Nagtitikadamu nga kabataan an may-ada smartphone, a ngan damu ha ira an nagamit hito ha pag-access ha Internet kon nag-uusahan hira ha ira kwarto. Ano an mga kadelikadohan kon tutugotan mo an imo anak nga magkaada smartphone? Ano an mga kapulsanan hito? Pira ka oras kada adlaw an imo itutugot ha ira ha paggamit hito?

•  An kinahanglan mo hibaroan

•  An kinahanglan mo ipakiana

•  Pakianhi an imo kalugaringon kon andam ka na

 Mga Kapulsanan

•   Proteksyon para ha mga anak, kamurayawan ha hunahuna para ha mga kag-anak. “Nagkikinabuhi kita ha peligroso nga kalibotan,” siring ni Bethany, nanay hin duha nga tin-edyer. “Importante ha mga anak nga makukontak nira an ira mga kag-anak.”

   An nanay nga hi Catherine nagsiring liwat: “Pinaagi hin mga app, puydi mo ma-access an celfon han imo anak basi mahibaroan kon hain hiya. Kon nagdadrayb hiya, mahibabaroan mo pa ngani kon malaksi ba an iya pagpadalagan.”

•   Bulig ha pag-eskwela. “Iginpapadara ha kabataan an ira mga homework pinaagi ha e-mail o text, ngan puydi liwat nira makaistorya an ira mga titser pinaagi hito,” siring han nanay nga hi Marie.

 Mga Kadelikadohan

•   Maiha nga pagginamit. Kada adlaw, kasagaran na nga damu ka oras an ginagamit han mga batan-on ha pagsinelfon. An oras nga ginagamit liwat han mga kag-anak ha ira pagsinelfon, haros puropariho kadamu han oras nga ira ginagamit ha ira pakiistorya ha ira mga anak. Usa nga counselor an nagsiring nga may mga pamilya nga “bisan kon magkaurupod hira, sugad hira hin diri magkakiriglala tungod kay nakatutok la hira ha ira mga gadyet.” b

•   Pornograpiya. Ginbabanabana nga sobra katunga han ngatanan nga tin-edyer an namimiling hin pornograpiya kada bulan. Diri ito urusahon tungod kay masayon la ito ma-access ha mga gadyet sugad han smartphone. “Tungod kay gintutugotan han mga kag-anak an ira mga anak nga magkaada smartphone,” siring ni William, tatay hin duha nga tin-edyer, “diri maaram an mga kag-anak nga ira na ngay-an gintatagan hin paagi an ira mga anak nga maka-access han ngatanan nga klase hin pornograpiya bisan diin.”

•   Kaadik. Diri kaya han damu nga mahibulag ha ira celfon. Kon diri nira nabibilngan ito, nasiring hira nga nagpapanik hira, diri hira maaram han ira bubuhaton, ngan nagkakasakit pa ngani. Napansin liwat han pipira nga kag-anak nga nagigin waray respeto an ira mga anak kon naggiginamit hin gadyet. “Usahay, kon karuyag ko makiistorya ha akon anak,” siring ni Carmen, “nanliliparo hiya o nagyayakan hin sarkastiko kay nadiri hiya nga maulang an iya pagsinelfon.”

•   Iba pa nga kadelikadohan. Kon nagamit hin smartphone, puydi ka mabiktima han cyberbullying ngan sexting, ngan puydi ka liwat magkaada damu nga problema ha kahimsog tungod han sayop nga posisyon han lawas ngan kakulang hin katurog. May mga batan-on nga naggamit hin “ghost app”—baga hin normal la nga app, sugad han calculator—basi tagoon an diri nira karuyag ipakita ha ira mga kag-anak.

   Hi Daniel, nga tatay hin tin-edyer nga babaye, nagsiring: “Pinaagi han smartphone, makikita han imo anak an ngatanan nga aada ha Internet—maopay ngan maraot.”

•   ‘Kinahanglan gud ba han akon anak hin smartphone?’

   An Biblia nasiring: “An maaramon nga tawo naghuhunahuna hin maopay han iya tagsa nga pitad.” (Proberbios 14:15) Samtang ginhuhunahuna ito, pakianhi an imo kalugaringon:

   ‘Maaramon ba nga an akon anak magkaada smartphone tungod kay makakabulig ito para maproteksyonan hiya o para ha iba pa nga rason? Ginturotimbang ko ba an mga kapulsanan ngan mga kadelikadohan? Puydi ba iba an akon ipagamit imbes nga smartphone?’

   “May mga celfon pa gihapon nga diri smartphone,” siring han tatay nga hi Todd, “ngan puydi mo ma-text ngan matawagan hito an imo anak. Ngan daku pa an imo matitipid.”

•   ‘Andam na ba an akon anak ha responsabilidad?’

   An Biblia nasiring: “An kasingkasing han maaramon nga tawo naggigiya ha iya ha husto nga dalan.” (Eclesiastes 10:2) Samtang ginhuhunahuna ito, pakianhi an imo kalugaringon:

   ‘Ano an mga nakakakombinse ha akon nga masasarigan an akon anak? Igin-iistorya ba niya ha akon an ngatanan? May mga panahon ba nga an akon anak diri nagigin tangkod, pananglitan, bangin diri niya iginsusumat ha akon kon hin-o an iya kasangkayan? Nakukontrol na ba niya an iya kalugaringon ha pagginamit han iba pa nga gadyet, sugad han TV, tablet, o laptop?’ “Mapulsanon gud an smartphone, pero puydi liwat ito magin peligroso gud,” siring han nanay nga hi Serena. “Hunahunaa an responsabilidad nga bangin iginhahatag mo ha imo bata pa nga anak.”

•   ‘Andam na ba ako ha responsabilidad?’

   An Biblia nasiring: “Bansaya an bata ha dalan nga angay niya laktan.” (Proberbios 22:6) Samtang ginhuhunahuna ito, pakianhi an imo kalugaringon:

   ‘May kahibaro ba ako parte ha smartphone basi mabuligan ko an akon anak nga masabtan niya ngan malikyan an posible nga mga kadelikadohan? Maaram ba ako mag-set han mga parental control hito? Paonan-o ko mabubuligan an akon anak nga magin maaramon ha paggamit hin smartphone?’ “Damu hinduro nga kag-anak an akon nakita nga gintagan nira hin smartphone an ira anak pero waray na nira panginanoa kon paonan-o ito gin-gagamit,” siring han tatay nga hi Daniel nga gin-unabi kanina.

 An punto: Kinahanglan ig-train an kabataan basi magin responsable ha paggamit hin smartphone. “Diri naton malalaoman nga makukontrol han aton mga anak an sobra nga pagginamit hito nga mga gadyet,” siring han libro nga Indistractable, “labi na kon diri hira ginpapanginano han ira mga kag-anak.”