1. Ano an nahibabaroan ni Pablo ngan han iya mga kaupod nga nakahatag ha ira hin kompyansa?

 USA nga barko nga an dulong may simbolo nga “Mga Anak ni Zeus,” posible gud nga daku nga barko nga ginkakargahan hin trigo, an nabiyahe tikang ha Malta nga isla ha Mediteraneo ngadto ha Italya. Tuig adto han mga 59 C.E. Sakay hini nga barko hi apostol Pablo—usa nga priso nga may upod nga mga gwardya—ngan an iya mga igkasi-Kristiano nga hira Lucas ngan Aristarco. (Buh. 27:2) Diri pariho ha mga tripulante han barko, ini nga mga ebanghelisador diri nasarig nga puproteksyonan hira han mga anak han dios han mga Griego nga hi Zeus—an magkambal nga hira Castor ngan Pollux. (Kitaa an study note ha Buhat 28:11, nwtsty-TG.) Lugod, hi Pablo ngan an iya mga kaupod nag-aalagad kan Jehova, nga nagpahibaro nga hi Pablo magpapamatuod han kamatuoran ha Roma ngan matindog ha atubangan han Cesar.—Buh. 23:11; 27:24.

2, 3. Diin umagi an barko nga ginsasakyan ni Pablo, ngan hin-o an nabulig kan Pablo tikang ha tinikangan?

² Tulo ka adlaw katapos dumuong ha Siracusa, usa nga mahusay nga syudad ha Sicily nga haros pariho kaprominente han Atenas ngan Roma, an barko nagbiyahe ngadto ha Regio ha sur nga bahin han Italya. Katapos, tungod kay an barko ginduso hin hangin tikang ha sur, malaksi ito nga nagbiyahe hin 320 ka kilometro ngadto ha pantalan han Puteoli ha Italya (hirani ha Naples yana), ngan inabot ito han ikaduha ka adlaw.—Buh. 28:12, 13.

³ Hi Pablo aada na yana ha ultimo nga bahin han iya pagbiyahe ngadto ha Roma, diin maatubang hiya kan Emperador Nero. Tikang ha tinikangan tubtob ha kataposan, “an Dios han ngatanan nga pagliaw” kaupod ni Pablo. (2 Cor. 1:3) Sugad han aton mahibabaroan, hi Jehova padayon nga binulig kan Pablo; hi Pablo naman padayon nga nagin madasigon nga misyonero.

4, 5. (a) Paonan-o hi Pablo ngan an iya mga kaupod gin-abiabi ha Puteoli, ngan ano an posible nga rason nga gintagan hiya hin daku gud nga kagawasan? (b) Bisan kon priso an mga Kristiano, paonan-o hira mahimo magpahimulos ha ira maopay nga panggawi?

⁴ Ha Puteoli, hi Pablo ngan an iya mga kaupod ‘may nakita nga kabugtoan  nga naghangyo ha ira nga magpabilin upod nira hin pito ka adlaw.’ (Buh. 28:14) Maopay gud ito nga ehemplo han Kristiano nga pagkamaabiabihon! Sigurado nga damu gud nga balos an nakarawat hito nga maabiabihon nga kabugtoan pinaagi han espirituwal nga pagdasig tikang kan Pablo ngan ha iya mga kaupod. Pero kay ano nga an usa nga gwardyado nga priso gintagan hin daku gud nga kagawasan? Posible tungod kay nakuha han apostol an bug-os nga pagtapod han mga Romano nga naggagwardya ha iya.

⁵ Yana liwat, an mga surugoon ni Jehova, samtang aada ha mga prisohan ngan concentration camp, kasagaran na nga gintatagan hin espesyal nga kagawasan ngan mga pribilehiyo tungod han ira Kristiano nga panggawi. Pananglitan, ha Romania, usa nga lalaki nga ginsentensyahan hin 75 ka tuig nga kapriso tungod han pangawat an nagtikang pag-aram han Pulong han Dios ngan naghimo hin dagku nga pagbag-o ha iya personalidad. Tungod hito, gintaporan hiya han mga awtoridad ha prisohan nga kumadto ha bungto—nga waray upod nga gwardya—basi mamalit hin mga suplay para ha prisohan! Syempre, labaw ha ngatanan, an aton maopay nga panggawi naghihimaya kan Jehova.—1 Ped. 2:12.

6, 7. Paonan-o nagpakita hin daku gud nga gugma an Romano nga kabugtoan?

⁶ Tikang ha Puteoli, hi Pablo ngan an iya mga kaupod posible gud nga nagbaktas hin mga 50 ka kilometro ngadto ha Capua ha Dalan han Apio, nga tipakadto ha Roma. Ito nga kilala nga kalsada hinimo ha dagku ngan higlapad nga nagbagtik nga lava, ngan tikang dida hito makikita an maghusay nga kaumhan han Italya, ngan ha pipira nga bahin makikita liwat an Dagat Mediteraneo. Ito nga kalsada naagi liwat ha hanangon nga lugar nga gintatawag nga Pontine Marshes, nga mga 60 ka kilometro tikang ha Roma ngan aada hito an Merkado han Apio. Han an kabugtoan ha  Roma “nakabati han sumat mahitungod ha amon,” nagsurat hi Lucas, an iba ha ira kinadto tubtob ha Merkado, samtang an iba naghulat ha Tres Tavernas, usa nga pahuwayan nga mga 50 ka kilometro tikang ha Roma. Daku gud ito nga gugma!—Buh. 28:15.

⁷ An Merkado han Apio diri komportable nga pahuwayan para ha mga nagbibiyahe nga kinakapoy. Iginhulagway han Romano nga parasiday nga hi Horace nga an Merkado “puno hin mga marinero ngan waray batasan nga mga parabantay han balay nga pahuwayan.” Hiya nagsurat nga “an tubig malain gud,” o mahugaw. Ngan nadiri pa ngani hiya nga kumaon didto! Pero bisan pa hito ngatanan nga diri maopay nga kahimtang, an grupo han kabugtoan tikang ha Roma malipayon nga naghulat kan Pablo ngan ha iya mga kaupod basi updan hira ngan magin talwas an ultimo nga bahin han ira pagbiyahe.

8. Kay ano nga hi Pablo nagpasalamat ha Dios ‘pakakita niya’ ha kabugtoan?

⁸ “Pakakita ni Pablo” ha kabugtoan, an asoy nasiring, “nagpasalamat hiya ha Dios ngan nagkaada kaisog.” (Buh. 28:15) Oo, bisan an pakakita la han apostol hinin hinigugma nga kabugtoan, nga an iba ha ira bangin personal nga kilala niya, nagparig-on ngan nagliaw ha iya. Kay ano nga hi Pablo nagpasalamat ha Dios? Maaram hiya nga an diri makikalugaringon nga gugma bahin han bunga han espiritu. (Gal. 5:22) Yana liwat, ginpapagios han baraan nga espiritu an mga Kristiano nga magsakripisyo para ha usa kag usa ngan liawon an mga nanginginahanglan.—1 Tes. 5:11, 14.

9. Paonan-o naton masusubad an disposisyon nga iginpakita han kabugtoan nga tinapo kan Pablo?

⁹ Pananglitan, ginpapagios han baraan nga espiritu an maabiabihon nga kabugtoan nga panginanoon an mga panginahanglan han mga paramangno han sirkito, nabisita nga mga misyonero, ngan iba pa nga aada ha bug-os-panahon nga pag-alagad, nga damu ha ira an naghimo hin dagku nga sakripisyo basi mas makag-alagad kan Jehova hin bug-os. Pakianhi an imo kalugaringon: ‘May mahihimo pa ba ako para suportaran an pagbisita han paramangno han sirkito, bangin abiabihon hiya ngan an iya asawa kon inasaw-an hiya? Puydi ba ako makigsabot para makaupod hira ha ministeryo?’ Kon bubuhaton mo ito, mahimo ka makakarawat hin hura nga bendisyon. Pananglitan, imadyina an kalipay nga inabat han Romano nga kabugtoan samtang namamati hira kan Pablo ngan ha iya mga kaupod han iginsumat nira an pipira han ira damu nga makaparig-on nga eksperyensya.—Buh. 15:3, 4.

10. Ano an kahimtang ni Pablo ha Roma, ngan ano an ginbuhat hini nga apostol waray pag-iha tikang han iya pag-abot?

¹⁰ Han hi Pablo ngan an iya mga kaupod inabot na ha Roma, “gintugotan  hi Pablo nga mag-ukoy nga nag-uusahan nga may bantay nga sundalo.” (Buh. 28:16) Kasagaran na nga an priso ha usa nga balay ginkakadena ha naggagwardya ha iya basi an priso diri makapuga. Bisan pa hito, hi Pablo parasamwak han Ginhadian, ngan an kadena diri gud makakapahilom ha iya. Salit katapos pumahuway hin tulo ka adlaw tikang ha ira pagbiyahe, ginpatawag niya an nangunguna nga kalalakin-an han mga Judio ha Roma basi magpakilala ngan magsangyaw ha ira.

11, 12. Han nakiistorya hi Pablo ha iya mga igkasi-Judio, paonan-o hiya nangalimbasog nga wad-on an bisan ano nga diskriminasyon nga bangin may-ada hira?

¹¹ “Mga kalalakin-an, mga kabugtoan,” siring ni Pablo, “bisan kon waray ako ginbuhat nga kontra ha mga tawo o ha mga kustomre han aton mga kaapoy-apoyan, igintubyan ako ha mga kamot han mga Romano sugad nga priso tikang ha Jerusalem. Ngan katapos nira usisahon an akon kaso, karuyag nira ako buhian, kay waray basihan para patayon ako. Kondi han kinontra an mga Judio, napiritan ako pag-apela ha Cesar, pero diri tungod kay may ig-aakusar ako ha akon nasud.”—Buh. 28:17-19.

¹² Han gintawag ni Pablo nga “mga kabugtoan” an iya Judio nga mga mamarati, nangalimbasog hiya nga ipakita ha ira nga usa hiya ha ira ngan wad-on an bisan ano nga diskriminasyon nga bangin may-ada hira. (1 Cor. 9:20) Sugad man, ginklaro niya nga kinadto hiya, diri para akusaran an iya mga igkasi-Judio, kondi para mag-apela ha Cesar. Pero diri maaram  an mga Judio ha Roma nga nag-apela hi Pablo. (Buh. 28:21) Kay ano nga waray hira masumati han mga Judio ha Judea mahitungod hini? Usa nga reperensya an nasiring: “Posible gud nga an barko nga ginsakyan ni Pablo usa han mga siyahan nga inabot ha Italya katapos han kathagkot, ngan waray pa umabot an mga representante han Judio nga mga awtoridad ha Jerusalem o an usa nga surat mahitungod hini nga kaso.”

13, 14. Paonan-o ginpakilala ni Pablo an mensahe han Ginhadian, ngan paonan-o naton masusubad an iya ehemplo?

¹³ Ginpakilala yana ni Pablo an mensahe han Ginhadian pinaagi hin mga pulong nga sigurado nga nakakuha han interes han iya Judio nga mga bisita. Hiya nagsiring: “Tungod hini naghangyo ako nga makigkita ngan makiistorya ha iyo, kay tungod han paglaom han Israel nakakadena ako.” (Buh. 28:20) Syempre, parte ha Mesias ngan ha iya Ginhadian ito nga paglaom, nga ginpapasamwak han Kristiano nga kongregasyon. “Naghuhunahuna kami nga angay namon pamatian kon ano an imo panhunahuna,” an baton han Judio nga mga tigurang, “kay ha pagkamatuod, maaram kami nga ini nga sekta ginyayaknan hin maraot ha bisan diin.”—Buh. 28:22.

¹⁴ Kon may higayon kita nga isangyaw an maopay nga sumat, masusubad naton hi Pablo pinaagi ha paggamit hin mga pulong nga nakakaaghat nga maghunahuna o mga pakiana nga nakakapukaw han interes han aton mga mamarati. An mag-opay gud nga suhestyon makikita ha mga publikasyon sugad han Nangangatuwiran Mula sa Kasulatan, Magpahimulos han Edukasyon Tikang ha Teokratiko nga Eskwelahan ha Ministeryo, ngan Magin Mas Epektibo ha Pagbasa Ngan Pagtutdo. Ginagamit mo ba hin maopay ini nga mga garamiton ha pag-aram ha Biblia?

15. Ano an upat nga butang nga aton mahibabaroan ha paagi han pagsangyaw ni Pablo?

¹⁵ Ha ginkasabotan nga adlaw, “mas damu pa gud” nga Judio ha Roma an kinadto ha gin-uukyan ni Pablo. Ginsaysay ha ira ni Pablo an Kasuratan “tikang ha aga tubtob ha gab-i . . . pinaagi han pagpamatuod hin bug-os mahitungod han Ginhadian han Dios, basi kombinsihon hira mahitungod kan Jesus pinaagi han Balaud ni Moises ngan han mga sinurat han mga Propeta.” (Buh. 28:23) May upat nga butang nga aton mahibabaroan ha paagi han pagsangyaw ni Pablo. Siyahan, nagpokus hiya ha Ginhadian han Dios. Ikaduha, nagyakan hiya ha paagi nga makukombinse an iya mga mamarati. Ikatulo, nangatadongan hiya tikang ha Kasuratan. Ikaupat, nagsakripisyo hiya pinaagi ha pagsangyaw “tikang ha aga tubtob ha gab-i.” Maopay gud ito nga ehemplo para ha aton! Ano an resulta? “An  pipira tinoo,” samtang an iba waray. An mga tawo waray magkauruyon, ngan “nagtikang hira pagkabaya,” siring ni Lucas.—Buh. 28:24, 25a.

16-18. Kay ano nga waray mahipausa hi Pablo ha negatibo nga reaksyon han mga Judio ha Roma, ngan ano an dapat naton magin reaksyon kon diri ginkakarawat an aton mensahe?

¹⁶ Waray mahipausa hi Pablo hini nga reaksyon, kay gintagna ito ha Biblia ngan naeksperyensyahan na niya ito hadto. (Buh. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Salit ha iya nagkakabaya nga mga mamarati nga diri makinarawaton, hi Pablo nagsiring: “Husto an ginyakan han baraan nga espiritu ha iyo mga kaapoy-apoyan pinaagi kan Isaias nga propeta, nga nasiring, ‘Kadto hini nga katawohan ngan siring: “Makakabati kamo pero diri gud makakasabot, ngan magkikita kamo pero diri gud makakakita. Kay an kasingkasing hini nga katawohan nagin matig-a.”’” (Buh. 28:25b-27) Ha orihinal nga yinaknan, an termino nga iginhubad nga “matig-a” nagpapasabot hin kasingkasing nga “nagdakmol,” o “nagtambok,” salit diri nakakasulod an mensahe han Ginhadian. Makasurubo gud ito!

¹⁷ Diri pariho ha iya Judio nga mga mamarati, an ‘mga nasud sigurado nga mamamati,’ siring ni Pablo ha iya konklusyon. (Buh. 28:28; Sal. 67:2; Isa. 11:10) Sigurado hito hi Pablo, kay hiya mismo nakakita nga damu nga Hentil an kinarawat han mensahe han Ginhadian!—Buh. 13:48; 14:27.

¹⁸ Pariho kan Pablo, diri kita nasusubo kon diri ginkakarawat han mga tawo an maopay nga sumat. Kay baman, maaram kita nga gutiay la an makakaagi han dalan tipakadto ha kinabuhi. (Mat. 7:13, 14) Dugang pa, kon an mga may husto nga disposisyon nadapig ha tinuod nga pagsingba, nalilipay kita ngan kinasingkasing nga gin-aabiabi hira.—Luc. 15:7.

19. Ano an ginbuhat ni Pablo samtang priso hiya ha usa nga balay?

¹⁹ Makapadasig gud an konklusyon ni Lucas ha iya asoy. Hiya nagsiring: “Ha sulod hin duha ka tuig nagpabilin [hi Pablo] didto ha iya kalugaringon nga ginpletehan nga balay, ngan ginkarawat niya hin maopay an ngatanan nga napakadto ha iya, nga iginsasangyaw ha ira an Ginhadian han Dios ngan igintututdo an mahitungod han Ginoo nga hi Jesu-Kristo nga may daku gud nga kagawasan ha pagyakan, nga waray kaulangan.” (Buh. 28:30, 31) Maopay gud hiya nga ehemplo han pagin maabiabihon, pagtoo, ngan kadasig!

20, 21. Pag-unabi hin pipira nga ehemplo han mga nakapahimulos ha ministeryo ni Pablo ha Roma.

²⁰ Usa han mahigugmaon nga gin-abiabi ni Pablo amo an lalaki nga an ngaran hi Onesimo, usa nga linayas nga uripon tikang ha Colosas. Ginbuligan ni Pablo nga magin Kristiano hi Onesimo, ngan hi Onesimo naman  nagin “matinumanon ngan hinigugma nga bugto” ni Pablo. Ngani, gintawag hiya ni Pablo nga “akon anak . . . , kay ha iya nagin amay ako.” (Col. 4:9; Filem. 10-12) Sigurado nga hi Pablo nadasig gud ni Onesimo! a

²¹ An iba nakapahimulos liwat ha maopay nga ehemplo ni Pablo. Ha mga taga-Filipos, hiya nagsurat: “An akon kahimtang nagresulta gud ha pag-uswag han maopay nga sumat, basi an akon mga gapos ha kapriso tungod han Kristo mahibaroan han ngatanan nga Pretoriano nga Gwardya ngan han ngatanan nga iba pa. Yana, kadam-an han kabugtoan ha Ginoo nagkaada pagsarig tungod han akon mga gapos ha kapriso, ngan nagpapakita hira hin dugang nga kaisog ha pagyakan han pulong han Dios hin waray kahadlok.”—Fil. 1:12-14.

22. Paonan-o ginsalingabot ni Pablo an iya kapriso ha Roma?

²² Ginsalingabot ni Pablo an iya kapriso ha Roma pinaagi ha paghimo hin importante nga mga surat nga bahin na yana han Kristiano Griego nga Kasuratan. b Nagpahimulos hito an siyahan-siglo nga mga Kristiano nga iya ginsuratan. Kita liwat nagpapahimulos ha mga surat ni Pablo, kay an giniyahan nga sagdon nga iya ginsurat praktikal pa gihapon yana, sugad la nga praktikal ito ha panahon nga iginsurat ito.—2 Tim. 3:16, 17.

23, 24. Pariho kan Pablo, paonan-o an damu nga Kristiano ha moderno nga panahon nagpakita hin positibo nga disposisyon bisan kon diri makatadunganon nga ginpriso?

²³ Ha panahon nga ginbuhian hi Pablo, nga waray unabiha ha Mga Buhat, priso  hiya hin mga upat na ka tuig—duha ka tuig ha Cesarea ngan duha ka tuig ha Roma. c (Buh. 23:35; 24:27) Pero nagpabilin hiya nga positibo ngan ginbuhat an ngatanan nga iya mahihimo ha pag-alagad ha Dios. Sugad man, damu nga surugoon ni Jehova yana an nagpabilin nga malipayon ngan nagpadayon ha pagsangyaw bisan kon diri makatadunganon nga ginpriso tungod han ira pagtoo. Pansina an ehemplo ni Adolfo, nga ginpriso ha Spain tungod han iya pagin neutral sugad nga Kristiano. “Nahipapausa kami ha imo,” siring han usa nga opisyal. “Ginpapakurian ka namon hinduro, ngan kon mas ginpapakurian ka namon, mas nahiyom ka ngan buotan makiistorya ha amon.”

²⁴ Inabot an panahon nga hi Adolfo gintaporan salit diri na ngani ginsasadhan an purtahan han iya selda. May mga sundalo nga nabisita ha iya basi magpakiana mahitungod ha Biblia. Usa han mga gwardya an napakadto pa ngani ha selda ni Adolfo basi magbasa han Biblia, samtang hi Adolfo nagbabantay. Salit an priso na lugod an “nagbantay” han gwardya! Hinaot an maopay nga ehemplo han sugad nga matinumanon nga mga Saksi magpagios ha aton nga magpakita hin “dugang nga kaisog ha pagyakan han pulong han Dios hin waray kahadlok,” bisan ha makuri nga mga kahimtang.

25, 26. Paglabay hin waray pa mag-30 ka tuig, ano nga urusahon nga tagna an nakita ni Pablo nga natuman, ngan paonan-o naton nakikita yana an katumanan hito nga tagna?

²⁵ Usa nga apostol han Kristo nga ginpriso ha usa nga balay an ‘nagsasangyaw han Ginhadian han Dios’ ha ngatanan nga nabisita ha iya—makapadasig gud nga konklusyon ha eksayting nga libro han Mga Buhat! Ha siyahan nga kapitulo, mababasa naton an sugo ni Jesus ha iya mga sumurunod han hiya nagsiring: “Makarawat kamo hin gahum kon an baraan nga espiritu kumada na ha iyo, ngan magigin mga saksi ko kamo ha Jerusalem, ha bug-os nga Judea ngan Samaria, ngan ngadto ha pinakahirayo nga bahin han tuna.” (Buh. 1:8) Yana, paglabay hin waray pa mag-30 ka tuig, an mensahe han Ginhadian ‘iginsangyaw na ha ngatanan nga linarang ha ilarom han langit.’ d (Col. 1:23) Daku gud ito nga pamatuod ha gahum han espiritu han Dios!—Zac. 4:6.

²⁶ Yana, pinaagi gihapon hito nga espiritu nagkakaada gahum an nabibilin pa han kabugtoan han Kristo, pati an ira mga kaupod nga “iba nga mga karnero,” basi magpadayon ha “pagpamatuod hin bug-os mahitungod han Ginhadian han Dios” ha 240 nga katunaan! (Juan 10:16; Buh. 28:23) Bug-os ka ba nga nakikigbahin hito nga buruhaton?