“May duha ako nga sangkay nga pirme la hira an nag-iinupod. Pirme ko nababatian nga malipayon hira. Usa ka beses tumawag ako ha balay han usa ha ira ngan nahituman nga nakadto liwat an usa. Han may bumaton, nababatian ko hira nga nag-iinistorya ngan nagkakaragtatawa. Nabatian ko nga malipayon gud hira, salit nagin mas masurub-on ako!”—Maria. *

Nasubo ka na ba ngan inabat nga baga hin waray naruruyag makigsangkay ha imo? Kon amo, may sagdon an Biblia nga mahimo makabulig ha imo. Kondi tagda anay an pipira nga butang nga sadang mo hibaroan mahitungod ha kasubo.

Haros ngatanan naabat hin kasubo ha panapanahon. Upod hito an mga tawo nga baga hin kilala. Kay ano? Tungod kay an pagin masurub-on han usa agsob nga diri nadepende ha kadamu han kasangkayan kondi ha klase han kasangkayan. An usa nga baga hin kilala bangin pirme napapalibotan hin mga tawo kondi waray hiya tinuod nga mga sangkay salit masurub-on hiya.

An kasubo mahimo magin peligroso ha kahimsog. Napamatud-an han mga parasaliksik nga nag-usisa han mga resulta han 148 nga pag-aram nga adton diri mahilig makigsangkay usa nga hinungdan han temprano nga kamatayon, “duha ka beses nga mas peligroso ito kay ha sobra nga katambok” ngan “katugbang ha pagsigarilyo hin 15 nga sigarilyo ha usa ka adlaw.”

An kasubo mahimo magresulta nga masayon ka mabiktima. Ha pagkamatuod, tungod ha kasubo bangin makigsangkay ka ha bisan hin-o na la. “Kon masurub-on ka, mahimo ka magin desperado hin atensyon,” siring han usa nga batan-on nga hi Alan. “Bangin maghunahuna ka nga mas maopay nga may maghatag ha imo hin atensyon tikang ha bisan hin-o na la kay ha waray. Ngan mahimo ini magresulta hin peligro.”

Diri pirme solusyon an teknolohiya basi mawara an kasubo. “Puydi ako makagtext o makag-e-mail ha damu nga tawo ha usa ka adlaw kondi duro la gihapon an akon kasubo,” siring han batan-on nga hi Natalie. Ito gihapon an gin-abat  han batan-on nga hi Tyler. Hiya nagsiring: “An pag-text pariho hin meryenda, kondi an personal nga pakiistorya pariho hin pangiklop. Nakakabulig an pagmeryenda, kondi kinahanglan mo pa kumaon basi ka mabusog.”

Hunahunaa an pinakamaopay. Pananglitan, nakita mo ha usa nga Web site an mga retrato han imo mga kasangkayan ha usa nga parti nga waray ka imbitara. Hito nga takna, puydi mo hunahunaon nga tinuyo nga waray ka imbitara o maghunahuna ka hin mas positibo. Tungod kay diri ka maaram han bug-os nga detalye, kay ano nga maghuhunahuna ka hin negatibo? Lugod, paghunahuna hin mas maopay nga rason kon kay ano nga waray ka maimbitar. Kasagaran nga an nakakapasubo diri an sitwasyon, kondi an imo disposisyon.—Prinsipyo ha Biblia: Proberbios 15:15.

Likyi an paghunahuna hin negatibo. Kon nasusubo, bangin maghunahuna ka, ‘Waray pa gud nag-imbitar ha akon’ o ‘Pirme ako ginlilikyan han mga tawo.’ Kondi kon huhunahunaon mo ini, makakadugang la ini han imo kasubo. An sugad nga panhunahuna magbabalik-balik la: Pag-abat mo waray naruruyag ha imo, tapos ibubulag mo an imo kalugaringon, salit masusubo ka, ngan tungod hito maabat ka nga waray naruruyag ha imo.—Prinsipyo ha Biblia: Proberbios 18:1.

Pakigsangkay ha mas edaran ha imo. Mababasa ha Biblia an mahitungod han kinabuhi ni David nga posible tin-edyer pa la han makilala niya hi Jonatan nga mas magurang ha iya hin 30 ka tuig. Bisan kon daku an diperensya han ira edad, nagin duok hira nga magsangkay. (1 Samuel 18:1) Mahimo liwat ito mahitabo ha imo. “Hinin bag-o la, naapresyar ko nga importante ngay-an an pagkaada kasangkayan nga mas edaran ha akon,” siring han 21 anyos nga hi Kiara. “May-ada ako duok nga kasangkayan nga mas magurang ha akon hin mga dekada, ngan gin-aapresyar ko gud an ira hamtong nga panhunahuna ngan karig-on.”—Prinsipyo ha Biblia: Job 12:12.

Pahimulsi an kapulsanan han pag-usahan. May mga tawo nga nasusubo kon nag-uusahan hira. Kondi diri ka sadang umabat hin sugad hito. Pananglitan, bisan kon makitawo hi Jesus, ginpabilhan liwat niya an kapulsanan han pag-usahan. (Mateo 14:23; Marcos 1:35) Mahimo mo liwat ito buhaton. Imbes nga negatibo nga hunahunaon an pag-usahan, gamita ito ha pagpamalandong ha mga bendisyon nga imo nakakarawat. Hito nga paagi, mas maruruyag an iba nga makigsangkay ha imo.—Proberbios 13:20.