1-3. Kay ano nga kinadto hi apostol Pablo ha Corinto, ngan ano nga mga kahimtang an iya gin-atubang?

 IKATARAPOS adto han 50 C.E. Hi apostol Pablo nakadto ha Corinto, usa nga riko nga syudad nga sentro han negosyo diin damu an naukoy nga mga Griego, Romano, ngan Judio. a Kinadto hi Pablo diri para mamalit o magbaligya hin mga produkto o mamiling hin sekular nga trabaho. Kinadto hiya ha Corinto tungod han mas importante pa gud nga rason—magpamatuod mahitungod han Ginhadian han Dios. Pero kinahanglan ni Pablo hin mauukyan, ngan determinado hiya nga diri makapabug-at ha iba. Diri niya karuyag maghatag ha bisan hin-o hin impresyon nga obligado hira nga suportaran hiya ha pinansyal kay nagtututdo hiya han pulong han Dios. Ano an iya bubuhaton?

² Hi Pablo maaram manhimo hin tolda. Diri ito masayon, pero andam hiya magtrabaho hin mano-mano basi masuportaran an iya kalugaringon. Makakaagi ba hiya hin trabaho dida hito nga busy nga syudad? Makakabiling ba hiya hin mauukyan? Bisan kon inatubang hi Pablo hini nga mga kahimtang, waray mawara an iya pokus ha iya nangunguna nga buruhaton, an ministeryo.

³ Baga hin maiha-iha nga inukoy hi Pablo ha Corinto, ngan an iya ministeryo didto nagkaada mag-opay gud nga resulta. Ano an aton mahibabaroan ha mga ginbuhat ni Pablo ha Corinto nga mabulig ha aton nga magpamatuod hin bug-os mahitungod han Ginhadian han Dios ha aton teritoryo?

4, 5. (a) Diin inukoy hi Pablo samtang nakadto hiya ha Corinto, ngan ano an iya sekular nga trabaho? (b) Paonan-o hi Pablo nahibaro ha panhimo hin tolda?

⁴ Waray pag-iha tikang han pag-abot ni Pablo ha Corinto, may nakilala  hiya nga maabiabihon nga mag-asawa—an Judio nga hi Aquila ngan an iya asawa nga hi Priscila, o Prisca. Ini nga mag-asawa binalhin ha Corinto tungod han sugo ni Emperador Claudio nga ‘pabayaon ha Roma an ngatanan nga Judio.’ (Buh. 18:1, 2) Diri la kay ginpaukoy nira Aquila ngan Priscila hi Pablo ha ira balay kondi ginpaapi liwat nira hiya ha ira negosyo. Ini an aton mababasa: “Tungod kay pariho ha ira an iya [kan Pablo] trabaho, inukoy hiya ha ira balay ngan nagtrabaho kaupod nira, kay panhimo hin tolda an ira trabaho.” (Buh. 18:3) Ha balay hinin buotan ngan maabiabihon nga mag-asawa inukoy hi Pablo ha panahon han iya ministeryo ha Corinto. Posible nga samtang nakadto hi Pablo, ginhimo niya an pipira han mga surat nga ha urhi nagin bahin han Biblia. b

⁵ Kay ano nga hi Pablo nagin parahimo liwat hin tolda, nga ineskwela man hiya nga ‘hi Gamaliel mismo an iya magturutdo’? (Buh. 22:3) Klaro nga diri ginhuhunahuna han mga Judio ha siyahan nga siglo nga makaarawod an pagtutdo ha ira mga anak hin mano-mano nga trabaho, bisan kon ginpaeskwela nira an ira mga anak hin mas hitaas nga edukasyon. Tungod kay hi Pablo tikang ha Tarso ha Cilicia, usa nga lugar nga kilala ha tela nga cilicium nga ginagamit ha panhimo hin mga tolda, posible gud nga nahibaro hiya hito nga trabaho han batan-on pa hiya. Ano an nahiuupod ha panhimo hin tolda? Posible nga nahiuupod hito an paghablon han pantolda nga tela o pagtabas  ngan pagtahi han masapara ngan matig-a nga tela basi mahimo an mga tolda. Hain man hito an kahimtang, makuri ito nga trabaho.

6, 7. (a) Ano an panhunahuna ni Pablo ha panhimo hin tolda, ngan ano an nagpapakita nga sugad liwat hito an panhunahuna nira Aquila ngan Priscila? (b) Paonan-o ginsusubad han mga Kristiano yana an ehemplo nira Pablo, Aquila, ngan Priscila?

⁶ An panhimo hin tolda diri amo an pinakaimportante kan Pablo. Nagin trabaho niya ini para la suportaran an iya kalugaringon ha ministeryo, nga iginpapasamwak an maopay nga sumat nga “waray bayad.” (2 Cor. 11:7) Ano an panhunahuna nira Aquila ngan Priscila ha ira trabaho? Sugad nga mga Kristiano, sigurado nga pariho kan Pablo an ira panhunahuna ha sekular nga trabaho. Ngani, han binaya hi Pablo ha Corinto han 52 C.E., ginbayaan nira Aquila ngan Priscila an ira negosyo ngan kinadto liwat ha Efeso, diin an ira balay gin-gamit sugad nga katirokan han kongregasyon. (1 Cor. 16:19) Ha urhi, binalik hira ha Roma ngan katapos binalik na liwat ha Efeso. Gin-una hinin madasigon nga mag-asawa an mga buruhaton han Ginhadian ngan kinaburut-on nga nagsakripisyo para ha iba, salit mapasalamaton ha ira “an ngatanan nga kongregasyon han mga nasud.”—Roma 16:3-5; 2 Tim. 4:19.

⁷ Ginsusunod han mga Kristiano yana an ehemplo nira Pablo, Aquila, ngan Priscila. An madasigon nga mga ministro yana maduruto nga nagtatrabaho basi ‘diri makapabug-at ha pinansyal’ ha iba. (1 Tes. 2:9) Damu nga bug-os-panahon nga parasamwak han Ginhadian an nagpapakita hin maopay nga ehemplo pinaagi ha pagtrabaho hin part-time o hin pipira ka bulan ha usa ka tuig basi masuportaran an ira kalugaringon ha buruhaton nga pinakaimportante ha ira, an Kristiano nga ministeryo. Pariho kanda Aquila ngan Priscila, damu nga maabiabihon nga surugoon ni Jehova an nagpapaukoy han mga paramangno han sirkito ha ira balay. An ngatanan nga “maabiabihon pirme” maaram nga makapadasig ngan makaparig-on an pagbuhat hito.—Roma 12:13.

8, 9. Ano an reaksyon ni Pablo han ginkontra an iya madasigon nga pagsangyaw ha mga Judio, ngan katapos hito, diin hiya kumadto basi magsangyaw?

⁸ Han inabot hira Silas ngan Timoteo tikang ha Macedonia dara an damu nga regalo, nagin klaro nga nagtrabaho hi Pablo para la masuportaran an iya kalugaringon ha ministeryo. (2 Cor. 11:9) Pag-abot gud nira, hi Pablo “nagtikang magin sagipo gud ha pagpasamwak han pulong [“gingamit ni Pablo an iya bug-os nga panahon hin  pagwali,” Maupay nga Sumat].” (Buh. 18:5) Pero ginkontra inin madasigon nga pagsangyaw ni Pablo ha mga Judio. Karuyag ni Pablo ipakita nga waray na hiya baratunon ha ira pagdumiri nga karawaton an nagtatalwas han kinabuhi nga mensahe mahitungod han Kristo, salit iya ginpadparan an iya nga bado ngan ginsidngan an mga Judio nga nakontra ha iya: “Kamo an magkakaada baratunon ha iyo kalugaringon nga dugo. Waray ako sala. Tikang yana makadto ako ha mga tawo han mga nasud.”—Buh. 18:6; Ezek. 3:18, 19.

⁹ Diin na yana magsasangyaw hi Pablo? Hi Titio Justo, nga posible gud usa nga Judio nga proselita ngan an balay sapit han sinagoga, nag-abiabi kan Pablo. Salit inundang hi Pablo pagsangyaw ha sinagoga ngan didto na nagpadayon ha balay ni Justo. (Buh. 18:7) Ha balay la gihapon nira Aquila ngan Priscila naukoy hi Pablo han nakadto hiya ha Corinto, pero ha balay ni Justo hiya nagsasangyaw.

10. Ano an nagpapakita nga determinado hi Pablo nga magsangyaw diri la ha mga tawo han mga nasud?

¹⁰ Han nagsiring hi Pablo nga makadto hiya ha mga tawo han mga nasud, karuyag sidngon ba niya nga diri na hiya magsasangyaw ha ngatanan nga Judio ngan Judio nga mga proselita, bisan ha mga makinarawaton? Diri. Pananglitan, “hi Crispo, nga punoan nga opisyal han sinagoga, nagin tumuroo ha Ginoo, upod an bug-os niya nga panimalay.” Klaro nga damu han mga kaapi hito nga sinagoga an nagin mga Kristiano liwat, kay an Biblia nasiring: “Damu nga taga-Corinto nga nakabati han mensahe an tinoo ngan ginbawtismohan.” (Buh. 18:8) Salit an balay ni Titio Justo an nagin katirokan han bag-o nga naestablisar nga Kristiano nga kongregasyon ha Corinto. Kon iginsurat ni Lucas ini nga mga panhitabo uyon ha pagkasurunod, sugad han kasagaran nga ginbubuhat niya, karuyag sidngon nga ito nga mga Judio o mga proselita nagin mga Kristiano katapos ni Pablo padparan an iya mga bado. Iginpapakita hini nga mapauyon-uyon ini nga apostol.

11. Paonan-o an mga Saksi ni Jehova yana nagsusubad kan Pablo ha ira pagsangyaw ha mga membro han Kakristianohan?

¹¹ Ha damu nga katunaan yana, maopay an pagkaestablisar han mga relihiyon han Kakristianohan ngan daku an ira impluwensya ha ira mga membro. Ha pipira nga nasud ngan mga isla, an mga misyonero han Kakristianohan nangalimbasog gud nga makakuha hin mas damu nga membro. An mga tawo nga nag-aangkon nga Kristiano kasagaran na nga nauripon han mga tradisyon, pariho han mga Judio ha Corinto ha siyahan nga siglo. Bisan pa hito,  pariho kan Pablo, kita nga mga Saksi ni Jehova madasigon nga nagsasangyaw ha sugad nga mga tawo, nga ginagamit an anoman nga kahibaro ha Kasuratan nga bangin may-ada hira. Bisan kon ginkukontra kita nira o gintitimaraot kita han mga lider han ira relihiyon, diri kita nawawad-an hin paglaom. Bangin upod ha mga tawo nga ‘may kadasig para ha Dios, pero diri uyon ha husto nga kahibaro,’ an damu nga maaghop nga kinahanglan pamilngon ngan mahiagian.—Roma 10:2.

12. Ano nga pasarig an nakarawat ni Pablo ha usa nga bisyon?

¹² Kon hi Pablo may pagruhaduha kon ipapadayon pa ba niya an iya ministeryo ha Corinto, sigurado nga nawara ito han gab-i nga an Ginoo nga hi Jesus nagpakita ha iya ha usa nga bisyon ngan nagsiring ha iya: “Ayaw kahadlok, lugod magpadayon ka ha pagyakan ngan ayaw paghilom, kay kaupod mo ako ngan waray tawo nga maatake ha imo basi dauton ka; kay damu an akon katawohan hini nga syudad.” (Buh. 18:9, 10) Makapadasig gud ito nga bisyon! An Ginoo mismo an nagpasarig kan Pablo nga puprotektaran hiya ha kadaot ngan damu an mga takos dida hito nga syudad. Ano an reaksyon ni Pablo hito nga bisyon? Ini an aton mababasa: “Inukoy hiya didto hin usa ka tuig ngan unom ka bulan, nga nagtututdo ha ira han pulong han Dios.”—Buh. 18:11.

13. Ano nga insidente an bangin nahunahuna ni Pablo samtang nadaop hiya ha lingkoran han paghukom, pero kay ano nga maaram hiya nga diri ito mahitatabo ha iya?

¹³ Katapos ni Pablo umukoy ha Corinto hin mga usa ka tuig, nakakarawat hiya hin dugang nga pamatuod nga kaupod niya an Ginoo. “An mga Judio urosa nga nag-atake kan Pablo ngan gindara hiya ha lingkoran han paghukom,” nga gintatawag nga beʹma. (Buh. 18:12) An iba nasiring nga an beʹma usa nga hitaas nga entablado nga hinimo ha asul ngan busag nga marpil nga may damu nga inukit nga dekorasyon, ngan bangin nahimumutang ito hirani ha butnga han merkado ha Corinto. Haluag an espasyo ha atubangan han beʹma salit damu nga tawo an puydi magkatitirok dida hito. Iginpapakita han nadiskobrehan han mga arkeologo nga an lingkoran han paghukom posible nga pipira la ka pitad tikang ha sinagoga salit hirani liwat ha balay ni Justo. Samtang nadaop hi Pablo ha beʹma, bangin nahunahuna niya an pagbato kan Esteban, nga usahay gintatawag nga an siyahan nga Kristiano nga martir. Hi Pablo, nga hito nga panahon kilala sugad nga Saul, “inuyon han pagpataya kan Esteban.” (Buh. 8:1) Mahitatabo ba yana kan Pablo an puropariho hito? Diri, kay ginsaaran hiya: “Waray maglalabot ha imo.”—Buh. 18:10, Maupay nga Sumat.

14, 15. (a) Ano an igin-akusar han mga Judio kan Pablo, ngan kay ano nga ginbasura ni Galio an kaso? (b) Ano an nahitabo kan Sostenes, ngan kay ano nga naghuhunahuna an iba nga bangin nagin Kristiano hiya?

¹⁴ Ano an nahitabo pag-abot ni Pablo ha lingkoran han paghukom? An mahistrado nga nalingkod dida hito amo an prokonsul han Acaya nga hi Galio—an magurang han Romano nga pilosopo  nga hi Seneca. Ini an igin-akusar han mga Judio kan Pablo: “Ini nga tawo nagkukombinse hin mga tawo nga magsingba ha Dios ha paagi nga kontra ha balaud.” (Buh. 18:13) Karuyag sidngon han mga Judio nga ilegal an pangumbirte ni Pablo. Pero nakita ni Galio nga hi Pablo waray nahimo nga “sayop” o “seryoso nga krimen.” (Buh. 18:14) Diri karuyag ni Galio nga mahidabi ha mga kontrobersya han mga Judio. Antes pa ngani hi Pablo makayakan hin bisan usa nga pulong ha pagdepensa ha iya kalugaringon, ginbasura na ni Galio an kaso! An mga nag-aakusar nasina hinduro. Nahimurangtan nira hi Sostenes, nga posible sinaliwan kan Crispo sugad nga punoan nga opisyal han sinagoga. Ira gindakop hi Sostenes “ngan ginkastigo hiya ha atubangan han lingkoran han paghukom.”—Buh. 18:17.

¹⁵ Kay ano nga waray pugngi ni Galio an mga tawo nga kastiguhon hi Sostenes? Bangin naghunahuna hi Galio nga hi Sostenes an nanguna ha grupo nga nag-atake kan Pablo salit angay la ito ha iya. Ito man an kahimtang o diri, ini nga insidente posible nga nagkaada maopay nga resulta. Ha siyahan nga surat ni Pablo ha kongregasyon ha Corinto, nga ginhimo paglabay hin pipira ka tuig, may gin-unabi hiya nga bugto nga Sostenes an ngaran. (1 Cor. 1:1, 2) Amo ba ini an Sostenes nga ginkastigo ha Corinto? Kon amo, iton diri maopay nga eksperyensya posible nga nakabulig kan Sostenes nga magin Kristiano.

16. Paonan-o nagpaparig-on ha aton ha ministeryo an ginsiring han Ginoo nga “magpadayon ka ha pagyakan ngan ayaw paghilom, kay kaupod mo ako”?

¹⁶ Hinumdumi nga katapos isalikway han mga Judio an pagsangyaw ni Pablo, ginpasarig hiya han Ginoo nga hi Jesus: “Ayaw kahadlok, lugod magpadayon ka ha pagyakan ngan ayaw paghilom, kay kaupod mo ako.” (Buh. 18:9, 10) Maopay nga hinumdoman naton ini  nga mga pulong, labi na kon diri ginkakarawat an aton mensahe. Ayaw gud hingalimti nga nababasa ni Jehova an mga kasingkasing ngan iginpapahirani ha iya an mga tawo nga tangkod an kasingkasing. (1 Sam. 16:7; Juan 6:44) Nakakaaghat gud ito ha aton nga padayon nga magin busy ha ministeryo! Kada tuig ginatos ka yukot an nagpapabawtismo—ginatos kada adlaw. Para ha mga nasunod ha sugo nga ‘manhimo hin mga disipulo ha mga tawo han ngatanan nga nasud,’ ini an pasarig ni Jesus: “Kaupod niyo ako ha ngatanan nga adlaw tubtob ha ikatarapos han sistema han mga butang.”—Mat. 28:19, 20.

17, 18. Ano an posible nga ginhuhunahuna ni Pablo samtang nagbibiyahe hiya tipakadto ha Efeso?

¹⁷ Diri kita maaram kon an desisyon ni Galio may kalabotan ha mga nag-aakusar kan Pablo nagresulta hin panahon han kamurayawan para ha bag-o nga Kristiano nga kongregasyon ha Corinto. Pero nagpabilin hi Pablo hin “pipira pa ka adlaw” antes magsarit ha kabugtoan ha Corinto nga malakat na hiya. Ha katsaringsing han 52 C.E., nagplano hiya nga sumakay hin barko ngadto ha Sirya tikang ha pantalan han Cencrea, nga mga 11 ka kilometro ha este han Corinto. Pero antes bumaya ha Cencrea, hi Pablo ‘nagpaarot hin halipot, kay may saad hiya.’ c (Buh. 18:18) Katapos, igin-upod niya hira Aquila ngan Priscila ngan nagbiyahe hira ha Dagat Aegean tipakadto ha Efeso ha Asia Minor.

¹⁸ Samtang nagbibiyahe hi Pablo tikang ha Cencrea, posible gud nga ginhuhunahuna niya an nahitabo ha Corinto. Damu an iya mag-opay nga hinumdoman ngan mga rason para magin malipayon. An iya 18 ka bulan nga ministeryo didto nagkaada mag-opay nga resulta. Naestablisar an siyahan nga kongregasyon ha Corinto, ngan ha balay ni Justo hira nagkakatirok. Upod ha mga nagin tumuroo amo hi Justo, hi Crispo ngan an iya panimalay, ngan damu nga iba pa. Hinigugma ni Pablo iton bag-o nga mga tumuroo, kay ginbuligan niya hira nga magin mga Kristiano. Ha urhi, ginsuratan niya hira ngan gintawag hira nga surat han rekomendasyon nga iginsurat ha iya kasingkasing. Kita liwat nahigugma labi na ha mga nabuligan naton nga kumarawat han tinuod nga pagsingba. Makalilipay gud makita an sugad nga buhi nga “mga surat han rekomendasyon”!—2 Cor. 3:1-3.

19, 20. Ano an ginbuhat ni Pablo pag-abot niya ha Efeso, ngan ano an aton mahibabaroan ha iya parte ha pagkab-ot hin espirituwal nga mga tumong?

 ¹⁹ Pag-abot ni Pablo ha Efeso, nagsangyaw dayon hiya. “Sinulod hiya ha sinagoga ngan nangatadongan ha mga Judio.” (Buh. 18:19) Hito nga higayon, waray la mag-iha hi Pablo ha Efeso. Bisan kon ginhangyo hiya nga mag-iha pa didto, “waray hiya magpahawid.” Pagsarit niya nga malakat na hiya, nagsiring hiya ha mga taga-Efeso: “Mabalik ako ha iyo kon kaburut-on ni Jehova.” (Buh. 18:20, 21) Sigurado nga maaram hi Pablo nga damu pa an kinahanglan sangyawan ha Efeso. Plano niya nga bumalik, pero iginsarig niya ito kan Jehova. Diri ba maopay ito nga ehemplo para ha aton? Ha pagkab-ot hin espirituwal nga mga tumong, kinahanglan may himoon kita. Pero kinahanglan sumarig kita pirme ha paggiya ni Jehova ngan mangalimbasog nga gumios uyon ha iya kaburut-on.—San. 4:15.

²⁰ Binaya hi Pablo kanda Aquila ngan Priscila ha Efeso ngan nagbiyahe sakay hin barko ngadto ha Cesarea. Klaro nga “sinagka” hiya ha Jerusalem ngan ginkumusta an kongregasyon didto. (Kitaa an study note ha Buhat 18:22, nwtsty-TG.) Katapos, binalik hi Pablo ha Antiokia han Sirya, diin hiya naukoy kon diri hiya nagbibiyahe. Malampuson nga natapos an iya ikaduha nga pagbiyahe sugad nga misyonero. Ano an mahitatabo ha iya ha ultimo niya nga pagbiyahe sugad nga misyonero?