1-3. (a) Isaysay kon kay ano nga namatay hi Eutico. (b) Ano an ginbuhat ni Pablo, ngan ano an iginpapakita hini nga panhitabo mahitungod ha iya?

 HI Pablo nakadto ha Troas ha usa nga kwarto ha igbaw diin damu an tawo. Hilaba an iya pahayag ha kabugtoan, kay ini na an ultimo nga gab-i nga makakaupod nira hiya. Katutnga na han gab-i. Damu an lampara didto, salit mapaso ngan bangin maaso. May batan-on nga lalaki nga an ngaran hi Eutico nga nalingkod ha usa han mga bintana. Samtang nagpapahayag hi Pablo, hi Eutico nahingaturog ngan nahulog tikang ha ikatulo nga andana!

² Sugad nga doktor, posible gud nga hi Lucas an usa han siyahan nga gumawas dayon ngan nanginano hinin batan-on nga lalaki. Pero waray na hira mahihimo. Hi Eutico ‘patay na han gin-alsa’ hiya. (Buh. 20:9) Pero may milagro nga nahitabo. Kinulob hi Pablo ha batan-on nga lalaki ngan nagsiring ha mga tawo: “Ayaw na kamo pagkarigumok, kay buhi hiya.” Ginbuhi ni Pablo hi Eutico!—Buh. 20:10.

³ Ito nga panhitabo nagpapakita han gahum han baraan nga espiritu han Dios. Diri mababasol hi Pablo ha kamatay ni Eutico. Bisan pa hito, diri niya karuyag nga maruba inin importante nga okasyon o may mapakdol tungod ha kamatay hini nga batan-on. Pinaagi ha pagbanhaw kan Eutico, ginliaw ni Pablo an kongregasyon ngan ginparig-on hira basi maipadayon an ira ministeryo. Klaro nga presyoso gud kan Pablo an kinabuhi han iba. Napapahinumdoman kita han iya ginsiring: “Waray ako sala ha dugo han ngatanan nga tawo.” (Buh. 20:26) Hisgotan ta kon paonan-o an ehemplo ni Pablo makakabulig ha aton may kalabotan hini.

4. Ano nga makaharadlok nga panhitabo an naeksperyensyahan ni Pablo?

⁴ Sugad han ginhisgotan ha nahiuna nga kapitulo, may makaharadlok nga panhitabo nga naeksperyensyahan hi Pablo. An iya ministeryo  ha Efeso nakapasina gud ha mga tawo. Ngani, an mga platero hin silber nga an pakabuhi nakadepende ha pagsingba kan Artemis umapi ha rayot! “Han natapos na an samok,” siring han Buhat 20:1, “iginpatawag ni Pablo an mga disipulo, ngan kahuman niya hira parig-unon ngan magsiring nga malakat na hiya, nagtikang hiya pagbiyahe ngadto ha Macedonia.”

5, 6. (a) Ano daw la kaiha hi Pablo ha Macedonia, ngan ano an ginbuhat niya para ha kabugtoan didto? (b) Ano an panhunahuna ni Pablo ha iya mga igkasi-tumuroo?

⁵ Samtang tikadto hi Pablo ha Macedonia, hinapit hiya ha pantalan han Troas ngan nagpabilin didto hin pipira ka panahon. Naglalaom hi Pablo nga hi Tito, nga ginpakadto ha Corinto, mapakada ha iya. (2 Cor. 2:12, 13) Pero han nagin klaro nga hi Tito diri maabot, hi Pablo kinadto ha Macedonia, ngan bangin nagpabilin didto hin mga usa ka tuig ngan ‘ginparig-on pinaagi hin damu nga pulong an mga aadto didto.’ a (Buh. 20:2) Ha urhi, hi Tito kinadto kan Pablo ha Macedonia nga may dara nga maopay nga sumat mahitungod ha reaksyon han mga taga-Corinto ha siyahan nga surat ni Pablo. (2 Cor. 7:5-7) Salit napagios hi Pablo nga maghimo hin usa pa nga surat para ha ira, nga gintatawag naton yana nga 2 Corinto.

⁶ Pansina nga hi Lucas nagsiring nga an mga pagbisita ni Pablo nagparig-on ha kabugtoan ha Efeso ngan Macedonia. Iginpapakita hini nga hinigugma gud ni Pablo an iya mga igkasi-tumuroo! Diri pariho ha mga Pariseo, nga ginmiminos an iba, ginhunahuna ni Pablo an kabugtoan sugad nga iya mga igkasi-magburuhat. (Juan 7:47-49; 1 Cor. 3:9) Sugad gihapon hito an panhunahuna ni Pablo bisan ha mga panahon nga kinahanglan hiya maghatag ha ira hin mapwersa nga sagdon.—2 Cor. 2:4.

7. Paonan-o masusubad han Kristiano nga mga paramangno yana an ehemplo ni Pablo?

⁷ Yana, an mga tigurang ha kongregasyon ngan mga paramangno han sirkito nangangalimbasog nga subaron an ehemplo ni Pablo. Bisan ha mga panahon nga naghahatag hira hin pagsaway ha usa nga bugto, tumong nira nga parig-unon hiya. Nangangalimbasog an mga paramangno nga masabtan an inaabat han iba ngan dasigon hira imbes nga hukman. Usa nga eksperyensyado nga paramangno han sirkito an nagsiring: “Karuyag han kadam-an han aton kabugtoan nga buhaton an tama, pero kaurogan na nga nakukurian hira tungod han mga kapakyasan, kahadlok, ngan pag-abat nga waray hira mahihimo basi buligan an ira kalugaringon.” Mahimo maparig-on han mga paramangno an sugad nga kabugtoan.—Heb. 12:12, 13.

8, 9. (a) Kay ano nga waray madayon an plano ni Pablo nga sumakay hin barko ngadto ha Sirya? (b) Ano an posible nga hinungdan nga nasisina gud an mga Judio kan Pablo?

⁸ Tikang ha Macedonia, nagpakadto hi Pablo ha Corinto. b Katapos niya magpabilin didto hin tulo ka bulan, karuyag niya kumadto ha Cencrea, diin plano niya nga sumakay hin barko ngadto ha Sirya. Tikang didto, makakakadto hiya ha Jerusalem ngan maidudul-ong an mga donasyon ha pobre nga kabugtoan didto. c (Buh. 24:17; Roma 15:25, 26) Pero nagbag-o an plano ni Pablo tungod han diri ginlalaoman nga mga panhitabo. An Buhat 20:3 nasiring: “An mga Judio nagplano hin maraot kontra ha iya”!

⁹ Diri urusahon nga nasisina gud an mga Judio kan Pablo, kay para ha ira apostata hiya. Diri pa la maiha, an iya ministeryo nagresulta ha kakombirte  ni Crispo—usa nga prominente nga tawo ha sinagoga ha Corinto. (Buh. 18:7, 8; 1 Cor. 1:14) Ha usa pa nga higayon, an mga Judio ha Corinto may-ada mga akusasyon kontra kan Pablo nga ira iginpresenta kan Galio, nga prokonsul han Acaya. Pero ginbasura ito ni Galio kay para ha iya waray ito basihan, salit nasina gud an mga kaaway ni Pablo. (Buh. 18:12-17) Bangin nahibaroan o nahunahuna han mga Judio ha Corinto nga diri na mag-iiha masakay hi Pablo hin barko ha Cencrea, salit nagplano hira nga ambuson hiya didto. Ano an bubuhaton ni Pablo?

10. Talawan ba hi Pablo kay waray hiya kumadto ha Cencrea? Isaysay.

¹⁰ Basi maproteksyonan an iya kalugaringon—ngan an donasyon nga igintapod ha iya—nagdesisyon hi Pablo nga diri kumadto ha Cencrea kondi bumalik lugod nga ha Macedonia maagi. Syempre, may mga kadelikadohan liwat an pagbiyahe ha tuna. Hito nga panahon, an mga tikasan kaurogan na nga natago ha ligid han mga kalsada. Bisan an paghuron ha mga balay nga pahuwayan diri talwas. Pero ginpili ni Pablo an pagbiyahe ha tuna kay mas talwas ito kay ha pagkadto ha Cencrea. Maopay na la kay diri hiya nag-uusahan ha pagbiyahe. An mga kaupod ni Pablo hini nga bahin han iya pagbiyahe sugad nga misyonero amo hira Aristarco, Gayo, Segundo, Sopater, Timoteo, Tiquico, ngan Trofimo.—Buh. 20:3, 4.

11. Ano an ginhihimo han mga Kristiano yana basi protektaran an ira kalugaringon, ngan ano nga ehemplo an iginpakita ni Jesus may kalabotan hini?

¹¹ Pariho kan Pablo, may ginhihimo an mga Kristiano yana basi protektaran an ira kalugaringon samtang aada hira ha ministeryo. Ha iba nga mga lugar, nagsasangyaw hira sugad nga grupo—o padis-padis—imbes nga mag-usahan. Kumusta man kon may pagtimaraot? Maaram an mga Kristiano nga diri ito malilikyan. (Juan 15:20; 2 Tim. 3:12) Pero diri liwat nira gintutuyo nga ibutang an ira kalugaringon ha peligro. Pansina an ehemplo ni Jesus. Makausa, han an mga parakontra ha Jerusalem namurot hin mga bato basi ilabay ha iya, “nagtago hi Jesus ngan ginawas ha templo.” (Juan 8:59) Ha urhi, han an mga Judio nagplano ha pagpatay ha iya, “waray na hi Jesus maglinakat-lakat hin dayag ha butnga han mga Judio, pero binaya hiya didto ngan kinadto ha rehiyon hirani ha kamingawan.” (Juan 11:54) Ginhimo ni Jesus an iya makakaya ha pagprotektar han iya kalugaringon basi matuman niya an kaburut-on han Dios para ha iya. Ito liwat an ginbubuhat han mga Kristiano yana.—Mat. 10:16.

12, 13. (a) Ano an epekto ha kongregasyon han pagkabanhaw ni Eutico? (b) Ano nga paglaom nga nakabase ha Biblia an nakakaliaw yana ha mga namatayan hin hinigugma?

¹² Hi Pablo ngan an iya mga kaupod nagbiyahe nga didto umagi ha  Macedonia, katapos nagburublag anay hira. Klaro nga nagkaurupod utro hira ha Troas. d An asoy nasiring: “Antes matapos an lima ka adlaw inabot kami ha ira ha Troas.” e (Buh. 20:6) Dinhi ginbanhaw an batan-on nga hi Eutico, sugad han ginhisgotan ha tinikangan hini nga kapitulo. Imadyina kon ano an gin-abat han kabugtoan han nakita nira nga ginbuhi an ira kaupod nga hi Eutico! Sugad han ginsisiring han asoy, “naliaw gud” hira.—Buh. 20:12.

¹³ Syempre, waray na sugad hito nga mga milagro yana. Bisan pa hito, an mga namatayan hin hinigugma ‘naliliaw gud’ tungod han paglaom nga pagkabanhaw nga nakabase ha Biblia. (Juan 5:28, 29) Hunahunaa ini: Tungod kay hi Eutico diri perpekto, ha urhi namatay hiya utro. (Roma 6:23) Pero an mga babanhawon ha bag-o nga kalibotan han Dios may-ada paglaom nga mabuhi ha waray kataposan! Dugang pa, an mga babanhawon basi magmando kaupod ni Jesus ha langit makakakarawat hin imortalidad. (1 Cor. 15:51-53) An mga Kristiano yana—mga dinihogan man o “iba nga mga karnero”—may maopay nga rason nga ‘maliaw gud.’—Juan 10:16.

14. Ano an ginsiring ni Pablo ha mga tigurang ha Efeso han nakigkita hiya ha ira ha Mileto?

¹⁴ Hi Pablo ngan an iya mga kaupod nagbiyahe tikang ha Troas ngadto ha Asos, katapos ngadto ha Mitilene, Kios, Samos, ngan Mileto. Karuyag ni Pablo nga makaabot ha Jerusalem para ha Piyesta han Pentekostes. An iya pagdagmit nga makaabot ha Jerusalem para ha Pentekostes an rason kon kay ano nga nagpili hiya hin barko nga diri na maagi ha Efeso. Pero tungod kay karuyag ni Pablo nga makaistorya an mga tigurang ha Efeso, ginhangyo niya hira nga makigkita ha iya ha Mileto. (Buh. 20:13-17) Pag-abot nira, hi Pablo nagsiring ha ira: “Maaram gud kamo kon paonan-o ako ginawi kaupod niyo tikang han siyahan nga adlaw nga inabot ako ha probinsya han Asia, nga nagpapauripon ha Ginoo nga may bug-os nga pagkamapainubsanon ngan upod an mga luha ngan mga pagsari nga naeksperyensyahan ko tungod han magraot nga mga plano han mga Judio, ngan waray ako mag-alang ha pagsumat ha iyo han bisan ano nga butang nga mapulsanon ngan ha pagtutdo ha iyo ha publiko ngan ha tagsa nga balay. Kondi bug-os nga nagpamatuod ako ha mga Judio ngan ha mga Griego mahitungod han pagbasol ha mga sala ha Dios ngan mahitungod han pagtoo ha aton Ginoo nga hi Jesus.”—Buh. 20:18-21.

15. Ano an pipira nga kaopayan han pagsangyaw ha balay-balay?

 ¹⁵ Yana, damu an paagi basi masangyawan an mga tawo han maopay nga sumat. Pariho kan Pablo, nangangalimbasog kita nga kadtoon an mga lugar nga may mga tawo, ha mga paradahan man, kalsada nga damu an tawo, o merkado. Pero an pagbalay-balay la gihapon an nangunguna nga paagi ha pagsangyaw nga ginagamit han mga Saksi ni Jehova. Kay ano? An usa nga rason, kay an pagsangyaw ha balay-balay naghahatag ha ngatanan hin oportunidad nga regular nga mabatian an mensahe han Ginhadian, nga nagpapakita nga waray pinaurog an Dios. Naghahatag liwat ito hin higayon ha mga tangkod an kasingkasing nga mabuligan uyon ha ira panginahanglan. Dugang pa, an pagsangyaw ha balay-balay nagpaparig-on han pagtoo ngan pagpailob han mga nakikigbahin hito. Ngani, an usa nga pangirilal-an han tinuod nga mga Kristiano yana amo an ira kadasig ha pagsangyaw “ha publiko ngan ha tagsa nga balay.”

16, 17. Paonan-o iginpakita ni Pablo nga maisugon hiya, ngan paonan-o an mga Kristiano yana nagsusubad han iya ehemplo?

¹⁶ Iginsaysay ni Pablo ha mga tigurang ha Efeso nga diri hiya maaram han mga kadelikadohan nga iya aatubangon pagbalik niya ha  Jerusalem. “Bisan pa hito, diri ko gintatagad nga importante ha akon an akon kalugaringon nga kinabuhi,” siring niya ha ira, “basta matapos ko la an akon buruhaton ngan an ministeryo nga nakarawat ko tikang ha Ginoo nga hi Jesus, basi bug-os nga magpamatuod han maopay nga sumat mahitungod han diri matupngan nga pagkabuotan han Dios.” (Buh. 20:24) Maisugon hi Pablo, ngan waray niya tuguti an bisan ano nga kahimtang—maluya man nga panlawas o duro nga pagkontra—nga makapugong ha iya ha pagtapos han iya toka.

¹⁷ An mga Kristiano yana nakakaeksperyensya liwat hin iba-iba nga problema. An iba naatubang hin pagdiri han gobyerno ngan pagtimaraot. An iba naman maisugon nga nagpapadayon bisan pa han pisikal o emosyonal nga mga sakit. An Kristiano nga mga batan-on naatubang hin presyur tikang ha ira mga igkasi-batan-on ha eskwelahan. Anoman an kahimtang nga gin-aatubang han mga Saksi ni Jehova, nagpapakita hira hin karig-on, pariho kan Pablo. Determinado hira nga “bug-os nga magpamatuod han maopay nga sumat.”

18. Ano an ginbuhat ni Pablo basi diri hiya magin salaan ha dugo, ngan paonan-o ito masusubad han mga tigurang ha Efeso?

¹⁸ Sunod, prangka nga ginsagdonan ni Pablo an mga tigurang ha Efeso, nga ginagamit an iya mismo ehemplo. Siyahan, ginsumatan niya hira nga posible gud ini na an ultimo nga higayon nga makikita nira hiya. Katapos, hiya nagsiring: “Waray ako sala ha dugo han ngatanan nga tawo, kay waray ako mag-alang ha pagsumat ha iyo han ngatanan nga kaburut-on han Dios.” Paonan-o masusubad hi Pablo han mga tigurang ha Efeso ngan diri magin salaan ha dugo? Ginsidngan niya hira: “Tagi hin atensyon an iyo kalugaringon ngan an bug-os nga panon, kay gintuinan kamo han baraan nga espiritu sugad nga ira mga paramangno, basi atamanon an kongregasyon han Dios, nga ginpalit niya pinaagi han dugo han iya kalugaringon nga Anak.” (Buh. 20:26-28) Nagpahamangno hi Pablo nga an “magpintas nga mga lobo” masulod ha panon ngan “magyayakan hin baliko nga mga butang basi ipahirayo an mga disipulo ngan pasundon ha ira.” Ano an dapat buhaton han mga tigurang? “Padayon kamo nga magmata,” nagpahamangno hi Pablo, “ngan hinumdumi nga ha sulod hin tulo ka tuig, ha gab-i ngan adlaw, waray gud ako humunong pagsagdon ha tagsa ha iyo upod an mga luha.”—Buh. 20:29-31.

19. Ano nga apostasya an nahitabo ha ikatarapos han siyahan nga siglo, ngan ano an nagin resulta hito han sumunod nga mga siglo?

¹⁹ Nagkaada “magpintas nga mga lobo” ha ikatarapos han siyahan nga siglo. Han mga 98 C.E., hi apostol Juan nagsurat: “Bisan yana damu  na nga antikristo an nakikita . . . Binaya hira tikang ha aton, pero diri hira pariho ha aton nga klase; kay kon pariho hira ha aton nga klase, nagpabilin unta hira nga kaupod naton.” (1 Juan 2:18, 19) Tungod han apostasya, han ikatulo ka siglo nagkaada grupo han mga klero han Kakristianohan, ngan han ikaupat ka siglo, opisyal nga ginkilala ni Emperador Constantino ini nga buwa nga klase han “Kristianidad.” Pinaagi ha paghalo han mga katutdoan ha Biblia ngan pagano nga mga rituwal basi magin “Kristiano” ito pagkit-on, an mga lider han relihiyon ‘nagyakan [gud] hin baliko nga mga butang.’ An mga epekto hito nga apostasya nakikita la gihapon ha mga katutdoan ngan kustomre han Kakristianohan.

20, 21. Paonan-o iginpakita ni Pablo nga andam hiya magsakripisyo, ngan paonan-o ito masusubad han Kristiano nga mga tigurang yana?

²⁰ Daku gud an kaibahan han pagkinabuhi ni Pablo ha mga paramangno nga ha urhi namentaha ha panon. Nagtrabaho hiya para suportaran an iya kalugaringon basi diri makapabug-at ha kongregasyon. An iya mga pangalimbasog para ha iya mga igkasi-tumuroo diri para ha iya kalugaringon nga kaopayan. Gin-aghat ni Pablo an mga tigurang ha Efeso nga ipakita an pagin andam magsakripisyo. “Kinahanglan buligan niyo an mga magluya,” ginsidngan niya hira, “ngan kinahanglan hinumdoman niyo pirme an ginyakan han Ginoo nga hi Jesus, han hiya mismo nagsiring: ‘Mas daku an kalipay ha paghatag kay ha pagkarawat.’”—Buh. 20:35.

²¹ Pariho kan Pablo, an Kristiano nga mga tigurang yana andam magsakripisyo. Diri pariho ha mga klero han Kakristianohan, nga namimentaha ha ira mga panon, an mga gintaporan han responsabilidad nga “atamanon an kongregasyon han Dios” nagbubuhat han ira mga toka diri para ha ira kalugaringon nga kaopayan. Waray lugar ha Kristiano nga kongregasyon an pagpahitaas ngan pagin ambisyoso, kay an mga naghihingyap han ira “kalugaringon nga kadayawan” mapapakyas ha kamaihaan. (Prob. 25:27) An pagin paragbuot magriresulta la hin kaarawdan.—Prob. 11:2.

22. Kay ano nga hi Pablo hinigugma han mga tigurang ha Efeso?

²² Hi Pablo hinigugma han kabugtoan tungod han iya tinuod nga gugma ha ira. Ngani, han tilakat na hiya, “nagpinanangis gud hira ngatanan, ngan ginhangkopan nira hi Pablo ngan mahigugmaon nga ginharokan hiya.” (Buh. 20:37, 38) Gin-aapresyar gud han mga Kristiano ngan ginhihigugma an kabugtoan nga andam magsakripisyo para ha panon, pariho kan Pablo. Katapos ta hisgotan an maopay gud nga ehemplo ni Pablo, diri ba mauyon ka nga diri hiya naghahambog ngan diri liwat nagpapasobra han nagsiring hiya: “Waray ako sala ha dugo han ngatanan nga tawo”?—Buh. 20:26.