ITO nga mga pulong han maaramon nga hi Hadi Solomon husto nga naghuhulagway nga karuyag gud han mga tawo nga magkaada hilawig nga kinabuhi. Bangin tungod kay halipot la an kinabuhi ngan diri nalilikyan an kamatayon, an mga tawo naghihingyap gud nga mabuhi hin mas maiha. Ha sulod hin mga siglo, damu an nagpinamiling hin paagi basi mabuhi hin mas hilawig.

An usa nga pananglitan hito amo hi Gilgamesh, nga hadi han Sumer. Damu an istorya mahitungod han iya kinabuhi. Pananglitan, an Epic of Gilgamesh nagsiring nga nagbiyahe hiya hin peligroso basi hibaroan kon paonan-o malilikyan an kamatayon. Pero waray hiya maglampos.

Han ikaupat ka siglo B.C.E., an mga alchemist ha China nag-eksperimento hin irimnon nga nakakapahilawig kuno han kinabuhi. Nakahimo hira hin irimnon nga ginhaloan hin mercury ngan arsenic. Gintotoohan nga ini nga irimnon an nakamatay ha pipira nga emperador ha China. Ha Europa, han mga ika-5 tubtob ika-15 ka siglo, may mga alchemist nga nagtesting nga bag-uhon an bulawan basi makaon ito. Natoo hira nga tungod kay diri ito gintataoy, nakakapahilawig ito han kinabuhi.

Yana, an pipira nga syentista naniningkamot nga hibaroan kon kay ano nga nalalagas an tawo. Nagpapamatuod la ini nga an mga tawo yana naglalaom la gihap nga makabiling hin paagi basi diri malagas ngan mamatay. Pero ano an mga resulta han ira mga pagsaliksik?

An mga syentista nga nag-aaram han mga selyula han tawo may sobra 300 nga teoriya kon kay ano nga nalalagas kita ngan namamatay. Hinin naglabay nga mga tuig, an mga molecular biologist naglampos ha pagmanipula ha mga genes ngan protina basi mapahinay an paglagas han mga selyula han tawo ngan hayop. Nakaaghat ito ha mga riko nga pundohan an mga pagsaliksik may kalabotan ha aton “problema ha kamatayon.” Ano an ira mga ginbuhat?

 Pagdugang han kahilawig han kinabuhi. Natoo an pipira nga syentista nga an usa han nangunguna nga rason han kalagas makikita ha mga telomere​—an kataposan nga bahin han aton mga chromosome. Ginpuproteksyonan han mga telomere an henetiko nga mga impormasyon ha aton mga selyula samtang nagdadamu ito. Pero ha kada panahon nga natutunga an mga selyula, nahalipot an mga telomere. Ha urhi, naundang pagdamu an mga selyula ngan nagtitikang na kita malagas.

Hi Elizabeth Blackburn, nga nakakarawat hin Nobel Prize han 2009, ngan an iya mga kaupod nakadiskobre hin substansya nga nakakapalangan han paghalipot han mga telomere, salit nalalangan liwat an paglagas han selyula. Kondi gin-aamin nira ha ira report nga an mga telomere “diri milagroso nga panpahilawig hin kinabuhi​—diri ito nakakadugang han kahilawig han kinabuhi.”

Pagmanipula han mga selyula. Usa pa ini nga paagi basi mapalangan an paglagas. Kon an aton mga selyula lagas na, mahimo ito maghatag hin sayop nga mga sinyales ha kahirani nga mga immune cell, nga nagigin rason han panhubag, kaul-ol, ngan sakit. Hinin bag-o la, an mga syentista ha France nagkuha hin mga selyula tikang ha sobra 100 anyos na nga mga lagas. Ginbag-o nira an pagkahimo han mga selyula, salit nagtitikang ito utro pagdamu. An nanguna hito nga pagsaliksik, hi Propesor Jean-Marc Lemaître, nagsiring nga an ira ginhimo nagpapakita nga puydi maibalik ha pagkabata an mga selyula.

Damu nga syentista an nasiring nga bisan kon may mga tambal yana basi mapugngan an paglagas, diri hito mapapahilawig an normal nga kahilaba han kinabuhi. Oo, naghurohilawig an kinabuhi han tawo tikang han ika-19 ka siglo. Pero tungod ini han kalimpyo, pamaagi basi malikyan an makatarapon nga mga sakit, ngan paggamit hin mga medisina ngan bakuna. Natoo an pipira nga syentista nga an kahilawig han kinabuhi han tawo posible nga inabot na ha tubtoban hito.

Mga 3,500 ka tuig na an naglabay, an parasurat han Biblia nga hi Moises nagsiring: “An kahilawig han aton kinabuhi 70 ka tuig, o 80 ka tuig kon an usa makusog hinduro. Pero puno ito hin kakurian ngan kasub-anan; madagmit ito nga nalabay, ngan nawawara na kita.” (Salmo 90:10) Bisan pa han mga paningkamot basi mapahilawig an kinabuhi, waray la gihap ito magbag-o sugad han pagkahulagway ni Moises.

Ha luyo nga bahin, an mga linarang sugad han pula nga tayom o an usa nga klase han pangtion nga quahog clam mahimo mabuhi hin sobra 200 ka tuig, ngan an mga puno sugad han sequoia mahimo mabuhi hin yinukot ka tuig. Kon ginkukompara naton an kahilawig han aton kinabuhi ha iba nga linarang, diri ba kita nakakapakiana, ‘Tubtob na la ba ha 70 o 80 an kinabuhi?’