1-3. (a) Kay ano nga naaringit hi apostol Pablo han nakadto hiya ha Atenas? (b) Ano an aton mahibabaroan ha pag-aram ha ehemplo ni Pablo?

 NAAARINGIT hi Pablo. Nakadto hiya ha Atenas, Gresya, an sentro han edukasyon diin nagtutdo hadto hira Socrates, Plato, ngan Aristotle. Relihiyoso gud an mga tawo ha Atenas. Bisan diin lumingi hi Pablo—ha mga templo, plasa, ngan kalsada—nakikita niya an damu nga idolo, kay damu nga dios an ginsisingba han mga taga-Atenas. Maaram hi Pablo kon ano an panhunahuna ni Jehova, an tinuod nga Dios, may kalabotan ha idolatriya. (Ex. 20:4, 5) Pariho kan Jehova, ginkakangalasan liwat hinin matinumanon nga apostol an mga idolo!

² Nalainan gud hi Pablo han iya nakita pagsulod niya ha agora, o merkado. Damu nga malaw-ay nga estatwa han dios nga hi Hermes an natarayatay ha norte-weste nga kanto, hirani ha nangunguna nga aragian tipasulod. Damu an mga lugar han pagsingba ha merkado. Paonan-o magsasangyaw inin madasigon nga apostol ha mga tawo nga nagsisingba ha damu gud nga idolo? Kukontrolon ba niya an iya emosyon ngan mamimiling hin topiko nga ira pagkakauyonan? Maglalampos ba hiya nga mabuligan an bisan hin-o nga pamilngon an tinuod nga Dios ngan mahiagian gud Hiya?

³ An pahayag ni Pablo ha kamag-araman ha Atenas, nga nakarekord ha Buhat 17:22-31, usa nga maopay nga ehemplo han pagin makakombinse, mataktika, ngan may hilarom nga pagsabot. Pinaagi ha pag-aram han ehemplo ni Pablo, damu an aton mahibabaroan parte ha kon paonan-o magpipili hin topiko nga pagkakauyonan, nga ginbubuligan an aton mga mamarati nga mangatadongan.

4, 5. Diin ha Atenas nagsangyaw hi Pablo, ngan ano nga klase an mga tawo didto?

⁴ Hi Pablo binisita ha Atenas ha iya ikaduha nga pagbiyahe sugad nga misyonero, han mga 50 C.E. a Samtang naghuhulat hi Pablo kanda Silas  ngan Timoteo nga umabot tikang ha Berea, “nagtikang hiya mangatadongan didto ha sinagoga ha mga Judio,” sugad han kasagaran nga iya ginbubuhat. Kinadto liwat hiya “ha merkado,” o agora, basi magsangyaw, diin mahimo niya makaistorya an diri Judio nga mga tawo nga naukoy ha Atenas. (Buh. 17:17) An agora han Atenas, nga nahimumutang ha norte-weste han Acropolis, mga lima ka ektarya an kahaluag. Diri la ito lugar para mamalit ngan magbaligya; ito liwat an panpubliko nga plasa han syudad. Usa nga reperensya an nasiring nga ini nga lugar amo “an sentro han ekonomiya, politika ngan kultura han syudad.” An mga taga-Atenas nalilipay nga magtirirok dinhi basi pag-istoryahan an higlarom nga butang.

⁵ An mga mamarati ni Pablo ha merkado diri madali makombinse. Kaupod hini an mga Epicureo ngan mga Estoico, nga mga membro han magkaribal nga grupo han mga pilosopo. b An mga Epicureo natoo nga an kinabuhi basta na la nga ineksister. Ini an ira panhunahuna ha kinabuhi: “Diri angay kahadlokan an Dios; Diri masakit an kamatayon; Makakab-ot an maopay; Maiilob an maraot.” An mga Estoico natoo nga importante an pagkuha hin kahibaro ngan pagsabot ngan diri hira natoo nga an Dios usa nga Persona. An mga Epicureo ngan mga Estoico pariho diri natoo ha pagkabanhaw nga igintutdo han mga disipulo han Kristo. Klaro nga an pilosopiya hinin duha nga grupo iba gud ha putli nga mga kamatuoran nga gintotoohan han tinuod nga mga Kristiano, nga iginsasangyaw ni Pablo.

6, 7. Ano an reaksyon han iba nga Griego nga kamag-araman ha pagtutdo ni Pablo, ngan ano nga puropariho nga reaksyon an mahimo naton maeksperyensyahan yana?

⁶ Ano an reaksyon han Griego nga kamag-araman ha pagtutdo ni Pablo? An iba naggamit hin pulong nga nangangahulogan hin “turaban,” o “parapamurot hin liso.” (Kitaa an study note ha Buhat 17:18, nwtsty-TG.) May kalabotan hini nga Griego nga termino, usa nga eskolar an nagsiring: “Ha orihinal, ini nga pulong gin-gamit ha usa nga gutiay nga tamsi nga naglilibot-libot basi manuktok hin lugas, ngan ha kamaihaan gin-gamit ha mga tawo nga namumurot hin salin nga pagkaon ngan iba pa nga mga butang ha merkado. Pero ha urhi, gin-gamit ini ha bisan hin-o nga tawo nga nakuha hin iba-iba nga impormasyon, ngan labi na ha usa nga diri nakakasabot hito.” Sugad hin nasiring ini nga kamag-araman nga ignorante hi Pablo ngan nasubad la ha ginsisiring han iba. Pero sugad han aton mahibabaroan, waray magpaalantad hi Pablo ha sugad nga panginsulto.

⁷ Ito liwat an kahimtang yana. Sugad nga mga Saksi ni Jehova, kaurogan na nga gin-iinsulto kita tungod han aton gintotoohan nga iginbase ha Biblia. Pananglitan, igintututdo han iba nga mga titser nga tinuod an ebolusyon, ngan nasiring hira nga kon baltok ka dapat matoo ka hito. Sugad hin nasiring hira nga ignorante adton nadiri pagtoo hito. Karuyag hini nga kamag-araman nga hunahunaon han mga tawo nga kita mga “parapamurot  hin liso” kon iginpipresenta ta an ginsisiring han Biblia ngan iginpapakita ha ira an ebidensya nga may-ada Maglalarang nga nagdisenyo han ngatanan nga butang. Pero diri kita napaalantad. Ha kabaliktaran, may kompyansa nga gindidepensahan naton an aton gintotoohan nga an kinabuhi ha tuna ginlarang han intelihente nga Disenyador, hi Jehova nga Dios.—Pah. 4:11.

8. (a) Ano an reaksyon han iba nga nakabati han pagsangyaw ni Pablo? (b) Ano an posible nga iginpapasabot han pagdara kan Pablo ha Areopago? (Kitaa an footnote.)

⁸ Iba naman an reaksyon han pipira nga nakabati han pagsangyaw ni Pablo ha merkado. “Baga hin nagpapasamwak hiya hin iba nga mga dios,” siring nira. (Buh. 17:18) May-ada gud ba bag-o nga mga dios nga iginpapakilala hi Pablo ha mga taga-Atenas? Seryoso ito nga butang, kay usa ito han mga akusasyon kan Socrates salit ginbista hiya ngan ginsentensyahan hin kamatayon mga siglo antes hito. Salit diri urusahon nga gindara hi Pablo ha Areopago ngan ginhangyo nga isaysay an mga katutdoan nga baga hin bag-o ha mga taga-Atenas. c Paonan-o didepensahan ni Pablo an iya mensahe ha mga tawo nga waray nahibabaroan ha Kasuratan?

9-11. (a) Paonan-o nangalimbasog hi Pablo nga gumamit hin topiko nga pagkakauyonan niya ngan han iya mga mamarati? (b) Paonan-o naton masusubad an ehemplo ni Pablo ha aton ministeryo?

⁹ Hinumdumi nga naaringit hi Pablo tungod han ngatanan nga idolatriya nga iya nakita. Pero imbes nga atakehon dayon an pagsingba ha idolo, nagpabilin hiya nga kalmado. Mataktika nga nangalimbasog hi Pablo nga kombinsihon an iya mga mamarati pinaagi ha paggamit hin topiko nga ira pagkakauyonan. Nagtikang hiya pinaagi ha pagsiring: “Mga tawo han Atenas, nakikita ko nga ha ngatanan nga butang baga hin mas may kahadlok kamo ha mga dios kon ikompara ha iba.” (Buh. 17:22) Sugad hin nasiring hi Pablo, ‘Nakikita ko nga relihiyoso gud kamo.’ Maaramon nga ginkumendasyonan hira ni Pablo tungod han ira pagin relihiyoso. Maaram hiya nga an iba nga nabutahan han buwa nga mga katutdoan bangin kumarawat han kamatuoran. Ngani, maaram hi Pablo nga hiya mismo hadto ‘ignorante ngan waray pagtoo.’—1 Tim. 1:13.

¹⁰ Sunod, nagsiring hi Pablo nga may nakita hiya nga marig-on nga ebidensya nga relihiyoso an mga taga-Atenas—usa nga halaran nga gindedikar “Ha Diri Kilala nga Dios.” Sumala ha usa nga reperensya, “nabatasan na han mga Griego ngan han iba pa nga magdedikar hin mga halaran para ha ‘diri kilala nga mga dios,’ kay nahahadlok hira nga masina an usa nga  dios nga bangin ira nalikatan ha ira pagsingba.” Pinaagi han sugad nga halaran, aminado an mga taga-Atenas nga may-ada usa nga Dios nga diri nira kilala. Gin-gamit ni Pablo ini nga halaran basi matikangan an pag-istorya mahitungod ha maopay nga sumat nga iya iginsasangyaw. Hiya nagsaysay: “An iyo ginsisingba nga diri niyo kilala amo an akon iginsusumat ha iyo.” (Buh. 17:23) Mataktika an pangatadongan ni Pablo pero mapwersa. Diri hiya nagpapakilala hin bag-o o kakaiba nga dios, nga amo an akusasyon ha iya han iba. Iginsasaysay niya an Dios nga diri nira kilala—an tinuod nga Dios.

¹¹ Paonan-o naton masusubad an ehemplo ni Pablo ha aton ministeryo? Kon maobserbaron kita, bangin may makita kita nga ebidensya nga an usa nga tawo debotado ha iya relihiyon; bangin may mapansin kita nga pipira nga butang nga may koneksyon ha relihiyon nga iya ginsusul-ot o gindidispley ha iya balay o ha libong. Puydi kita sumiring: ‘Nakikita ko nga relihiyoso ka nga tawo. Karuyag ko makaistorya an sugad ha imo.’ Kon mataktika nga papansinon naton an pagin relihiyoso han usa nga tawo, bangin makabiling kita hin topiko nga aton pagkakauyonan ngan mahimo pag-istoryahan. Hinumdumi nga diri naton karuyag nga hukman an iba  tungod han ira relihiyon. Damu han aton kabugtoan an hadto sinsero nga natoo ha buwa nga mga katutdoan.

12. Paonan-o iginpahiuyon ni Pablo ha iya mga mamarati an iya paagi ha pagsangyaw?

¹² Makakagpadayon ba hi Pablo ha pagsangyaw gamit an iya napili nga topiko nga ira ginkakauyonan? Tungod kay maaram hi Pablo nga an iya mga mamarati gintutdoan han Griego nga pilosopiya pero diri maaram han Kasuratan, iginpahiuyon niya an iya pagsangyaw ha pipira nga paagi. Siyahan, iginpresenta niya an mga katutdoan ha Biblia nga diri direkta nga nagkukotar ha Kasuratan. Ikaduha, ginpaabat niya ha iya mga mamarati nga nasasabtan niya hira ngan pariho hiya ha ira, usahay pinaagi ha paggamit han mga pulong nga “aton” ngan “kita.” Ikatulo, nagkotar hiya tikang ha Griego nga mga literatura basi ipakita nga an pipira nga butang nga iya iginsasangyaw gin-unabi liwat ha ira kalugaringon nga mga sinurat. Usisahon ta yana an mapwersa nga pahayag ni Pablo. Ano nga importante nga mga kamatuoran an iya iginsumat parte ha Dios nga diri kilala han mga taga-Atenas?

13. Paonan-o iginsaysay ni Pablo an gintikangan han uniberso, ngan ano an iginpapakita han iya mga pulong?

¹³ Ginlarang han Dios an uniberso. Hi Pablo nagsiring: “An Dios nga naghimo han kalibotan ngan han ngatanan nga butang nga aada hito, ini hiya, nga Ginoo han langit ngan han tuna, diri naukoy ha mga templo nga hinimo han kamot.” d (Buh. 17:24) An uniberso diri kay basta la nga inulpot. An tinuod nga Dios amo an Maglalarang han ngatanan nga butang. (Sal. 146:6) Diri pariho kan Atena o ha iba pa nga mga dios nga an himaya nakadepende ha mga templo ngan mga halaran, an Soberano nga Ginoo han langit ngan tuna diri maigo ha mga templo nga hinimo han mga kamot han tawo. (1 Hadi 8:27) Klaro an iginpapakita han mga pulong ni Pablo: An tinuod nga Dios mas gamhanan gud kay ha bisan ano nga hinimo han tawo nga mga idolo nga makikita ha hinimo han tawo nga mga templo.—Isa. 40:18-26.

14. Paonan-o iginpakita ni Pablo nga an Dios diri nakadepende ha mga tawo?

¹⁴ An Dios diri nakadepende ha mga tawo. Nabatasan na han mga nagsisingba ha idolo nga sul-otan an ira mga imahen hin magarbo nga mga bado, halaran hin marahalon nga mga regalo, o dad-an hin pagkaon ngan irimnon—nga baga hin ginkikinahanglan han mga idolo an sugad nga mga butang! Pero an iba nga Griego nga mga pilosopo ha mga mamarati ni Pablo bangin natoo nga an usa nga dios diri nagkikinahanglan hin bisan ano  tikang ha mga tawo. Kon amo, sigurado nga inuyon hira ha ginsiring ni Pablo nga an Dios diri “ginsiserbihan han mga tawo nga baga hin nagkikinahanglan hiya hin bisan ano.” Ngani, an mga tawo diri makakahatag hin bisan ano nga materyal nga butang ha Maglalarang! Lugod, hiya an nahatag ha mga tawo han ira kinahanglan—“kinabuhi ngan gininhawa ngan han ngatanan nga butang,” upod na an adlaw, uran, ngan mabungahon nga tuna. (Buh. 17:25; Gen. 2:7) Salit an Dios, an Humaratag, diri nakadepende ha mga tawo, an nakarawat han iya mga hatag.

15. Paonan-o gintadong ni Pablo an gintotoohan han mga taga-Atenas nga mas labaw hira ha mga diri Griego, ngan ano nga importante nga leksyon an aton mahibabaroan ha iya ehemplo?

¹⁵ Ginhimo han Dios an tawo. An mga taga-Atenas natoo nga mas labaw hira ha mga diri Griego. Pero an pagpahitaas tungod han nasyonalidad o lahi diri uyon ha kamatuoran ha Biblia. (Deut. 10:17) Mataktika ngan may kaabtik nga ginhisgotan ni Pablo ini nga sensitibo nga topiko. Han nagsiring hi Pablo, “Tikang ha usa nga tawo ginhimo [han Dios] an tagsa nga nasud han mga tawo,” sigurado nga tungod hito naghunahuna an iya mga mamarati. (Buh. 17:26) Gintutudlok niya an asoy ha Genesis parte kan Adan, an gintikangan han tawhanon nga pamilya. (Gen. 1:26-28) Tungod kay usa la an gintikangan han ngatanan nga tawo, waray lahi o nasyonalidad nga labaw ha iba. Sigurado nga nakuha han mga mamarati ni Pablo an punto. May mahibabaroan kita nga importante nga leksyon ha iya ehemplo. Bisan kon karuyag naton magin mataktika ngan makatadunganon ha aton pagsangyaw nga buruhaton, diri naton karuyag nga bag-uhon an kamatuoran ha Biblia basi la mas masayon ito karawaton han iba.

16. Ano an katuyoan han Maglalarang para ha mga tawo?

¹⁶ Katuyoan han Dios nga magin duok ha iya an mga tawo. Bisan kon maiha na nga gindidebatihan han mga pilosopo ha mga mamarati ni Pablo kon ano an katuyoan han pag-eksister han tawo, diri gud nira ito naisasaysay hin maopay. Pero klaro nga iginsaysay ni Pablo an katuyoan han  Maglalarang para ha mga tawo, nga “pamilngon nira an Dios, ngan mangapkap pa ngani ha pagpamiling ha iya ngan mahiagian gud hiya, kay ha pagkamatuod diri hiya hirayo ha tagsa ha aton.” (Buh. 17:27) An Dios nga diri kilala han mga taga-Atenas puydi gud makilala. Ha pagkamatuod, diri hiya hirayo ha mga tinuod nga naruruyag mahiagian hiya ngan karuyag mahibaro parte ha iya. (Sal. 145:18) Pansina nga gin-gamit ni Pablo an termino nga “aton,” karuyag sidngon upod hiya han mga kinahanglan ‘mamiling’ ngan “mangapkap” ha Dios.

17, 18. Kay ano nga an mga tawo dapat magin duok ha Dios, ngan ano an aton mahibabaroan ha paagi han pagkuha ni Pablo han interes han iya mga mamarati?

¹⁷ An mga tawo dapat magin duok ha Dios. Pinaagi ha Iya, siring ni Pablo, “may kinabuhi kita ngan nagkikiwa ngan naeksister.” An iba nga mga eskolar nasiring nga gin-uunabi ni Pablo an mga pulong ni Epimenides, usa nga parasiday nga taga-Creta han ikaunom ka siglo B.C.E. ngan “importante ha kultura han mga taga-Atenas.” Hi Pablo naghatag hin usa pa nga rason kon kay ano nga an mga tawo dapat magin duok ha Dios: “Ginsiring han iba han iyo mismo mga parasiday, ‘Kay mga anak liwat kita niya.’” (Buh. 17:28) An mga tawo dapat magin duok ha Dios; hiya an naglarang han usa nga tawo nga gintikangan han ngatanan nga tawo. Basi makuha ni Pablo an interes han iya mga mamarati, maaramon nga direkta nga nagkotar hiya tikang ha Griego nga mga sinurat nga posible gud ginrirespeto nira. e Pariho kan Pablo, usahay bangin magkotar kita tikang  ha sekular nga kasaysayan, mga encyclopedia, o iba nga ginkakarawat nga mga reperensya. Pananglitan, an angayan nga pagkotar tikang ha usa nga ginrirespeto nga reperensya bangin makabulig basi makombinse an usa nga diri Saksi mahitungod ha gintikangan han pipira nga buruhaton o selebrasyon han buwa nga mga relihiyon.

¹⁸ Ginhisgotan na ni Pablo an importante nga mga kamatuoran mahitungod ha Dios ngan maabtik nga iginpahiuyon an iya mga pulong ha iya mga mamarati. Ano an karuyag han apostol nga buhaton han iya mga mamarati nga taga-Atenas mahitungod hinin importante nga impormasyon? Iginsumat dayon niya ito ha ira samtang nagpapadayon hiya ha iya pahayag.

19, 20. (a) Paonan-o iginpakita ni Pablo ha mataktika nga paagi nga diri maaramon an pagsingba ha mga idolo nga hinimo han tawo? (b) Ano an kinahanglan buhaton han mga mamarati ni Pablo?

¹⁹ Andam na hi Pablo nga aghaton an iya mga mamarati nga gumios. Mahitungod ha iya ginkotar tikang ha Griego nga mga sinurat, hiya nagsiring: “Salit tungod kay mga anak kita han Dios, diri naton sadang hunahunaon nga an Dios pariho hin bulawan o silber o bato, pariho hin butang nga gin-ukit o gindisenyo han mga tawo.” (Buh. 17:29) Oo, kon an mga tawo ginhimo han Dios, paonan-o an Dios magigin pariho ha mga idolo, nga ginhimo han mga tawo? Iginpakita han mataktika nga pangatadongan ni Pablo nga diri maaramon an pagsingba ha mga idolo nga hinimo han tawo. (Sal. 115:4-8; Isa. 44:9-20) Pinaagi ha pagsiring nga “diri naton sadang,” posible nga ginpasayon ni Pablo para ha iya mga mamarati nga karawaton an iya sagdon.

²⁰ Ginklaro han apostol nga kinahanglan may buhaton an iya mga mamarati: “Ginpalabay han Dios an mga panahon han sugad nga pagkaignorante [ha paghunahuna nga malilipay an Dios ha mga tawo nga nagsisingba ha mga idolo]; pero yana ginsusumatan niya an ngatanan nga tawo ha bisan diin nga sadang hira magbasol.” (Buh. 17:30) Posible nga nahipausa an iba han mga mamarati ni Pablo han nagsiring hiya nga dapat hira magbasol. Pero klaro nga iginpakita han iya mapwersa nga pahayag nga an Dios an naghatag han ira kinabuhi salit may baratunon hira ha Iya. Kinahanglan pamilngon nira an Dios, hibaroan an kamatuoran parte ha iya, ngan ipahiuyon an ira bug-os nga paagi han pagkinabuhi hito nga kamatuoran. Karuyag sidngon, kinahanglan masabtan han mga taga-Atenas nga sala an idolatriya ngan kinahanglan hira umundang ha pagbuhat hito.

21, 22. Ano an mapwersa nga konklusyon ni Pablo, ngan ano an kahulogan para ha aton yana han iya ginsiring?

²¹ Gintapos ni Pablo an iya pahayag pinaagi hinin mapwersa nga mga pulong: “Nagtanda [an Dios] hin adlaw nga huhukman niya an inuukyan nga tuna uyon ha katadongan pinaagi han usa nga tawo nga iya ginpili,  ngan naghatag hiya hin garantiya ha ngatanan nga tawo pinaagi ha pagbanhaw ha iya tikang ha mga patay.” (Buh. 17:31) Tiabot na an Adlaw han Paghukom—usa nga mabug-at nga rason basi pamilngon ngan mahiagian an tinuod nga Dios! Waray ngarani ni Pablo an ginpili nga Hukom. Pero may urusahon nga ginsiring hi Pablo mahitungod hini nga Hukom: Nagkinabuhi hiya sugad nga tawo, namatay, ngan ginbuhi han Dios tikang ha mga patay!

²² Iton makapaaghat nga konklusyon may daku nga kahulogan para ha aton yana. Maaram kita nga an Hukom nga ginpili han Dios amo an ginbanhaw nga hi Jesu-Kristo. (Juan 5:22) Maaram liwat kita nga usa ka yukot ka tuig an Adlaw han Paghukom ngan hirani na ito umabot. (Pah. 20:4, 6) Diri kita nahahadlok ha Adlaw han Paghukom, kay nasasabtan naton nga magriresulta ito hin urusahon nga mga bendisyon para ha mga ginhukman nga matinumanon. An katumanan han aton paglaom nga makalilipay nga kabubuwason gin-gagarantiyahan han pinakaurusahon nga milagro—an pagkabanhaw ni Jesu-Kristo!

23. Ano an iba-iba nga reaksyon ha pahayag ni Pablo?

²³ Iba-iba an reaksyon ha pahayag ni Pablo. “An pipira nagtikang pagtamay” han nabatian nira an mahitungod ha pagkabanhaw. An iba matinalahuron pero waray magbasol, nga nasiring: “Mamamati utro kami ha imo mahitungod hini.” (Buh. 17:32) Pero may pipira nga kinarawat: “May inupod ha iya ngan nagin mga tumuroo. An pipira ha ira amo hi Dionisio, nga usa nga huwes han korte han Areopago, ngan an babaye nga Damaris an ngaran, ngan an iba pa labot ha ira.” (Buh. 17:34) Nakakaeksperyensya kita hin puropariho hito nga mga reaksyon ha aton ministeryo. Bangin tamayon kita han iba, samtang an iba naman matinalahuron pero diri nagios. Pero nalilipay kita kon an iba nakarawat han mensahe han Ginhadian ngan nagigin mga tumuroo.

24. Ano an aton mahibabaroan ha pahayag ni Pablo ha Areopago?

²⁴ Kon ginpapamalandong ta an pahayag ni Pablo, damu an aton mahibabaroan mahitungod ha lohikal nga pagsaysay hin mga ideya ngan makakombinse nga pangatadongan sugad man kon paonan-o magpapahiuyon ha aton mga mamarati. Dugang pa, mahibabaroan ta nga kinahanglan ta magin pasensyoso ngan mataktika ha mga tawo nga nabutahan han mga katutdoan han buwa nga relihiyon. Mahibabaroan ta liwat inin importante nga leksyon: Kinahanglan diri gud naton bag-uhon an kamatuoran ha Biblia basi la makuha an interes han aton mga mamarati. Pero pinaagi ha pagsubad han ehemplo ni apostol Pablo, puydi kita magin mas epektibo nga mga magturutdo ha ministeryo. Dugang pa, an mga paramangno mahimo magin mas maopay nga mga magturutdo ha kongregasyon. Salit magigin mas andam kita nga buligan an iba nga ‘pamilngon an Dios ngan mahiagian gud hiya.’—Buh. 17:27.