1, 2. (a) Ano nga delikado nga sitwasyon ha Efeso an gin-atubang ni Pablo ngan han iya mga kaupod? (b) Ano an aton hihisgotan hini nga kapitulo?

 NAGKAKARIGUMOK ha kakalsadahan ha Efeso tungod han paggugliat ngan pagdadlagan han mga tawo. May nasisina nga grupo nga nagpapatikang hin rayot! Duha han kaupod ni apostol Pablo ha pagbiyahe an gindakop ngan gindanas. Madagmit nga naghawan an haluag nga kalsada diin aadto an mga tindahan, kay an nasisina nga mga tawo nagburuyuboy tipakadto ha daku nga ampiteatro han syudad, nga an kapasidad 25,000 ka tawo. Kadam-an han mga tawo an diri ngani maaram kon ano an hinungdan han kasamok, pero naghuhunahuna hira nga naninelikado an ira templo ngan an ira hinigugma nga diosa nga hi Artemis. Salit pauroutro nga nagginuliat hira: “Harangdon hi Artemis han mga taga-Efeso!”—Buh. 19:34.

² Nakikita na liwat naton an pangalimbasog ni Satanas nga gamiton an bayolente nga mga tawo basi paundangon an pagpasarang han maopay nga sumat han Ginhadian han Dios. Syempre, an kamadarahog diri la amo an taktika ni Satanas. Hini nga kapitulo, hihisgotan naton an pipira nga pamaagi ni Satanas basi paundangon an pagsangyaw nga buruhaton ngan bungkagon an pagkaurosa han siyahan-siglo nga mga Kristiano. Ngan mas importante pa, mahibabaroan ta nga napakyas an ngatanan niya nga taktika, kay “ha gamhanan nga paagi an pulong ni Jehova padayon nga nag-uswag ngan nagin madaugon.” (Buh. 19:20) Kay ano nga nagin madaugon ito nga mga Kristiano? Pariho gihapon ha mga hinungdan nga nagigin madaugon kita yana. Syempre, kan Jehova an kadaogan, diri aton. Pero pariho ha siyahan-siglo nga mga Kristiano, kinahanglan buhaton ta an aton bahin. Ha bulig han espiritu ni Jehova, mahimo kita magkaada han mga kalidad nga mabulig basi magin malampuson an aton ministeryo. Siyahan, hisgotan ta an ehemplo ni Apolos.

3, 4. Ano an napansin nira Aquila ngan Priscila kan Apolos, ngan paonan-o nira hiya ginbuligan?

³ Samtang hi Pablo tipakadto ha Efeso ha iya ikatulo nga pagbiyahe sugad nga misyonero, inabot ha syudad an usa nga Judio nga an ngaran hi Apolos. Tikang hiya ha Alejandria, usa nga kilala nga syudad ha Ehipto. Hi Apolos may mag-opay gud nga kalidad. Maopay hinduro hiya magyakan. Labot pa hito, ‘maaram gud hiya han Kasuratan.’ Dugang pa, “madasigon gud hiya pinaagi han espiritu.” Tungod han duro nga kadasig ni Apolos, maisugon nga nagyakan hiya ha atubangan han mga Judio ha sinagoga.—Buh. 18:24, 25.

⁴ Nabatian nira Aquila ngan Priscila an pahayag ni Apolos. Sigurado nga nalipay hira nga mabatian hiya nga ‘husto nga nagtututdo mahitungod kan Jesus.’ Tama an iya ginsiring parte kan Jesus. Pero waray pag-iha, napansin hinin Kristiano nga mag-asawa nga may importante gud nga butang nga diri maaram hi Apolos. “An iya la hinbabaroan amo an pagbawtismo ni Juan.” Ini nga mag-asawa, nga ordinaryo la nga mga tawo ngan mga parahimo hin tolda, waray mahadlok kan Apolos bisan kon maopay hiya magyakan ngan edukado. Lugod, “igin-upod nira hiya ngan iginsaysay ha iya hin mas husto an dalan han Dios.” (Buh. 18:25, 26) Ngan ano an reaksyon hinin maopay magyakan ngan edukado nga tawo? Klaro nga iginpakita niya an usa han pinakaimportante nga mga kalidad nga makukultibar han usa nga Kristiano—an pagin mapainubsanon.

5, 6. Ano an nakabulig kan Apolos basi mas magamit pa hiya ni Jehova, ngan ano an puydi naton mahibaroan ha ehemplo ni Apolos?

⁵ Tungod kay ginkarawat ni Apolos an bulig nira Aquila ngan Priscila, nagin mas epektibo hiya nga surugoon ni Jehova. Ha urhi, nagbiyahe hiya ngadto ha Acaya, diin ‘nabuligan gud’ niya an mga tumuroo. Nagin epektibo liwat an iya pagsangyaw ha mga Judio hito nga rehiyon nga nag-iinsister nga hi Jesus diri amo an igintagna nga Mesias. Hi Lucas nagsiring: “Madasigon gud nga ginpamatud-an niya hin bug-os nga sayop an mga Judio, nga iginpapakita ha ira tikang ha Kasuratan nga hi Jesus amo an Kristo.” (Buh. 18:27, 28) Daku gud nga bendisyon hi Apolos! Sugad hin usa pa hiya nga hinungdan nga “an pulong ni Jehova” padayon nga nagin madaugon. Ano an puydi naton mahibaroan ha ehemplo ni Apolos?

⁶ An pagkamapainubsanon usa nga kalidad nga dapat kultibaron han mga Kristiano. An kada tagsa ha aton ginbendisyonan hin iba-iba nga regalo—natural nga abilidad man ito, eksperyensya, o kahibaro. Pero an aton pagkamapainubsanon kinahanglan mas labaw kay ha aton nakarawat nga mga regalo. Kay kon diri, an aton mga abilidad bangin magin hinungdan lugod hin mga problema. Kon diri kita mabinantayon, mahimo kita magin mapahitas-on tungod hito. (1 Cor. 4:7; San. 4:6) Kon tinuod  kita nga mapainubsanon, mangangalimbasog kita nga hunahunaon an iba nga labaw ha aton. (Fil. 2:3) Diri kita masisina kon gintatadong kita ngan magpapatutdo liwat kita ha iba. Diri gud kita magigin mapahitas-on ngan ig-iinsister an aton mga ideya kon mahibaroan naton nga diri na ito uyon ha pinakabag-o nga giya han baraan nga espiritu. Kon magpapabilin kita nga mapainubsanon, padayon nga gagamiton kita ni Jehova ngan han iya Anak.—Luc. 1:51, 52.

7. Paonan-o hira Pablo ngan Apolos nagpakita hin ehemplo ha pagin mapainubsanon?

⁷ An pagin mapainubsanon nabulig liwat ha aton nga malikyan an kompetisyon. Naiimadyin mo ba an duro nga hingyap ni Satanas nga magkabahin-bahin an siyahan nga mga Kristiano? Sigurado nga malilipay gud hiya kon magkaada kompetisyon inin duha nga maopay gud nga magturutdo, hi Apolos ngan hi apostol Pablo, ngan magpalabaw-labaw kon hin-o ha ira an pinakaprominente ha kongregasyon! Masayon la unta para ha ira nga buhaton ito. Ha Corinto, an iba nga mga Kristiano nasiring, “Ako kan Pablo,” ngan an iba naman nasiring, “Pero ako kan Apolos.” Karuyag ba nira Pablo ngan Apolos nga magkabahin-bahin an kabugtoan? Diri! Mapainubsanon nga ginkilala ni Pablo an bulig ni Apolos ha buruhaton ngan gintagan hiya hin mga pribilehiyo ha pag-alagad. Ha bahin naman ni Apolos, ginsunod niya an instruksyon ni Pablo. (1 Cor. 1:10-12; 3:6, 9; Tito 3:12, 13) Maopay gud hira nga ehemplo para ha aton yana ha pagin mapainubsanon ngan kooperasyon!

8. Ano nga ruta an gin-agian ni Pablo tipabalik ha Efeso, ngan kay ano?

⁸ Nagsaad hi Pablo nga mabalik hiya ha Efeso, ngan gintuman niya ito. a (Buh. 18:20, 21) Pero pansina kon ano an iya ruta tipabalik. An kataposan nga aton nahibaroan, nakadto hiya ha Antiokia han Sirya. Basi makaabot ha Efeso, puydi unta hiya umagi ha hirani nga ruta ngadto ha Seleucia, sumakay hin barko, ngan magbiyahe diretso ha iya destinasyon. Pero didto lugod hiya umagi “ha mga rehiyon nga hirayo ha dagat.” Ginbanabana nga an biyahe ni Pablo nga gin-unabi ha Buhat 18:23 ngan 19:1 inabot hin mga 1,600 ka kilometro! Kay ano nga ginpili ni Pablo iton hirayo ngan makuri nga ruta? Kay karuyag niya ‘parig-unon an ngatanan nga disipulo.’ (Buh. 18:23) Pariho han iya nahiuna nga duha nga pagbiyahe, magigin makuri inin iya ikatulo nga pagbiyahe sugad nga misyonero, pero para ha iya sulit ito ngatanan. Yana, sugad liwat hito nga disposisyon an iginpapakita han mga paramangno han sirkito ngan han ira asawa. Gin-aapresyar gud naton an ira gugma nga andam magsakripisyo!

9. Kay ano nga kinahanglan bawtismohan utro an usa nga grupo han mga disipulo, ngan ano nga leksyon an mahimo naton mahibaroan ha ira ginbuhat?

 ⁹ Pag-abot ni Pablo ha Efeso, may nakita hiya nga mga dose nga disipulo ni Juan nga Parabawtismo. Ginbawtismohan hira ha bawtismo ni Juan, nga diri na ginpapatuman. Dugang pa, baga hin gutiay la an ira nahibabaroan o waray hira nahibabaroan mahitungod ha baraan nga espiritu. Ginsaysay ni Pablo ha ira kon kay ano nga importante an pagpabawtismo ha ngaran ni Jesus, ngan pariho kan Apolos, ginpakita nira nga mapainubsanon hira ngan andam mahibaro. Katapos mabawtismohan ha ngaran ni Jesus, nakarawat nira an baraan nga espiritu ngan an pipira nga milagroso nga mga regalo. Salit klaro nga ginbibendisyonan ni Jehova an mga andam sumunod ha bag-o nga giya tikang ha iya nag-uuswag nga organisasyon.—Buh. 19:1-7.

10. Kay ano nga hi Pablo binalhin tikang ha sinagoga ngadto ha awditoryum, ngan paonan-o naton masusubad an iya ehemplo ha aton ministeryo?

¹⁰ Waray pag-iha, may-ada na liwat nahitabo. Hi Pablo maisugon nga nagsangyaw ha sinagoga ha sulod hin tulo ka bulan. Bisan kon ‘nangangatadongan hiya ha makakombinse nga paagi mahitungod han Ginhadian han Dios,’ an iba nadiri pamati ngan kinontra ha iya. Imbes nga karagan ni Pablo an iya panahon ha mga “nagyayakan hin maraot mahitungod han Dalan,” ginhikay niya nga magpahayag ha awditoryum han usa nga eskwelahan. (Buh. 19:8, 9) An mga karuyag mag-uswag ha espirituwal kinahanglan bumalhin tikang ha sinagoga ngadto ha awditoryum. Pariho kan Pablo, mahimo naton iundang an pakiistorya ha usa nga tagbalay kon nakikita naton nga nadiri hiya pamati o karuyag la niya makigdiskusyon. Damu  pa an sugad-karnero nga mga tawo nga kinahanglan makabati han aton makapadasig nga mensahe!

11, 12. (a) Paonan-o nagpakita hi Pablo hin ehemplo ha pagin maduruto ngan mapauyon-uyon? (b) Paonan-o nangangalimbasog an mga Saksi ni Jehova nga magin maduruto ngan mapauyon-uyon ha ira ministeryo?

¹¹ Posible nga hi Pablo adlaw-adlaw nga nagtutdo dida hito nga awditoryum han eskwelahan tikang ha mga alas–11:00 ha aga tubtob ha mga alas–4:00 ha kulop. (Kitaa an study note ha Buhat 19:9, nwtsty-TG.) Posible gud nga ito an pinakamamingaw pero pinakamapaso nga mga oras han adlaw, diin damu an naundang ha ira trabaho basi kumaon ngan pumahuway. Kon ginsunod ni Pablo ito nga eskedyol ha sulod hin duha ka tuig, sobra 3,000 ka oras an iya gin-gahin ha pagtutdo. b Ini an usa pa nga rason kon kay ano nga an pulong ni Jehova padayon nga nag-uswag ngan nagin madaugon. Hi Pablo maduruto ngan mapauyon-uyon. Ginbag-o niya an eskedyol han iya ministeryo basi makabulig ha mas damu pa nga tawo hito nga komunidad. Ano an resulta? “An ngatanan nga naukoy ha probinsya han Asia nakabati han pulong han Ginoo, an mga Judio ngan mga Griego.” (Buh. 19:10) Nakagpamatuod gud hiya hin bug-os!

¹² An mga Saksi ni Jehova ha moderno nga panahon maduruto liwat ngan mapauyon-uyon. Nangangalimbasog kita nga magsangyaw ha mga tawo ha bisan diin ngan bisan ano nga oras. Nagsasangyaw kita ha mga kalsada, merkado, ngan paradahan. Bangin kontakon naton an mga tawo pinaagi hin telepono o surat. Ngan ha aton pagbalay-balay, nangangalimbasog kita nga maabtan an mga tawo ha mga oras nga posible gud aada hira ha ira balay.

13, 14. (a) Ano an nahimo ni Pablo ha bulig ni Jehova? (b) Ano nga sayop an ginbuhat han mga anak ni Eskeva, ngan ano nga puropariho nga sayop an ginbubuhat han damu ha Kakristianohan yana?

¹³ Sunod, ginsumatan kita ni Lucas nga ha bulig ni Jehova, hi Pablo nakahimo hin “urusahon ngan gamhanan nga mga buhat.” Bisan an  mga tela ngan mga epron nga ginsul-ot ni Pablo gindara ha mga tawo nga may sakit, ngan nag-opay hira. Gin-gamit liwat ini basi paiwason an magraot nga espiritu. c (Buh. 19:11, 12) Damu nga tawo an nahipausa nga napaiwas an mga demonyo, pero diri ngatanan nalipay hito.

¹⁴ An iba nga “mga Judio nga nagsusudoy-sudoy ngan nagpapagawas hin mga demonyo” nagtalinguha nga subaron an mga milagro nga ginhimo ni Pablo. An pipira hito nga mga Judio nangalimbasog nga magpagawas hin mga demonyo pinaagi ha paggamit han ngaran ni Jesus ngan ni Pablo. Iginsumat ni Lucas nga an pito nga anak ni Eskeva, nga mga membro han pamilya han mga saserdote, nangalimbasog ha pagbuhat hini. An demonyo nagsiring ha ira: “Kilala ko hi Jesus ngan kilala ko liwat hi Pablo; kondi hin-o kamo?” Katapos, gin-atake han ginsaniban nga lalaki ini nga mga impostor ngan ginluksohan hira pariho hin mapintas nga hayop, salit nagdadlagan hira nga damu an samad ngan hubo. (Buh. 19:13-16) Daku gud ito nga kadaogan para ha “pulong ni Jehova,” kay nagin klaro an kaibahan han daku nga gahum nga ginhatag kan Pablo ngan han kawaray-gahum han mga tawo nga membro han buwa nga relihiyon. Minilyon yana an sayop nga naghuhunahuna nga igo na an pagtawag la ha ngaran ni Jesus o pagsiring nga “Kristiano” hira. Pero sugad han ginsiring ni Jesus, an mga nagbubuhat la han kaburut-on han iya Amay an may tinuod nga paglaom ha tiarabot.—Mat. 7:21-23.

15. May kalabotan ha espiritismo ngan ha mga butang nga konektado ha pagbuhat han espiritismo, paonan-o naton masusubad an ehemplo han mga taga-Efeso?

¹⁵ Tungod ha kaarawdan nga nahitabo ha mga anak ni Eskeva, damu an nagkaada kahadlok ha Dios, salit nagin mga tumuroo hira ngan ginbayaan an pagbuhat hin espiritismo. Damu nga taga-Efeso an nagbubuhat hin madyik. Komon ha ira an panlumay ngan mga anting-anting sugad man an mga orasyon, nga kasagaran na mga sinurat. Damu nga taga-Efeso an napagios nga igawas an ira mga libro parte ha madyik ngan sunugon ito ha publiko—bisan kon klaro nga nagkakantidad ito yana hin tinagnapuplo ka yukot ka dolyar. d Hi Lucas nagsiring: “Salit ha gamhanan nga paagi an pulong ni Jehova padayon nga nag-uswag ngan nagin madaugon.” (Buh. 19:17-20) Daku gud ito nga kadaogan han kamatuoran kontra ha kabuwaan ngan demonismo! Iton matinumanon nga mga tawo nagpakita hin maopay nga ehemplo para ha aton yana. Nagkikinabuhi liwat kita ha kalibotan nga komon gud an espiritismo.  Kon may mahiagian kita nga aton gamit nga konektado ha espiritismo, bubuhaton naton an ginbuhat han mga taga-Efeso—sunugon dayon ito! Magpahirayo gud kita ha sugad nga mangil-ad nga mga buhat, bisan kon makuri.

16, 17. (a) Isaysay kon paonan-o hi Demetrio nagpatikang hin rayot ha Efeso. (b) Paonan-o iginpakita han mga taga-Efeso nga panatiko hira?

¹⁶ Hisgotan naton yana an taktika ni Satanas nga ginsaysay ni Lucas han nagsurat hiya nga “nagkaada daku nga samok may kalabotan han Dalan.” Diri hiya nagpapasobra ha iya ginsiring. e (Buh. 19:23) An platero hin silber nga hi Demetrio an nagpatikang han samok. Nakuha niya an atensyon han iya mga igkasi-platero pinaagi ha pagpahinumdom ha ira nga inasenso hira tungod ha pagbaligya hin mga idolo. Katapos, nagsiring hiya nga an mensahe nga ginsasangyaw ni Pablo makakadaot han ira negosyo, kay an mga Kristiano diri nagsisingba hin mga idolo. Ngan tungod kay maaram hiya nga an iya mga mamarati proud ha ira syudad ngan nasud, ginpahamangnoan niya hira nga an ira diosa nga hi Artemis ngan an iya templo, nga kilala ha bug-os nga kalibotan, naninelikado nga ‘tagdon nga waray pulos.’—Buh. 19:24-27.

¹⁷ Natuman an karuyag ni Demetrio nga mahitabo. An mga platero nagtikang pan-gugliat hin “Harangdon hi Artemis han mga taga-Efeso!” ngan nagkarigumok an mga tawo ha syudad, nga nagresulta ha rayot nga gin-unabi ha tinikangan hini nga kapitulo. f Hi Pablo, nga andam magsakripisyo, karuyag sumulod ha ampiteatro basi kaistoryahon an mga tawo, pero nag-insister an mga disipulo nga maglikay hiya ha peligro. An usa nga lalaki nga an ngaran hi Alejandro tinindog ha atubangan han mga tawo ngan nagsari pakiistorya ha ira. Tungod kay Judio hiya, bangin karuyag gud niya isaysay an kaibahan han mga Judio ngan hini nga mga Kristiano. Pero diri ito papamatian han mga tawo. Han nakilala nira nga Judio hiya, waray nira hiya payakna. Lugod, padayon hira nga nagginuliat ha sulod hin mga duha ka oras: “Harangdon hi Artemis han mga taga-Efeso!” Yana, may-ada gihapon mga tawo nga panatiko ha ira relihiyon. Tungod hito, diri gud hira makatadunganon.—Buh. 19:28-34.

18, 19. (a) Paonan-o ginpahilom han administrador han syudad an nasisina nga grupo ha Efeso? (b) Paonan-o an katawohan ni Jehova usahay ginpuproteksyonan han sekular nga mga awtoridad, ngan ano an mahimo naton buhaton basi mapahimulsan an sugad nga proteksyon?

 ¹⁸ Ha kataposan, ginpahilom han administrador han syudad an mga tawo. An nasisina nga grupo ginpasarig hini nga makatadunganon nga opisyal nga an ira templo ngan diosa diri naninelikado tungod hini nga mga Kristiano, hi Pablo ngan an iya mga kaupod waray nahimo nga krimen kontra ha templo ni Artemis, ngan may tama nga proseso ha pagtuhay han sugad nga mga isyu. Bangin an iya pinakamapwersa nga ginyakan amo an pagpahinumdom hini nga nasisina nga grupo nga sumala ha balaud han Roma, ilegal ini nga ira masamok nga pagkatitirok. Katapos, ginpalakat niya an mga tawo. Kon ano hira kadagmit nga nasina, amo man hira kadagmit nga napakalma tungod hinin makatadunganon ngan praktikal nga mga pulong.—Buh. 19:35-41.

¹⁹ Diri ini an siyahan ngan an ultimo nga higayon nga an usa nga kalmado ngan makatadunganon nga opisyal ginios basi proteksyonan an mga sumurunod ni Jesus. Ngani, nakita ni apostol Juan ha usa nga bisyon nga hinin kataposan nga mga adlaw, an mas makatadunganon nga mga bahin han sosiedad, nga ginsisimbolohan han tuna, maglalamoy han salog han pagtimaraot ni Satanas kontra ha mga sumurunod ni Jesus. (Pah. 12:15, 16) Nahitabo gud ito. Ha damu nga kahimtang, an patas nga mga huwes ginios basi proteksyonan an katungod han mga Saksi ni Jehova nga magkatirok para ha pagsingba ngan magsangyaw han maopay nga sumat. Syempre, an aton mismo panggawi mahimo makabulig ha sugad nga mga kadaogan. Posible nga tungod han panggawi ni Pablo, ginrespeto hiya han iba nga mga opisyal han gobyerno ha Efeso, salit karuyag nira nga magin talwas hiya. (Buh. 19:31) Hinaot makahimo liwat kita hin maopay nga impresyon ha mga tawo pinaagi han aton tangkod ngan matinalahuron nga panggawi. Damu an mag-opay nga butang nga puydi mahitabo tungod hito.

20. (a) Ano an imo inaabat ha paagi han pagdaog han pulong ni Jehova ha siyahan nga siglo ngan yana? (b) Ano an imo determinasyon may kalabotan ha mga kadaogan ni Jehova ha aton panahon?

²⁰ Eksayting gud hunahunaon kon paonan-o “an pulong ni Jehova padayon nga nag-uswag ngan nagin madaugon” ha siyahan nga siglo! Eksayting liwat makita kon paonan-o hi Jehova naghahatag hin puropariho nga mga kadaogan ha aton panahon. Karuyag mo ba makapribilehiyo nga magkaada bahin, anoman kagutiay, ha sugad nga mga kadaogan? Kon oo, mahibaro hin leksyon ha mga ehemplo nga aton ginhisgotan. Pagpabilin nga mapainubsanon, dungan ha nag-uuswag nga organisasyon ni Jehova, padayon nga magin maduruto, isalikway an espiritismo, ngan buhata an imo gimaopayi basi makahatag hin maopay nga pamatuod pinaagi han imo tangkod ngan matinalahuron nga panggawi.