Konttenttiyaa bessa

Kesuwaa bessa

NU TAARIKIYAAPPE

Daroti Eriyo, Cenggurssaa Xoqqissiyaabay Deˈiyo Kaamiyaa

Daroti Eriyo, Cenggurssaa Xoqqissiyaabay Deˈiyo Kaamiyaa

“Godaa oosuwawu Brazilen goˈettiyo, cenggurssaa xoqqissiyaabay deˈiyo kaamee issuwaa xalla; he kaamee miilooniyan qoodettiyaageeti eriyo, ‘cenggurssaa xoqqissiyaabay deˈiyo Wach Tawer kaamiyaa.’”—Nataniyel Alisten Yuul, 1938n.

KAWOTETTAABAA oosoy Brazilen 1930 heeran eesuwan diccibeenna. SHin aqinye gididi haggaaziya Nataniyelinne a machiyaa Moda Kawotettaa oosuwaa he wode kaalettiya Ishaa Razerfordayyo 1935n dabddaabbiyaa xaafidosona. Eti haggaazuwawu “awanne ufayttidi baanawu” koyiyoogaa yootidosona.

Xuurataa kiyida manddiisee Nataniyeli he wode 62 laytta asa. I Amarkkan, Kaliforniyaa giyoosan, San Fransisko kataman Yihoowa Markkatu gubaaˈiyan haggaazuwaa dilektere gididi kase oottiis. Yan i sabbakiyo oosuwaa daraajjayiisinne cenggurssaa sissiya miishshaa goˈettidi mishiraachuwaa sabbakiis. I asay daro qaalaa haasayiyo aaho biittan Brazilen macara biiruwawu haggaaziyaagaa gididi oottido wode, i kase oottidobaynne eeno giidi oottiya ura gidiyoogee keehi maaddiis!

Nataniyelinne Moda aqinyenne wokkaale gididi oottida Antoniyu Andiradaara 1936n Brazile biidosona. Eti keehi maaddiya 35 fonografiyaanne cenggurssaa xoqqissiyaabay deˈiyo kaamiyaa ekki biidosona. Alamiyan aaho biittatuppe ichashantta xekkan deˈiya Brazilen he wode Kawotettaabaa aassiyaageeti 60 xalla! Gidikkokka, cenggurssaa sissiya he miishshati guutta layttan miilooniyan qoodettiya asawu tumaa yootanawu maaddidosona.

Macara biiroy Saˈo Pawulo kataman koyro gita shiiquwaa Nataniyelinne Moda Brazile boosappe issi aginay aadhi simmin giigissiis. Haasayaa erissiyoogan, cenggurssaa xoqqissiyaabay deˈiyo kaamiyan oosuwaa doommiyo wode 110 asay shiiqiis; he wode kaamiyaa laaggiday Modo gidennan aggukku! He gita shiiqoy aassiyaageeta keehi minttettin, eti kaseegaappe aaruwan haggaazidosona. Eti sabbakiyo wode xuufiyaanne markkattiyo karddiyaa, qassi Inggilize, Jarmane, Hanggaare, Poolandde, Isppeenenne guyyeppe Porchugaale biittaa qaalatun duuqettida haasayaa sissanawu fonografiyaa waati goˈettanaakko tamaaridosona.

Brazilen miilooniyan qoodettiya asay cenggurssaa xoqqissiyaabay deˈiyo kaamiyaappe mishiraachuwaa siyiis

Saˈo Pawulo, Riyo di Jenironne Kuritiba katamatun 1937n shiiqido heezzu gita shiiqoti mishiraachuwaa sabbakanaadan ishantta denttettidosona. SHiiqidaageeti sooppe soo biidi haggaaziyo wode, cenggurssaa xoqqissiyaabay deˈiyo kaamiyaa ekki biidosona. He wode yelaga gidida ZHuze Magloviski guyyeppe hagaadan xaafiis: “Geeshsha Maxaafaa qofay deˈiyo nu xuufeta xoqqasan wottoos; qassi duuqettida haasayay kaamiyaappe xoqqa cenggurssan siyettiyo wode, haniiddi deˈiyaabaa beˈanawu ba sooppe kiyiya asaa haasayissoos.”

Asay bollaa meecettidi awaa hoˈˈiiddi deˈishin, eta matan shaafan xammaqoos. Cenggurssaa xoqqissiyaabay deˈiyo kaamiyaa goˈettidi mishiraachuwaa sabbakiyoogee gita maata! Ishaa Razerfordi haasayiyo xinqqate haasayay xoqqa cenggurssan siyettees. He haasayaa Porchugaale qaalan wokkaaliyo wode, eranawu koyiya asay kaamiyaa matan shiiqidi siyees. Hegaappe simmin, Poolandde qaalan duuqettida Kawotettaa mazamuree yexettiyo wode asay xammaqettees. Ishanttinne michontti dumma dumma qaalan issippe yexxoosona. “Hegee PHenxxaqosxxe gallassi ubbay ba qaalan waati akeekidaakko issi uri hassayanaadan” oottiyaaba gidiyoogaa 1938 Laytta Maxaafay qonccissiis.

Gita shiiqotuppe simmin, Woggaa Woggaa gallassi awaxxin bukkin, asay allaxxiyoosan, deˈiyo heeraaninne paabirkkan, qassi Saˈo Pawulo katamaaninne matan deˈiya hara katamatun Geeshsha Maxaafaa qofay deˈiyo duuqettida haasayay kaamiyaappe xoqqa cenggurssan siyettiis. Saˈo Pawuloppe huuphessan arggokko baqqidi 97 kilo meetire haakkiyaasan deˈiya inchirichay oyqqido 3,000 asati cenggurssan giigida haasayaa kaamiyaappe aginan aginan siyoosona. Guyyeppe, mino gubaaˈee eqqiis. Yan Kawotettaabaa aassiyaageeti keehi sahettikkokka, hara heeran inchirichay oyqqidoogeeti deˈiyoosan minttettiyaabaa Geeshsha Maxaafaappe yootanawu paqqadissidosona.

Porchugaale qaalan kawotettaa tumay duuqettidaagee 1938n wurssettan yaa gakkiis. ‘SHemppo Ubbaa Gallassa’ giyo galla “Hayqqidaageeti Deˈiyoy Awaanee?,” “Yihoowa,” qassi “Duretettaa” giyo duuqettida haasayata, kayyottida 40,000ppe dariya asati cenggurssaa xoqqissiyaabay deˈiyo kaamiyaappe dumma dumma duufuwaa sohuwan siyidosona!

Haymaanootiyaa kaalettiyaageeti Geeshsha Maxaafaa tumaa asawu xalan yootidoogan hanqqettidosona; qassi cenggurssaa xoqqissiyaabay deˈiyo kaamiyaa sirphi oottanaadan sunttata darotoo denttettidosona. Wocamiiddi cenggurssaa xoqqissiyaabay deˈiyo kaamiyaa dooddanaadan heeran deˈiya qeesee cora asaa issi wode denttettidoogaa Michiyaa Moda hassayawusu. SHin, katamaa ayssiyaageenne polise halaqati yiidi haasayay wurana gakkanaashin siyidosona. Katamaa ayssiyaagee Geeshsha Maxaafaa xuufiyaa ekkidi biis. He galla wocamay denddibeenna. Hegaa mala yedetay deˈishinkka, 1940 Laytta Maxaafay Brazilebaa yootiiddi, 1939y “Gita Xoossawu haggaazanawunne a sunttaa erissanawu awudeppenne loˈˈo wode” gidiyoogaa qonccissiis.

“Cenggurssaa xoqqissiyaabay deˈiyo Wach Tawer kaamee” Brazile biittaa biido gishshawu, sabbakiyo oosuwan gitabay oosettiyoogaa doommiis. Hegee miilooniyan qoodettiyaageeti Kawotettaa mishiraachuwaa siyanaadan keehi maaddiis. He erettida kaamee 1941n bayzettikkokka, daro Yihoowa Markkati wozanay suure gidido asatussi Brazile biittan aaho heeran sabbakiiddi deˈoosona.—Brazilen xaafettida nu taarikiyaappe.