Hi Jesu-kristo an Yawi ha Kahibaro han Dios
Kapitulo 4
Hi Jesu-kristo an Yawi ha Kahibaro han Dios
1, 2. Paonan-o gindadaut han mga relihiyon han kalibotan an yawi ha kahibaro han Dios?
NATINDOG ka ha purtahan han imo balay, kinakapkap an imo mga yawi. Matugnaw ngan madulom, ngan karuyag mo nga makasulud na—kondi an yawi diri makaabre. Baga in amo ito an husto nga yawi, kondi an kandado diri naaabrihan. Daw ano nga kapakyasan! Ginkita mo utro an imo mga yawi. Ginagamit mo ba an husto? Mayada ba nagguba han yawi?
2 Iton an angayan nga ilustrasyon han nahimo han relihiyoso nga kasamok hini nga kalibotan ha kahibaro han Dios. Ha tinuod, damu an nagdadaut han yawi nga nag-aabre ngadto ha aton pagsabot—hi Jesu-Kristo. Ginkuha na han iba nga mga relihiyon an yawi, bug-os nga ginbabalewaray na hi Jesus. Ginbabaliko han iba an bahin ni Jesus, ginsisingba hiya sugad nga Dios nga Makagagahum-ha-ngatanan. Ha anoman nga kahimtang, an kahibaro han Dios ginsasadhan ha aton nga waray husto nga pagsabot hinin importante nga persona, hi Jesu-Kristo.
3. Kay ano nga matatawag hi Jesus nga an yawi ha kahibaro han Dios?
3 Bangin nahinunumduman mo nga hi Jesus nagsiring: “Ini nangangahulogan hin kinabuhi nga waray kataposan, an ira pagkuha hin kahibaro ha imo, an amola matuod nga Dios, ngan ha usa nga imo sinugo, hi Jesu-Kristo.” (Juan 17:3) Ha pagsiring hini, diri naghahambog hi Jesus. Paulit-ulit nga pinabubug-atan han Kasuratan an panginahanglan para han husto nga kahibaro mahitungod kan Kristo. (Efeso 4:13; Kolosas 2:2; 2 Pedro 1:8; 2:20) “Mahitungod kan [Jesu-Kristo] an ngatanan nga mga propeta nagtestigo,” siring ni apostol Pedro. (Buhat 10:43) Ngan hi apostol Pablo nagsurat: “Natatago hin maopay kan [Jesus] an ngatanan nga mga bahandi han kinaadman ngan kahibaro.” (Kolosas 2:3) Hi Pablo nagsiring pa ngani nga an ngatanan nga mga saad ni Jehova natutuman tungod kan Jesus. (2 Korinto 1:20) Salit hi Jesu-Kristo amo an yawi mismo ha kahibaro han Dios. An aton kahibaro kan Jesus kinahanglan waray bisan ano nga makabaliko han iya kinaiya ngan han iya bahin ha kahikayan han Dios. Kondi kay ano nga gintatagad han mga sumuronod ni Jesus nga pinakaimportante hiya ha mga katuyoan han Dios?
AN IGINSAAD NGA MESIAS
4, 5. Ano nga mga paglaom an nakasentro ha Mesias, ngan mationan-o gin-isip hiya han mga disipulo ni Jesus?
4 Tikang ha mga adlaw han matinumanon nga tawo nga hi Abel, an mga surogoon han Dios madasigon nga nagpamulat ha Binhi nga igintagna ni Jehova nga Dios mismo. (Genesis 3:15; 4:1-8; Hebreo 11:4) Iginpahayag nga an Binhi mag-aalagad han katuyoan han Dios sugad nga Mesias, nangangahulogan “Dinihogan nga Usa.” Iya “tatapuson an sala,” ngan igintagna ha mga salmo an kahimayaan han iya Ginhadian. (Daniel 9:24-26; Salmo 72:1-20) Hin-o an mapapamatud-an nga magigin Mesias?
5 Hunahunaa an kalipay nga inabat han batan-on nga Judio nga hi Andres han hinbatian niya an mga pulong ni Jesus nga taga-Nasaret. Nagdagmit hi Andres ngadto ha iya bugto nga hi Simon Pedro ngan nagsiring ha iya: “Hin-agian namon an Mesias.” (Juan 1:41) Nakombinse an mga disipulo ni Jesus nga hiya an iginsaad nga Mesias. (Mateo 16:16) Ngan an totoo nga mga Kristiano disidido nga mamatay para ha ira pagtoo nga hi Jesus an tinuod nga igintagna nga Mesias, o Kristo. Ano an proyba nira? Aton paghisgutan an tulo nga ebidensia.
AN EBIDENSIA NGA HI JESUS AN MESIAS
6. (a) Ano nga katulinan an pagtitikangan han iginsaad nga Binhi, ngan paonan-o kita nahibaro nga hi Jesus nagtikang hiton nga pamilya? (b) Kay ano nga imposible para han bisan hin-o nga buhi katapos han 70 K.P. nga makapamatuod ha pag-angkon nga amo an Mesias?
6 An katulinan ni Jesus amo an siyahan nga basihanan ha pagkilala ha iya sugad nga an iginsaad nga Mesias. Hi Jehova nagsumat ha Iya surogoon nga hi Abraham nga an iginsaad nga Binhi maabot tikang ha iya pamilya. An anak ni Abraham nga hi Isaak, an anak ni Isaak nga hi Jakob, ngan an anak ni Jakob nga hi Juda an kada usa nakakarawat hin pariho nga saad. (Genesis 22:18; 26:2-5; 28:12-15; 49:10) An katulinan han Mesias iginpatin-aw pa gud ha paglabay han mga siglo han ginsumatan hi Hadi David nga magtitikang ha iya pamilya ini nga Usa. (Salmo 132:11; Isaias 11:1, 10) An mga asoy han Ebanghelyo ni Mateo ngan Lukas nagpapamatuod nga hi Jesus nagtikang hiton nga pamilya. (Mateo 1:1-16; Lukas 3:23-38) Bisan kon hi Jesus mayada damu magraut nga mga kaaway, waray usa ha ira an nakiglantugi han hinbabaroan hin maopay nga iya katulinan. (Mateo 21:9, 15) Matin-aw, kon sugad, nga diri karuhaduhaan an iya katulinan. Kondi, an mga rekord han pamilya han mga Judio nabungkag han an mga Romano nanikas ha Jerusalem han 70 K.P. Ha urhi nga mga panahon, waray usa nga makakagpamatuod han pag-angkon nga hiya an iginsaad nga Mesias.
7. (a) Ano an ikaduha nga ebidensia nga hi Jesus an Mesias? (b) Paonan-o natuman an Mika 5:2 may kalabutan kan Jesus?
7 An natuman nga tagna amo an ikaduha nga ebidensia. Damu nga mga tagna ha Hebreo nga Kasuratan an nagsasaysay han magkalainlain nga mga bahin han kinabuhi han Mesias. Han ikawalo ka siglo A.K.P., hi propeta Mika nagtagna nga inin daku nga magmarando matatawo ha diri-kilala nga bungto han Bethlehem. Duha nga bungto ha Israel an ginngaranan nga Bethlehem, kondi ini nga tagna espisipiko nga nagsusumat kon hain hito: an Bethlehem Eprata, nga dida hito natawo hi Hadi David. (Mika 5:2) An mga ginikanan ni Jesus, nga hi Jose ngan Maria, nag-ukoy ha Nasaret, mga 150 kilometro ha norte ha Bethlehem. Kondi, han burod hi Maria, an Romano nga magmarando nga hi Cesar Agusto nagsugo nga an ngatanan nga mga tawo kinahanglan magparehistro ha ira nataw-an nga mga siyudad. a Salit kinahanglan dad-on ni Jose an iya burod nga asawa ngadto ha Bethlehem, diin natawo hi Jesus.—Lukas 2:1-7.
8. (a) Kan-o ngan ha ano nga hitabu nagtikang an 69 nga “mga semana”? (b) Mationan-o kahilawig an 69 nga “mga semana,” ngan ano an nahitabu han natapos ito?
8 Han ikaunom ka siglo A.K.P., hi propeta Daniel nagtagna nga an “Mesias nga Lider” maulput ha 69 ka “mga semana” katapos han sugo nga pagbalik ngan pagtukod utro han Jerusalem. (Daniel 9:24, 25) An tagsa hini nga “mga semana” pito ka tuig an kahilawig. b Sumala han Biblia ngan sekular nga kasaysayan, an sugo nga pagtukod utro han Jerusalem iginhatag han 455 A.K.P. (Nehemia 2:1-8) Salit an Mesias maulput ha 483 (69 nga pito ka beses) ka tuig katapos han 455 A.K.P. Magdadara ito ha aton ha 29 K.P., an tuig mismo nga gindihogan ni Jehova hi Jesus han baraan nga espiritu. Salit hi Jesus nagin “an Kristo” (nangangahulogan “Dinihogan nga Usa”), o Mesias.—Lukas 3:15, 16, 21, 22.
9. (a) Paonan-o natuman an Salmo 2:2? (b) Ano an pipira han iba nga mga tagna nga natuman kan Jesus? (Kitaa an tsart.)
9 Siyempre, diri an ngatanan nakarawat kan Jesus sugad nga an iginsaad nga Mesias, ngan an Kasuratan nagtagna hini. Sugad han nahisurat ha Salmo 2:2, hi Hadi David inspirado han Dios ha pagtagna: “An mga hadi ha tuna nagkakatukdaw ngan an mga punoan nagtarampo patok kan Jehova ngan patok ha iya dinihogan nga usa.” Iginpasabot hini nga tagna nga an mga lider tikang ha sobra usa nga mga katunaan magkakaurosa ha pag-atake ha Dinihogan nga Usa, o Mesias ni Jehova. Ngan iton an nahitabu. An Judio relihiyoso nga mga lider, hi Hadi Herodes, ngan an Romano nga gobernador hi Ponsio Pilato nagbuhat han ira bahin ha pagpatay kan Jesus. An magkaaway hadto nga hi Herodes ngan Pilato nagin maopay nga magsangkay tikang hadto. (Mateo 27:1, 2; Lukas 23:10-12; Buhat 4:25-28) Para han dugang nga proyba nga hi Jesus an Mesias, alayon kitaa an kaupod nga tsart nga may titulo “Pipira han Makatirigamnan Mesianiko nga mga Tagna.”
10. Ha ano nga mga paagi pinamatud-an ni Jehova nga hi Jesus an iya iginsaad nga Dinihogan nga Usa?
10 An asoy ni Jehova nga Dios amo an ikatulo nga ebidensia nga nagpaparig-on han Pagkamesias ni Jesus. Sinugo ni Jehova an mga anghel basi pahibaroon an mga tawo nga hi Jesus an iginsaad nga Mesias. (Lukas 2:10-14) Ha pagkamatuod, durante han tunan-on nga kinabuhi ni Jesus, hi Jehova mismo nagyakan tikang ha langit, nagpapahayag han iya pag-uyon kan Jesus. (Mateo 3:16, 17; 17:1-5) Tinagan ni Jehova nga Dios hi Jesus hin gahum ha pagbuhat hin mga milagro. An tagsa hini nga mga milagro amo an dugang baraan nga proyba nga hi Jesus amo an Mesias, kay diri gud tatagan han Dios hin gahum an impostor ha pagbuhat hin mga milagro. Ginamit liwat ni Jehova an iya baraan nga espiritu ha pag-aghat nga mahisurat an mga asoy han Ebanghelyo, basi an ebidensia han Pagkamesias ni Jesus magin bahin han Biblia, an gidadamui nga iginhuhubad ngan igintataltag nga libro ha kasaysayan.—Juan 4:25, 26.
11. Mationan-o kadamu an ebidensia nga hi Jesus an Mesias?
11 Ha ngatanan, ini nga mga ebidensia nag-uupod han ginatus nga mga kamatuoran nga nagpapakilala kan Jesus nga amo an iginsaad nga Mesias. Matin-aw, kon sugad, an totoo nga mga Kristiano husto nga gin-iisip hiya sugad nga ‘an usa nga ha iya nagtestigo an ngatanan nga mga propeta’ ngan an yawi ha kahibaro han Dios. (Buhat 10:43) Kondi labaw pa an mahibabaroan mahitungod kan Jesu-Kristo kay han kamatuoran nga hiya an Mesias. Diin hiya nagtikang? Ano nga klase hin persona hiya?
ANTES MAGIN TAWO HI JESUS
12, 13. (a) Paonan-o kita nahibaro nga hi Jesus naeksister na ha langit antes hiya kumanhi ha tuna? (b) Hin-o “an Pulong,” ngan ano an iya ginbuhat antes hiya magin tawo?
12 An kinabuhi ni Jesus mahimo bahinon ha tulo nga peryodo. An siyahan nagtikang maiha na antes hiya matawo dinhi ha tuna. An Mika 5:2 nagsiring nga an tinikangan han Mesias “tikang ha siyahan nga mga panahon, tikang ha mga adlaw nga waray kataposan.” Ngan hi Jesus matin-aw nga nagsiring nga kinanhi hiya tikang ha “kahitaasan,” nga amo an, tikang ha langit. (Juan 8:23; 16:28) Mationan-o kahilawig na hiya nga nag-eksister ha langit antes kumanhi ha tuna?
13 Hi Jesus tinawag nga “bugtong nga Anak” han Dios tungod kay direkta nga ginlarang hiya ni Jehova. (Juan 3:16) Sugad nga “an suhag han ngatanan nga linarang,” ginamit han Dios hi Jesus ha paglarang han ngatanan iba nga mga butang. (Kolosas 1:15; Pahayag 3:14) An Juan 1:1 nasiring nga “an Pulong” (hi Jesus antes hiya magin tawo) kaupod han Dios “ha tinikangan.” Salit kaupod ni Jehova an Pulong han ginlarang “an mga langit ngan an tuna.” Kaistorya han Dios an Pulong han Hiya nagsiring: “Aton himoon an tawo ha aton ladawan.” (Genesis 1:1, 26) Sugad man, an Pulong amo an hinigugma gud “maabtik nga magburuhat,” han Dios nga iginsaysay ha Proberbios 8:22-31 sugad nga ladawan han kinaadman, nga nagbubuhat ha kagiliran ni Jehova ha paghimo han ngatanan nga mga butang. Katapos nga ginlarang hiya ni Jehova, an Pulong kaupod han Dios ha langit ha diri maihap binilyon nga mga tuig antes magin tawo ha tuna.
14. Kay ano nga tinatawag hi Jesus nga “an ladawan han diri-nakikita nga Dios”?
14 Salit diri kita sadang mahipausa nga ha Kolosas 1:15 tinatawag hi Jesus nga “an ladawan han diri-nakikita nga Dios”! Ha diri maihap nga mga tuig han duok nga pakig-upod, an masinugtanon nga Anak nagin pariho gud han iya Amay, hi Jehova. Ini an usa pa nga hinungdan kon kay ano nga hi Jesus an yawi ha naghahatag-kinabuhi nga kahibaro han Dios. An ngatanan nga ginbuhat ni Jesus han nakanhi hiya ha tuna amo gud an pagbubuhaton ni Jehova. Salit, an pagkilala kan Jesus nangangahulogan liwat hin pagpauswag han aton kahibaro kan Jehova. (Juan 8:28; 14:8-10) Matin-aw, kon sugad, importante nga mahibaro kita hin labaw pa mahitungod kan Jesu-Kristo.
AN KINABUHI NI JESUS HA TUNA
15. Paonan-o natawo hi Jesus sugad nga hingpit nga bata?
15 An ikaduha nga bahin han kinabuhi ni Jesus amo an dinhi ha tuna. Kinaburut-on nga nagpasakop hiya han iginbalhin han Dios an iya kinabuhi tikang ha langit ngadto ha taguangkan han usa ka matinumanon Judio nga birhin nga hi Maria. An gamhanan baraan nga espiritu, o aktibo nga puwersa ni Jehova, ‘naglandong’ kan Maria, nga nakahimo ha iya nga magburod ngan manganak hin usa ka hingpit nga bata. (Lukas 1:34, 35) Hi Jesus waray makapanunod han pagkadiri-hingpit, tungod kay an iya kinabuhi nagtikang ha usa ka hingpit nga Surok. Nagdaku hiya ha mapainubsanon nga panimalay sugad nga minangnoan nga anak nga lalaki han panday nga hi Jose ngan hiya an suhag han pipira nga kabataan ha pamilya.—Isaias 7:14; Mateo 1:22, 23; Markos 6:3.
16, 17. (a) Diin nakakuha hin gahum hi Jesus ha pagbuhat hin mga milagro, ngan ano an pipira hito? (b) Ano an pipira han mga kalidad nga ipinakita ni Jesus?
16 An hilarum nga debosyon ni Jesus kan Jehova nga Dios nakita na han 12 anyos hiya. (Lukas 2:41-49) Katapos nga nagdaku na ngan nagtikang ha iya ministeryo ha edad nga 30, ipinakita liwat ni Jesus an iya hilarum nga gugma ha iya igkasi mga tawo. Han an baraan nga espiritu han Dios naghatag ha iya hin gahum ha pagbuhat hin mga milagro, mapinairon nga gintambal niya an masakit, an piang, an lulid, an buta, an bungol, an sanlahon. (Mateo 8:2-4; 15:30) Ginpakaon ni Jesus an yinukot nga nagugutom. (Mateo 15:35-38) Iya ginpahunong an makusog nga hangin nga namilegro an iya mga sangkay. (Markos 4:37-39) Ha pagkamatuod, iya ginbanhaw pa ngani an patay. (Juan 11:43, 44) Ini nga mga milagro amo an marig-on nga mga kamatuoran han kasaysayan. Kinarawat bisan han mga kaaway ni Jesus nga hiya ‘nagbuhat hin damu nga mga tigaman.’—Juan 11:47, 48.
17 Hi Jesus nagbiyahe ha palibot han iya nataw-an nga tuna, nga nagtututdo ha mga tawo mahitungod han Ginhadian han Dios. (Mateo 4:17) Nagpakita liwat hiya han gihitaasi nga susbaranan han pagpailub ngan pagkamakatadonganon. Bisan kon ginpakyas hiya han iya mga disipulo, maloloy-on hiya nga nagsiring: “An espiritu, siyempre, disidido, kondi an unod maluya.” (Markos 14:37, 38) Kondi, maisugon ngan prangka hi Jesus hadton nagtamay han kamatuoran ngan nagtalumpigos han maluya. (Mateo 23:27-33) Labaw ha ngatanan, hingpit nga ginsubad niya an susbaranan han gugma han iya Amay. Disidido pa ngani hi Jesus nga mamatay basi an diri-hingpit nga katawohan magkaada paglaom ha tidaraon. Diri urosahon, kon sugad, nga mahimo naton tawagon hi Jesus sugad nga yawi ha kahibaro han Dios! Oo, hiya an buhi nga yawi! Kondi kay ano nga nasiring kita nga buhi nga yawi? Nagdadara ini ha aton ha ikatulo nga bahin han iya kinabuhi.
HI JESUS YANA NGA ADLAW
18. Mationan-o naton sadang isipon hi Jesu-Kristo yana nga adlaw?
18 Bisan kon an Biblia nagsusumat han kamatayon ni Jesus, buhi hiya yana! Ha pagkamatuod, ginatus nga mga tawo nga buhi han siyahan nga siglo K.P. an nakakita nga ginbanhaw hiya. (1 Korinto 15:3-8) Sugad han igintagna, liningkod hiya ha too nga kamut han iya Amay ngan naghulat ha pagkarawat han hadianon nga gahum ha langit. (Salmo 110:1; Hebreo 10:12, 13) Salit mationan-o naton iisipon hi Jesus yana nga adlaw? Sadang ba kita maghunahuna ha iya sugad nga waray mahihimo nga bata ha usa nga sabsaban? O sugad nga nagsasakit nga tawo nga naatubang ha kamatayon? Diri. Gamhanan hiya, nagmamando nga Hadi! Ngan diri na gud mag-iiha yana, ipapakita niya an iya pagmando ha aton masamok nga tuna.
19. Ano an pagbubuhaton ni Jesus ha hirani nga tidaraon?
19 Ha Pahayag 19:11-15, an Hadi nga hi Jesu-Kristo matin-aw nga iginsasaysay sugad nga napakanhi nga may daku nga gahum ha pagbungkag ha magraut. Disidido gud inin mahigugmaon langitnon nga Magmarando ha pagtapos han pag-antos nga nagsasakit ha minilyon nga mga tawo yana nga adlaw! Ngan disidido gud hiya ha pagbulig hadton nangangalimbasug ha pagsubad han hingpit nga susbaranan nga iya ginpakita han nakanhi ha tuna. (1 Pedro 2:21) Karuyag niya nga maluwas hira ha nagtitiarabut nga “girra han daku nga adlaw han Dios nga Makagagahum-ha-ngatanan,” agsub nga tinatawag nga Armagedon, basi hira mabuhi ha waray kataposan sugad nga tunan-on nga mga sakop han iya langitnon nga Ginhadian han Dios.—Pahayag 7:9, 14; 16:14, 16.
20. Ano an pagbubuhaton ni Jesus para han katawohan durante han iya Usa ka Yukot ka Tuig nga Pagmando?
20 Durante han igintagna ni Jesus nga Usa ka Yukot ka Tuig han kamurayawan, bubuhaton niya an mga milagro para han ngatanan nga katawohan. (Isaias 9:6, 7; 11:1-10; Pahayag 20:6) Tatambalon ni Jesus an ngatanan nga masakit ngan tatapuson an kamatayon. Babanhawon niya an binilyon nga mga patay basi hira liwat magkaada higayon nga mabuhi ha waray kataposan ha tuna. (Juan 5:28, 29) Malilipay kamo ha paghibaro hin labaw pa mahitungod han iya Mesianiko nga Ginhadian ha urhi nga kapitulo. Laomi ini: Diri ngani naton maiisip kon mationan-o kaurosahon an aton kinabuhi ilarum han pagmando han Ginhadian. Importante gud nga makilala hin maoroopay hi Jesu-Kristo! Oo, importante nga diri gud naton hingalimtan hi Jesus, an buhi nga yawi ha kahibaro han Dios nga nagtutugway ngadto ha kinabuhi nga waray kataposan.
[Mga Footnote]
a Ini nga pagrehistro nakahimo han Romano nga Imperyo ha pagkinahanglan hin mga buhis. Salit, diri-tinuyo nga binulig hi Agusto ha pagtuman han tagna mahitungod han usa nga magmarando nga ‘magpapalatas ha ginhadian hin usa nga manurukot.’ An pariho nga tagna nagtagna nga “an Lider han kauyonan,” o Mesias, “magugun-ob” ha mga adlaw han manuronod hini nga magmarando. Ginpatay hi Jesus durante han pagmando han kasaliwan ni Agusto, nga hi Tiberio.—Daniel 11:20-22.
b An kadaan nga mga Judio kasagaran na nga naghunahuna han mga semana sugad nga mga tuig. Pananglitan, sugad la han kada ikapito ka adlaw nga amo an adlaw han Sabbath, kada ikapito ka tuig amo an tuig han Sabbath.—Eksodo 20:8-11; 23:10, 11.
SARIHI AN IMO KAHIBARO
Paonan-o an katulinan ni Jesus nagpamatuod nga hiya an Mesias?
Ano an pipira han Mesianiko nga mga tagna nga natuman kan Jesus?
Paonan-o direkta nga ipinakita han Dios nga hi Jesus amo an iya Dinihogan nga Usa?
Kay ano nga hi Jesus an buhi nga yawi ha kahibaro han Dios?
[Mga Pakiana]
[Tsart ha pahina 37]
PIPIRA HAN MAKATIRIGAMNAN MESIANIKO NGA MGA TAGNA
TAGNA HITABU KATUMANAN
IYA SIYAHAN NGA KINABUHI
Isaias 7:14 Natawo ha usa nga birhin Mateo 1:18-23
Jeremias 31:15 Ginpatay an kabataan katapos Mateo 2:16-18
han iya katawo
IYA MINISTERYO
Isaias 61:1, 2 Iya komisyon tikang ha Dios Lukas 4:18-21
Isaias 9:1, 2 An ministeryo nakahimo ha mga Mateo 4:13-16
tawo nga makita an daku
nga kalamrag
Salmo 69:9 Madasigon ha balay ni Jehova Juan 2:13-17
Isaias 53:1 Waray toohi Juan 12:37, 38
Sakarias 9:9 Sinulud ha Jerusalem ha Mateo 21:1-9
Salmo 118:26 asno; gindayaw sugad nga hadi
ngan sugad nga nakanhi ha
ngaran ni Jehova
PAGTUBYAN HA IYA NGAN KAMATAYON
Salmo 41:9; 109:8 Usa nga apostol an Buhat 1:15-20
diri-matinumanon; nagtubyan
kan Jesus ngan ha urhi
ginsaliwnan
Sakarias 11:12 Igintubyan para ha 30 ka Mateo 26:14, 15
bug-os nga salapi
Salmo 27:12 Ginamit an buwaon nga Mateo 26:59-61
mga testigo kontra ha iya
Salmo 22:18 Ginripahan an iya mga panapton Juan 19:23, 24
Isaias 53:12 Gin-isip nga kaupod han magpakasasala Mateo 27:38
Salmo 22:7, 8 Gintamay samtang tikamatay Markos 15:29-32
Salmo 69:21 Tinagan hin sukà Markos 15:23, 36
Isaias 53:5; Ginbuno Juan 19:34, 37
Isaias 53:9 Iginlubong upod han Mateo 27:57-60
manggaranon
Salmo 16:8-11, ftn. Ginbanhaw antes madunot Buhat 2:25-32;
13:34-37
[Piktyur ha pahina 35]
Tinagan han Dios hi Jesus han gahum ha pagtambal ha magsakit