1, 2. (a) Ano nga mga pagbag-o an nahitatabo samtang nagtitikahirani an kalagas? (b) Paonan-o hin-agian han diosnon nga mga lagas ha mga panahon han Biblia an katagbaw ha kalagas?

 DAMU nga mga pagbag-o an nahitatabo samtang kita nagtitikalagas. An pisikal nga panluya nakakadaot han aton kusog. An pagkita ha espeho nagpapahayag han bag-o nga mga kuros ngan hinayhinay nga pagbusag han buhok—nagtitikadangas pa ngani. Bangin mag-antos kita han kaluya han memorya. Nagtutubo an bag-o nga mga relasyon kon an mga anak nag-aasawa na, ngan kon naabot an kaapohan. Para ha iba, an pagretiro tikang ha sekular nga trabaho nagreresulta ha naiiba nga rutina han kinabuhi.

² Ha pagkamatuod, an pagtikalagas mahimo nga magin makuri. (Eklesiastes 12:1-8) Ha gihapon, tagda an mga surugoon han Dios ha mga panahon han Biblia. Bisan kon ha kataposan nagkamatay hira, nakarawat nira an kinaadman ngan pagsabot, nga nagdara ha ira hin daku nga katagbaw ha kalagas. (Genesis 25:8; 35:29; Job 12:12; 42:17) Paonan-o hira naglampos nga malipayon ha kalagas? Sigurado pinaagi ha pagkinabuhi uyon han mga prinsipyo nga nakikita naton yana nga adlaw nga nahisurat ha Biblia.—Salmo 119:105; 2 Timoteo 3:16, 17.

3. Ano nga sagdon an iginhatag ni Pablo para ha lagas nga kalalakin-an ngan kababayin-an?

³ Ha iya surat kan Tito, iginhatag ni apostol Pablo an maopay nga giya hadton nagtitikalagas. Hiya nagsurat: “An lagas nga kalalakin-an magin kasadangan ha mga batasan, seryoso, malinaw an hunahuna, mahimsog ha pagtoo, ha gugma, ha pagpailob. Sugad man an lagas nga kababayin-an magin matinalahuron ha paggawi, diri maglibak, diri mga  uripon ha alaksiw, mga magturutdo han magopay.” (Tito 2:2, 3) An pagsunod hini nga mga pulong makakabulig ha iyo nga atubangon an mga ayat han kalagas.

4, 5. Paonan-o nagios an damu nga mga ginikanan kon an ira mga anak nabaya na ha balay, ngan paonan-o an iba nagpapauyon-uyon ha bag-o nga kahimtang?

⁴ An pagbag-o han mga buruhaton nagkikinahanglan hin pagpahiuyon. Totoo gud ini kon an adulto nga mga anak nabaya na ha balay ngan nag-aasawa! Para ha damu nga mga ginikanan ini an siyahan nga pahinumdom nga hira nagtitikalagas na. Bisan kon malilipay nga adulto na an ira mga anak, an mga ginikanan agsob nga nababaraka kon nahimo ba nira an ngatanan nga mahihimo nira basi iandam an mga anak para ha paglugaring. Ngan bangin mahidlaw hira nga kaupod hira hadto ha balay.

⁵ Matin-aw, an mga ginikanan padayon nga nababaraka ha kaopayan han ira mga anak, bisan katapos nga binaya na ha balay an mga anak. “Kon agsob la nga makakabati ako mahitungod ha ira, ha pagpasarig ha akon nga maopay an ira kahimtang—magpapalipay ito ha akon,” siring han usa nga iroy. Usa nga amay an nagsaysay: “Han binaya ha balay an amon anak nga babaye, makuri gud adto nga panahon. Nagbilin ito hin daku nga guhang ha amon pamilya tungod kay pirme kami nagbubuhat han ngatanan nga butang nga magkaupod.” Paonan-o nalamposan hini nga mga ginikanan an kawara han ira mga anak? Ha damu nga mga kahimtang, pinaagi han pagpakita hin pagtagad ngan pagbulig ha iba nga mga tawo.

6. Ano an nakakabulig ha pagtipig han mga relasyon han pamilya ha ira husto nga lugar?

⁶ Kon an mga anak nag-aasawa, nagbabag-o an buruhaton han mga ginikanan. An Genesis 2:24 nasiring: “An lalaki mabaya ha iya amay ngan ha iya iroy ngan hiya kinahanglan tumampo ha iya asawa ngan hira magigin usa nga unod.” An pagkilala ha diosnon nga mga prinsipyo han pagkaulo ngan maopay nga kahikayan makakabulig ha mga ginikanan  nga tipigan an mga butang ha ira husto nga lugar.—1 Korinto 11:3; 14:33, 40.

7. Ano iton maopay nga paggios an ginpatubo han usa nga amay han an iya mga anak nga kababayin-an binaya ha balay basi mag-asawa?

⁷ Katapos nga nag-asawa ngan binalhin an duha nga anak nga babaye, inabat an mag-asawa nga waray pulos an ira kinabuhi. Ha siyahan, an bana nasina ha iya mga umagad-nga-lalaki. Kondi samtang ginhuhunahuna niya an prinsipyo han pagkaulo, hinsabtan niya nga an mga bana han iya mga anak nga babaye amo an responsable na yana para ha ira kalugaringon nga mga panimalay. Salit, han an iya mga anak nga babaye naghangyo hin sagdon, nagpakiana hiya ha ira kon ano an ginhunahuna han ira mga bana, ngan ginsiguro niya nga magsuporta kon mahihimo. Ginhuhunahuna na hiya yana han iya mga umagad-nga-lalaki sugad nga usa nga sangkay ngan kinakarawat an iya sagdon.

8, 9. Paonan-o nagpauyon an iba nga mga ginikanan ha paglugaring han ira dagku na nga mga anak?

⁸ Ano man kon an bag-o nga kinasal, bisan kon diri man nagbubuhat hin bisan ano nga butang nga diri-kasuratanhon, napakyas ha pagbuhat han ginhuhunahuna han mga ginikanan nga amo an gimaopayi? “Pirme namon binubuligan hira nga makita an panhunahuna ni Jehova,” siring han usa nga mag-asawa nga mayada mga anak nga inasaw-an na, “kondi kon diri kami nauyon ha ira desisyon, kinakarawat namon ito ngan iginhahatag ha ira an amon suporta ngan pagdasig.”

⁹ Ha pipira nga katunaan ha Asia, an iba nga mga iroy nakukurian ha pagkarawat han paglugaring han ira mga anak nga kalalakin-an. Kondi, kon gintatahod nira an Kristiano nga kahikayan ngan pagkaulo, naiibanan an diri-pagsinabtanay ha ira mga umagad-nga-babaye. Usa nga Kristiano nga babaye an nakasabot nga an pagbaya han iya mga anak nga kalalakin-an tikang ha panimalay nagin usa nga “surok han daku nga pagpasalamat.” Nalilipay hiya nga makita an ira abilidad ha pagdumara ha ira bag-o nga mga panimalay. Ha baylo, nagpagaan ini han pisikal ngan mental nga pinas-an nga ginpapas-an niya ngan han iya bana samtang nagtitikalagas hira.

10, 11. Ano iton Kasuratanhon nga sagdon an makakabulig ha mga tawo nga malikyan an pipira nga mga lit-ag han kabutngaan nga pangidaron?

¹⁰ An mga tawo nagios ha magkalainlain nga mga paagi ha pag-abot ha kabutngaan nga pangidaron. An pipira nga kalalakin-an nagpapanapton hin naiiba ha pagsari nga magin batan-on an hitsura. Damu nga kababayin-an an nababaraka ha mga pagbag-o nga resulta han diri na pagregla. Makasurubo, an pipira nga mga tawo ha kabutngaan nga pangidaron gin-aaghat an ira mga asawa nga masina ngan mangabugho pinaagi ha pagpakita hin atension ha batan-on nga diri kasekso. Kondi, an diosnon nga lagas nga kalalakin-an, “malinaw ha hunahuna,” ginpupugngan an sayop nga mga hingyap. (1 Pedro 4:7) An hamtong nga kababayin-an liwat nagbubuhat ha pagpabilin ha karig-on han ira pag-asawa, tungod ha gugma ha ira mga bana ngan hingyap nga lipayon hi Jehova.

¹¹ Pinaagi han inspirasyon, iginsurat ni Hadi Lemuel an  pagdayaw para ha “may kapas nga asawa” nga nagbabalos ha iya bana “hin maopay, ngan diri maraot, ha ngatanan nga mga adlaw han iya kinabuhi.” An Kristiano nga bana diri mapapakyas ha pag-apresyar ha mga pangalimbasog han iya asawa nga malamposan an anoman nga problema ha emosyon nga iya naieksperiensiahan durante han iya kabutngaan nga pangidaron. An iya gugma magpapagios ha iya ha ‘pagdayaw ha iya.’—Proberbios 31:10, 12, 28.

12. Paonan-o an mga mag-asawa magigin duok nga magkaupod samtang nalabay an mga tuig?

¹² Durante han sibot nga mga tuig han pagmangno-ha-bata, kamo nga duha bangin malipayon nga iginbutang ha luyo an iyo personal nga mga hingyap basi mangnoan an mga panginahanglan han iyo kabataan. Katapos han ira pagbaya panahon ito han pagsentro utro ha iyo kinabuhi sugad nga mag-asawa. “Han binaya an akon mga anak nga kababayin-an,” siring han usa nga bana, “nagtikang na liwat ako mangulitawo ha akon asawa.” Usa pa nga bana an nasiring: “Nagtatagad kami han kahimsog han kada usa ngan ginpapahinumdom an kada usa han panginahanglan han ehersisyo.” Basi diri umabat hin kamingaw, hiya ngan an iya asawa nagpapakita hin pagkamaabiabihon ha iba nga mga membro han kongregasyon. Oo, an pagpakita hin interes ha iba nagdadara hin mga bendisyon. Dugang pa, nakakapalipay ito kan Jehova.—Filipos 2:4; Hebreo 13:2, 16.

13. Ano nga bahin an nahihimo han kaprangka ngan katangkod samtang nagtitikalagas nga magkaupod an mag-asawa?

¹³ Ayaw tugoti an guhang ha komunikasyon nga magtubo butnga mo ngan han imo padis. Mag-istorya kamo nga duha hin prangka. (Proberbios 17:27) “Amon ginpapahilarom an amon pagsabot ha kada usa pinaagi ha pagtagad ngan pagin makonsiderasyon,” siring han usa nga bana. An iya asawa nauyon, nasiring: “Samtang nagtitikalagas kami, nalilipay kami nga magkaupod ha usa ka tasa hin semente, nag-iistorya, ngan nakooperar ha kada usa.” An imo pagin prangka ngan tangkod nakakabulig ha pagparig-on han bugkos han pag-asawa, naghahatag hito hin kusog nga makakagbaliskad han mga atake ni Satanas, an parabungkag han pag-asawa.

14. Ano nga bahin an ginhimo han apoy ni Timoteo ha iya pagtubo sugad nga Kristiano?

¹⁴ An mga apo amo “an korona” han mga lagas. (Proberbios 17:6) An pakig-upod ha mga apo tinuod nga makalilipay—buhi ngan makarepresko. An Biblia nagsasaysay hin maopay mahitungod kan Loida, usa nga apoy nga, upod an iya anak nga hi Eunice iginpaambit an iya mga tinotoohan ha iya gutiay nga apo nga hi Timoteo. Nagtubo ini nga batan-on nga maaram nga ginpabilhan han iya iroy ngan han iya apoy an kamatuoran han Biblia.—2 Timoteo 1:5; 3:14, 15.

15. Mahitungod han mga apo, ano iton birilhon nga amot an mahihimo han mga apoy, kondi ano an sadang nira likyan?

¹⁵ Ini, kon sugad, an espesyal nga bahin nga an mga apoy makakahimo han pinaka birilhon nga amot. Mga apoy, iginpaambit na niyo ha iyo mga anak an iyo kahibaro mahitungod han mga katuyoan ni Jehova. Yana mahihimo liwat niyo ini ha usa pa nga henerasyon! Damu nga kabataan an nalilipay nga hibatian an ira mga apoy nga nag-iistorya han mga istorya ha Biblia. Siyempre, diri niyo inaagaw an responsabilidad han amay ha pagpasilsil han mga kamatuoran han Biblia ha iya kabataan. (Deuteronomio 6:7) Lugod, iyo dinudugangan ini. Hinaot an iyo pag-ampo magin sugad han salmista: “Bisan tubtob ha kalagas ngan ubanon na an ulo, O Dios, ayaw ako bayai, tubtob nga ako makagsumat mahitungod han imo kusog ngadto ha katulinan, ha ngatanan hadton maabot pa, mahitungod han imo gahum.”—Salmo 71:18; 78:5, 6.

16. Paonan-o malilikyan han mga apoy nga magin hinungdan han kaguol nga magtubo ha ira pamilya?

¹⁶ Makasurubo, an iba nga mga apoy nagkokonsente ha gudtiay nga kabataan salit nagtutubo an kaguol butnga han mga apoy ngan ha ira dagku na nga mga anak. Kondi, an iyo sinsero nga pagkabuotan bangin makahimo nga masayon para iyo mga apo nga magsumat ha iyo kon diri nira karuyag magsumat ha ira mga ginikanan. Usahay an mga batan-on naglalaom nga an ira konsintidor nga mga apoy madapig ha ira kontra ha ira mga ginikanan. Ano man? Ipakita  an kinaadman ngan dasiga an iyo mga apo nga magsumat ha ira mga ginikanan. Maisasaysay niyo nga nakakalipay ini kan Jehova. (Efeso 6:1-3) Kon kinahanglanon, mahimo kamo magboluntaryo ha paghimo hin paagi basi humirani an mga batan-on pinaagi ha pakiistorya ha ira mga ginikanan. Magin prangka ha iyo mga apo mahitungod han iyo hinbaroan ha naglabay nga mga tuig. An iyo katangkod ngan kaprangka makakahatag hin kapulsanan ha ira.

17. Ano nga determinasyon han salmista an sadang subaron han nagtitikalagas nga mga Kristiano?

¹⁷ Samtang nagtitikalagas kamo, hisasabtan niyo nga diri na niyo mahihimo an ngatanan nga nahihimo niyo hadto o an ngatanan nga karuyag niyo. Paonan-o kinakarawat han usa an proseso han kalagas? Ha imo hunahuna bangin inaabat mo nga 30 anyos ka, kondi an pagkita ha espeho magsusumat han naiiba nga kamatuoran. Ayaw panluya. An salmista nanginyupo kan Jehova: “Ayaw ako isalikway kon ako malagas na; ayaw ako bayai kon an akon kusog maluya na.” Himoa nga imo desisyon an pagsubad ha determinasyon han salmista. Hiya nagsiring: “Ako maghuhulat pirme, ngan magdudugang han akon pagdayaw ha imo.”—Salmo 71:9, 14.

18. Paonan-o an hamtong nga Kristiano makakahimo hin birilhon nga paggamit han pagretiro?

¹⁸ Damu an nag-aandam nga daan ha pagpauswag han ira pagdayaw kan Jehova katapos nga nagretiro tikang ha sekular nga trabaho. “Nagplano na ako nga daan kon ano an akon pagbubuhaton kon makatapos na ha pag-eskwela an akon anak nga babaye,” siring han usa nga amay nga nagretiro na yana. “Determinado ako nga magtitikang ako ha bug-os-panahon pagwali nga ministeryo, ngan akon iginbaligya an akon negosyo basi may kagawasan ako ha pag-alagad kan Jehova hin labaw ka bug-os. Nag-ampo ako para ha pagtugway han Dios.” Kon nagtitikahirani ka ha edad han pagretiro, magkaada pagliaw tikang ha pahayag han aton Daku nga Maglalarang: “Bisan ngada ha kalagas han  usa ako amo Hiya; ngan ngada ha pagkaubanon han usa ako mismo an padayon nga magdadara.”—Isaias 46:4.

19. Ano nga sagdon an iginhahatag para hadton nagtitikalagas?

¹⁹ Bangin diri masayon an pagpahiuyon ha pagretiro tikang ha sekular nga trabaho. Ginsagdonan ni apostol Pablo an mga lagas nga kalalakin-an nga magin “kasadangan ha mga batasan.” Nagkikinahanglan ini hin kabug-osan nga pagpugong, diri nasunod ha hilig nga pamilngon an masayon nga kinabuhi. Bangin mayada pa ngani durudaku nga panginahanglan para ha usa nga rutina ngan disiplina-ha-kalugaringon katapos han pagretiro kay ha antes hito. Magin sibot, kon sugad, “pirme nga damu an pagbubuhaton ha buruhaton han Ginoo, maaram nga an iyo pagbudlay diri kay waray kapulsanan may kalabutan ha Ginoo.” (1 Korinto 15:58) Pahaluaga an iyo mga buruhaton ha pagbulig ha iba. (2 Korinto 6:13) Damu nga mga Kristiano an nagbubuhat hini pinaagi han madasigon nga pagwali han maopay nga sumat ha kadagmit sumala han mga limitasyon han kalagas. Samtang nagtitikalagas kamo, magin “mahimsog ha pagtoo, ha gugma, ha pagpailob.”—Tito 2:2.

20, 21. (a) Ha presente nga sistema han mga butang, ano ha kataposan an nagbubulag han mag-asawa? (b) Paonan-o hi Ana naghatag hin maopay nga susbaranan ha namatayan nga mga padis?

²⁰ Makasurubo ito kondi totoo nga ha presente nga sistema han mga butang, an mga mag-asawa ha kataposan nagbubulag tungod han kamatayon. Maaram an namatayan Kristiano nga mga padis nga an ira mga hinigugma nangangaturog la yana, ngan nasarig hira nga makikita nira hira utro. (Juan 11:11, 25) Kondi an kawara, nakakapasubo pa gihapon. Paonan-o malalamposan ito han usa nga buhi? a

²¹ Makakabulig an paghinumdom ha pipira nga tawohan ha Biblia. Hi Ana nabalo katapos hin pito la ka tuig han pag-asawa,  ngan kon aton binabasa an mahitungod ha iya, 84 anyos hiya. Makakasiguro kita nga nasubo hiya han namatay an iya bana. Paonan-o hiya nakalampos? Naghatag hiya hin baraan nga pag-alagad kan Jehova nga Dios ha templo ha gab-i ngan adlaw. (Lukas 2:36-38) An kinabuhi han mainampoon nga pag-alagad ni Ana sigurado nga usa ka daku nga bulig ha kabidoan ngan kamingaw nga inabat niya sugad nga balo.

22. Paonan-o nalamposan han iba nga mga balo nga kababayin-an ngan kalalakin-an an kamingaw?

²² “An gidadakui nga ayat para ha akon amo an waray na padis nga makakaistorya,” siring han 72-anyos nga babaye nga nabalo napulo ka tuig na an naglabay. “An akon bana usa ka maopay nga mamarati. Gin-iistoryahan namon an mahitungod han kongregasyon ngan an amon pakiambit ha Kristiano nga ministeryo.” Usa pa nga balo an nasiring: “Bisan kon an panahon nagtatambal, hinsabtan ko nga labaw nga husto an pagsiring nga an ginbubuhat han usa ha iya panahon an nakakabulig ha usa nga matambal. Aada ka ha maoroopay nga posisyon ha pagbulig ha iba.” Usa ka 67-anyos nga balo nga lalaki an inuyon, nasiring: “An gimaopayi nga paagi ha paglampos ha pagkabidoan amo an paghatag han imo kalugaringon ha pagliaw ha iba.”

23, 24. Ano iton daku nga pagliaw an iginhahatag han Biblia para ha mga lagas, labi na adton nabalo?

²³ Bisan kon an kamatayon nagkukuha han usa ka hinigugma nga padis, hi Jehova nagpapabilin nga matinumanon, nga sigurado gud. “Usa nga butang an akon ginpangaro kan Jehova,” nagkanta hi Hadi David han kadaan, “ito an akon pamimilngon, nga ako makaukoy ha balay ni Jehova ha ngatanan nga mga adlaw han akon kinabuhi, basi makita an katahom ni Jehova ngan mag-usisa nga may apresasyon ha iya templo.”—Salmo 27:4.

²⁴ “Pasidunggi an mga balo nga tinuod nga mga balo,” nagsasagda hi apostol Pablo. (1 Timoteo 5:3) An sagdon nga nasunod hini nga instruksion nagpapasabot nga an takos nga mga balo nga waray duok nga mga paryente  bangin nagkikinahanglan han materyal nga suporta tikang ha kongregasyon. Kondi, an kahulogan han instruksion nga “pasidunggan” nag-uupod han ideya nga ginpapabilhan hira. Pagkadaku nga pagliaw an makakarawat han diosnon nga mga balo nga kababayin-an ngan kalalakin-an tikang ha paghibaro nga ginpapabilhan hira ni Jehova ngan magpapakusog ha ira!—Jakobo 1:27.

25. Ano nga tumong an nagpapabilin pa gihapon para ha lagas?

²⁵ “An kaanyag han mga lagas amo an ira ubanon nga ulo,” siring han inspirado nga Pulong han Dios. Ito an “korona han katahom kon hiaagian ito ha dalan han pagkamatadong.” (Proberbios 16:31; 20:29) Magpadayon, kon sugad, inasaw-an man o solo na liwat, nga tipigan an pag-alagad kan Jehova nga siyahan ha imo kinabuhi. Magkakaada ka kon sugad maopay nga ngaran ha Dios yana ngan paglaom han dayon nga kinabuhi ha usa nga kalibotan diin an mga kasakit han kalagas mawawaray na.—Salmo 37:3-5; Isaias 65:20.