Maxaafaa Tamaaretu guutta qooday diccidi ha wodiyan Yihoowa Markkatu qooday 8,000,000 keena gidiis. Hara 11,000,000ppe dariya asay layttan layttan Yesuusa hayquwaa Hassayiyo Baalaa nunaara bonchiyoogan Geeshsha Maxaafaaninne nu oosuwan ufayttiyoogaa bessees. Daro biittan, he baalaa bonchidaageetuppe daroti maccaageeta. Kumetta saˈan Kawotettaa mishiraachuwaa kumetta wodiyaa yootiyaageetu qooday 1,000,000ppe daro; etappe daroti macca asata. Mazamuraawee, “Godai kiitaa kiittiis; he kiitaa efiida maccaasati daro” yaagido qaalay polettanaadan Xoossay ammanettida macca asawu tumukka gita maataa immiis.—Maz. 68:11.

20. Nuuni xannaˈana koshshiyo issi issibay aybee?

²⁰ Geeshsha Maxaafan etabay odettido ammanettida daro maccaasatubaa xaafanawu nuussi sohoy gidenna. SHin nuuni ubbay etabaa Xoossaa Qaalaaninne nu xuufetun nabbabana danddayoos. Leemisuwawu, Uruta ammanettada oottidobaa wotti denttidi qoppana danddayoos. (Uru. 1:16, 17) Kawee Asttiribaa yootiya xuufetanne Geeshsha Maxaafan i sunttan xeesettiya maxaafaa nabbabiyoogee nu ammanoy minnanaadan maaddana danddayees. Hegaa malabaa xannaˈiyoogee nuna maaddana danddayees; hegaa So Asaa Goynuwaa omarssan xannaˈana danddayettees. Nuuni nurkka deˈiyaaba gidikko, hegaa malabaa buzo xinaatiyaa wode xannaˈana danddayoos.

21. Ammanettida maccaasati metoy gakkiyo wodekka Yihoowawu aqiyoogaa waatidi bessidonaa?

²¹ Yihooway Kiristtaane maccaasati sabbakiyo wode eta anjjiyoogeenne metoy gakkiyo wode eta maaddiyoogee qoncce. Leemisuwawu, Naaze haaruwaa wodenne Koministte haaruwaa wode Xoossawu aqida daro maccaasata waayee gakkidabanne etappe issoti issoti Xoossawu azazettiyo gishshawu hayqqidaba gidikkonne, eti Xoossaa maaduwan ammanettidi deˈidosona. (Oos. 5:29) Ha wodiyankka beni wodeegaadan, nu michonttinne eta mala Kiristtaaneti Xoossaa haaruwawu exatoosona. Beni wode deˈida Israaˈeelatussi giidoogaadan Yihooway etassikka, “Yayyoppa, taani nena maaddana” yaagees.—Isi. 41:10-13.

22. Nuuni ay hidootan naagana danddayiyoo?

²² Mata wode, Xoossawu aqida macca asaynne attuma asay saˈaa gannate oottana; qassi hayquwaappe denddiya miilooniyan qoodettiya asay Yihoowa halchuwaabaa tamaaranaadan maaddana. He wode gakkanaassi, attuma asaykka macca asaykka ayyo “issippe” haggaaziyo maataa xoqqu oottidi xeelliyaageeta gidoos.—Sof. 3:9.