Kon Paonan-o Nakaabot ha Aton an Biblia

Usa gud nga milagro nga an mensahe han Biblia napreserbar tubtob ha aton panahon. Natapos an pagsurat hito sobra 1,900 ka tuig na an naglabay. Iginsurat ito ha mga materyales nga masayon madaot​—papel nga tikang ha tangbo nga papiro ngan pergamino nga tikang ha anit han hayop—​ngan orihinal nga iginsurat ito ha mga linggwahe nga gutiay na la an nagamit yana. Dugang pa, may gamhanan nga mga tawo, tikang ha mga emperador ngadto ha relihiyoso nga mga lider, nga naningkamot gud nga wad-on an Biblia.

PAONAN-O napreserbar tubtob ha aton panahon ini nga makaruruyag nga sinurat ngan nagin pinakamaopay nga libro ha kasaysayan? Kitaon naton an duha nga rason.

Napreserbar an Biblia Tungod han Damu nga Kopya

Gintipigan hin maopay han mga Israelita an orihinal nga mga basahon han siyahan nga mga sinurat ha Biblia ngan naghimo hin damu nga kopya hito. Pananglitan, an mga hadi han Israel ginsugo nga magsurat “hin kopya hini nga Balaud, nga ginsubad tikang ha usa nga gintitipigan han mga saserdote nga Levita.”​—Deuteronomio 17:18.

Damu nga Israelita an naruruyag pagbasa ha Kasuratan, ngan ginkikilala nira ito nga Pulong han Dios. Salit ginkopya ito hin maopay han nabansay gud nga mga eskriba. Usa nga eskriba nga may kahadlok ha Dios, nga an ngaran hi Ezra, an gin-uunabi sugad nga “eksperto nga parakopya han Balaud ni Moises, nga iginhatag ni Jehova nga Dios han Israel.” (Ezra 7:6, footnote) Gin-ihap pa ngani han mga Masorete, nga nagkopya han Hebreo nga Kasuratan, o “Daan nga Tugon,” ha butnga han ikaunom ngan ikanapulo ka siglo C.E., an mga letra ha teksto basi malikyan an mga sayop. An sugad kametikuloso nga pagkopya nakabulig nga masiguro an pagin husto han teksto ngan mapreserbar an Biblia mismo bisan pa han duro ngan padayon nga pangalimbasog han mga kaaway nga bungkagon ito.

Pananglitan, han 168 B.C.E., an magmarando han Sirya nga hi Antiochus IV nangalimbasog pagbungkag ha ngatanan nga kopya han Hebreo nga Kasuratan nga iya maagian ha bug-os nga Palestina. Usa nga reperensya han kasaysayan han mga Judio an nasiring: “Ira gin-gigisi ngan ginsusunog an bisan ano nga linukot nga basahon han balaud nga ira maagian.” An The Jewish Encyclopedia nasiring: “Ini nga mga sugo istrikto gud nga ginsunod han mga opisyal nga gintokahan ha pagpatuman hini . . . An pagtag-iya hin sagrado nga libro . . . ginsisirotan hin kamatayon.” Kondi an mga kopya han Kasuratan napreserbar han mga Judio ha Palestina ngan ha mga naukoy iba nga mga lugar.

Waray pag-iha katapos mahuman han mga parasurat an Kristiano Griego nga Kasuratan, o “Bag-o nga Tugon,” nagkaada damu nga mga kopya han ira giniyahan nga mga surat, mga tagna, ngan mga asoy parte ha kasaysayan. Pananglitan, iginsurat ni Juan an iya Ebanghelyo ha Efeso o hirani hito. Pero may parte hito nga Ebanghelyo, nga bahin han kopya nga ginsisiring han mga eksperto nga ginhimo hin diri maminos 50 ka tuig katapos ni Juan igsurat an iya asoy, an naagian ha Ehipto nga ginatos ka kilometro an kahirayo. Ito nga nadiskobrehan nagpapakita nga an mga Kristiano ha higrayo nga mga lugar may mga kopya han giniyahan nga Kasuratan nga bag-o la nga iginsurat hito nga panahon.

An pagkaada damu nga kopya han Pulong han Dios ha iba-iba nga lugar nakabulig liwat nga mapreserbar ito damu ka siglo katapos han panahon han Kristo. Pananglitan, an mga historyador nasiring nga han maagahon han Pebrero 23, 303 C.E., an Romano nga emperador nga hi Diocletian nagkikinita ha iya mga sundalo samtang ira ginpapanrangka an purtahan han usa nga singbahan ngan ginpapansunog an mga kopya han Kasuratan. Naghunahuna hi Diocletian nga mapapaundang niya an Kristianidad pinaagi han pagbungkag han sagrado nga mga sinurat hito. Kinabuwasan hito, nagsugo hiya nga sunugon ha publiko an ngatanan nga kopya han Biblia ha bug-os nga imperyo han Roma. Pero may mga kopya hito nga napreserbar ngan ginhimoan ito hin damu pa nga kopya. Ngani, may dagku nga bahin han duha nga kopya han Biblia ha Griego nga posible ginhimo waray la pag-iha katapos han pagkontra ni Diocletian nga nakaabot ha aton panahon. An usa hito aadto ha Roma; ngan an usa pa aadto ha British Library ha London, England.

Bisan kon waray pa naagian nga orihinal nga mga manuskrito han Biblia, yinukot nga sinurat nga kopya han bug-os nga Biblia o han bahin hito an nakaabot ha aton panahon. An iba hito daan na hinduro. Nabag-o ba an mensahe han orihinal nga mga teksto samtang ginkukopya ito? Mahitungod han mga teksto han Hebreo nga Kasuratan, ini an ginsiring han eskolar nga hi W. H. Green: “Baga hin masisiring gud nga waray na iba pa nga kadaan nga sinurat an naipasa hin husto gud.” Mahitungod ha Kristiano Griego nga Kasuratan, an usa nga kilala nga eksperto ha mga manuskrito han Biblia nga hi Sir Frederic Kenyon nagsurat: “An diperensya han mga petsa han orihinal nga manuskrito ngan han pinakadaan nga ebidensya yana gutiay gud la ngan puydi na igbalewaray. Salit diri na angay ruhaduhaan kon an Kasuratan nga nakaabot ha aton yana pariho han ha orihinal. An pagin husto ngan an pagin masasarigan han mga libro han Bag-o nga Tugon napamatud-an na.” Hiya nagdugang: “Masisiring gud nga napreserbar an mensahe han Biblia. . . . Diri ini maisisiring ha iba pa nga kadaan nga libro ha kalibotan.”

Paghubad ha Biblia

An ikaduha nga nangunguna nga rason kon kay ano nga an Biblia nagin pinakamaopay nga libro ha kasaysayan amo an pagkaada hito ha damu nga linggwahe. Iginpapakita hini nga katuyoan han Dios nga an mga tawo ha ngatanan nga nasud ngan yinaknan kumilala ngan magsingba ha iya “ha espiritu ngan ha kamatuoran.”​—Juan 4:23, 24; Micas 4:2.

An siyahan nga hinbabaroan nga hubad han Hebreo nga Kasuratan amo an Griego nga Septuagint nga bersyon. Iginhubad ito para ha mga Judio nga nagyayakan hin Griego nga naukoy ha gawas han Palestina ngan natapos ito mga duha ka siglo antes han ministeryo ni Jesus ha tuna. An bug-os nga Biblia, upod na an Kristiano Griego nga Kasuratan, iginhubad ha damu nga linggwahe pipira la ka siglo katapos ito makompleto. Pero waray pag-iha, may mga hadi ngan mga padi pa ngani nga imbes nga gamiton an ira impluwensya basi magkaada Biblia an mga tawo, kabaliktaran lugod an ira ginbuhat. Nangalimbasog hira nga magpabilin ha espirituwal nga kasisidman an ira mga membro pinaagi ha diri pagtugot nga ihubad an Pulong han Dios ha mga linggwahe nga ginyayakan han mga tawo.

Ginsupak han maisugon nga kalalakin-an an Singbahan ngan an Gobyerno ngan ginbutang ha peligro an ira kinabuhi basi maihubad an Biblia ha linggwahe nga ginyayakan han mga tawo. Pananglitan, han 1530, hi William Tyndale nga taga-England ngan nag-eskwela ha Oxford, naghimo hin edisyon han Pentateuch, an siyahan nga lima nga libro han Hebreo nga Kasuratan. Bisan pa han duro nga pagkontra, hiya an siyahan nga nakahubad han Biblia tikang mismo ha Hebreo ngadto ha Ingles. Hi Tyndale liwat an siyahan nga Ingles nga parahubad nga naggamit han ngaran nga Jehova. An Espanyol nga eskolar han Biblia nga hi Casiodoro de Reina pirme namimeligro nga patayon han Katoliko nga mga parakontra samtang gintatrabaho niya an usa han siyahan nga hubad han Biblia ha Espanyol. Nagburobalhin hiya ha England, Germany, France, Holland, ngan Switzerland samtang iya gintatapos an iya hubad. *

Yana, padayon nga ginhuhubad an Biblia ha mas damu pa gud nga linggwahe, ngan minilyon nga kopya hito an ginpupublikar. An pakaabot hito ha aton panahon ngan pagin pinakamaopay nga libro ha kasaysayan nagpapakita nga tinuod an giniyahan nga surat ni apostol Pedro: “An banwa nalalaya, ngan an bukad nahuhulog, pero an pulong ni Jehova nagpapadayon ha waray kataposan.”—1 Pedro 1:24, 25.

[Footnote]

[Kahon/​Retrato]

ANO NGA HUBAD AN DAPAT KO BASAHON?

Damu nga yinaknan an may-ada iba-iba nga hubad han Biblia. An iba nga mga hubad nagamit hin makuri masabtan ngan kadaan nga mga pulong. An iba naman, iginhubad uyon ha kalugaringon nga pagsabot han mga parahubad, gamit an ira kalugaringon nga mga pulong, nga an katuyoan basi magin masayon basahon imbes nga magin husto. An iba liwat, iginhubad hin literal, haros pulong-por-pulong.

An Ingles nga edisyon han New World Translation of the Holy Scriptures, nga iginpublikar han mga Saksi ni Jehova, direkta nga iginbasar ha orihinal nga mga yinaknan han usa nga waray magpakilala nga komite. Ngan ini nga bersyon amo an ginbasaran ha paghubad ngadto ha mga 60 pa nga iba nga yinaknan. Pero an mga parahubad ha iba nga yinaknan, gumamit liwat han mga manuskrito ha orihinal nga yinaknan ha ira paghubad. Gin-gamit han New World Translation an literal nga pagkahubad han orihinal nga pulong kon diri nababag-o an kahulogan. Ginpanigurohan han mga parahubad nga an Biblia madali masabtan han mga parabasa yana sugad la nga an orihinal nga mga manuskrito madali masabtan han mga parabasa ha panahon han Biblia.

Gin-usisa han pipira nga eksperto an moderno nga mga hubad han Biblia​—upod na an New World Translation—​para makita an mga diri husto ngan may dinadapigan nga paghubad. Usa ha ira hi Jason David BeDuhn, associate professor han pag-aram han mga relihiyon ha Northern Arizona University ha Estados Unidos. Han 2003, iginpublikar niya an 200 ka pahina nga libro han iya pag-aram han siyam han “mga Biblia nga kasagaran nga ginagamit ha mga lugar nga Ingles an yinaknan.” * Ha iya pag-aram, iya gin-usisa an pipira nga mga teksto ha Kasuratan nga kontrobersyal, kay dida hito “daku an posibilidad nga an pagkaada dinadapigan makaapekto ha paghubad.” Ha tagsa nga teksto, iginkukompara niya ha tagsa nga Ingles nga hubad an Griego nga manuskrito ngan iya ginkikita kon nagbag-o ba an kahulogan tungod ha pagin may dinadapigan han parahubad. Ano an iya obserbasyon?

Iginsumat ni BeDuhn nga kadam-an han mga tawo ngan pipira nga eskolar ha Biblia an naghuhunahuna nga naiiba an New World Translation (NW) tungod kay may gindadapigan nga relihiyon an mga parahubad hito. Pero siring niya: “Kadam-an han kaibahan tungod han pagin mas husto han NW sugad nga literal, konserbatibo nga hubad.” Bisan kon hi BeDuhn diri nauyon ha pipira nga pulong nga gin-gamit han New World Translation, nagsiring hiya nga ini nga bersyon “amo an pinakahusto ha mga hubad nga iya iginkompara.” Gintawag niya ito nga “ maopay gud” nga pagkahubad.

Hi Dr. Benjamin Kedar, usa nga Hebreo nga eskolar ha Israel, naghatag liwat hin pariho nga komento mahitungod ha New World Translation. Han 1989 nagsiring hiya: “Iginpapakita hini nga hubad an duro nga pangalimbasog nga magin madali masabtan an Kasuratan ngan husto tubtob nga posible. . . . Waray gud ako nakita ha New World Translation nga anoman nga intensyon nga bag-uhon an kahulogan han teksto.”

Pakianhi an imo kalugaringon: ‘Ano nga hubad han Biblia an karuyag ko basahon? Karuyag ko ba an Biblia nga masayon basahon pero diri sugad ka husto? O karuyag ko an Biblia nga husto an pagkahubad han orihinal ngan giniyahan nga manuskrito tubtob nga posible?’ (2 Pedro 1:20, 21) An imo babasahon nga hubad nakadepende ha imo karuyag.

[Footnote]

[Retrato]

An “New World Translation of the Holy Scriptures” mababasa ha damu nga yinaknan

[Retrato]

Mga manuskrito han mga Masorete

[Retrato]

Bahin han manuskrito diin mababasa an Lucas 12:7, “. . . ayaw kahadlok; mas birilhon kamo kay ha damu nga maya”

 [Ginkuhaan han mga Retrato]

Foreground page: National Library of Russia, St. Petersburg; second and third: Bibelmuseum, Münster; background: © The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin