NATAWO ako han 1926, ha gutiay nga baryo ha Karítsa, Gresya. Ako an ikapito han walo nga anak han akon magduruto nga mga kag-anak.

Antes hito nga tuig, nakilala han akon mga kag-anak hi John Papparizos, nga madasigon ngan maistoryahon nga Estudyante han Biblia, an tawag hadto ha mga Saksi ni Jehova. Nakombinse hira ha maopay nga pangatadongan ni John tikang ha Kasuratan, salit nagtikang hira umatender ha mga katirok han mga Estudyante han Biblia ha amon baryo. Marig-on gud an pagtoo ni Nanay kan Jehova nga Dios, ngan bisan kon waray hiya makaeskwela, iginsusumat niya ha iba an iya mga gintotoohan ha kada angayan nga higayon. Makasurubo, nagpokus hi Tatay ha mga kaluyahan han iba ngan hinay-hinay nga umundang ha pagtambong ha mga katirok.

Gintatahod namon nga magburugto an Biblia, pero diri kami nag-uuswag ha espirituwal kay nauulang kami ha pag-inuyag ngan pagbinarkada. Han 1939, han nagtikakusog an Girra ha Kalibotan II ha Europa, may nahitabo ha amon baryo nga diri namon ginlalaoman. An amon amyaw ngan patod nga hi Nicolas Psarras, nga bag-o la nga nabawtismohan sugad nga Saksi, ginpirit nga magsundalo. Hi Nicolas, nga 20 anyos hito nga panahon, maisugon nga nagsiring ha mga opisyal han militar, “Diri ko kaya makig-away kay sundalo ako han Kristo.” Ginbista hiya ha usa nga korte han militar ngan ginsentensyahan hin napulo ka tuig nga kaprisohan. Diri gud kami makatoo hito!

Maopay na la nga temprano han 1941, an kasundalohan han Allied nga pwersa nakasulod ha Gresya ngan ginpagawas hi Nicolas ha prisohan. Inuli hiya ha Karítsa, ngan didto ginpinakianhan hiya han akon magurang nga hi Ilias mahitungod ha Biblia. Atentibo ako nga namati ha ira. Katapos hito, ako ngan hi Kuya Ilias pati an amon puto nga hi Efmorfia nagtikang pag-aram  ha Biblia, ngan regular kami nga natambong ha mga katirok han mga Saksi. Han sumunod nga tuig, kami nga tulo nagdedikar kan Jehova ngan nagpabawtismo. Ha urhi, an amon upat pa nga bugto nagin matinumanon liwat nga mga Saksi.

Han 1942, an kongregasyon ha Karítsa may siyam nga batan-on nga 15 tubtob 25 an edad. Maaram kami nga makakaeksperyensya kami hin makuri nga mga pagsari. Salit basi parig-unon an kada tagsa, nagtitirirok kami tubtob nga posible basi mag-aram ha Biblia, magkanta ha pagdayaw ha Dios, ngan mag-ampo. Sugad nga resulta, naparig-on an amon pagtoo.

Han ikatarapos han Girra ha Kalibotan II, an Griego nga mga komunista nagrebelde ha gobyerno han Gresya salit nagkaada duro nga girra sibil. An mga rebelde napakadto ha mga baryo ngan ginpipirit an mga umurukoy nga umapi ha ira. Han ginsulong nira an amon baryo, ginbihag nira an tulo nga batan-on nga Saksi—hi Antonio Tsoukaris, hi Kuya Ilias, ngan ako. Nakimalooy kami nga diri kami iupod kay mga Kristiano kami ngan waray kami gindadapigan; pero ginpirit nira kami nga magbaktas pakadto ha Bukid Olympus, mga 12 ka oras tikang ha amon baryo.

Waray pag-iha katapos hito, an usa nga opisyal han mga komunista nagsugo nga umapi kami ha mga girilya nga nasulong ha pakig-away. Han nagsiring kami nga an tinuod nga mga Kristiano diri naapi ha mga araway, nasina an opisyal ngan ginpwersa kami nga umatubang ha usa nga heneral. Han gin-utro namon ha heneral an amon ginsiring ha opisyal, an heneral nagsugo, “Kon sugad, kuha hin kabayo ngan isakay dida hito an mga nasamaran pakadto ha hospital.”

“Pero ano man kon madakop kami han mga sundalo?” siring namon. “Diri ba nira huhunahunaon nga mga girilya kami?” Binaton hiya: “Kamo na la an paragdara hin pagkaon ha mga aada ha patag-awayan.” Kondi nangatadongan kami: “Pero ano man kon may opisyal nga makakita ha amon nga nakasakay kami hin kabayo ngan sugoon kami nga magdara hin mga armas ngadto ha patag-awayan?” Namalandong anay an heneral. Ha urhi, hiya nagsiring: “Sige, kamo na la an pagmangno han mga karnero! Didto la kamo ha bukid ngan atamana an mga panon.”

Salit bisan kon nagtitikaduro an girra sibil, inabat namon nga kaya han amon konsensya an pag-ataman han mga karnero. Paglabay hin usa ka tuig, hi Kuya Ilias, sugad nga suhag, gintugotan nga umuli basi mangnoan an amon balo nga nanay. Hi Antonio liwat nagkasakit ngan ginpauli. Pero ako, padayon nga nagin bihag.

Hito nga panahon, padayon nga nagdadaog an kasundalohan han Gresya kontra ha mga komunista. An mga rebelde nga nagbihag ha akon pinalagiw ha kabukiran tikadto ha kahirani nga nasud han Albania. Han hirani na kami ha giutan hito nga nasud, waray kami makabantay nga napalibotan na ngay-an kami han mga sundalo. Nalisang an mga rebelde ngan namalagiw. Tinago ako ha usa nga natumba nga puno, ngan dida hito nahitabo an gin-unabi ko kanina ha tinikangan.

Han ginsidngan ko an mga sundalo nga ginbihag ako han mga komunista, gindara nira ako ngan gin-imbistigaran ha ira kampo hirani ha Véroia, an kadaan nga syudad han Berea nga gin-uunabi ha Biblia. Didto, ginsugo ako nga mag-ukab hin mga kanal para ha mga sundalo. Nagdumiri ako, salit an ira kumander nagsugo  nga idistyero ako ha ginkakahadlokan nga prisohan ha isla han Makrónisos (Makronisi).

An waray tubig, mamara, ngan batoon nga isla nga gintatawag nga Makrónisos makikita ha baybayon han Attica nga mga 50 ka kilometro tikang ha Atenas. Ito nga isla 13 ka kilometro la an kahilaba ngan 2.5 ka kilometro an pinakahalapad nga bahin hito. Pero tikang han 1947 tubtob 1958, sobra 100,000 an ginpriso didto, upod na an aktibo ngan gintatahapan nga mga komunista, mga rebelde hadto, ngan damu nga matinumanon nga Saksi ni Jehova.

Pag-abot ko didto temprano han 1949, an mga priso ginbahin-bahin ha iba-iba nga kampo. Iginbutang ako ha kampo nga diri sobra kaistrikto kaupod an ginatos nga kalalakin-an. Mga 40 ha amon an nakaturog ha usa nga tolda nga para la ha 10 ka tawo. Mahugaw an amon gin-iinom nga tubig ngan lentihas ngan tarong an kasagaran namon nga ginkakaon. Nagin mas makuri an amon kahimtang kay matapotapo ngan mahangin didto. Pero maoroopay na la an amon kahimtang kay diri kami nagbabalik-balik pagpas-an hin mga bato, usa nga duro nga pagpakuri nga nakadaot ha lawas ngan hunahuna han damu nga makalolooy nga priso.

Makausa, samtang naglalakat-lakat ako ha baybayon, may nakilala ako nga mga Saksi tikang ha iba nga kampo. Makalilipay gud nga nagkirigta kami! Basi diri mahibaroan nga nagkakatirok kami, ginbubuhat namon ito kon may-ada gud higayon. Maaramon nga ginsasangyawan liwat namon an iba nga priso, nga ha urhi an iba ha ira nagin mga Saksi ni Jehova. Ito nga amon mga ginbuhat pati na an kinasingkasing nga pag-ampo nakabulig ha amon nga matipigan an amon espirituwalidad.

Paglabay hin napulo ka bulan nga “rehabilitasyon,” an mga sundalo nagdesisyon nga kinahanglan na ako mag-uniporme han kanan militar. Han nagdumiri ako, gindara nira ako ha kumander han kampo. Iginhatag ko ha kumander an akon surat nga nasiring, “Karuyag ko la magin sundalo han Kristo.” Gintarhog niya ako ngan katapos, igintapod niya ako ha ikaduha ha iya nga may awtoridad, nga usa nga arsobispo han Griego nga Ortodokso nga nakasul-ot hin kanan arsobispo. Tungod kay may karig-on ko nga ginbaton an iya mga pakiana tikang ha Kasuratan, nasisina nga nagguliat hiya: “Paiwasa hiya. Panatiko hiya!”

Kinabuwasan, ginsugo na liwat ako han mga sundalo nga mag-uniporme han kanan militar. Han nagdumiri ako, ginsuntok nira ako ngan ginbalbag hin batuta. Katapos, gindara nira ako ha hospital han kampo basi siguruhon nga waray ako mapiangi, ngan ginpwersa nira ako tipabalik ha akon tolda. Adlaw-adlaw nira ini nga ginbubuhat ha akon ha sulod hin duha ka bulan.

Tungod kay diri ko iginkukompromiso an akon pagtoo, an desperado nga mga sundalo gumamit hin iba nga taktika. Gin-gapos nira an akon mga kamot ha akon likod ngan pauroutro nga ginlatigo an akon mga rapadapa gamit an pisi. Samtang inaabat ko an duro nga kaul-ol, nahinumdoman ko an ginsiring ni Jesus: “Malipayon kamo kon an mga tawo nag-iinsulto ha iyo, nagtitimaraot ha iyo . . . Magkalipay kamo ngan magrayhak, kay daku an iyo balos ha langit. Kay an mga propeta hadto gintimaraot liwat nira ha sugad nga paagi.” (Mat. 5:11, 12) Ngan katapos han baga hin waray kahumanan nga pag-antos, nadismayo ako.

Pagmata ko, nakadto na ako ha mahagkot nga selda nga waray pagkaon, tubig, o taklap. Bisan pa hito, waray ako mabaraka ngan mahadlok. Sugad han iginsasaad han Biblia, ‘an kamurayawan han Dios nagbabantay han akon kasingkasing ngan panhunahuna.’ (Fil. 4:7) Kinabuwasan, may buotan nga sundalo nga naghatag ha akon hin pagkaon, tubig, ngan dyaket. Katapos, may sundalo liwat nga naghatag ha akon han iya rasyon. Pinaagi hini ngan ha damu nga iba pa nga kahimtang, inabat ko an mahigugmaon nga pagmangno ha akon ni Jehova.

Ginhunahuna han mga opisyal han militar nga diri na gud magbabag-o an akon pagin rebelde, salit gindara nira ako ha Atenas basi bistahon ha korte han militar. Didto, ginsentensyahan nira ako hin tulo ka tuig nga kaprisohan ha Yíaros (Gyaros), usa nga isla nga mga 50 ka kilometro ha este han Makrónisos.

An prisohan ha Yíaros usa nga daku ngan marig-on nga bilding nga hinimo ha pula nga briks, ngan may-ada ito sobra 5,000 nga priso tungod han ira pagkontra ha gobyerno. May-ada liwat ito pito nga Saksi ni Jehova nga napriso tungod han ira pagin neutral. Bisan kon igindidiri gud nga nagtitirirok an mga priso, kami nga pito patago nga nagkakatirok basi pag-adman an Biblia. Regular pa ngani kami nga nakakakarawat hin mga kopya han Barantayan nga patago nga ginpapasulod ha  prisohan. Mano-mano namon ito nga ginkukopya basi magamit ha amon pag-aram.

Usa ka adlaw, samtang nag-aaram kami, nakit-an kami han usa nga gwardya, ngan ginkumpiskar niya an amon mga literatura. Ginpatawag kami ha opisina han warden; ginlalaoman gud namon nga madudugangan an amon sentensya. Pero iba an nahitabo. An warden nagsiring: “Kilala namon kamo, ngan gintatahod namon an iyo gintotoohan. Maaram kami nga matataporan namon kamo. Balik ha iyo trabaho.” Gintagan pa ngani niya an iba ha amon hin mas magaan nga trabaho. Mapasalamaton gud kami tungod hito. Bisan ha prisohan nadadayaw namon hi Jehova tungod kay gintitipigan namon an amon integridad sugad nga mga Kristiano.

Nagkaada liwat iba pa nga mag-opay nga resulta an amon pagin marig-on. Naobserbaran gud han usa nga priso nga propesor ha matematika an amon maopay nga panggawi, salit napagios hiya nga magpakiana mahitungod han amon mga gintotoohan. Han nakagawas kami nga mga Saksi temprano han 1951, nakagawas liwat hiya. Ha urhi, nabawtismohan hiya sugad nga Saksi ngan nagin bug-os-panahon nga ebanghelisador.

Pakagawas ko ha prisohan, umuli ako ha akon pamilya ha Karítsa. Ha urhi, kaupod han damu nga iba pa nga taga-Gresya, binalhin kami ha Melbourne, Australia. Didto, nakilala ko an hamtong nga sister nga hi Janette, ngan nagpakasal kami. Nagkaada kami upat nga anak, ngan ginpadaku namon hira uyon ha mga prinsipyo ni Jehova.

Yana, sobra 90 anyos na ako, ngan aktibo pa gihapon ha pag-alagad sugad nga tigurang ha kongregasyon. Tungod han mga pangastigo ha akon hadto, usahay naul-ol an akon lawas ngan mga tiil, labi na katapos ko magsangyaw. Bisan pa hito, determinado la gihapon ako nga magin ‘sundalo han Kristo.’—2 Tim. 2:3.