1. Martta ba ishaa xeelliyaagan ammanettidobay aybee? (Doomettan deˈiya misiliyaa xeella.)

YESUUSA dabbiyaanne i erissiyo ashkkariyaa Martta kayyoottaasu. I ishay Alˈˈaazari hayqqiis. Kayyottennaadan o maaddanabi deˈii? Ee, deˈees. Yesuusi o, “Ne ishai haiquwaappe denddana” yaagiis. Hegee i kayyuwaa muleera qaarennan aggana danddayees, shin a Yesuusi giidobaa maayaasu. A, “Wurssettaa gallassi haiquwaappe denddanaagaa taani erais” yaagaasu. (Yoh. 11:20-24) Hegee sinttappe hananaagaa a ammanettawusu. He wode Yesuusi maalaalissiyaabaa oottiis. I he gallassi, Alˈˈaazara hayquwaappe denttiis.

2. Neeni Marttiigaadan ammanettanawu koyiyoy aybissee?

² Yesuusi woy a Aaway hegaa mala maalaalissiyaabaa haˈˈi nuussi oottana giidi nuuni qoppanaadan oottiyaabi baa. SHin, neeni siiqiyo uri sinttappe hayquwaappe denddanaagaa Marttiigaadan ammanay? Izaawu ne aqo lagge, ne aayyiyo, ne aawaa, woy ne siiqiyo mata dabbuwaa gidana danddayees. Woy qassi ne naˈi hayqqin kayyottennan aggakka. Neeni siiqiyo he izaawa qoommanawu,  aara haasayanawunne miiccanawu laamotaasa. Marttiigaadan neenikka, ‘Ta siiqiyo uri hayquwaappe denddanaagaa taani erays’ gaana danddayiyoogee ufayssiyaaba. Hegaadan ammaniyoogee bessiyaaba gididoy aybissakko ubba Kiristtaanetikka wotti dentti qoppiyoogee maaddees.

3, 4. Yesuusi guutta wodeppe kase oona hayquwaappe denttidee, shin Martta Alˈˈaazari waanana gaada ammanay?

³ Martta Yerusalaame matan deˈiyo gishshawu, amˈˈe maccaasee naˈaa Galiilan Nayna katamaa matan Yesuusi hayquwaappe denttishin waaya beˈana. SHin, a hegaa siyennan aggukku. Qassi hegee Yesuusi Yaaˈiroosa naˈiyo hayquwaappe denttidoogaara issi mala. Naˈentta son deˈiya asay ‘a hayqqidoogaa erees.’ Gidikkokka, Yesuusi hayqqida naˈee kushiyaa oyqqidi, “Na7ee, dendda” yaagiis. Qassi a sohuwaara denddaasu. (Luq. 7:11-17; 8:41, 42, 49-55) Maratakka i michiyaa Mayraamakka Yesuusi sahettida asaa pattana danddayiyoogaa eroosona. Hegaa gishshawu, eti Yesuusi yan deˈiyaakko Alˈˈaazari hayqqenna shin giidi qoppidosona. SHin, Yesuusa dabboy hayqqiis; yaatin sinttappe aybi hananee? Martta Alˈˈaazari sinttappe, ‘wurssetta gallassan’ denddanaagaa yootidoogaa akeeka. A hegaa ammanettidoy aybissee? Qassi neeni siiqiyoogeeta gujjin, hayqqida asay sinttappe denddanaagaa neeni ammanettana danddayiyoy aybissee?

⁴ Neeni ammanettana danddayiyo qoncce gaasoti deˈoosona. Nuuni hegeetuppe amaridaageeta xeelliyo wode, neeni Xoossaa Qaalan deˈiyaabaa akeekana danddayaasa. Hegeeta darotoo ne siiqiyo uri denddin beˈanawu hidootiyoogaara neeni waaya gatta xeellana.

5. Alˈˈaazari denddanaagaa Martta ammananaadan oottidabay aybee?

⁵ Martta, ‘I hayquwaappe denddanaagaa taani erays’ giidoogaa akeeka. SHin a, ‘I hayquwaappe denddanaagaa taani hidootays’ gabeennaagaa akeeka. Martta ammananaadan oottiday a tamaarido maalaalissiyaabata. A hegeeta Yesuusi saˈan haggaazuwaa doommanaappe kase tamaarennan aggukku. A hegaabaa yelagatettan son woy Ayhudatu woosa keettan tamaaraasu. Geeshsha Maxaafan odettida heezzu taariketa a hassayana danddayawusu.

6. Eelaasi oottido keehi maalaalissiyaabay aybee, qassi hegee Martti hanotaara waani gayttii?

⁶ Hayqqida uri koyro denddidoy Xoossay hananabaa yootiya Eelaasayyo maalaalissiyaabaa oottiyo wolqqaa immido wode. Pinqqe giyo biittawu abbaa xanxxan deˈiya Siraafita kataman issi hiyyeesa amˈˈiyaa a imatuwaa mokkaasu. He wode anne i naˈay paxa deˈanaadan Xoossay maalaaliya hanotan iyyo deˈiya xiilleenne zaytee wurennaadan oottiis. (1 Kaw. 17:8-16) Guyyeppe, i naˈay sahettidi hayqqiis. Eelaasi o maaddiis. Eelaasi anhaa bolli kushiyaa wottidi, “Abeet GODAU, ta Xoossau, ha na7aa shemppuwaa zaara” yaagidi woossiis. Xoossay Eelaasa woosaa siyiis; yaatin naˈay paxiis. Asi hayquwaappe denddido, Geeshsha Maxaafan xaafettidaageetuppe hegee koyruwaa. (1 Kawotu 17:17-24 nabbaba.) Martta he maalaalissiya hanotaa eriyoogee qoncce.

7, 8. (a) Elssaaˈi maccaasiyaa kayyuwaappe minettanaadan ay oottidaakko qonccissa. (b) Elssaaˈi oottido maalaalissiyaabay Yihoowabaa ay qonccissii?

⁷ Geeshsha Maxaafay hayquwaappe dendduwaabaa yootiyo naaˈˈanttoogee Eelaasa sohuwan hananabaa yootiya Elssaaˈi denttidoogaa. SHuneeman deˈiya erettida Israaˈeela maccaasiyaa Elssaaˈa imattaasu. Hananabaa yootiyaagaa baggaara Xoossay naˈi baynna he maccaaseessinne cimida i azinaassi naˈa immiis. SHin amarida layttappe guyyiyan he naˈay hayqqiis. He naˈaa aayyiyaa ay keena kayyottidaakko qoppa. A ba azinaa  oychada 30 kilo meetire keenaa haakkiyaasan deˈiya Qarmmeloosa Deriyaa baada Elssaaˈaara gayttaasu. Hananabaa yootiyaagee ba ashkkaraa Gehaaza banttappe sinttawu maccaasee soo SHuneeme biitti kiittiis. Gehaazi hayqqida naˈaa pattana danddayibeenna. He wode, kayyottida maccaasiyaa Elssaaˈaara ba soo gakkaasu.—2 Kaw. 4:8-31.

⁸ Elssaaˈi maccaasee son SHuneemen anhaa bolli ziniˈˈidi woossiis. Maalaalissiyaabay hanin, hayqqida naˈay denddidi ufayttiya ba aayyeera gayttiis! (2 Kawotu 4:32-37 nabbaba.) He maccaasiyaa, kase mayne gidida Haanna Sameeli Xoossaa dunkkaaniyan haggaazanaadan ehiido wode, “GODAI . . . duge Si7ooliyan yeggeesinne pude kessees” yaagada woossidoogaa hassayennan aggukku. (1 Sam. 2:6) Xoossay he naˈaa denttiyoogan i hayqqidaageeta denttana danddayiyoogaa bessiis.

9. Geeshsha Maxaafan odettida heezzantto denddoy Elssaaˈaara gayttidaba gidiyoy aybiinakko qonccissa.

⁹ SHin Elssaaˈaara gayttidaagan hanida maalaalissiyaaban hegee wurssetta gidenna. I 50⁠ppe dariya layttawu hananabaa yootiyaagaa gididi oottiis; qassi “woriya harggiyaa” harggidi hayqqiis. Guyyeppe, Elssaaˈa anhay musidi meqettay attido wode, morkke ambbaanoti he biittaa yiidosona. He wode, amarida Israaˈeelati hayqqida bitaniyaa mooganawu boosona. Eti morkkiyaappe baqatiiddi bitaniyaa anhaa Elssaaˈa meqettay deˈiyo duufuwan olidosona. Geeshsha Maxaafay, “Ahai Elssaa7a meqettaa bolli wodhdhiis; wodhdhosaara paxinne denddi eqqiis” yaagees. (2 Kaw. 13:14, 20, 21) He dendduwaabay odettido taariketi Martto ay keena maaddanaakko qoppa! Xoossawu hayquwaa xayssiyo wolqqay deˈees. He taariketi nena waati maaddiyaakko wotta dentta qoppa. Hegeeti Xoossawu zawi baynna wolqqay deˈiyoogaa neeni ammananaadan oottoosona.

10. Hayqqida issi Kiristtaaniyo maaddanawu PHeexiroosi waatidee?

¹⁰ Xoossay sunttidoogeeti deˈiyoosan hayqqidaageeti denddidoogaa Giriiketto Geeshsha Maxaafaykka yootees. Yesuusi Nayna Katamaa gaxaaninne Yaaˈiroosa son hayqqidaageeta denttidoogaappe hegaa akeekoos. Qassi Dorqqo (Xaabito) giyo Kiristtaaniyo kiitettida PHeexiroosi hayquwaappe denttiis. Asay anhaa moogana haniyo wode, PHeexiroosi yiis. PHeexiroosi anhaa matan Xoossaa woossiis. Woossidi, “Xaabitee, dendda” yaagiis. Yaatin a sohuwaara denddaasu; qassi PHeexiroosi “paxidaaro” Kiristtaanetussi immiis. He hanotay keehi ammanttiyaaba gidiyo gishshawu, “daro asai Godaa ammaniis.” Eti Yesuusabaa mishiraachuwaanne Yihooway hayqqidaageeta denttana danddayiyoogaabaa haratussi yootana danddayoosona.—Oos. 9:36-42.

11. Dottoree Luqaasi issi wodallay waanidoogaa yootidee, qassi hegee asaa waati denttettidee?

¹¹ Harati qassi hayqqida hara asi denddiyo wode beˈidoosona. Issi wode, kiitettida PHawuloosi ha wodiyan Turkkeyyo huuphessan arggokko baqqidi deˈiya Xiroˈaadan issi pooqiyan deˈiya kifiliyan asaara shiiqiis. PHawuloosi bilahe gakkanaashin haasayiis. He wode, Euxikoosa giyo wodallay maskkootiyaa bolli uttidi siyees. SHin i xiskkuwan kayridi heezzantto pooqiyaappe saˈan kunddiis. Euxikoosa maaddanawu koyro biiday dottoriyaa Luqaasa giddennan aggenna. Euxikoosi qohettidoogee i bana erennaadan oottibeennaagaa dottoree Luqaasi akeekiis. SHin Euxikoosi hayqqiis! PHawuloosi pooqiyaappe saˈan wodhidi, anhaa qoommidi, “A shemppoi kiyibeenna [“i paxa deˈees,” NW]” yaagin, asay ubbay maalaalettiis. He hanotaa beˈidaageeta ubbaa hegee ay keena denttettideeshsha! He wodallay hayquwaappe denddidoogaa eridi, eti “daro ufaittidosona.”—Oos. 20:7-12.

12, 13. Dendduwaabaa nuuni beˈido qofaappe denddidaagan oychana bessiya oyshati awugeetee?

¹² Qommoora beˈido taariketi neeni Marttiigaadan ammanettanaadan oottoosona. Nuuyyo deˈuwaa immida Xoossay hayqqidaageeta denttanaagaa ammanettoos. Eelaasa, Yesuusa woy PHeexiroosa mala ammanettidi ayyo oottiyaageeti deˈiyoosan Yihooway asaa hayquwaappe denttidi he maalaalissiyaabata oottiis. Gidoppe attin, hara wode hayqqida asati shin? Xoossay asaa hayquwaappe denttibeenna wodiyan deˈida ammanettida asati i sinttappe asaa hayquwaappe denttana giidi naagana danddayiyoonaa? “Wurssettaa gallassi [ta ishay] haiquwaappe denddanaagaa taani erais” giida Marttiigaadan, etikka gaana danddayiyoonaa? A hegaa ammanaadan oottidabay aybee; qassi neeni hegaa ammanana danddayiyoy aybissee?

¹³ Yihoowayyo ammanettida ashkkarati sinttappe asay hayquwaappe denddanaagaa eriyoogaa bessiya daro qofay Xoossaa Qaalan deˈees. Ane amaridaagaa beˈoos.

14. Nuuni Abrahaama taarikiyaappe dendduwaabaa ay tamaarana danddayiyoo?

¹⁴ Yihooway Abrahaami daro wodiyaa naagidi demmido ba naˈaa Yisaaqa waatanaadan yootidaakko qoppa. Yihooway, “Neeni siiqiyo ne mexi issi na7aa Yisaaqa ekkada . . . a xuuggiyo yarshsho oottada taayyo yarshsha” yaagiis. (Doo. 22:2) Abrahaami he azazuwaa siyido wode ayyo siyettidabaa qoppa. Abrahaama zerettaa baggaara asa ubbay anjjettanaagaa Yihooway ayyo qaalaa geliis. (Doo. 13:14-16; 18:18; Roo. 4:17, 18) Yihooway he anjjoy “Yisaaqa baggaara” yaanaagaakka yootiis. (Doo. 21:12) SHin Abrahaami Yisaaqa yarshshikko, hegee waani polettana danddayii? Xoossay Yisaaqa hayquwaappe denttana danddayiyoogaa Abrahaami ammanidoogaa PHawuloosi ayyaanay denttettin yootiis. (Ibraawe 11:17-19 nabbaba.) Abrahaami azazettikko, guutta saatiyaappe, issi gallassappe woy issi saaminttappe guyyiyan Yisaaqi hayquwaappe denddana giidi i qoppidoogaa Geeshsha Maxaafay yootenna. Abrahaami ba naˈay awude denddanaakko erana danddayenna. SHin Yihooway Yisaaqa hayquwaappe denttanaagaa i ammanettiis.

15. Iyyoobi hidootidobay aybee?

¹⁵ Iyyoobikka hayqqidaageeti sinttappe denddanaagaa erees. Mitti qanxxettikko, zaaretti aacidi biron mokkiya mitta mala gidanaagaa i akeekiis. SHin asa hanotay hegaa mala gidenna. (Iyy. 14:7-12; 19: 25-27) Asi hayqqikko, barkka duufuwaappe kiyidi zaarettidi deˈana danddayenna. (2 Sam. 12:23; Maz. 89:48) SHin hegee Xoossay asa hayquwaappe denttana danddayenna giyoogaa gidenna. Iyyoobi bana Yihooway hassayiyo wodiyaa keeridoogaa ammaniis. (Iyyooba 14:13-15 nabbaba.) Gidoppe attin, Iyyoobi he wodee awudekko erana danddayenna. SHin, asa medhidaagee a hassayanaagaanne hayqquwaappe denttana danddayiyoogaa i ammanettiis.

16. Issi kiitanchay hananabaa yootiya Daaneelawu minttettiyaabaa ay yootidee?

¹⁶ Ibraawetto Geeshsha Maxaafay yootiyo hara ammanettida asi Daaneela. I daro layttawu Xoossawu ammanettidi oottiis; qassi Yihooway a maaddiis. Issi wode, “Xoossai keehi siiqido bitaniyau” Daaneelawu ‘saroy gidanaadaaninne i minnanaadan’ issi kiitanchay yootiis.—Dane. 9:22, 23; 10:11, 18, 19

17, 18. Yihooway Daaneelayyo gelido qaalay aybee?

¹⁷ Daaneeli bawu layttay 100 heera gidiininne i hayqqiyo wodee matiis. I sinttappe waananaakko qoppennan aggenna. Daaneeli denddanee? Ee denddana. Daaneela maxaafaa wurssettan Yihooway ayyo, “Nena gidikko, neeni wurssettai gakkanaashin ba. Neeni shemppana” yaagidi qaalaa geliis. (Dane. 12:13) Cimida Daaneeli “Halchchoi, woikko eri, woikko aadhdhida eratetti” baynnan, hayqqidaageeti duufuwan shemppiyoogaa i erees. (Era. 9:10) SHin, hegee awu wurssetta gidenna. I sinttappe ufayssiya hidootaa demmanaagaa Yihooway yootiis.

¹⁸ Hananabaa yootiya Daaneeli “gallassatu wurssettan [bana] gakkiya laataa ekkanau” denddanaageekka awu odettiis. SHin he gallassay woy wodee awu odettibeenna. Daaneeli hayqqidi shemppanawu deˈees. Gidoppe attin, i sinttappe “laataa ekkanau denddana” geetettidoogee hayqqoosappe daro wodee aadhin i denddana hidootaa qonccissees. Hegee “gallassatu wurssettan” hanana. Daaneelayyo odettida he qaalaa issi Geeshsha Maxaafaa birshettay, “Nena gakkiya shaahuwaa ekkanawu neeni wodiyaa wurssettan denddana” yaagees.

19, 20. (a) Nuuni xannaˈido hanotati Martta Yesuusawu yootidobaara waani gayttiyoonaa? (b) Kaalliya huuphe yohuwan nuuni ay xannaˈanee?

¹⁹ Martta ammanettida i ishay, Alˈˈaazari “wurssettaa gallassi haiquwaappe denddanaagaa” ammanettanaadan oottida gaasoy deˈiyoogee qoncce. Yihooway Daaneelayyo gelido qaalaynne Martta sinttappe asay hayquwaappe denddanaagaa mintta ammanidoogee nuunikka ha wodiyan ammanettanaadan oottees. Hayqqidaageeti denddana.

²⁰ Hayqqida asati beni wode denddidoogaa nuuni tamaarida. Hegee hayqqidaageeti zaarettidi deˈana danddayiyoogaa bessees. Qassi ammanettidi Xoossawu oottiyaageeti sinttappe denddoy deˈanaagaa naagidosona. SHin, denddoy deˈanaagee odettoosappe daro wodee aadhin hegee hananaagaa bessiyaabi deˈii? Yaanikko, hegee Marttiigaadan nuuni dendduwaa wodiyaa yeemotti naaganaadan oottiyaabaappe issuwaa. SHin, hegee awude hananee? He oyshatuura gayttidabaa kaalliya huuphe yohuwan xannaˈana.