1. Nuuni nurkka deˈiyaabadan nuussi siyettiyo wode woy nu metuwan unˈˈettiyo wode nuna aybi minttettanee? (Mazamure 118:5-7)

METUWAA genccanaadan nena maaddiya ooninne baynnabadan neeyyo siyetti erii? Yihoowaayyo ammanettida ashkkarata gujjin, darotuyyo hegaadan siyettiis. (1 Kaw. 19:14) Nena hegaa malabay gakkikko, Yihooway, “Taani nena mulekka yeggikke woikko aggikke” giidi qaalaa gelidoogaa hassaya. Hegaa gishshawu, nuuni ammanettidi, “Godai tana maaddiyaagaa; taani yayyikke” gaana danddayoos. (Ibr. 13:5, 6) Ha qofaa kiitettida PHawuloosi 61 M.L. heeran Yihudan deˈiya Kiristtaanetussi xaafiis. I yootido he qofay Mazamure 118:5-7n mazamuraawee giidobaa nuna hassayissees.—Nabbaba.

2. Nuuni ha huuphe yohuwan ay beˈanee, qassi aybissi?

² Yihooway A kase darotoo maaddido gishshawu, PHawuloosi mazamuraawiyaagaadan Yihooway bana maaddiyoogaa erees. Leemisuwawu, PHawuloosi naaˈˈu layttappe kase Ibraawe Kiristtaanetuyyo xaafido dabddaabbiyan abbaa kanttidi biyo wode wolqqaamaa beetay denddin hayqqiichchidi attidoogaa yootiis. (Oos. 27:4, 15, 20) Biyo wode ubban, qassi hegaappe kase layttatun, Yihooway PHawuloosa daro ogetun maaddiis. Hegeetuppe heezzata nuuni beˈana. Yihooway Yesuusanne kiitanchchatu, deriyaa haariyaageetunne nu mala Kiristtaanetu baggaara maaddiis. Nuuni PHawuloosa deˈuwan gakkidabata pilggiyoogee Yihooway nuuni maaduwawu akko woossiyo wode nu woosaa zaaranawu gelido qaalan kaseegaappe aaruwan ammanettanaadan oottana.

3. PHawuloosi woygidi qoppana danddayii, qassi aybissi?

³ PHawuloosawu maadoy koshshiis. Asay ubbay PHawuloosa 56 M.L. heeran, Yerusalaamen deˈiya beeta maqidasiyaappe  kare goochchi kessidi woranawu maliis. Wonttetta gallassi, PHawuloosa Sanhedirina shilootaa sintti ehiido wode, morkketi A qohidosona. (Oos. 21:30-32; 22:30; 23:6-10) He wode PHawuloosi hagaadan qoppennan aggenna, ‘Ha naaquwaa taani awude gakkanawu genccana danddayiyaanaa?’

4. Yihooway PHawuloosa Yesuusa baggaara waati maaddidee?

⁴ Yesuusi PHawuloosa waati maaddidee? PHawuloosi qashettido galla qammi, “Godai” PHawuloosa lanqqiyan eqqidi: “Neeni taassi Yerusalaamen markkattidoogaadan, Roomenkka markkattanau bessees; minna; aikko baawa” yaagiis. (Oos. 23:11) PHawuloosa he qaalay keehi minttettiis! PHawuloosi Yerusalaamen markkattido gishshawu, Yesuusi A galatiis. PHawuloosi gujjidi markkattanawu Roome saruwan gakkanaagaa Yesuusi yootiis. PHawuloosi hegaa siyi simmidi, ba aawaa kiyuwan deˈiya naˈay woppu giyoogaadan ikka woppu giidoogee qoncce.

5. Yihooway kiitanchchaa baggaara PHawuloosa waati maaddidee? (Koyro sinttan deˈiya misiliyaa xeella.)

⁵ PHawuloosa gakkida hara metoy aybee? Hegee hanoosappe naaˈˈu laytta gidiyaagee aadhdhin, PHawuloosi markkabiyan Xaaliyaa biyo wode wolqqaama beetay denddiis. Hegee keehi yashshiyaagaa gidiyo gishshawu markkabiyaa laaggiyaageetinne an biyaageeti nuuni hayqqanaakkonne giidi hirggidosona. SHin, PHawuloosi yayyibeenna. Aybissi? Markkabiyan deˈiya ubbawu I hagaadan giis: “Xoossaa kiitanchchai, tana haarida taani goinniyo Xoossaagee, zine qammi ta matan eqqidi, ‘PHauloosaa, yayyoppa; neeni Roome biittaa Kawuwaa Qeesaara sinttan eqqanau bessees; be7a, Xoossai nenaara biya asa ubbaa shemppuwaa ashshana.’” Yihooway PHawuloosa kase Yesuusa baggaara maaddidoogaadan zaarettidikka A kiitanchchaa baggaara minttettiis. Qassi Yihooway giidoogaadan PHawuloosi Roome gakkiis.—Oos. 27:20-25; 28:16.

6. Yesuusi nuna minttettanawu qaalaa gelidobay aybee, qassi aybissi?

⁶ Yesuusi nuna waati maaddii? Yesuusi PHawuloosa maaddidoogaadan nunakka maaddana. Leemisuwawu, Yesuusi bana kaalliya ubbawu, “Taani wodiyaa wurssettai gakkanaassikka ubba wode inttenaara de7iyoogaa akeekite” giidi qaalaa geliis. (Maa. 28:20) Yesuusi yootidobay nuna minttettana danddayees. Aybissi? Genccanawu metiya gallassati deˈiyo gishshataassa. Leemisuwawu, nuuni siiqiyo uri hayqqiyo wode, azzaniyoy amarida galla xallaassa gidennan, daro layttawu azzanana danddayoos. Issoti issoti haˈˈi cimido gishshawu metiya gallassatun deˈoosona. Harati qassi unˈˈettidi keehi metootiyo  gallassati deˈoosona. SHin nu deˈuwan keehi metiya gallassatunkka, qassi “ubba wode” Yesuusi nunaara deˈiyoogaa eriyo gishshawu nuuni genccana danddayoos.—Maa. 11:28-30.

7. Ajjuutaa 14:6y yootiyoogaadan, Yihooway ha wodiyan nuna waati maaddii?

⁷ Xoossaa Qaalay Yihooway ba kiitanchchatu baggaara nuna maaddiyoogaa yootees. (Ibr. 1:7, 14) Leemisuwawu, ‘zare ubbaayyo, dumma dumma biittaa qaala ubbaayyo’ nuuni ‘Kawotettaa mishiraachchuwaa’ sabbakiyo wode kiitanchchati nuna maaddoosona.—Maa. 24:13, 14; Ajjuutaa 14:6 nabbaba.

8. Yihooway PHawuloosa wotaaddaratu halaqaa baggaara waati maaddidee?

⁸ PHawuloosi demmido maadoy aybee? Yesuusi 56 M.Ln., PHawuloosi Roome gakkanaagaa yootiis. SHin, Yerusalaamen deˈiya amarida Ayhudati PHawuloosa qohanawunne woranawu halchchidosona. Rooma wotaaddaratu halaqay Qalawudeyoos Lusiyoosi eti halchchidobaa erido wode, PHawuloosa ashshiis. Qalawudeyoosi sohuwaara, daro wotaaddarati PHawuloosa naagidi Yerusalaameppe 105 kilo meetire heeraa haakkidi deˈiya Qiisaariyaa giyo katamaa aara issippe baanaadan oottiis. Qiisaariyaa kataman, Deriyaa Haariya Pilikisi “Heeroodisa keettan [PHawuloosa] naagana mala” azaziis. PHawuloosa woranawu koyiya Ayhudati yan A qohana danddayibookkona.—Oos. 23:12-35.

9. Deriyaa haariya Pisxxoosi PHawuloosa waati maaddidee?

⁹ Naaˈˈu layttaappe guyyiyankka PHawuloosi Qiisaariyan qashuwan deˈees. Pilikisa sohuwan Pisxxoosi haariyoogaa doommiis. Ayhudati PHawuloosi Yerusalaame yiidi pirddettanaadan Pisxxoosa woossidosona; shin Pisxxoosi ixxiis. Deriyaa haariyaagee Ayhudati ‘ogiyan qosetti uttidi PHawuloosa woranawu halchchidoogaa’ erennan aggenna.—Oos. 24:27–25:5.

10. PHawuloosi Qeesaari tabaa pirddo giidi oychchin Deriyaa Haariya Pisxxoosi woygidee?

¹⁰ Guyyeeppe, PHawuloosi Qiisaariyan deˈiya pirdda keettan eqqiis. Pilikisi ‘Ayhudata ufayssanawu koyido’ gishshawu PHawuloosa, “Pude Yerusalaame kiyada, ha yohuwaabaa yaani ta sinttan pirddettanau koyai?” yaagidi oychchiis. PHawuloosi Ayhudati A Yerusalaamen woranawu koyiyoogaa I erennan aggenna. Qassi I ba shemppuwaa ashshanawunne Roome gakkidi haggaazanawu ay oottana koshshiyaakko eriis. I, “Qeesaari tabaa pirddo” yaagiis. Pisxxoosi banaara zorettiyaageetuura zoreti simmidi, PHawuloosa, “Neeni Qeesaari tabaa pirddo gaada oichchadasa; Qeesaarakko baasa” yaagiis. PHawuloosa Roome yeddanawu Pisxxoosi kuuyidoogee morkketu kushiyaappe A ashshiis. Guyyeppe, A woranawu koyiya Ayhudatuppe keehi haahosan deˈiya Roome biis.—Oos. 25:6-12.

11. Geella PHawuloosi wotti dentti qoppido Isiyaasi yootido qofay awugee?

¹¹ PHawuloosi Xaaliyaa baanawu naagiyo wode, Yihoowa eqettiya asawu hananabaa yootiya Isiyaasi giidobaa qoppennan aggenna. I hagaadan giis: “Olaa olettanau maqettite; shin intte maqqoi laalettana; intte halchchuwaa haasayite; shin intte halchchoi halana; aissi giikko, Xoossai nunaara de7ees.” (Isi. 8:10) Xoossay A maaddanaagaa PHawuloosi erees; qassi hegee I sinttappe gakkana paaciyaa genccidi minnanaadan oottiis.

12. Yuuliyoosi PHawuloosa waati oyqqidee, hegaa gishshawu I akeekidobay ayba gidana danddayii?

¹² PHawuloosi 58 M.Ln., Xaaliyaa biis. Rooma wotaaddaratu halaqay PHawuloosi qashuwaasa gidiyo gishshawu A naagees. He saatiyaappe doommidi, Yuuliyoosi PHawuloosa  qohana woy loˈˈo ogiyan oyqqana danddayees. I ba maataa waati goˈettanee? Wonttetta gallassi markkabee eqqiyo koyro sohuwaa eti gakkido wode, “Yuuliyoosi PHauloosassi kehidi a, ‘Ne dabboti nena maaddana mala, neeni etakko baanau danddayaasa’” yaagiis. Hegaappe simmin, Yuuliyoosi PHawuloosa shemppuwaa ashshiis. Waatidi? Wotaaddarati markkabiyan deˈiya qashuwaasaa ubbaa woranawu koyidosona; shin Yuuliyoosi diggiis. Aybissi? I, ‘PHawuloosa ashshanawu koyido’ gishshataassa. PHawuloosi bana Yihooway ha keha mato halaqaa baggaara maaddiyoogaanne naagiyoogaa akeekennan aggenna.—Oos. 27:1-3, 42-44.

13. Yihooway deriyaa haariyaageeta waati goˈettana danddayii?

¹³ Nuuni demmiyo maadoy aybee? Yihooway ba halchchuwaara maayettiyaaban, deriyaa haariyaageeti I koyiyoobaa oottanaadan denttettiyoogan wolqqaama gidida ba geeshsha ayyaanaa goˈettana danddayees. Kawuwaa Solomoni hagaadan giis: “Kawuwaa wozanai GODAA kushiyaana; i a wozanaa goggiya haattaa zaariyoogaadan, ba koyidosaa zaarees.” (Lee. 21:1) Ha xiqisee yootiyoobay aybee? Asay ba koyiyoosaa haattay gogganaadan zaarana danddayees. Hegaadankka, Yihooway deriyaa haariyaageeti A halchchuwaa polanaadan ba geeshsha ayyaanaa goˈettana danddayees. Hegaadan haniyo wode, deriyaa haariyaageeti Xoossaa asaa goˈˈiyaabaa kuuyoosona.—Izira 7:21, 25, 26⁠ra gatta xeella.

14. Oosuwaa 12:5y yootiyoogaadan, nuuni oona xeelliyaagan woossana danddayiyoo?

¹⁴ Nuuni ay oottana danddayiyoo? Sabbakiyoonne shiiqota shiiqiyoogaara gayttidabaa eti kuuyiyo wode “kawotuyyoonne sunttatettai de7iyo ubbatuyyo” woossana danddayoos. (1 Xim. 2:1, 2; Nah. 1:11) Koyro xeetu layttan deˈida Kiristtaanetudan, nuunikka qashuwan deˈiya ishanttussinne michchonttussi Xoossaa wozanappe woossana koshshees. (Oosuwaa 12:5 nabbaba; Ibr. 13:3) Qassi nuuni qashuwan deˈiya nu ishanttussinne michchonttussi woossana danddayoos. Yuuliyoosaagaadan sunttati loˈˈobaa oottanaadaaninne qashuwan deˈiya nu mala Kiristtaanetussi ‘kehabaa’ qoppanaadan Yihoowakko mintti woossana danddayoos.—Oos. 27:3.

15-16. Yihooway PHawuloosa Arisxxirokoosanne Luqaasa baggaara waati maaddidee?

¹⁵ PHawuloosi demmido maadoy aybee? PHawuloosi Roome biyo wode, Yihooway A maaddanawu darotoo ishanttanne michchontta goˈettiis. Amarida leemisota ane beˈoos.

 ¹⁶ PHawuloosawu ammanettida laggeti Arisxxirokoosinne Luqaasi aara Roome baanawu kuuyidosona. * Arisxxirokoosinne Luqaasi Roome biyo wode eti saruwan gakkanaagaa Yesuusi qaalaa geliis giidi Geeshsha Maxaafay yootenna. Hegaa gishshawu, eti bantta shemppuwaa shenehoo giidi he wayssiya ogiyaa biidosona. SHin eti hegaadan oottiyoogan PHawuloosa maaddanawu bantta dosan eeno gidoosona. Guyyeppe, he wayssiya ogiyaa biyo wode eti saruwan gakkanaagaa akeekidosona. Hegaa gishshawu, Arisxxirokoosinne Luqaasi markkabiyan Qiisaariyaa biyo wode, he naaˈˈu mino Kiristtaanetu baggaara Yihooway bana maaddido gishshawu galatanawu PHawuloosi wozanappe woossiis.—Oos. 27:1, 2, 20-25.

17. Yihooway PHawuloosa gubaaˈiyan deˈiya ishanttu baggaara waati maaddidee?

¹⁷ Gubaaˈiyan deˈiya ishantti PHawuloosi manddariyo wode darotoo A maaddidosona. Leemisuwawu, Sidoona katamaa eti gakkin, Yuuliyoosi PHawuloosawu, “Ne dabboti nena maaddana mala, neeni etakko baanau danddayaasa” yaagiis. Guyyeppe, Putiyoluusa giyo kataman PHawuloosinne A laggeti ‘issi issi ammaniyaageeta demmin, he ishantti banttanaara laappun gallassaa uttana mala eta woossidosona.’ He heeran deˈiya Kiristtaaneti PHawuloosawunne A laggetussi koshshiyaabaa kunttido wode, PHawuloosi etawu minttettiyaaba yootiyoogan eti ufayttanaadan oottidoogee qoncce. (Oosuwaa 15:2, 3⁠ra gatta xeella.) Eti issoy issuwaa minttetti simmin, PHawuloosinne A laggeti biidosona.—Oos. 27:3; 28:13, 14.

18. PHawuloosi Xoossaa galatanaadaaninne minnanaadan oottidabay aybee?

¹⁸ PHawuloosi Roome gakkido wode, he kataman deˈiya gubaaˈiyawu heezzu layttappe kase ‘daro layttaappe doommada inttena baada beˈanawu laamotays’ giidi xaafidoogaa qoppidoogee qoncce. (Roo. 15:23) SHin I qashuwaasa gididi yaa baanaagaa qoppibeenna. Roomen deˈiya ishantti A sarotanawu ogiyan naagiyoogaa beˈidi I ay keena minettideeshsha!  “PHauloosi eta be7ido wode Xoossaa galatidi, wozanan minettiis.” (Oos. 28:15) Ishantta beˈido gishshawu PHawuloosi Xoossaa galatidoogaa akeeka. Aybissi? Kiristtaanetu baggaara Yihooway A zaarettidi maaddidoogaa akeekido gishshataassa.

19. Koyro PHeexiroosa 4:10y yootiyoogaadan, maadoy koshshiyoogeeta nuuni maaddana mala Yihooway nunan waati goˈettana danddayii?

¹⁹ Nuuni ay oottana danddayiyoo? Sahuwaa woy hara metuwaa gaasuwan unˈˈettiya, gubaaˈiyan deˈiya ishanttanne michchontta neeni eray? Woy siiqiyo uri hayqqidoogeeti deˈana danddayoosona. Maadoy koshshiyo uri deˈiyoogaa nuuni siyikko, loˈˈobaa haasayanaadan woy oottanaadan Yihooway nuna maaddana mala woossana danddayoos. Bessiya wodiyan nu haasayiyoobay woy oottiyoobay issi ishaa woy michchiyo minttettana danddayees. (1 PHeexiroosa 4:10) * Nuuni eta maaddiyo wode, Yihooway “Taani nena mulekka yeggikke woikko aggikke” giido qaalay etawukka haniyoogaa eti zaarettidi ammanana danddayoosona. Hegee neeni keehi ufayttanaadan oottiyoogee qoncce!

20. Nuuni ammanettidi, Yihooway “tana maaddiyaagaa” gaana danddayiyoy aybissee?

²⁰ PHawuloosaagaadaaninne A laggetugaadan nunakka metoy gakkana danddayees. Meto wodiyan Yihooway nunaara deˈiyo gishshawu, nuuni minnana danddayiyoogaa eroos. I Yesuusanne kiitanchchatu baggaara nuna maaddees. Qassi, Yihooway ba halchchuwaara maayettiyaaban deriyaa haariyaageetu baggaara nuna maaddana danddayees. Nuuppe daroti nu deˈuwan beˈidoogaadan, Yihooway nu ishanttinne nu michchontti nuna maaddanaadan denttettanawu ba geeshsha ayyaanaa goˈettees. Hegaa gishshawu PHawuloosaagaadan, nuuni ammanettidi, Yihooway “tana maaddiyaagaa; taani yayyikke. Asi tana ai oottii?” gaana danddayoos.—Ibr. 13:6.